WA N D E L E N ò f i e t s en ò s k a t en ò k an o ë n Praktische informatie bij het artikel, in Op Pad 2/2008, pag. 90 t/m 97. U leest een interactieve pdf met aanklikbare buttons... Tiroler Alpen (Adlerweg) Oostenrijk bergwandelen Tekst: Jolanda Linschooten Het gebied Beste tijd Er naartoe Uitrusting Overnachten Eten, drinken, inkopen doen Gidsenbureaus Etappes van dag tot dag Gidsen en kaarten Adressen en sites De Tocht Het gebied Activiteit: Bergwandelen Uiterst gevarieerd deel van de Noordelijke Kalkalpen zonder grote gletsjers, maar met een onverwacht wilde indruk vanwege hoogliggende paden en grillige pieken. Land: Oostenrijk Beste tijd Van begin juli tot half september. Het gebied: Tiroler Alpen Gemaakte tocht: Bergwandeling over een deeltraject van de Adlerweg. Onderweg enkele klettersteigs mogelijk (bij St. Anton am Arlberg en bij de Steinseehütte). Zwaarte/ moeilijkheidsgraad: Uiteindelijk 40 km afgelegd van de geplande 70 kilometer bergwandelen. De totale Adlerweg is 280 kilometer en voert in totaal 31 etappes dwars door de Tiroler Alpen. Dagelijks redelijke hoogteverschillen van gemiddeld 800 m stijgen Er naartoe Met de trein: van Amsterdam (bijvoorbeeld) via Mannheim en Ulm naar St. Anton am Arlberg, 10 uur reistijd; kijk op de internationale treinplanner van de NS: http:// plannerint.b-rail.be/bin/query.exe/nn?l=ns_hispeed of bel T 0900 9296 ( 0,35 p. m.). Met het vliegtuig: de dichtstbij gelegen luchthaven is Innsbruck. Vanaf daar per trein in 1,5 uur naar St. Anton am arlberg (www.reisauskunft.bahn.de of www.oebb.at). Met de auto: via de Duitse snelwegen, via Arlberg-Strasse en tunnel. Afstand Utrecht St. Anton am Arlberg is een kleine 900 kilometer. Uitrusting In het hooggebergte heb je ook s zomers een muts nodig, wanten, regen- en winddicht jack en broek. Gamaschen zijn handig bij verse sneeuwval. Bergschoenen met goed profiel en hoge schachten. Hoogtemeter, kompas en 1:25.000 kaarten, eventu- 1 03-03-2008 13:22:10
en dalen. Dagelijks gemiddeld 6 uur onderweg (gerekend zonder pauzes). Zwaarte: Pittige bergtocht waarbij je geen last van hoogtevrees moet hebben. Goede conditie vereist. Moeilijkheidsgraad: Serieus bergterrein met regelmatig smalle en steile paden/richels die meestal m.b.v. staaldraad beveiligd zijn, afgewisseld met eenvoudige brede paden. Los en brokkelig gesteente. Enige bergervaring vereist gezien de steile passages met staaldraadzekeringen. Staaldraadbeveiligingen altijd eerst proberen en daarna pas vertrouwen! Overwegend T3, af en toe een stukje T4. De moeilijkheidsgraad neemt fors toe bij slechte weersomstandigheden (regen, sneeuw, harde wind). Beste tijd: van begin juli tot half september. Markering: de gehele Adlerweg is goed gemarkeerd (rode verfstrepen) en van wandelborden voorzien; Duitstalige beschrijving in de Kompass Wanderführer (zie opmerking bij gidsen!). Daarnaast zijn nauwkeurige kaarten met schaal 1:25.000 nodig, een kompas en hoogtemeter. eel aanvullend een GPS. Een lakenzak is nodig voor het overnachten. Zie voor een uitgebreide lijst de Op Pad Paklijst voor huttentochten op oppad.nl. Overnachten In St. Anton: kijk op www.stantonamarlberg.com voor een uitgebreid overzicht van hotels. Wij hebben prettig overnacht in: I: www.sporthotel-st-anton.at. Leutkircher Hütte (2261 m). T: (0043)(0)664 9857849, begin juli tot eind september. Geen eigen website, kijk bijv. op I: www.hutten.be of op I: www.alpenverein.at voor een indruk. Kaiserjoch Haus (2310 m). T: (0043) (0)664 4353666, of aanmelden via E: gabiwolf@aon.at. Begin juli tot eind september. Ansbacher Hütte (2376 m). T: (0043) (0)664 1431009, E: ansbacherhuette@tirol. com, begin juli tot eind september. Berghaus Hermine/Madau (1308 m). T: (0043) (0)664 5339770, E: info@madau. com. www.madau.com. Kamers, maar ook Lager (slaapzalen). Memminger Hütte (2242 m). T: (0043) (0)5634 6208. E: memminger.huette@aon. at, eind juni tot eind september. Württemberger Haus (2220 m). T: (0043) (0)664 4401244, E: thomas_kofler@utanet.at, begin juli tot eind september. Steinsee Hütte (2061 m). T: (0043) (0)664 4036451, E: b.reich@aon.at, I: www.steinseehuette.at (op deze website staat ook de korte klettersteig beschreven die vanuit deze hut te maken is), begin juli tot eind september. Hanauer Hütte (1922 m). T: (0043)(0)664 2669149. E: hanauer.huette@aon.at, I: www.hanauerhuette.de. Begin juni tot begin oktober. Anhalter Hütte (2042 m). T: (0043) (0)664 4618993. E: carmenkathrein@hotmail. com, I: www.anhalterhuette.notrix.de, midden juni tot begin oktober. In Nassereith: kijk op I: www.mieminger-plateau.at en klik op Nassereith voor een overzicht van accommodatiemogelijkheden. Bijvoorbeeld: Gästehaus Dorli, Sachsengasse 69A, T: (0043) 526 55412. E: pension.kranewitter@gmx.at, Gasthof Seeblick, Schulgasse 60 in Nassereith, I: www.seeblick-nassereith.at. Fernstein: Camping (ook hotel) Schloss Fernstein, I: www.schloss-fernsteinsee.at/ camping/camping.htm Eten, drinken, inkopen doen Onderweg in de bergen kun je de hele week geen inkopen doen, maar in de berghutten zijn behalve maaltijden ook chocola en sandwiches te koop. Op dag 1 passeer je de Leutkircher Hütte met aangenaam terras waar het goed lunchen is. In de berghutten in de Lechtaler Alpen kun je s avonds à la carte lokale gerechten bestellen zoals Kaiserschmarren (dikke in stukjes gesneden pannenkoeken met poedersuiker en appelmoes), goulasch met Knödel of Käsenudeln (macaroni overgoten met kaas). Gidsenbureaus Onderweg kun je 3 keer een klettersteig doen, waarvan die boven St. Anton (dag 1) en die boven Imst (na dag 7) zeer moeilijk zijn, alleen die bij de Steinseehütte is eenvoudig (kijk voor deze klettersteigs op www.viaferrata.nl) ; informeer naar een berggids via www.bergfuehrer.at/tirol/. Bagageservice: het is ook mogelijk om een deel van de Adlerweg te lopen zonder al teveel bagage, sommige hotels in directe omgeving van de Adlerweg bieden deze service, kijk op www.wanderhotels.at Etappes van dag tot dag Dag 1, van St. Anton naar het Kaiserjochhaus, +1300 m/-250 m, 5-6 uur. Brede bergpaden door uitzichtrijk almterrein, niet moeilijk. Route: St. Anton in noordwestelijke richting verlaten, wandelbordjes Leutkircher 2 03-03-2008 13:22:10
Hütte volgen. Door naaldbos en bergweiden omhoog, eerst over een brede bosweg, maar na enkele haarspeldbochten de weg links verlaten voor een bergpad dat geleidelijk omhoog voert naar de Leutkircher Hütte. Nu borden Kaiserjochhaus aanhouden, veelal op hoogte blijvend door stenig terrein en steile bergweiden. EXTRA: beklimming Stanskogel, 2757 m. Op een heldere dag absoluut de moeite waard vanwege het enorme uitzicht. Verlaat hiervoor ca. 20 min. na de Leutkircher Hütte het pad richting het Kaiserjochhaus om linksaf een pad richting de Stanskogel te volgen; omlaag kun je dezelfde route volgen of exact halverwege de afdaling linksaf een smal padspoor volgen dat een verkorte route is terug naar het pad richting Kaiserjochhaus (+400 m, - 400 m, reken op 1,5-2 uur extra). KORTER: Halverwege de dag in de Leutkircher Hütte blijven. KLETTERSTEIG: vanuit St. Anton kun je de Weißschrofenspitze op via een klettersteig, ca 5 uur met aan- en afloop, zeer moeilijk. Dag 2, van het Kaiserjochhaus naar de Ansbacherhütte, +600 m, -500 m, 5 uur. Smalle paden door rotsterrein, gezekerde passages over smalle richels, regelmatig diepe afgronden; matig moeilijk. Route: Overwegend door stenige hellingen eenvoudig traverserend naar de Kridlonscharte (2371 m), een zeer uitzichtrijke pas boven de Hintersee. Verder door stenig terrein maar over een goed pad naar de volgende pas, Hinterseejöchl (2482 m), dan een steenrijke afdaling naar de dalkom van de Vordersee. Hierna volgt het lastigste deel van de dag, ook wel de Th. Haas-weg genoemd, een smal pad/richel dat ruim een kilometer door een rotswand traverseert maar zeer goed beveiligd is met staaldraad om je vast te houden. Voor wie geen hoogtevrees heeft, is dit een prachtige route. Via het brede Alperschonjoch (stenen vervallen schuilhut) de bordjes naar de Ansbacher Hütte volgen, noordelijk om de Sam-Spitze heen over goede paden naar de hut. EXTRA 1: korte beklimming van de Malatschkopf (2388 m), direct naast het pad, op een halve km van het Kaiserjochhaus richting de Ansbacherhütte. Ongeveer 30 min. extra, zeer fraai uitzicht over het Stanzer dal onder je. Padspoor over de grasrug volgen, pad wordt steeds smaller, laatste stuk rotsig (T3-T4); topkruis. EXTRA 2: beklimming van de Sam-Spitze, 2624 m. Verlaat bij het Alperschonjoch de route naar de Ansbacher Hütte voor een pad dat rechts ervan omhoog voert naar de Sam-Spitze. De route is duidelijk te volgen vanwege markeringen, maar hoe hoger je komt, hoe meer klauterwerk vereist wordt; hoewel de route nergens echt moeilijk is, is het vergelijkbaar met de Haasweg alleen veel korter en zonder beveiliging. Vanaf de top is de route weer eenvoudig en loopt via de stenige bergrug omlaag naar de Ansbacher Hütte (+200 m/ -200 m, reken op ca 45 min extra). Dag 3, van de Ansbacherhütte naar de Memminger Hütte, +850 m, -1000 m, 6 uur. Hooggelegen paden door grashellingen met steile passages en een gezekerde afdaling door een stenige schoorsteen, matig moeilijk. Route: Door grashellingen overgaand in steenvelden traverseren naar de brede Kopfscharte (2484 m), steil omlaag over een goed pad door de rotsen en dan opnieuw traverseren naar het Winterjöchl (2528 m). Hierna wordt het pad smaller en de helling waardoor getraverseerd wordt, steiler. Niet de padsplitsing rechts omlaag nemen (dit is de Augsburger Höhenweg; tenzij deze alpiene Adlerweg-variant je veel te tam is! De Augsburger Höhenweg behoort tot één der moeilijkste hoogalpiene Höhenwege en duurt zo n 10 uur met onderweg een bivakmogelijkheid.) Omhoog door een steenrijk gebied naar de Grießlscharte (2632 m). De afdaling hiervan aan de andere kant is zeer steil en verloopt deels door een soort schoorsteen, beveiligd met staaldraad en kettingen. Dan langdurig door het steenrijke Langkardal over een pad dat steeds eenvoudiger wordt en uitmondt in het groene Parseier dal. Steeds Memminger Hütte aanhouden en beneden rechts het dal omhoog, twee keer een beek oversteken (geen brug), daarna het smalle pad omhoog volgen aan de andere kant van het dal. Dit pad heeft diepe afgronden maar is langs de rotsen goed beveiligd met staaldraad. Verder door bergweiden en steeds indrukwekkender rotster- 3 03-03-2008 13:22:10
rein naar de schitterend gelegen hut. EENVOUDIGER: +100 m/-1000 m, 4-5 uur. Vanuit de Ansbacher Hütte terug over de route noordelijk langs de Sam-Spitze en via het Alperschonbach dal eenvoudig maar langdurig afdalen naar Madau. Overnachten in Berghaus Hermine. De volgende dag vanuit Madau over boswegen langs de Parseierbach omhoog tot aan de materiaallift naar de Memminger Hütte (ruim 1 uur). Hier het eenvoudige bergwandelpad oppikken; 3,5 uur. Dag 4, van de Memminger Hütte naar het Württemberger Haus, +650 m, -650 m, 5 uur. Steile gras- en rotshellingen, diepe afgronden, gezekerde passages, matig moeilijk. Route: Langs de Unterer Seewisee geleidelijk omhoog naar de Mittlerer Seewisee onderlangs indrukwekkende wanden (soort kloofje) tot aan de Seescharte (2599 m). Aan de andere kant niet echt omlaag maar traverserend onderlangs de Seescharten- Spitze naar de Großbergscharte (2493 m). De route volgt nu de oostelijke bergkam omhoog over een smal pad met diepe afgronden naar de top van de Großbergkopf (2612 m) en verder over de topgraat en langs een smalle richel (staaldraad zekering) naar de tweede top, de Großbergspitze (2657 m), houten kruis. Vervolgens daalt het pad door steenrijke en steile grashellingen (beveiligd op lastig stuk) af naar het Württemberger Haus. Dag 5, van het Württemberger Haus naar de Hanauer Hütte, +850 m, -1150 m, 7 uur. Overwegend hoogliggend pad, niet moeilijk, alleen 2 korte stukjes matig moeilijk (net voor de Gebäudjöchl en voor de Roßkarscharte). Route: Omhoog naar het meer Auf der Lacke en ervoor rechts omhoog over een steiler worden pad door grashellingen (niet extra beveiligd) naar de pas Gebäudjöchl (2452 m), andere kant omlaag en links aanhouden onder de Gebaudspitze langs en over een rotsrichel steil omhoog (beveiligd) naar de Roßkarscharte (2400 m). Via het Gufelgrasjoch omlaag door met stenen bezaaide grashellingen langs de Mittelkopf naar de Steinsee Hütte. Dan verder omhoog (beveiligingen met touw) naar de Vordere Dremelscharte (2434 m). Aan de andere kant door steenrijk gebied omlaag naar de Hanauer Hütte. MOEILIJKER: Via de Hintere of Östliche Dremelscharte. Route volgen tot aan de Steinsee Hütte, daarna het pad volgen dat langs de noordelijke oever van de Steinsee gaat, om dan links route 625 aan te houden, het pad omhoog naar de Hinterer Dremelscharte (2553 m). Een mooie, maar steile steenrijke route deels over richels (beveiligd) naar de Hanauer Hütte. Alleen ondernemen bij droog en stabiel weer. Reken ruim een half uur extra. KLETTERSTEIG: Eenvoudige Klettersteig naar de Steinkarspitze; 3,5 uur (met aanen afloop) vanuit de Steinseehütte. Zie voor beschrijving www.steinseehuette.at. Dan bijvoorbeeld overnachten in Steinseehütte. H Dag 6, van de Hanauer Hütte naar de Anhalter Hütte, +900 m, -800 m, 5 uur. Eenvoudige dalroute. Route: Het Angerletal omlaag volgen in noordelijke richting naar het dorpje Boden en daar rechts (oostelijk) bij Pafflar even naar rechts het asfalt volgen om dan links eerst langs de weg, later ervandaan omhoog naar de pas Steinjöchle (2198 m) waaronder rechts aanhoudend, bij de Kromsee de Anhalter Hütte ligt. MOOIER: er is een alternatieve en iets alpienere route (matig moeilijk; zeker niet moeilijker dan wat er al aan routes achter je ligt!) door vanaf de Hanauer Hütte in zuidoostelijke richting route 621 te volgen naar het Galtseitenjoch (2421 m) en omlaag via de Fundaisbach naar het dorpje Pfafflar. Reken op ruim 4,5 uur van Hanauer tot Pfafflar (via de normale route ruim 2 uur). 4 03-03-2008 13:22:10
Dag 7, van de Anhalter Hütte naar Nassereith, +250 m, -1300 m, 7-8 uur. Brede bergpaden en boswegen, niet moeilijk. Route: Geleidelijk omhoog door grashellingen naar het Kromsattel (2137 m), dan omhoog naar Hinterbergjöchle (2203 m) en omlaag door lange steenrijke afdaling. Links aanhoudend naar de dalbodem (Hinterer Tarrentónalm, restaurant) en daar rechts de bosweg door het Tegestal naar Nassereith volgen. Van Nassereith met taxi (ca. 25, Taxi Landauer, www.taxi-landauer.at ) of bus (www.oebb.at) naar Imst. Hier de trein nemen via St. Anton naar de grens (Feldkirch), www.oebb.at, enkele reis ca. 20. Vanaf Feldkirch verder per trein naar Zürich of Basel. KORTER: ca. 4 uur. Volg dezelfde route omlaag door het Tegestal maar ga aan het eind ervan niet rechts richting Nassereith maar links richting Fernstein, volg de Adlerwegroute tot aan de camping. (Fernstein is een autopas, er is een kasteel (Schloss Fernstein), een hotel en een camping.) Vanaf Fernstein neem je de bus richting Imst, en daar de trein terug naar St. Anton am Arlberg. KLETTERSTEIG: Vanuit Imst (eerst met kabelbanen omhoog) kun je de Maldonkopf via een klettersteig beklimmen; zeer moeilijk, met aan- en afloop ruim 8 uur. Gidsen en kaarten Kaarten Uit de serie Apenvereinskarte, schaal 1: 25.000, nr 3/2 Lechtaler Alpen-Arlberggebiet, no. 3/3 Lechtaler Alpen-Parseierspitze, no. 3/4 Lechtaler Alpen-Heiterwand und Muttekopfgebiet, ca. 10,-. Kompasskaart dl.24 Lechtaler Alpen - Hornbachkette, uitg. Kompass, schaal 1:50.000 prijs 8,95. Topografische wandelkaart, keurig voorzien van referentiehoogten, hoogtelijnen, hutten en het lokale (gemarkeerde) wandelnetwerk, waaronder de Adlerweg (incl.alpine-varianten). Bovendien zoals veel Kompasskaarten tegenwoordig, voorzien van UTM grid zodat deze ook voor GPS te gebruiken valt. Gidsen Wandelgidsen: De Kompass Wanderführer no. 1000, Adlerweg, beschrijft de gehele Adlerweg van St. Anton tot St. Johann in Tirol. Let op: Hoewel het de bedoeling was hier een reguliere gids van te drukken, is dat er nooit van gekomen. Het door Jolanda gebruikte gidsje is een speciale, in kleine oplage gedrukte jubileumuitgave die niet meer verkrijgbaar is. Het is niet bekend of er ooit een officiële gids uitgebracht gaat worden. Klimgidsen: H. Groth, Alpenvereinsführer Lechtaler Alpen (Rother). H. Groth, Gebietsführer Lechtaler Alpen (Rother), 1996. Alpenvereinsführer alpin, Lechtaler Alpen, Dieter Seibert, Uitgeverij Rother, eerste druk 2002 (nieuwe editie maart 2008). Lechtaler Alpen Kletterführer, Dieter Elsner, Alfred Flür, Wolfgang Hofer, Siegfried Moschen, Jürgen Schafroth, Rudolf Stadelwieser, Uitgeverij Panico, tweede druk 2005, De documentatie is doorgaans te koop bij iedere gespecialiseerde boekhandel. Bronnen: Reisboekhandel Zandvliet, Stille Rijn 13, 2312 DE Leiden, (071) 512 70 09; E: info@zandvlietleiden.nl, I: www.zandvlietleiden.nl; Geografische Boekhandel Jacob van Wijngaarden & Pied a Terre, Overtoom 135-137, 1054 HG Amsterdam, (020) 627 44 55, info@jvw.nl, www.jvw.nl en www.reisboekhandel.nl. Adressen en sites I: www.adlerweg.tirol.at. Uitgebreide informatie over de Adlerweg. Tourismusverband St. Anton am Arlberg, I: www.stantonamarlberg.com, E: info@ 5 03-03-2008 13:22:10
stantonamarlberg.com. T: (0043) (0)5446 22690. Dorfstrasse 8, 6580 St. Anton am Arlberg. Tirol Werbung, I: www.tirol.at, E: info@tirol.at. T: (0043) (0)512 5320-0. Maria- Theresienstr. 55, A-6010 Innsbruck. Oostenrijks Verkeersbureau, I: www.oostenrijk.info T: (020) 468 2857. Postbus 94285, 1090 GG Amsterdam. Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging NKBV, www.nkbv.nl. E: info@nkbv.nl. T: (0348) 409 521. Houttuinlaan 16a, 3440 AE Woerden. Oostenrijke Alpenvereniging, I: www.oeav.at Weerbericht in Oostenrijk: I: www.wetter.at/wetter/sport-freizeit/berg-wetter/ en I: www.wetteronline.de. Met je gsm heb je onderweg wisselend tot weinig bereik (in het Parseiertal en in de Memmingerhütte geen bereik), maar zit je hoog of boven het Stanztal, heb je grote kans op bereik; dan kun je per sms het bergweerbericht voor Arlberg: bel (0900) 40 10 50 en tik BERG ARLBE in. Alpenweerbericht Oostenrijk: T: (0900) 91 156680. Bergredding Oostenrijk: 140 Algemeen alarmnummer: 112 6 03-03-2008 13:22:11