Angelo's groentetuin Angelo Dorny met foto s van Angelo Dorny en Jan Crab
Woord vooraf 6 Starten met een eetbare tuin 10 De basis voor een eetbare tuin 11 Tuingereedschap en onderhoud 13 Zaai- en plantgoed 14 Gemakkelijke groenten 14 Technieken in de tuin 18 Wat je moet weten over zaaien 19 Groenten verspenen of verplanten 20 Jonge zaailingen en planten begieten 23 Groenten combineren in de moestuin 24 Groenten telen in een pot is in! 28 Minimoestuin 29 Plantenkeuze 30 Seizoenen in de tuin 34 Lente 35 Zomer 36 Herfst 37 Winter 38 Wat groeit er in je tuin? 42 Aardappelen 43 Aardpeer 46 Artisjok 47 Aubergine 48 Augurk 49 Daslook 52 Erwten 54 Kardoen 55 Knoflook 56 Paprika en peper 59 Pastinaak 64 Peterselie 65 Rabarber 69 Radijs 70 Rode biet 70 Rucola 75 Russische bladkool 78 Sla 79 Snijbiet of warmoes 82 Spinazie 83 Spruiten 86 Tomaten 88 Toscaanse palmkool 94 Tuinbonen 96 Wortel of peen 98 Zeekool 100 De kruidentuin, heel eenvoudig 104 Het wel en wee van een kruidentuin 105 Bieslook 106 Dragon 107 Munt 108 Basilicum 112 Tijm 114 Ziekten en belagers 118 Bladluizen 119 Slakken 120 Aardappelziekte 122 Meeldauw 123 Neusrot 124 Zaai- en oogstkalender 128 Index 136 Dankwoord 139
Je brengt heel wat tijd door in je groentetuin. Waarom er niet meteen het leukste plekje in je tuin van maken? Met wat tips en weetjes creëer je een ruimte, toegankelijk voor elke leeftijd. Tuinieren is immers leuk en veelzijdig. Deze hobby veroorzaakt geen stress en is geen hels karwei. Anderzijds is het natuurlijk nonsens om te beweren dat tuinieren helemaal geen inspanning vraagt. Als beginnend tuinier weet je vaak niet hoe te starten met je eigen eetbare tuin. Welke groenten zaai of plant je? Hoe geef je water en wat doe je met vruchtwisseling? Wat denk je van sla, radijs, courgette en pompoen? Kies om te beginnen voor eenvoudig te telen groenten die het prima doen in je groentetuin. Het is van groot belang rekening te houden met hoe raad je het het weer en de seizoenen. Bij te nat weer rotten de geplante bonen en kiemen ze niet. Tomaten plant je pas na de laatste ijsheilige om vorstschade te voorkomen. En wist je trouwens dat je sla het hele jaar door kunt oogsten? Tuinieren is tijdloos en bovendien oogst je in een mum van tijd de vruchten die je van dag tot dag ziet groeien. Denk niet meteen aan lange rijen preitjes of wortelen. De klassieke manier handhaven is best oké. Een groot deel van onze kennis en uitvoering is gebaseerd op die oude tuinwijsheid. Maar af en toe mag je eigenzinnig zijn. Dat levert de meest gekke resultaten op. Kortom, een eetbare tuin is hip en modern, dat is duidelijk! Je hebt geen uitgestrekte terreinen of lange vlaktes nodig om zelf aan de slag te gaan. Woon je op een appartement of een huis zonder tuin en beschik je enkel over een terras of balkon? Start dan je eigen minimoestuintje in potten en kuipen. Met de juiste aanpak is je eigen groentetuintje niet veraf! Helemaal overtuigd om zelf aan de slag te gaan? Mooi zo! Dit boek zit boordevol leuke tips en weetjes. Je vindt informatie over de voorbereidingen in je tuin en over technieken om succesvol te zaaien, te planten en te oogsten. En natuurlijk laat ik je genieten van enkele recepten met groenten uit je eigen tuin. Een seizoenoverzicht met een zaai- en oogstkalender zet je alvast aan het dromen! Angelo Dorny 6
Starten met een eetbare tuin
In het vakjargon spreekt men van het zogenaamde fileren. Voldoende luchtbeweging tussen de gewassen voorkomt schimmels en bacteriën. Houd dus bij het aanleggen van je moestuin rekening met een juiste standplaats en voldoende plaats voor elke soort. Een goede start nemen Groenteteelt vraagt toch wel wat voorbereidend denkwerk. Hoe groot is je perceel? Welke groenten groeien gemakkelijk? Wanneer begin je eraan? Je stelt het best vooraf een planning op en je deelt je perceel in. Kies voor vier of meer stukjes. Zo doe je aan vruchtwisseling. Ligging Elke groentevariëteit vraagt een aangepaste groeiplaats. Toch is het belangrijk dat de planten voldoende licht en een goede luchtcirculatie krijgen. Lichtgebrek leidt immers tot witgele stengels en bladeren die bovendien erg breekbaar zijn en langgerekt uitgroeien. Bodem Naast een goede standplaats is ook de bodem erg belangrijk. De gewassen groeien er een hele tijd en hebben dus voldoende voeding nodig. Een zandleembodem is ideaal voor de groentekweek. Deze grondsoort warmt heel snel en vroeg op en blijft tegelijkertijd luchtig. Kleigronden zijn minder geschikt om groenten te kweken. Ze werken schimmels in de hand met rotte gewassen als gevolg. Groentesoorten hebben ook hun eigen voorkeur. Zo groeit prei het best op een kleigrond terwijl tomaten het liever een stuk droger hebben en goed gedijen op een zandleembodem. Door het toevoegen van compost of organische materialen verrijk je de bodem met voeding die noodzakelijk is voor een goede plantengroei. Vruchtwisseling Beeld je maar eens in. Jaar na jaar, keer op keer op datzelfde plekje moeten groeien in de moestuin. Vervelend is dat voor de planten en ook saai voor de tuinman. Je oog wil immers ook wat. Door vruchtwisseling groeien je groenten jaar na jaar op een verschillende plaats. Jaarlijks schuif je de teelten op, te beginnen met bladgewassen (sla, spinazie, kool, veldsla, rucola, Starten met een eetbare tuin 11
postelein ), vruchtgewassen (tomaat, peper, paprika, courgette ), zaad- en peulgewassen (erwten en bonen) en niet te vergeten bol- en knolgewassen (aardappelen, ui en sjalot). Zo krijg je automatisch een vruchtwisseling van vier jaar. Dat is absoluut noodzakelijk om ziekten en schimmels geen kans te geven. Bij het langdurig aanplanten van dezelfde groente op dezelfde plaats is de kans groot dat bodemaaltjes, ziekten, schimmels en virussen toeslaan. Wees dus die boosdoeners te snel af met je jaarlijkse vruchtwisseling. Pas deze gouden regel toe en teel slechts om de vier jaar hetzelfde gewas op dezelfde plaats. schema: vruchtwisseling Vruchtgewassen Bladgewassen Grondbewerking zaad- en peulgewassen Bol- en knolgewassen Een gezonde bodem moet je gezond houden! Een goede bodembewerking helpt je daarbij. Geef je tuin een noodzakelijke jaarlijkse spit- en bewerkbeurt. Voeg rijkelijk compost toe. Zo geef je de grond nieuwe reserves voor het volgende jaar. Je bewerkt de bodem op verschillende manieren. Spitten is daar een van. Dat is erg goed voor de bodem, maar laten we eerlijk zijn erg arbeidsintensief. Spitten is een zware en vooral vermoeiende klus. Liever natuurlijk Machines verlichten wel het werk, maar probeer het eens natuurlijk te houden. Laat je grond gewoon liggen en bedek hem in de winter met een rijke laag bladcompost. Houd de grond wel luchtig en stap er niet op. Zo verstikt je grond niet. Deze manier van werken is goed voor veel grondsoorten, met uitzondering van de kleigronden, die het een stuk moeilijker hebben. Maak deze grondsoort eerst zo licht mogelijk door wat zand toe te voegen en veel organische materialen te gebruiken. Bemesten Bemesten of de bodem met voedingsstoffen verrijken is een noodzakelijk klusje in je tuin. Je geeft de bodem alle nodige elementen om een volledig seizoen groenten en fruit voort te brengen. Je hebt de keuze tussen twee soorten meststoffen, namelijk organische en scheikundige meststoffen. Organische mest, die mijn voorkeur wegdraagt, werk je onder. Scheikundige stoffen verdeel je bovengronds over de oppervlakte. Organische bemesting gebruik je in de vorm van stalmest, paardenmest en kippenmest. 12
Zorg voor de juiste dosering. Duiven- en kippenmest bevatten meestal een hogere concentratie aan zouten. Hierdoor verliezen de planten te veel vocht en minerale stoffen. Ze verbranden als het ware en sterven af. Ook compost is een organische meststof. Organische bemesting heeft een trage werking. De gewassen doen er het hele seizoen een beroep op met een geringe kans op verbranding en sterfte. Laten we heel eerlijk zijn. Zonder tuingereedschap sta je als tuinier met je rug tegen de muur. Het is dus belangrijk dat je over goed gereedschap beschikt en dat piekfijn onderhoudt. Je hebt zeker nodig: Kleine handgereedschappen behoren eveneens tot je basisuitrusting. Je gebruikt ze om onkruiden te verwijderen en beperkte oppervlaktes schoon te houden. Na het gebruik poets je alle gereedschap. Je verwijdert vuil en aarde om je materiaal roestvrij te houden. Tuingereedschap in de winter In de winter is het tuingereedschap, net als de gepassioneerde tuinier, even aan rust toe. Maak toch wat tijd voor een groot onderhoud. Geef je materiaal een extra poetsbeurt om roest te voorkomen en slijp je schoffel en spade. Gebruik hiervoor een slijpsteen en maak het snijvlak weer scherp en recht. Doe wat olie op de slijpsteen en maak ronde of halfronde bewegingen. Een kleine klus die niet veel tijd vraagt! De tuinhark, de riek en eventueel andere gereedschappen poets je mooi op zodat aarde of ander restmateriaal niet aankoeken. Gebruik eventueel een stalen borstel. Wrijf daarna je gereedschap in met wat olie. Berg na de poets- en slijpbeurt je materiaal netjes op. Bij de eerste lentezon staat alles klaar voor een nieuw oogstseizoen. een spade een hark een schoffel een riek Starten met een eetbare tuin 13
Bezoek in het voorjaar een van de vele tuinbeurzen. Je doet er heel wat ideeën op en je gaat ongetwijfeld met veel planten huiswaarts. Ook online of via collega-tuiniers kom je vast en zeker aan enkele nieuwe, veelbelovende exemplaren! Zaden kopen Je herkent het ongetwijfeld: op het einde van de winter ploffen de zaadcatalogi en andere bijzonder aantrekkelijke plantengidsen in je brievenbus. Je krijgt onmiddellijk zin om te starten en je legt een lijstje aan met soorten voor het volgende seizoen. Mooi zo! Maar dit jaar wil je experimenteren met bijzondere rassen, misschien wel met oude, vergeten groentesoorten En dat zaaigoed vind je niet in de populaire catalogi. Geen nood! Ga op zoek naar tuiniers die dezelfde passie delen. Wissel zaden en bevindingen uit. Is dat nog niet voldoende? Ga dan op zoek naar gespecialiseerde zadenleveranciers via het internet. Zaden bewaren Je zaden zijn besteld en je popelt om ermee aan de slag te gaan. Vaak moet je even wachten omdat het te vroeg is. Bewaar de zaden op een droge, koele plaats. Voorkom vocht zodat schimmels geen kans maken. Plantgoed kopen Geen tijd of mogelijkheden om zelf te zaaien? Niet in het bezit van een serre of tuinkas? Geen nood, want plantgoed is ook te koop. Makkelijk te telen Kies als beginnend tuinier voor gewassen die snel en gemakkelijk een goede oogst geven zonder veel problemen met ziekten of extra zorgen. Je hebt keuze te over! Probeer het alvast eens met: radijs spinazie rabarber bieslook sla, pluksla tuinboon bonen erwten ui tijm Verder in dit boek vind je uitgebreide informatie over de teelt van deze groentesoorten. 14
radijs spinazie rabarber Bieslook BLOEIWIJZE sla ERWT JONGE TUINboon ui tijm Gemakkelijke groenten 15
Roestig tuingereedschap kun je voorkomen door het droog te bewaren en tijdig op te poetsen. Angelo s TIP