Mondontsteking bij de kat: een complex probleem Leen Verhaert, dierenarts, Diplomate of the European Veterinary Dental College, European Veterinary Specialist in Dentistry. Dier en Tand, Lintsesteenweg 5 te 2570 Duffel (België) Vaak worden katten aangeboden met een rode ontstoken mond. En wordt dit allemaal als 1 enkele aandoening bekeken en ook behandeld. Er zijn echter verschillende syndromen die roodheid in de mond veroorzaken, die ook een verschillende graad van pijn veroorzaken en ook op een verschillende manier moeten worden aangepakt. Een overzicht van de belangrijkste aandoeningen Juveniele gingivitis Deze aandoening begint op erg jonge leeftijd, voor of rond de tandwisseling. Het tandvlees gaat erg zwellen en soms als het ware over de tanden heen groeien, dit alles onder invloed van tandplak. Zolang het enkel gaat om gingivitis (ontsteking van de tandvleesrand) is de aandoening niet extreem pijnlijk maar voornamelijk oncomfortabel voor de kat. We gaan dan meestal ook geen gedragsveranderingen zien. Deze aandoening wordt meer gezien bij bepaalde rassen en kan indien niet correct behandeld overgaan in parodontitis waarbij aanhechtingsverlies optreedt. Behandeling bestaat in een professionele gebitsreiniging (tandreiniging inclusief polijsten) onder verdoving, en indien nodig het wegsnijden van overmatig tandvlees. Om de aandoening onder controle te houden moet er nadien dagelijks worden gepoetst met een zachte tandenborstel, om de ophoping van tandplak op de tanden te minimaliseren. Antibiotica zijn tegenaangewezen, net als corticotherapie. Een antibioticum gaat namelijk nooit de mond zo steriel kunnen krijgen dat alle tandplak verdwijnt, en corticosteroiden gaan de tandvleesontsteking niet kunnen onderdrukken, en de kat gevoeliger maken voor aanhechtingsverlies van de tand. Jonge kat met juveniele gingivitis. Er is enkel roodheid en verdikking van de tandvleesrand, verder is de mond niet ontstoken, en er is nog geen aanhechtingsverlies van de tanden.
Juveniele parodontitis. Ook deze aandoening begint op erg jonge leeftijd, voor of rond de tandwisseling. Het tandvlees gaat erg zwellen en soms als het ware over de tanden heen groeien, maar daarnaast gaat er ook aanhechtingsverlies van de tand optreden (parodontitis). Dit alles ook weer onder invloed van tandplak. Tandsteen is niet noodzakelijk overmatig aanwezig, wel zal een duidelijk slechte adem worden waargenomen. Deze aandoening is wel pijnlijk, omdat in de bepaalde gevallen ook het wangslijmvlies mee gaat ontsteken en vaak zien we dan dat de kat of geen droogvoer meer wil eten, of de korrels minder gaat kauwen. Juveniele parodontitis met uitbreiding van de ontsteking naar het wangslijmvlies wordt meer gezien in bepaalde lijnen van bepaalde kattenrassen, o.a. Maine Coon, Noorse Boskat, Abessijn, Siamees en in toenemende mate ook de Britse Korthaar. Met aangetaste dieren wordt dan ook best niet gefokt. Behandeling gaat iets verder dan deze van gingivitis en bestaat uit een professionele gebitsreiniging (tandreiniging inclusief polijsten) onder verdoving, en extractie van de tanden waar aanhechtingsverlies is opgetreden. Om te weten welke tanden of kiezen zijn aangetast, wordt idealiter een radiografisch onderzoek uitgevoerd van het volledige gebit, met intra-orale film (zoals bij de mensen-tandarts). Enkel dan kan duidelijk worden gezien op welke tanden er botverlies van de tandkas is opgetreden. Zodra alles is geheeld, moet er net als bij de gingivitispatiënt dagelijks worden gepoetst met een tandenborstel. Is dit niet mogelijk, of is er al ontsteking van de slijmvliezen, is vaak extractie van alle kiezen nodig om de ziekte onder controle te krijgen, en een pijnvrije kat te bekomen. Antibiotica zijn aangewezen als ondersteuning, zeker als er ook ontsteking is van het wangslijmvlies, maar mag nooit de enige behandeling zijn: de behandeling moet altijd in eerste instantie gericht zijn op het gebit (reinigen en extracties). Verder is een goede pijnbestrijding van uitermate belang. Corticosteroiden zijn tegenaangewezen, omdat deze de aandoening zelfs erger maken en het aanhechtingsverlies sneller laten verlopen, al zal de roodheid misschien iets minder worden. Bij langdurig gebruik van corticosteroiden zien we bij deze patiënten vaak botontsteking optreden omdat het afweersysteem niet meer efficiënt kan optreden tegen invasie van kiemen in de onderliggende weefsels. Verder zien we bij langdurig gebruik van corticosteroiden bij parodontale patiënten vaak dat de situatie evolueert naar een moeilijk behandelbare stomatitis. Overigens zien we ook vaak een evolutie naar moeilijk behandelbare stomatitis als er enkel medicamenteus behandeld wordt, als er dus geen specifieke tandheelkundige ingreep wordt uitgevoerd, of als deze niet naar behoren wordt uitgevoerd (bv als er bij extractie wortelresten achterblijven).
Jonge kat met juveniele parodontitis. De tandvleesrand is niet alleen rood ontstoken, maar begint ook terug te trekken (gingivarecessie), er is dus aanhechtingsverlies of parodontitis. De slijmvliezen die tegen de grote scheurkiezen aanliggen gaan mee ontsteken. Deze kat heeft al pijn! Chronische stomatitis Chronische stomatitis is een overmatige ontsteking van de slijmvliezen in de mond, een ontsteking die veel erger is dan we zouden verwachten als respons op de ophoping van tandplak. Aangetaste katten gaan vaak kwijlen, ze krijsen als ze gaan eten of geeuwen, krabben met de poten in de mond, en soms stoppen ze volledig met wat dan ook te eten. De echte oorzaak van de aandoening is niet bekend, maar een abnormaliteit ergens in de afweer gecombineerd met ophoping van tandplak en eventueel ook virussen zouden een rol spelen. We zien het op alle leeftijden, en bij alle rassen. Echter, de vorm die optreedt bij jonge katten (beneden de leeftijd van 3 jaar) zien we meer bij bepaalde rassen, en dan met name bij deze die ook gevoelig zijn aan juveniele parodontitis. Als een juveniele parodontitis niet naar behoren wordt behandeld gaat die overigens vaak over in een chronische stomatitis. De behandeling bestaat in een combinatie van medicamenteuze therapie en chirurgische behandeling. Aangetaste katten zijn extreem pijnlijk, dus pijnbestrijding is uitermate belangrijk. Verder hebben deze katten een duidelijke infectie in de mond, dus ook antibioticum is aangewezen (doorgaans breed spectrum). Hier mag zeker niet mee volstaan worden, de medicamenteuze behandeling is slechts ondersteunend. Er moet gestreefd worden naar een zo tandplak-arme mond als mogelijk, elke bron van irritatie voor het afweersysteem moet worden geminimaliseerd. Daarom is in de meeste gevallen radicale tandextractie aangewezen: alle kiezen, soms ook snijtanden en hoektanden, moeten worden getrokken, en er mogen geen wortelresten achterblijven. 1 wortelrest kan maken dat de kat niet geneest.deze behandelingsmethode levert in 80% van de gevallen een goed resultaat. Bij sommige katten duurt het erg lang eer ze genezen zijn en de roodheid verdwijnt. Dit is met name het geval als de aandoening al lang bestaat, of als de kat al meermaals is behandeld met corticosteroiden (omdat deze het afweermechanisme verder in de war stuurt). Helaas is niet elke kat geholpen ondanks dat de juiste behandelingsmethode (volledige tandextractie) werd toegepast, verder kan het ook lang duren eer het ontstoken slijmvlies weer rustig wordt. Hier moet dan toch medicamenteus worden behandeld. Er zijn hier meerdere mogelijkheden, alle met hun voor- en nadelen, en met verschillend succespercentage. Extreem pijnlijke katten moeten helaas toch soms corticosteroiden krijgen als laatste redmiddel, en we moeten dan zoeken naar de laagst werkzame dosis en steeds proberen afbouwen eens de ziekte onder controle is. Sommige katten reageren goed op interferonbehandeling, andere dan weer op cyclosporine. Het is vaak zoeken naar de beste oplossing met de minste nevenwerkingen.
Kat met hele erge stomatitis achteraan in de mond. Deze kat is extreem pijnlijk en zal nog nauwelijks willen eten. Maine Coon met proliferatieve gingivitis/parodontitis en stomatitis (ontsteking slijmvliezen zowel ter hoogte van de tanden als achteraan, achter de tanden). Als deze kat niet naar behoren wordt behandeld zal dit evolueren naar een moeilijk behandelbare chronische stomatitis achteraan in de mond. Besluit Uit bovenstaande moet duidelijk zijn dat bij een ontstoken mond een correcte diagnose belangrijk is, en dat we zeker gingivitis en parodontitis niet mogen verwaarlozen maar op een correcte manier moeten behandelen om erger te voorkomen. Niet dat elke stomatitis kan worden voorkomen, maar we zullen bij een goede aanpak toch zeker een aantal katten veel leed kunnen besparen. Het moge duidelijk zijn dat een behandeling met enkel prikken of pillen geen goed idee is, en zeker al niet een behandeling bestaande uit cortisone-prikken of tabletten al dan niet gecombineerd met antibiotica, maar dat in eerste instantie een degelijke tandbehandeling is aangewezen. Verder is het een goed idee om katten die al op jonge leeftijd problemen vertonen uit te sluiten voor de fokkerij. Al is het gen voor deze aandoening voorlopig niet gekend, vermits we de aandoening meer zien in bepaalde lijnen is een genetische achtergrond erg waarschijnlijk..