VOEDING & DIEET Dieetadviezen na een kaakoperatie ADVIES
Dieetadviezen na een kaakoperatie U hebt pasgeleden een kaakoperatie ondergaan. Om ervoor te zorgen dat de delen van uw kaak in de juiste stand aan elkaar groeien, mag u enige tijd niet kauwen. In deze folder leest u hoe u in die periode toch zo gezond en smakelijk mogelijk kunt eten. Gemalen of vloeibaar voedsel? In principe mag u alles eten, maar wel in gemalen en/of vloeibare vorm. Uw arts vertelt u of u vloeibare of gemalen voeding moet gebruiken, en hoe lang. Gemalen voedsel Bij de meeste kaakoperaties worden de boven- en onderkaak met elastieken aan elkaar vastgemaakt. U kunt uw mond dan wel openen, maar niet zo ver als normaal. U kunt gemalen voedsel eten. Vloeibaar voedsel Bij sommige kaakoperaties worden de tanden en kiezen van de boven- en onderkaak op elkaar vastgezet. U kunt uw mond dan niet openen. In dat geval moet u een poosje vloeibaar voedsel nemen. Het klaarmaken van vloeibare of gemalen voeding De bereiding van vloeibaar en/of gemalen voedsel kost extra tijd en moeite. Dit geldt ook voor het eten ervan. Hieronder vindt u handige tips. Het eten klaarmaken: de basis U kunt het beste het eten klaarmaken zoals u gewend bent. Daarna maalt u het eten fijn met een keukenmachine, staafmixer of blender. Met melk, jus, room of bouillon kunt u het eten op de juiste dikte brengen. Hierna kunt u de voeding zo nodig nog zeven. Breng het eten op smaak met extra kruiden/specerijen en een sausje. Tips: Wissel warme en koude gerechten af. Wissel de kleur en smaak van gerechten af; dit kan de eetlust bevorderen. Ge- 1
malen erwtjes, snijbonen, peultjes en sperziebonen smaken bijna hetzelfde. Worteltjes, bloemkool, rode kool en spinazie zijn daarentegen erg verschillend van kleur en smaak. Makkelijk in gebruik: er zijn allerlei kant-en-klare sauzen, sausjes in pakjes, enzovoort. Als u vloeibaar moet eten, verdunt u het gemalen voedsel (extra) met vocht. Hierdoor kan de hoeveelheid vloeibaar voedsel voor u te groot worden. Het kan dan nodig zijn om het eten over de hele dag te verdelen. Voor het eten van vloeibaar voedsel kunt u gebruik maken van een dik rietje, een tuitbeker met groot gat of een spuit van 50 ml. Bij een vloeibare of gemalen voeding is het belangrijk om te zorgen voor variatie. Wissel hartige en zoete gerechten af. Omdat de meeste vloeibare gerechten zoet zijn, is het vaak prettig tweemaal per dag een warme maaltijd te gebruiken. Lunch Een kopje gemixte en gezeefde peulvuchtensoep, zoals erwten-, bruine bonen- of linzensoep. Een schaaltje (energierijke) pap, vla, yoghurt of kwark. Avondeten Een mixvoeding, bestaande uit fijngemalen en door elkaar gemengde aardappelen, vlees en groente. Breng dit op de juiste dikte met jus, room, melk en/of bouillon. Kruiden, specerijen, eventueel zout toevoegen voor de smaak. U kunt ook een potje kant-en-klare babyvoeding zonder grove stukjes op smaak brengen met zout en kruiden. Een nagerecht: ijs, (energierijke) vruchtenmoes, vla, yoghurt of pap. Tussendoor Volle melk, karnemelk, yoghurt, anijsmelk of chocolademelk. Milkshake, ijs. Vruchtenmoes, bijvoorbeeld fijngemalen banaan, peer, meloen, perzik of kiwi. U kunt ook een potje babyfruit nemen. Zelfgemaakte energierijke dranken (zie recepten verderop). Kant-en-klare energierijke drinkvoeding (zie verderop). Voorbeeld van een vloeibaar dagmenu Ontbijt Een schaaltje (energierijke) pap, vla yoghurt of kwark. Een glas vloeibaar drinkontbijt. 2
Voorbeeld van een gemalen dagmenu Ontbijt Een schaaltje (energierijke) pap, vla, yoghurt of kwark. Een glas vloeibaar drinkontbijt. Lunch Een kopje gemixte en gezeefde peulvuchtensoep, zoals erwten-, bruine bonen- of linzensoep. Een schaaltje (energierijke) pap, vla, yoghurt of kwark. Avondeten Een portie gemalen vlees, bijvoorbeeld rul gebakken gehakt, ragout, gestoofde of gebakken vis zonder graat of een omelet. Een royale portie jus of saus. Een portie aardappelpuree met een klontje boter of aardappelkruim. Een portie gare groente, fijngeprakt of gemalen met een klontje boter of sausje. Nagerecht: vla, yoghurt, ijs, pap, pudding of vruchtenmoes. Tussendoor Volle melk, karnemelk, yoghurt, anijsmelk of chocolademelk. Milkshake, ijs. Vruchtenmoes, bijvoorbeeld fijngeprakte banaan, peer, meloen, perzik of kiwi. U kunt ook een potje babyfruit nemen. Zelfgemaakte energierijke dranken (zie recepten verderop). Kant-en-klare energierijke drinkvoeding (zie verderop). Hoe blijft u op gewicht? De kans bestaat dat u na de operatie minder eet dan u gewend bent, vooral als uw tanden en kiezen op elkaar zijn vastgezet. Om te voorkomen dat u te veel afvalt en u zich slap en moe voelt, adviseren wij u extra calorieën toe te voegen aan uw voeding. Hiervoor kunt u gebruik maken van: volle melkproducten slagroom suiker drinkvoedingen en dieetpoeders Hieronder leest u meer over deze onderwerpen. Volle melkproducten Gebruik altijd volle melkproducten in plaats van halfvolle of magere, bijvoorbeeld volle melk, volle yoghurt, volle vla, volle kwark. Door het gebruik van slagroom en volle melkproducten bevat uw voeding tijdelijk vrij veel (verzadigd) vet. Dit is gedurende deze periode nodig om voldoende energie (calorieën) binnen te krijgen en te voorkomen dat u gaat afvallen. Zodra u weer gewoon kunt eten, kunt u beter weer voor halfvolle en magere melkproducten kiezen; dat is gezonder. Slagroom (ongeklopt) Slagroom bevat veel energie. Producten als koffie, melk, karnemelk, yoghurt, kwark, vla, pudding, chocolademelk, sauzen en gebonden soepen maakt u energierijker door er ongeklopte slagroom aan toe te voegen. In plaats van slagroom kunt u ook zure room en crème fraîche gebruiken. 3
Waarom ongeklopte slagroom? U kunt de slagroom beter niet opkloppen. Met kloppen komt er lucht in de room, waardoor die meer volume krijgt ( groter wordt ). U kunt er dan minder van toevoegen aan de gerechten. Geklopte slagroom geeft bovendien snel een vol gevoel. Suiker U maakt gerechten/dranken energierijker door er ruim suiker, honing of stroop aan toe te voegen. Drinkvoedingen en dieetpoeders Als het u ondanks voorgaande adviezen niet lukt om uw voedingstoestand op peil te houden, dan kunt u gebruik maken van poedervormige dieetpreparaten en drinkvoedingen. Deze producten bevatten veel energie en/of eiwit en soms zijn er ook vitamines en mineralen aan toegevoegd. Drinkvoeding Er zijn veel soorten drinkvoedingen in verschillende smaken verkrijgbaar. Drinkvoedingen op melkbasis hebben een zoete smaak, drinkvoedingen op yoghurtbasis zijn wat frisser van smaak en vaak minder zoet. Er zijn ook drinkvoedingen op sapbasis; deze dranken hebben een fruitige smaak en zijn helder. Drinkvoeding kunt u gebruiken om uw dagelijkse voeding aan te vullen. Het is ook mogelijk uw volledige voeding door deze preparaten te vervangen. Overleg hierover altijd met een diëtist. Dieetpoeders Naast de kant-en-klare drinkvoedingen zijn er ook dieetproducten in poedervorm. Het poeder kan, vanwege de neutrale smaak, worden toegevoegd aan koude en warme dranken, soepen en gerechten. Overleg met uw arts of diëtist welk product voor u het beste is. Fantomalt Om uw voeding van extra energie te voorzien, kunt u gebruik maken van zogenaamde voedingssuikers. Een voorbeeld van zo n voedingssuiker is Fantomalt. Voedingssuiker bevat evenveel calorieën als suiker, maar smaakt nauwelijks zoet. Het kan daarom in vrij grote hoeveelheden worden gebruikt. Voedingssuiker kunt u toevoegen aan alle warme en koude dranken zoals thee, koffie, melk, karnemelk, yoghurt, vruchtensap, vla, pap, kwark, pudding en soep. Het is zelfs mogelijk voedingssuiker te gebruiken naast gewone suiker als u dat gewend bent. Voedingssuiker lost goed op in warme dranken. Het lost wat moeilijker op in koude dranken. Los de voedingssuiker daarom eerst op in een klein beetje heet water en voeg daarna pas de sap, vla, karnemelk, yoghurt enz. toe. Ook is het handig om 1 liter vruchtensap met 20 maatschepjes voedingssuiker klaar te maken en in de koelkast te bewaren. Dit kunt u dan in bijvoorbeeld 2 dagen opdrinken. Fantomalt kan worden meegekookt en meegebakken in bijvoorbeeld een gerecht uit de oven of koekenpan. Fantomalt is te koop bij drogist en apotheek. Gebruik per dag 10-20 maatschepjes (50-100 gram), dat komt overeen met 1-2 blikken per week. 4
Enkele voorbeelden: Koffie en thee 2-3 schepjes per kopje (Karne)melk of yoghurt 3-4 schepjes per glas Vruchtensap 3 schepjes per glas Vla 3 schepjes per schaaltje Pap 5 schepjes per schaaltje Soep of bouillon 2-3 schepjes per kom Uit deze dieetproducten kunt u, samen met de diëtist, kiezen welk product voor u het meest geschikt is. Soms is het mogelijk om dieetonkostenvergoeding bij de ziektekostenverzekeraar aan te vragen. Om voor vergoeding in aanmerking te komen, hebt u een verklaring nodig van uw arts of diëtist. Dieetproducten zijn verkrijgbaar bij de apotheek en facilitaire bedrijven. Deze bedrijven bezorgen de dieetvoedingen kosteloos thuis. De zorgverzekeraar heeft vaak met 1 facilitair bedrijf afspraken gemaakt. Vraag uw arts of diëtist naar de details. Recepten Hieronder ziet u recepten voor enkele energierijke gerechten. Deze recepten zijn bedoeld voor een schaaltje of een glas. Wilt u hetzelfde gerecht meerdere keren per dag gebruiken, dan kunt u het natuurlijk in een grotere hoeveelheid maken en de extra porties in de koelkast bewaren. Energierijke vla een schaaltje vla (kant-en-klaar gekocht of zelf bereid) flinke scheut (slag)room 3 maatschepjes Fantomalt scheutje melk Roer de Fantomalt goed door de (verwarmde) melk. Meng die samen met de slagroom door de vla. Zorg voor variatie door verschillende smaken vla te kiezen. Energierijke pap een schaaltje pap (kant-en-klaar gekocht of zelf bereid) flinke scheut (slag)room 5 maatschepjes Fantomalt scheutje melk Roer de Fantomalt goed door de (verwarmde) melk. Meng die samen met de slagroom door de warme pap. Voeg suiker naar smaak toe. Zorg voor variatie door verschillende soorten pap te kiezen. 5
Energierijke yoghurtdrank 0,5 glas volle yoghurt scheut sinaasappelsap flinke scheut (slag)room 3 maatschepjes Fantomalt Roer de Fantomalt goed door het sinaasappelsap. Meng dit samen met de slagroom door de yoghurt. Voeg eventueel suiker naar smaak toe. Energierijke milkshake 1 kuipje roomijs 1 glas volle melk óf 0,5 glas melk + 0,5 glas sap smaakje naar keuze: limonadesiroop, gemberstroop, puddingsaus, zacht vers fruit of compôte (moes) flinke scheut (slag)room 3 maatschepjes Fantomalt Energierijke kwarkdrank 1/3 doosje kwark flinke scheut (slag)room flinke scheut karnemelk 3 maatschepjes Fantomalt 3 eetlepels zacht fruit, vers of uit blik suiker Maak het fruit fijn, bijvoorbeeld met een staafmixer, of wrijf het door een zeef. Roer de Fantomalt goed door de karnemelk. Meng die samen met de slagroom en de fijngemaakte vruchten door de kwark. Gebruik eventueel de mixer. Breng de drank met karnemelk op de gewenste dikte. Voeg suiker naar smaak toe. Roer de Fantomalt goed door de (verwarmde) melk (of de melk en het sap). Mix dit samen met het ijs en het smaakje. Voeg als laatste de slagroom toe. Even doorroeren, niet meer mixen. Energierijke vruchtensappen Voeg aan een glas appelsap, sinaasappelsap, grapefruitsap of druivensap 3-6 maatschepjes Fantomalt toe. Als u een liter maakt, gebruik dan 20 schepjes Fantomalt. 6
Wist u dat... u makkelijker kunt drinken door een kort afgeknipt rietje? Het kost u minder energie. u beter aparte spuiten voor warme en koude dranken/ gerechten kunt gebruiken? Zo voorkomt u dat de spuiten gaan lekken. obstipatie regelmatig voorkomt? Extra vezels in uw voeding kunnen de klachten van obstipatie verminderen. Enkele vezelrijke producten die u kunt gebruiken zijn: vezelrijke pap (zoals havermout, brinta), vloeibaar vezelrijk drinkontbijt of gepureerd fruit (gebruik staafmixer/keukenmachine). Bij aanhoudende obstipatieklachten kunt u het beste contact opnemen met uw huisarts Tot slot Hebt u vragen? Bel ons dan gerust. U vindt ons telefoonnummer in het grijze kader hiernaast. 7
St. Antonius Ziekenhuis T 088-320 30 00 E patienteninformatie@antoniusziekenhuis.nl www.antoniusziekenhuis.nl Spoedeisende Hulp 088-320 33 00 Voeding & Dieet 088-320 78 00 Locaties en bezoekadressen Ziekenhuizen St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn) Poliklinieken St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern 8
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis DIE 04/02-12