LUPUS. MEDICIJNEN BIJ ZWANGERSCHAP EN BORSTVOEDING - over deze brochure - Drs. N.A. Winters - Dr. P.M.L.A. van den Bemt - Lupus, zwangerschap en borstvoeding - tot slot - index 2
I n h o u d Over deze brochure Lupus, zwangerschap en borstvoeding Medicijnen bij zwangerschap en borstvoeding - Pijnstillers - Chloroquine en hydroxychloroquine - Corticosteroïden - Immunosuppressiva - Andere medicijnen - Bloedverdunners - Medicijnen tegen botontkalking - Medicijnen bij maagklachten Tot slot Overzicht: De veiligheid van de medicijnen bij kinderwens, zwangerschap en borstvoeding Index Colofon 1
2
O v e r d e z e b r o c h u r e Deze brochure is voor mannen en vrouwen met lupus die medicijnen gebruiken en een kinderwens hebben, zwanger zijn of borstvoeding willen geven. In die situaties wilt u graag weten wat de gevolgen zijn van de medicijnen die u gebruikt op uw kindje. De brochure begint met informatie over lupus en zwangerschap. Daarna komen de verschillende medicijnen en de veiligheid bij zwangerschap en borstvoeding aan bod. De middelen zijn ingedeeld per groep van medicijnen. Achter in de brochure staat een index waarin u kunt vinden bij welke groep uw medicijn hoort, wat de werkzame stof is en op welke bladzijde de informatie over het medicijn staat beschreven. In de brochure is een overzicht opgenomen waarin de veiligheid van de medicijnen bij kinderwens, zwangerschap en borstvoeding staat weergegeven. Wanneer er over uw medicijn onvoldoende gegevens bekend zijn, kunt u het gebruik van het medicijn overleggen met uw arts of apotheker. Mogelijk is de gegeven informatie niet op u van toepassing. Uw behandelend arts en apotheker kunnen u de informatie geven die bij uw persoonlijke omstandigheden aansluit. 3
L u p u s, z w a n g e r s c h a p e n b o r s t v o e d i n g L u p u s Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen schadelijke stoffen. Bij lupus is het afweersysteem verstoord. Het valt lichaamseigen cellen aan en dat veroorzaakt klachten. Lupus is te verdelen in een huidvorm en een systemische vorm. De huidvorm heet lupus erythematosus (LE). Bij systemische lupus erythematosus (SLE) zijn naast de huid ook andere organen aangedaan. SLE komt het meest voor. Z w a n g e r s c h a p Aan een zwangerschap zijn altijd risico s verbonden. Bij lupuspatiëntes is de kans op zwangerschapscomplicaties groter en kunnen de klachten van lupus verergeren. Er zijn ook lupuspatiëntes die de zwangerschap probleemloos doorlopen. Opvlammingen van lupus: Bij eenderde tot tweederde van de vrouwen met SLE zorgt een zwangerschap voor meer opvlammingen. Meestal gaat het om mildere opvlammingen, met vooral huidklachten en gewrichtspijn. De opvlammingen kunnen zich ook uiten in nierfunctiestoornissen of verlaging van aantal bloedplaatjes. Er moet dan zorgvuldig onderzocht worden of deze verschijnselen door de SLE worden veroorzaakt, want het kunnen ook complicaties zijn van de zwangerschap. Wanneer zes maanden voorafgaande aan de zwangerschap de lupus goed onder controle is, zijn er minder vaak opvlammingen. In de periode kort na de bevalling kunnen er ook extra opvlammingen optreden. Zwangerschapscomplicaties: Lupus heeft geen invloed op de vruchtbaarheid. Bij lupus is er wel een grotere kans op complicaties, zoals het krijgen van een miskraam of het overlijden van het ongeboren kindje. Eén op de vijf kinderen van vrouwen 4
met lupus wordt te vroeg geboren (voor 37 weken). Bij ongeveer een kwart van de lupuspatiëntes komt zwangerschapsvergiftiging voor. De kans op vroeggeboorte en zwangerschapsvergiftiging komt ongeveer tweeënhalf keer vaker voor dan gemiddeld. Bij zwangerschapsvergiftiging, of een te hoge bloeddruk, kunnen klachten ontstaan als hoofdpijn, vochtophoping en eiwitverlies in de urine. Als dit niet behandeld wordt, kan in het ergste geval overlijden het gevolg zijn. Ook zorgt zwangerschapsvergiftiging voor een verminderde doorbloeding van de placenta. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld groeiachterstand, vroeggeboorte of overlijden van het ongeboren kindje. Nierproblemen: Bij een kwart van de zwangere lupuspatiëntes met nierproblemen, neemt de nierfunctie tijdens de zwangerschap verder af. De vermindering van de nierfunctie is bij tien procent van deze vrouwen blijvend. Bij lupuspatiëntes met een verminderde nierfunctie nemen de risico s op zwangerschapscomplicaties nog meer toe. Neonatale lupus Sommige vrouwen met SLE of LE hebben bepaalde antistoffen (anti-ssa en anti-ssb) die via de placenta bij het kindje kunnen komen. Ongeveer vijf tot tien procent van deze vrouwen krijgt een kindje met neonatale lupus. De meest voorkomende vorm van neonatale lupus kenmerkt zicht door huiduitslag. Binnen een half jaar zijn de antistoffen uit het bloed van het kindje verdwenen en gaan de klachten weer over. Twee op de honderd kinderen met neonatale lupus krijgen hartklachten ( hartblok ). De kans op de hartklachten bij een kindje stijgt na een eerder geboren kindje met hartproblemen. Antifosfolipidensyndroom (APS) Twee op de vijf vrouwen met lupus heeft anti-fosfolipiden antistoffen (lupus anticoagulans en/of anticardiolipine antistoffen). Van deze groep heeft een aantal eveneens een voorgeschiedenis met trombose of opeenvolgende herhaalde miskramen of een foetale sterfte. Bij hen wordt dan de diagnose van het antifosfolipidensyndroom gesteld. Vrouwen die lijden aan APS, 5
hebben tijdens zwangerschap een grotere kans op een miskraam, zwangerschapsvergiftiging en groeivertraging van het kindje. Bij hen wordt bij een zwangerschap ontstollende medicatie geadviseerd in de vorm van lage dosering van acetylsalicylzuur en onderhuidse toediening van heparine (met een laag moleculair gewicht). B o r s t v o e d i n g Tot op heden is niet aangetoond dat lupus invloed heeft op borstvoeding en dat borstvoeding de klachten van lupus verergert. Uw arts kan u meer vertellen en adviseren bij uw kinderwens. Medicijnen bij zwangerschap en borstvoeding M e d i c i j n e n b i j z w a n g e r s c h a p e n b o r s t v o e d i n g Mensen met lupus gebruiken vaak een of meerdere medicijnen. De lupusbestrijdende medicijnen remmen de afweer, waardoor de ziekte rustiger wordt. Deze middelen werken op verschillende manieren. Het is per persoon verschillend welke medicijnen tot het beste resultaat leiden. Sommige medicijnen zijn veilig te gebruiken tijdens de zwangerschap, andere niet. Medicijnen die in het bloed terechtkomen, kunnen via de placenta bij het ongeboren kindje komen. Of dit kwaad kan, verschilt per medicijn. Voor veel medicijnen geldt, dat de hoeveelheid medicijn in het bloed en lichaam snel afneemt als met het gebruik wordt gestopt. Sommige medicijnen hebben na het stoppen nog lang effect. Geruime tijd voor de zwangerschap stoppen voorkomt dat deze stoffen tijdens de zwangerschap in het lichaam aanwezig zijn. 6
Voor mannen met lupus geldt dat sommige medicijnen nadelige effecten kunnen hebben op de zaadproductie of op het ongeboren kindje. Tijdig stoppen voorkomt dat deze medicijnen invloed hebben op het ongeboren kind. Medicijnen kunnen in de moedermelk terechtkomen. Wanneer u borstvoeding wil geven is het belangrijk te weten welke medicijnen veilig of niet veilig zijn voor uw kind. Soms kan het betekenen dat u beter geen borstvoeding kunt geven. De flesvoeding is dan een goed alternatief. Dit deel van de brochure beschrijft de veiligheid van medicijnen, gebruikt door mannen en vrouwen met lupus, voor en tijdens de zwangerschap en tijdens de borstvoeding. De middelen worden per groep van medicijnen behandeld, van meest naar minst gebruik. In de index kunt u vinden tot welke groep een medicijn hoort. Alle vrouwen krijgen het advies om per dag 0,5 mg foliumzuur te slikken bij kinderwens en in de eerste drie maanden van de zwangerschap. Foliumzuur is belangrijk voor de botopbouw van uw kindje en verlaagt de kans op een open ruggetje. P i j n s t i l l e r s Hier vindt u informatie over paracetamol en de ontstekingsremmende pijnstillers. Paracetamol Paracetamol is een pijnstiller die ook koorts verlaagt. Paracetamol heeft geen schadelijke effecten op het ongeboren kind. Heeft u een kinderwens of bent u zwanger dan kunt u paracetamol veilig gebruiken als u de gebruiksadviezen uit de bijsluiter opvolgt. 7
Wanneer u borstvoeding geeft mag u paracetamol gebruiken. Paracetamol komt in de borstvoeding terecht, maar is bij gebruik volgens de bijsluiter niet schadelijk voor de baby. Ontstekingsremmende pijnstillers Ontstekingsremmende pijnstillers worden gebruikt bij ontstekingen, gewrichtspijn en huiduitslag. Voorbeelden zijn acetylsalicylzuur, diclofenac en ibuprofen. Heeft u een kinderwens dan kunt u deze middelen beter niet gebruiken. Ze hebben een nadelig effect op de eisprong en de vruchtbaarheid. Gebruik geen ontstekingsremmende pijnstillers tijdens de zwangerschap. Overleg het gebruik van ontstekingsremmende pijnstillers altijd met uw arts, omdat ze schadelijk kunnen zijn voor het ongeboren kindje. Mogelijk vergroten ze de kans op een miskraam en aangeboren afwijkingen. Ze kunnen zorgen voor hartproblemen, verminderde werking van de nieren en tijdens de bevalling voor bloedingen en vertraging van de weeën. Van veel ontstekingsremmende pijnstillers zijn er onvoldoende gegevens bekend over het gebruik tijdens de zwangerschap. Wanneer u carbasalaatcalcium en acetylsalicylzuur gebruikt als pijnstiller (in hoge dosering) is er een verhoogde kans op een open buikje (gastroschisis). Wanneer u tijdens de periode van borstvoeding een ontstekingsremmende pijnstiller wilt gebruiken, gebruik dan bij voorkeur ibuprofen. Vervolgens komen diclofenac, naproxen of indometacine in aanmerking. Naar deze medicijnen is het meeste onderzoek gedaan. De meeste ontstekingsremmende pijnstillers komen voor een heel klein deel in de borstvoeding terecht. Deze hoeveelheden zijn zo klein, dat ze niet schadelijk zijn voor de baby. Wanneer u carbasalaatcalcium en acetylsalicylzuur als pijnstiller gebruikt is de dosering zo hoog dat het bijwerkingen kan veroorzaken bij de baby. Over celecoxib en etoricoxib zijn nog onvoldoende gegevens bekend, daarom kunt u ze beter niet gebruiken. 8
U verlaagt de kans op bijwerkingen bij de baby, wanneer u ontstekingsremmende pijnstillers neemt na het geven van borstvoeding. C h l o r o q u i n e e n h y d r ox y c h l o r o q u i n e Chloroquine en hydroxychloroquine, zijn antimalariamiddelen die worden gebruikt bij lupus. Deze medicijnen remmen ontstekingen. Chloroquine en hydroxychloroquine komen tijdens de zwangerschap via de placenta bij het kind. Wanneer u chloroquine in een dosering tot 250 mg per dag òf hydroxychloroquine in een dosering tot 400 mg per dag gebruikt, is de kans op aangeboren afwijkingen niet hoger dan normaal. Het is onbekend of hogere doseringen wel schadelijk zijn voor het ongeboren kindje. Chloroquine en hydroxychloroquine komen in de borstvoeding terecht. Dit is niet schadelijk voor de baby. U kunt met deze medicijnen veilig borstvoeding geven. C o r t i c o s t e r o ï d e n Corticosteroïden remmen ontstekingen. Voor de behandeling van SLE worden de corticosteroïden ingenomen en bij LE worden vaak corticosteroïden in de vorm van een crème of een zalf op de huid gesmeerd. - Corticosteroïden innemen: Er is veel ervaring met corticosteroïden bij zwangerschap en borstvoeding. Ze zijn niet schadelijk voor het kind. Wel kunnen de bijwerkingen bij de moeder problemen veroorzaken bij het ongeboren kind. Voorbeelden hiervan zijn hoge bloeddruk en zwangerschapsdiabetes. Uw arts kan u hierover meer vertellen. Tijdens de zwangerschap gaat een voorkeur uit naar het gebruik van hydrocortison, prednisolon, prednison en methylprednisolon boven het gebruik van dexamethason en betamethason. Dit om te voorkomen dat het ongeboren kindje onnodig wordt blootgesteld aan medicijnen, ook al zijn ze niet schadelijk. Hydrocortison, prednisolon, prednison en methylprednisolon worden namelijk in de placenta afgebroken, waardoor er slechts 10% het 9
ongeboren kindje bereikt. Dexamethason en betamethason kunnen wel via de placenta bij het kindje komen. Corticosteroïden kunt u veilig gebruiken als u borstvoeding geeft. Een klein deel komt in de borstvoeding terecht. Het kindje krijgt hierdoor weinig binnen, maar dit is niet schadelijk. - Corticosteroïden smeren: Tijdens de zwangerschap kunt u de meeste corticosteroïden voor op de huid veilig gebruiken. Breng de middelen bij voorkeur dun aan en alleen op de aangedane plekken om te voorkomen dat er onnodig corticosteroïden via de huid in het lichaam komen. Daarnaast kunt u overwegen het smeren steeds een aantal dagen te onderbreken. Dit kunt u het beste met uw arts overleggen. Het is veilig om borstvoeding te geven als u corticosteroïden op de huid smeert. Ook hier geldt dat wanneer de middelen dun en alleen op de aangedane plekken worden aangebracht, de hoeveelheid corticosteroïden dat via de huid in het lichaam komt wordt beperkt. Wanneer u de corticosteroïden op de tepel smeert, was dan de tepels goed voordat u borstvoeding geeft. I m m u n o s u p p r e s s i v a Immunosuppressiva onderdrukken het afweersysteem, waardoor de lupus rustiger wordt. Hier volgt informatie over verschillende medicijnen uit deze groep. Azathioprine Als u een kinderwens heeft of zwanger bent kunt u azathioprine tot 150 mg per dag gebruiken. Azathioprine is pas werkzaam als het is omgezet in een andere stof. Zowel azathioprine als de werkzame stof komen bij het ongeboren kindje terecht. Hoewel er tot nu toe geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen lijkt te zijn, kan het kindje wel bloedbeeldafwijkingen ontwikkelen. 10
Zowel azathioprine als de werkzame stof komen in de moedermelk terecht en zijn schadelijk voor de baby. Bespreek met uw arts voor- en nadelen van het gebruik van azathioprine tijdens de periode van borstvoeding. Cyclofosfamide Cyclofosfamide is zeer schadelijk voor het ongeboren kindje en kan ervoor zorgen dat het ernstig gehandicapt raakt of overlijdt. Als u een kinderwens heeft mag er geen cyclofosfamide meer in uw lichaam aanwezig zijn. Stop, in overleg met uw arts, met cyclofosfamide minimaal drie maanden voordat u zwanger wilt raken. Het medicijn blijft namelijk lang aanwezig in uw lichaam, ook als u het niet meer gebruikt. Ook tijdens de zwangerschap mag u geen cyclofosfamide gebruiken. U mag geen cyclofosfamide gebruiken als u borstvoeding geeft. Het medicijn komt in de moedermelk terecht en is zeer schadelijk voor baby s. Leflunomide Leflunomide is zeer schadelijk en kan ervoor zorgen dat het ongeboren kindje ernstig gehandicapt raakt of overlijdt. Zowel voor mannen als vrouwen met een kinderwens geldt dat er geen leflunomide meer in het lichaam aanwezig mag zijn. Na stoppen met leflunomide duurt het ongeveer twee jaar voordat alle leflunomide uw lichaam heeft verlaten. Hierop wordt uw bloed gecontroleerd. De uitslag hiervan is na anderhalve maand bekend. Als de bloedspiegel goed is, mag u na anderhalve maand zwanger worden. Andere medicijnen kunnen ervoor zorgen dat leflunomide sneller uit uw lichaam verdwijnt. Uw arts kan hierover meer vertellen. Ook tijdens de zwangerschap mag u geen leflunomide gebruiken. Tijdens de periode dat u borstvoeding geeft mag u geen leflunomide gebruiken. Leflunomide komt in de moedermelk en is zeer schadelijk voor uw baby. 11
Methotrexaat Methotrexaat kan ervoor zorgen dat het ongeboren kindje ernstig gehandicapt raakt of overlijdt. Methotrexaat zorgt dat foliumzuur wordt afgebroken, terwijl foliumzuur erg belangrijk is voor de botopbouw van u en uw kind. Als u een kinderwens heeft geldt dat er geen methotrexaat meer in uw lichaam aanwezig mag zijn. Stop met het gebruik van methotrexaat minimaal 3 maanden voordat u zwanger wilt raken. Gebruik vanaf het moment van stoppen met methotrexaat tot en met het einde van de zwangerschap 5 mg foliumzuur per dag. Ook tijdens de zwangerschap mag u geen methotrexaat gebruiken. Tijdens de periode dat u borstvoeding geeft mag u geen methotrexaat gebruiken. Methotrexaat komt in de moedermelk en kan schadelijk zijn voor uw kind. Mycofenolaat-mofetil Mycofenolaat-mofetil kan aangeboren afwijkingen veroorzaken bij het kind. Stop minimaal zes weken voordat u zwanger wilt worden met mycofenolaatmofetil. Doe dit in overleg met uw arts. Het is onbekend of mycofenolaat-mofetil in de moedermelk terechtkomt. Daarom mag u mycofenolaat-mofetil niet gebruiken als u borstvoeding geeft. Rituximab Rituximab pakt het afweersysteem aan. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het gebruik van rituximab tijdens zwangerschap en borstvoeding. Daarom wordt aangeraden om indien u een kinderwens heeft, twaalf maanden voor de zwangerschap te stoppen met rituximab. Ook tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding is het advies geen rituximab te gebruiken. 12
Overleg met uw arts wat u het best kunt doen als u een kinderwens heeft, zwanger bent of borstvoeding wil geven. Sulfasalazine Sulfasalazine remt ontstekingen. Voor mannen met een kinderwens geldt dat sulfasalazine een nadelig effect heeft op de zaadproductie en daardoor kan zorgen voor onvruchtbaarheid. Na stoppen met sulfasalazine duurt het ten minste twee maanden voordat dit effect is hersteld. Tot 2 gram per dag veroorzaakt sulfasalazine tijdens de zwangerschap geen schade bij het ongeboren kind. Gebruikt u grotere hoeveelheden overleg dit dan met uw arts. Sulfasalazine zorgt dat er minder foliumzuur in uw lichaam komt. Foliumzuur is belangrijk voor de botopbouw van u en uw kind. Daarom wordt u aangeraden tijdens de gehele zwangerschap 0,5 mg foliumzuur per dag slikken. Sulfasalazine gaat over in de moedermelk. Maar wanneer u niet meer dan 2 gram sulfasalazine per dag gebruikt kunt u veilig borstvoeding geven. Tacrolimus Als u een kinderwens heeft of zwanger bent, kunt u beter geen tacrolimus gebruiken. De kans op hoge bloeddruk bij de moeder, vroeggeboorte en groeiachterstand lijkt verhoogd te zijn. Het kan ook voorkomen dat de baby bij de geboorte te veel heeft aan kalium, waardoor er hartritmeproblemen kunnen optreden. Ervaring met meer dan 200 zwangerschappen wijst tot nu toe niet op een verhoogd risico van aangeboren afwijkingen. Tijdens de periode dat u borstvoeding geeft mag u geen tacrolimus (tabletten) innemen. Als u tacrolimus op de huid smeert is het veilig om borstvoeding te geven. Wanneer u tacrolimus op de tepel smeert, was dan de tepels goed voordat u borstvoeding geeft. Zo voorkomt u dat uw baby in aanraking komt met tacrolimus. 13
A n d e r e m e d i c i j n e n Naast de eerder genoemde medicijnen kunnen mensen met lupus ook andere medicijnen gebruiken. Hier vindt u informatie over de vaak gebruikte middelen bij lupus namelijk: bloedverdunners, medicijnen tegen botontkalking en medicijnen bij maagklachten. Gebruikt u medicijnen die hier niet zijn genoemd, overleg dan altijd met uw arts over het gebruik daarvan tijdens de kinderwens, de zwangerschap en het geven van borstvoeding. B l o e d v e r d u n n e r s Sommige mensen met lupus gebruiken bloedverdunners om de bloedstolling te remmen. Soms is het gebruik van bloedverdunners nodig tijdens de zwangerschap. Tijdens de bevalling mag het bloed niet te dun zijn omdat u anders veel bloed kunt verliezen. Daarom is het aan te raden te stoppen met deze middelen rond de bevalling. Doe dit in overleg met uw arts. Na de bevalling kan het nodig zijn om het gebruik van bloedverdunners te hervatten. Vaak is dit drie maanden, maar uw arts geeft aan hoe lang dit in uw geval is. Er zijn drie groepen bloedverdunners: de cumarine-groep, de heparine-groep en overige bloedverdunners. Cumarinegroep Bloedverdunners uit de cumarinegroep passeren de placenta. De bloedverdunners uit de cumarinegroep kunnen afwijkingen bij het ongeboren kindje veroorzaken. Het is aan te raden om zodra u zwanger bent met deze bloedverdunners te stoppen en een bloedverdunner uit de heparinegroep te gaan gebruiken. Vanaf de termijn van 6,5 tot 7 weken is met een echo te zien of de zwangerschap zich in de baarmoeder bevindt. U moet zich dan de gehele zwangerschap zelf onderhuidse injecties met bloedverdunners geven. U stopt met het gebruik van deze bloedverdunner de dag voor de bevalling. 14
U kunt de bloedverdunners uit de cumarinegroep veilig gebruiken als u borstvoeding geeft. Acenocoumarol heeft de voorkeur, omdat het een kortere tijd werkzaam is. De bloedverdunners uit de cumarinegroep komen in kleine hoeveelheden in de moedermelk en gaan de werking van vitamine K tegen. Tijdens de eerste drie maanden van de borstvoeding is het gebruikelijk dat zuigelingen vitamine K-druppels krijgen, ter voorkoming van bloedingen. De kinderartsen hebben onderzocht dat er daarnaast geen extra vitamine K-druppels nodig zijn. Heparine-groep Bloedverdunners uit de heparine-groep kunt u veilig gebruiken tijdens uw zwangerschap. Deze medicijnen kunnen de placenta niet passeren en komen daarom niet bij het ongeboren kindje. U stopt met het gebruik van de bloedverdunners uit de heparine-groep op de dag voor de bevalling. Medicijnen uit de heparine-groep kunt u veilig gebruiken als u borstvoeding geeft. Heparine komt niet in de moedermelk terecht en van de andere middelen uit de heparine-groep komt een kleine hoeveelheid in de moedermelk terecht. Bij inname via de mond, bijvoorbeeld via de borstvoeding, worden deze middelen in de maag en de darmen afgebroken tot een niet werkzame stof. Acetylsalicylzuur en carbasalaatcalcium Acetylsalicylzuur en carbasalaatcalcium, als bloedverdunners (80 en 100 mg) zijn veilig tijdens de zwangerschap en borstvoeding. M e d i c i j n e n t e g e n b o t o n t k a l k i n g Anti-osteoporosemiddelen (bisfosfonaten, calciumcarbonaat en vitamine D3) gaan botontkalking en daarmee botbreuken tegen. Redenen waarom mensen met lupus deze medicijnen gebruiken, zijn: - lupus kan het ontstaan van botontkalking bevorderen. - (langdurig) gebruik van corticosteroïden kan zorgen voor botontkalking. 15
Voor en tijdens de zwangerschap mogen geen bisfosfonaten (alendroninezuur, risedroninezuur etc.) worden gebruikt. Hierover zijn onvoldoende gegevens bekend. Tijdens het geven van borstvoeding kunt u bisfosfonaten veilig gebruiken. Calciumcarbonaat en vitamine D3 kunt u gebruiken voor en tijdens de zwangerschap en tijdens het geven van borstvoeding. Gebruik niet meer dan de dagelijks aanbevolen dosering. M e d i c i j n e n b i j m a a g k l a c h t e n Soms hebben mensen met lupus last van maagklachten door de aandoening. De maagklachten kunnen ook ontstaan na (langdurig) gebruik van medicijnen, zoals ontstekingsremmende pijnstillers en prednisolon. De medicijnen bij maagklachten zijn als volgt in te delen: - Antacida; neutraliseren het zuur in de maag - Sucralfaat; vormt een beschermende laag over de maagwand. - H2-antagonisten; gaan de maagzuurproductie tegen - Protonpompremmers; gaan de maagzuurproductie tegen - Overige middelen; zoals: alginezuur en misoprostol. Voor de behandeling van maagklachten tijdens de zwangerschap zijn antacida en sucralfaat de middelen van eerste keus. Als de klachten blijven aanhouden komen H2-antagonisten in aanmerking. De voorkeur gaat dan uit naar ranitidine. Indien deze geneesmiddelen niet of onvoldoende helpen kan het nodig zijn een protonpompremmer, bij voorkeur omeprazol, te gebruiken. Misoprostol mag u tijdens de zwangerschap niet gebruiken. Het gebruik kan leiden tot abortus en ernstig aangeboren afwijkingen. 16
Voor de behandeling van maagklachten tijdens de borstvoeding is sucralfaat het middel van eerste keus. Van de antacida hebben algeldraat en middelen zonder aluminium de voorkeur. Wanneer het gebruik van H2-antagonisten nodig is komen famotidine en nizatidine in aanmerking. Deze middelen komen in veel kleinere hoeveelheden in de moedermelk terecht dan ranitidine. Wanneer u ranitidine gebruikt en borstvoeding wil geven overleg dan met uw arts of u dit middel kunt blijven gebruiken. Overleg het gebruik van omeprazol gedurende de periode van borstvoeding met uw arts. To t s l o t In deze brochure heeft u van verschillende groepen van medicijnen kunnen lezen of ze veilig of schadelijk zijn voorafgaand en tijdens de zwangerschap en tijdens de borstvoeding. Indien nodig is het in veel gevallen mogelijk andere medicijnen te gebruiken die veilig zijn. Soms is het noodzakelijk om met het gebruik van de medicijnen te stoppen. In elk van deze situaties is het vooral belangrijk dat u goed overlegt met uw arts. Hij of zij kan u helpen bij de beslissingen die u moet nemen. Daarnaast kan ook uw apotheker u meer informatie geven over het gebruik van medicijnen bij zwangerschap en borstvoeding. 17
Meer informatie Lupus Patiënten Groep: www.lupuspatientengroep.nl Nederlandse Vereninging Obstetrie en Gynaecologie: www.nvog.nl Richtlijnen: SLE en zwangerschap, Antifosfolipidensyndroom en zwangerschap Informatie over medicijnen: www.apotheek.nl De geneesmiddel-infolijn: tel.0900-9998800 ma t/m vrij van 10-16uur RIVM, onderzoek in dienst van mens en milieu: www.rivm.nl Nele Cayers, Huilende wolven, Uitgeverij Houtekiet, 2003. Biografische roman over ervaringen rondom lupus, behandelingen en zwangerschap 18
O v e r z i c h t : D e v e i l i g h e i d v a n d e m e d i c i j n e n b i j k i n d e r w e n s, z w a n g e r s c h a p e n b o r s t v o e d i n g Medicijn kinderwens zwangerschap bor borstvoeding 1e trim 2e trim 3e trim (hydroxy-) chloroquine chloroquine + + + + + hydroxychloroquine + + + + + Ontstekingsremmende pijnstillers acetylsalicylzuur ( 500 mg) - - - - - carbasalaatcalcium ( 600 mg) - - - - - celecoxib - - - - - diclofenac - - - - + etoricoxib - - - - - ibuprofen - - - - + indometacine - - - - + naproxen - - - - + Corticosteroïden betamethason + +/- +/- +/- + clobetason + + + + + desoximethason + +/- +/- +/- + dexamethason + +/- +/- +/- + diflucortolon + +/- +/- +/- + flumetason + + + + + fluticason + +/- +/- +/- + hydrocortison + + + + + methylprednisolon + + + + + mometason + +/- +/- +/- + *1e trim: 1e trimester, 0 t/m 14 weken; 2e trim: 2e trimester, 15 t/m 27 weken 3e trim: 3e trimester, 28 weken t/m geboorte. 19
Medicijn kinderwens zwangerschap borstvoeding 1e trim 2e trim 3e trim prednisolon + + + + + prednison + + + + + triamcinolon + + + + + Immunosuppressiva azathioprine + + + + +/- cyclofosfamide -! - - - - leflunomide -! - - - - methotrexaat -! -! -! -! - mycofenolaat-mofetil -! - - - - rituximab -! - - - - sulfasalazine - (man)! +! +! +! +! tacrolimus???? -! Overig paracetamol + + + + + Bloedverdunners acenocoumarol + - - - + acetylsalicylzuur ( 80 mg) + + + + + carbasalaatcalcium ( 120 mg) + + + + + dalteparine + + + + + enoxaparine + + + + + fenprocoumon + - - - + fondaparine + + + + + heparine + + + + + nadroparine + + + + + reviparine + + + + + tinzaparine + + + + + warfarine + - - - + Medicijnen tegen botontkalking alendroninezuur - - - - + *1e trim: 1e trimester, 0 t/m 14 weken; 2e trim: 2e trimester, 15 t/m 27 weken 3e trim: 3e trimester, 28 weken t/m geboorte. 20
Medicijn kinderwens zwangerschap 1e trim 2e trim 3e trim borstvoeding etidroninezuur - - - - + calciumcarbonaat + + + + + risedroninezuur - - - - + vitamine D3 + + + + + Medicijnen bij maagklachten antacida + + + + + alginezuur + + + + - cimetidine +??? - esomeprazol +??? - famotidine +??? + lansoprazol +??? - misoprostol + - - - - nizatidine +??? + omeprazol +?!?!?! +/- pantoprazol +??? - rabeprazol +??? - ranitidine +?!?!?! +/- sucralfaat + + + + + *1e trim: 1e trimester, 0 t/m 14 weken; 2e trim: 2e trimester, 15 t/m 27 weken 3e trim: 3e trimester, 28 weken t/m geboorte. De gegevens zijn op basis van de therapeutische dosis en gelden niet voor afwijkende (hoge) doseringen.! : Lees goed de aanvullende informatie in de brochure! + : Veilig : geen schadelijke effecten waargenomen in onderzoek tijdens zwangerschap/borstvoeding. +/- : Afwegen: Effecten bij het kindje waargenomen of waarschijnlijk bij het kindje, maar geen misvormingen. In overleg met de arts het gebruik afwegen en indien nodig een veiliger medicijn kiezen.? : Mogelijke effecten van medicijn onvoldoende onderzocht bij de mens. In overleg met de arts stoppen en/of zo mogelijk een veiliger medicijn kiezen. - : Niet veilig! Schadelijke effecten waargenomen of waarschijnlijk. Verhoogde kans op blijvende schade bij kindje. In overleg met de arts stoppen en/of zo mogelijk een veiliger medicijn kiezen. 21
I n d e x naam medicijn werkzame stof medicijn-groep blz acenocoumarol acenocoumarol bloedverdunners, cumarinegroep 14 acetylsalicylzuur acetylsalicylzuur bloedverdunners, overig 14 acetylsalicylzuur acetylsalicylzuur ontstekingsremmende pijnstillers 8 Actokit risedroninezuur/ medicijnen tegen botontkalking 15 calciumcarbonaat Actonel risedroninezuur medicijnen tegen botontkalking 15 Advagraf tacrolimus immunosuppressiva 13 Advil ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Alcasedine algeldraat/ antacida 17 magnesiumtrisilicaat alendroninezuur alendroninezuur medicijnen tegen botontkalking 15 alendronaat alendronaat medicijnen tegen botontkalking 15 Aleve naproxen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Algeldraat algeldraat antacida 17 Alka-Seltzer acetylsalicylzuur ontstekingsremmende pijnstillers 8 Alu-Cap algeldraat antacida 17 Antagel algeldraat/ antacida 17 magnesiumhydroxide Antigrippine paracetamol paracetamol 7 Antigrippine ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 ibuprofen Arava leflunomide immunosuppressiva 11 Arcoxia etoricoxib ontstekingsremmende pijnstillers 8 Arixtra fondaparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Ascal carbasalaatcalcium bloedverdunners, overig 14 Ascal carbasalaatcalcium ontstekingsremmende pijnstillers 8 Asmanex mometason corticosteroïden 9 Aspégic acetylsalicylzuur ontstekingsremmende pijnstillers 8 Aspirine acetylsalicylzuur ontstekingsremmende pijnstillers 8 Aspro acetylsalicylzuur ontstekingsremmende pijnstillers 8 Auxib etoricoxib ontstekingsremmende pijnstillers 8 Axic nizatidine H2-antagonisten 17 azathioprine azathioprine immunosuppressiva 10 betamethason betamethason corticosteroïden 9 22
naam medicijn werkzame stof medicijn-groep blz Betnelan betamethason corticosteroïden 9 Brufen ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Buccalasone hydrocortison corticosteroïden 9 Cacit calciumcarbonaat medicijnen tegen botontkalking 16 CaD calciumcarbonaat/ medicijnen tegen botontkalking 16 vit D3 CaD calciumcarbonaat/ medicijnen tegen botontkalking 16 vit D3 Calci-Chew calciumcarbonaat medicijnen tegen botontkalking 16 Calcium Sandoz calciumcarbonaat medicijnen tegen botontkalking 16 forte/fortissimum calciumcarbonaat calciumcarbonaat medicijnen tegen botontkalking 16 Calmurid HC hydrocortison corticosteroïden 9 carbasalaatcalcium carbasalaatcalcium bloedverdunners, overig 14 carbasalaatcalcium carbasalaatcalcium ontstekingsremmende pijnstillers 8 Cataflam diclofenac ontstekingsremmende pijnstillers 8 Celebrex celecoxib ontstekingsremmende pijnstillers 8 celecoxib celecoxib ontstekingsremmende pijnstillers 8 Celestoderm betamethason corticosteroïden 9 Celestone betamethason corticosteroïden 9 CellCept mycofenolaat- immunosuppressiva 12 mofetil chloroquine chloroquine antimalariamiddelen 9 cholecalciferol vitamine D3 medicijnen tegen botontkalking 16 cimetidine cimetidine H2-antagonisten 17 Clexane enoxaparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Clivarin reviparine bloedverdunners, heparinegroep 14 clobetason clobetason corticosteroïden 9 Co-magaldrox algeldraat/ antacida 17 magnesiumhydroxide Cutivate fluticason corticosteroïden 9 cyclofosfamide cyclofosfamide immunosuppressiva 11 Cytotec misoprostol medicijnen bij maagaandoeningen 16 dalteparine dalteparine bloedverdunners, heparinegroep 14 23
naam medicijn werkzame stof medicijn-groep blz Davitamon Calcium calciumcarbonaat/ medicijnen tegen botontkalking 16 met vitamines D+K vit D +K Deltacortison prednison corticosteroïden 9 Deltahydrocortison prednisolon corticosteroïden 9 Depo-medrol methylprednisolon corticosteroïden 9 desoximetason desoximetason corticosteroïden 9 Dexa-POS dexametason corticosteroïden 9 dexametason dexametason corticosteroïden 9 Di-Adreson-F prednisolon corticosteroïden 9 diclofenac diclofenac ontstekingsremmende pijnstillers 8 Didrokit etidroninezuur/ medicijnen tegen botontkalking 15 cacliumcarbonaat diflucortolon diflucortolon corticosteroïden 9 Diprolene betamethason corticosteroïden 9 Diprosalic betamethason corticosteroïden 9 Diprosone betamethason corticosteroïden 9 Elocon mometason corticosteroïden 9 Elovet mometason corticosteroïden 9 Emovate clobetason corticosteroïden 9 Emthexate methotrexaat immunosuppressiva 12 Endoxan cyclofosfamide immunosuppressiva 11 enoxaparine enoxaparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Esopral esomeprazol protonpompremmers 17 etoricoxib etoricoxib ontstekingsremmende pijnstillers 8 famotidine famotidine H2-antagonisten 17 fenprocoumon fenprocoumon bloedverdunners, cumarinegroep 14 Flubenisolon betamethason corticosteroïden 9 flumetason flumetason corticosteroïden 9 fluticason fluticason corticosteroïden 9 fondaparine fondaparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Fosamax alendroninezuur medicijnen tegen botontkalking 15 Fragmin dalteparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Fraxiparine nadroparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Fraxodi nadroparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Gaviscon alginezuur/antacida antacida 17 heparine heparine bloedverdunners, heparinegroep 14 24
naam medicijn werkzame stof medicijn-groep blz hydroxychloroquine hydroxychloroquine antimalariamiddelen 9 hydrocortison hydrocortison corticosteroïden 9 Ibaril desoximetason corticosteroïden 9 ibuprofen ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Imuran azathioprine immunosuppressiva 10 Indocid indometacine ontstekingsremmende pijnstillers 8 indometacine indometacine ontstekingsremmende pijnstillers 8 Innohep tinzaparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Kenacort-A triamcinolonacetonide corticosteroïden 9 leflunomide leflunomide immunosuppressiva 11 Locacorten flumetason corticosteroïden 9 Locasalen flumetason corticosteroïden 9 Locoïd hydrocortison corticosteroïden 9 Losec omeprazol protonpompremmers 17 Maalox algeldraat/ antacida 17 magnesiumhydroxide Mabthera rituximab immunosuppressiva 12 magnesiumhydroxide magnesiumhydroxide antacida 17 magnesiumoxide magnesiumoxide antacida 17 magnesiumperoxide magnesiumperoxide antacida 17 Marcoumar fenprocoumon bloedverdunners, cumarinegroep 14 Metacortandracine prednison corticosteroïden 9 Metacortandralon prednisolon corticosteroïden 9 methotrexaat methotrexaat immunosuppressiva 12 methylprednisolon methylprednisolon corticosteroïden 9 Metoject methotrexaat immunosuppressiva 12 mometason mometason corticosteroïden 9 mycofenolaat-mofetil mycofenolaat-mofetil immunosuppressiva 12 mycofenolzuur mycofenolaat-mofetil immunosuppressiva 12 nadroparine nadroparine bloedverdunners, heparinegroep 14 naproxen naproxen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Nerisona diflucortolon corticosteroïden 9 Nexium esomeprazol protonpompremmers 17 Nivaquine chloroquine antimalariamiddelen 9 Nurofen ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Oblong Roter magnesium- antacida 17 magnesiumhydroxide 25
naam medicijn werkzame stof medicijn-groep blz omeprazol omeprazol protonpompremmers 17 Oradexon dexametason corticosteroïden 9 Panadol paracetamol paracetamol 7 PantoPac pantoprazol protonpompremmers 17 Pantorc pantoprazol protonpompremmers 17 Pantozol pantoprazol protonpompremmers 17 paracetamol paracetamol paracetamol 7 Pariet rabeprazol protonpompremmers 17 Pariprazole rabeprazol protonpompremmers 17 Pepcid famotidine H2-antagonisten 17 Pepcidin famotidine H2-antagonisten 17 Perfalgan paracetamol paracetamol 7 perprazol esomeprazol protonpompremmers 17 Plaquenil hydroxychloroquine antimalariamiddelen 9 Pred Forte prednisolon corticosteroïden 9 prednisolon prednisolon corticosteroïden 9 prednison prednison corticosteroïden 9 Prezal lansoprazol protonpompremmers 17 Prograft tacrolimus immunosuppressiva 13 Protopic tacrolimus immunosuppressiva 13 ranitidine ranitidine H2-antagonisten 17 Regla ph algeldraat/ antacida 17 aluminiumhydroxidemagnesiumcarbonaat/ magnesiumhydroxide Rennie calciumcarbonaat/ antacida 17 magnesiumsubcarbonaat reviparine reviparine bloedverdunners, heparinegroep 14 risedroninezuur risedroninezuur medicijnen tegen botontkalking 15 rituximab rituximab immunosuppressiva 12 Salazopyrine sulfasalazine immunosuppressiva 13 Sarixell ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Solu-Cortef hydrocortison corticosteroïden 9 Solu-medrol methylprednisolon corticosteroïden 9 Spidifen ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 sucralfaat sucralfaat mucosaprotectiva 17 sulfasalazine sulfasalazine immunosuppressiva 13 26
naam medicijn werkzame stof medicijn-groep blz tacrolimus tacrolimus immunosuppressiva 13 Tagamet cimetidine H2-antagonisten 17 Talidat hydrotalciet antacida 17 Tedelparine dalteparine bloedverdunners, heparinegroep 14 tinzaparine tinzaparine bloedverdunners, heparinegroep 14 Topicorte desoximetason corticosteroïden 9 triamcinolon triamcinolon corticosteroïden 9 triamcinolonacetonid triamcinolonacetonid corticosteroïden 9 Ulcogant sucralfaat mucosaprotectiva 17 Ultacit hydrotalciet antacida 17 Ultracortanol prednisolon corticosteroïden 9 vitamine D3 vitamine D3 medicijnen tegen botontkalking 16 Voltaren diclofenac ontstekingsremmende pijnstillers 8 warfarine warfarine bloedverdunners, cumarinegroep 14 Zafen ibuprofen ontstekingsremmende pijnstillers 8 Zantac ranitidine H2-antagonisten 17 27
C o l o f o n Dr. J.C. Nossent heeft toestemming gegeven voor de wolf en de vlinder van zijn proefschrift Systemic Lupus Erythematosus, aspects of renal involvement te gebruiken als logo voor de Lupus Patiënten Groep. Titel : Lupus, medicijnen bij zwangerschap en borstvoeding Auteurs : Drs. N.A. Winters, dr. P.M.L.A. van den Bemt Trefwoorden : LE, zwangerschap, medicijnen Soort rapport : Brochure Eerste druk : 2008 Begeleiders : Drs. E.H. Fietjé, drs. N.A.Winters, UPPER, Universiteit Utrecht, dr. P.M.L.A. van den Bemt, farmacoepidemiologie en -therapie, Universiteit Utrecht Opdrachtgever : Lupus Patiënten Groep Eindredactie : Drs. N.A.Winters, UPPER Universiteit Utrecht Met dank aan : R.E. de Backer, H.J. Bouman, D. Dost, H.C.E. Rijkse (studenten Farmacie, Universiteit Utrecht) Medische begeleiding : Mw. Dr. I.E.M. Bultink, reumatoloog VUMC, Mw. Prof. dr. J.I.P. de Vries, gynaecoloog VUMC Vormgeving : M.D. Steenwijk, BSc, Lupus Patiënten Groep Uitgever : Lupus Patiënten Groep Bestelwijze : Via internet: www.lupuspatientengroep.nl Schriftelijk ISBN : 978-90-74763-33-2 Deze brochure is een uitgave van de Lupus Patiënten Groep en is tot stand gekomen in samenwerking met UPPER. UPPER, Brug tussen wetenschap, apotheek en maatschappij. UPPER maakt deel uit van het Kennispunt Bètawetenschappen. Voor meer informatie over UPPER zie: http://upper.science.uu.nl 111019 dec. 2008 Copyright berust bij de auteur. Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt worden, in enige vorm of enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of enige manier, zonder voorafgaande toestemming van de auteur, op te vragen bij de Lupus Patiënten Groep, Boeier 2, 2991 KA Barendrecht 28
LUPUS PATIËNTEN GROEP Patienten met de aandoening Lupus Erythematosus Boeier 2 2991 KA Barendrecht www.lupuspatientengroep.nl VU medisch centrum postbus 7057 1007 MB Amsterdam telefoon 020 444 4444 www.vumc.nl