markt All IT Rooms biedt DCIM as-a-service aan koelen Energiebesparing door slim koelen trend NGD claimt contractual PUE van 1.0

markt All IT Rooms biedt DCIM as-a-service aan koelen Energiebesparing door slim koelen trend NGD claimt contractual PUE van 1.0 dcw december 2014 in samenwerking met: advancing information transport systems

MAKING THE CONNECTIONS COUNT FIBER TO THE HIGH-RISE, HOUSE, MDU FIBER TO THE CELL SITE FIBER TO THE TOWER FIBER TO THE NODE FIBER TO THE VENUE FIBER TO THE OFFICE FIBER IN THE CENTRAL OFFICE FIBER TO THE BUSINESS FIBER IN THE DATA CENTER FIBER TO THE CONTINENT INNOVATIVE, END-TO-END SOLUTIONS Speed up network deployments Improve network reliability Reduce operational and capital expenses TE Connectivity Nederland BV Rietveldenweg 32, 5222 AR s-hertogenbosch Tel: +31 73624 6211 Mail: BNL.netconnect@te.com www.te.com/bns

dcw colofon DATACENTERWORKS is hét vakblad over de technische infrastruc tuur van datacenters. jaargang 7, december 2014, nr. 12 PUE 0,9 = datacenterworks verschijnt tienmaal per jaar. toezending geschiedt op abonnement basis en controlled circulation. HOOFDREDACTEUR/UITGEVER robbert hoeffnagel TELEFOON +31 (6) 51 28 20 40 E-MAIL robbert@fenceworks.nl TWITTER twitter.com/rhoeffnagel LINKEDIN nl.linkedin.com/in/robberthoeffnagel FACEBOOK www.facebook.com/robbert.hoeffnagel EINDREDACTIE/TRAFFIC AB MUILWIJK POSTADRES REDACTIE beatrixstraat 2, 2712 ck zoetermeer E-MAIL ADMINISTRATIE@fenceworks.nl TELEFOON +31 (0)79 500 05 59 www.datacenterworks.nl ADVERTENTIE-EXPLOITATIE jos raaphorst Directeur TELEFOON +31 (0) 6 34 73 54 24 EMAIL jos@fenceworks.nl TWITTER twitter.com/raaphorstjos LINKEDIN nl.linkedin.com/pub/dir/jos/raaphorst VORMGEVING laura willemsen graf isch ontwerp DRUK graf ia media groep datacenterworks werkt samen met kennispartners als bicsi, data centre alliance, green it amsterdam, it room infra en nen kopij kan worden ingezonden in overleg met de redactie. geplaatste artikelen vertegenwoordigen niet noodzakelijk de mening van de redactie. de redactie noch de uitgever aanvaarden enige aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van derden, ingezonden mededelingen, advertenties en de juistheid van genoemde data en prijzen. fotokopie en overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk op welke wijze dan ook, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie en onder vermelding van: overgenomen uit datacenterworks, vakblad over de technische infrastructuur van datacenters, met vermelding van de jaargang en het nummer. datacenterworks is een uitgave van fenceworks bv Wie op de website van Datacenter Works zoekt met de term PUE ziet een groot aantal artikelen en nieuwsberichten verschijnen. Bladerend door de vele links valt echter nog iets op: er is altijd veel discussie geweest over de PUE. Wat te denken van een kop als: PUE niet geschikt voor benchmarking. Desondanks: PUE wordt wereldwijd geaccepteerd. En: Green Grid introduceert rapport met PUE-aanbevelingen, maar ook: Objectief beeld nodig van de PUE. Ooit hebben we in DatacenterWorks al eens geschreven over de vraag wat er zou gebeuren als de PUE kleiner wordt dan 1. Zou dat eigenlijk wel mogelijk zijn? Als ik over dit onderwerp begon, dan werd er vaak wat afwijzend gereageerd. Zo van: dat kan helemaal niet. Of een PUE kleiner dan 1 werd weggezet als misplaatste marketing van een wel erg commercieel datacenter. Wat te denken van het persbericht van Next Generation Data dat men begin 2015 een datacenter in Wales in gebruik gaat nemen waarvan de PUE precies gelijk is aan 1? Is dat een marketingstunt? Of is hier sprake van een bedrijf dat handig naar zichzelf toe aan het redeneren is? Of zou het bericht simpelweg op waarheid berusten? Op pagina 12-13 in deze editie gaan we - zonder verder waardeoordeel - nader in op dit datacenter. Op deze plek gaat het mij echter om de vraag waarom een datacenter eigenlijk per definitie een netto-energieverbruiker zou moeten zijn? Is het niet mogelijk dat een rekencentrum zo slim wordt ontworpen dat het in feite een netto-producent wordt? Voor- en tegenstanders zullen de komende tijd nog stevig met elkaar in discussie gaan. Kan dat: een PUE van 0,9? Of 0,8? Die discussie is interessant om te voeren. Maar kijk niet alleen naar de rekensommen of de definitie van PUE. Kijk ook eens naar de mogelijkheden. Waarom zouden we eigenlijk geen geïntegreerde opstelling creëren die én toegepast kan worden voor het faciliteren van grote hoeveelheden IT-systemen én ook nog eens energie produceert? Een faciliteit die in staat is enorme hoeveelheden data te verwerken, maar waar tegelijkertijd energie wordt opgewekt en geleverd aan andere partijen. De datacenterindustrie zou door dit soort ontwikkelingen niet alleen van het imago van energieslurper worden verlost. Maar het zou tevens een welkome bijdrage in de financiële exploitatie kunnen opleveren. Het feit dat onze computerruimtes data verwerken, wil immers niet zegen dat we daar niet ook nog een tweede functie aan kunnen koppelen. Zoals energieopwekking. Mooie ideeën om tijdens de laatste dagen van dit jaar eens rustig over na te denken. robbert hoeffnagel hoofdredacteur datacenterworks/uitgever dcw december redactioneel 3

8 12 14 18 26 30 22 32

Inhoud koelen 8 energiebesparing door slim koelen CE Delft heeft in oktober een rapport gepubliceerd getiteld Energiebesparing door best beschikbare technieken voor koeling van serverruimtes. Dit onderzoek, dat is opgesteld in opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, gaat in op het type serverruimte, de manier van koelen en het energieverbruik. Ook wordt gekeken naar de vraag op welke wijze een computerruimte efficiënter gekoeld kan worden en wat de terugverdientijden zijn van de investeringen die hiervoor nodig zijn. trend 12 ngd claimt contractual pue van 1.0 Met de gestaag dalende PUE van datacenters was het natuurlijk wachten op het eerste datacenter dat met de uitspraak zou komen dat zij een waarde van 1,0 hebben gerealiseerd. Het Britse NGD kwam onlangs met deze claim en lokte daarmee een storm van kritiek uit. Hoewel er op de claim veel valt af te dingen, lijkt de uitspraak van de Britten commercieel een succes. interview 18 reinigen van datacenters krijgt te weinig aandacht Schoonmaak van een data- of computerruimte is gespecialiseerd vakwerk. Techniek en energie spelen weliswaar de hoofdrol in een datacenter, maar periodiek schoonmaak-onderhoud en controle hierop zijn cruciaal voor de waarborging van een ongestoorde bedrijfszekerheid. Verzekeringsmaatschappijen en klanten erkennen het belang en leggen steeds meer nadruk op optimale klimaatbeheersing en schoonmaakonderhoud. praktijkrichtlijn 26 nederland is koploper NEN was de eerste die een Nederlandse praktijkrichtlijn (NPR) voor computerruimten en datacenters ontwikkelde en publiceerde. De vragen over datacenters en computerruimten kwamen in 2006 opzetten vanwege energie-efficiëntie. Onder andere de Europese Richtlijn verwees naar een code of conduct en best practices op dit gebied. Zowel system integrators als toeleveranciers waren hierin geïnteresseerd en wilden zich specialiseren in dit specifieke werkgebied. onderzoek 30 veel bedrijven bang voor een 'tech deficit' Het datacenter is voor veel ICT-afdelingen een belangrijk instrument om bedrijven te helpen met het realiseren van hun strategische doelstellingen en te voldoen aan de eisen ten aanzien van beveiliging, betrouwbaarheid en wet- en regelgeving. De resultaten van het recente Tech Deficit -onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Colt, bieden interessante inzichten in de huidige staat van de datacenterinfrastructuren van Europese bedrijven. Het onderzoeksrapport biedt daarnaast een analyse van de mate waarin datacenters klaar zijn voor de toekomst. en verder 31 nieuws 42 agenda 44 nieuws van it room infra 46 bicsi-nieuws coverfoto Het monitoren van de computerruimte is bij veel klanten nog echt een ondergeschoven kindje, zegt directeur Ronald Kok van All IT Rooms. En dan druk ik me nog voorzichtig uit. Voor Kok reden om de dienstverlening uit te breiden met remote monitoring en beheer van computerruimtes. Een belangrijk onderdeel van die uitgebreide dienstverlening is de itracs Data Center Infrastructure Management (DCIM)-oplossing van CommScope die All IT Rooms as-a-service aanbiedt. Fotograaf: Paul Kampman dcw december inhoud 5

Dutch Datacenter Index Oktober 2014 DDI 64/ 60 Dutch Datacenter Index laat lichte daling zien dutch datacenter index heeft dit jaar maand op maand mooie cijfers laten zien, die erop duiden dat het aantal vierkante meters, de hoeveelheid betrokken megawatts en algemene investeringen sterk toeneemt. ook in november zien we dat de index op een hoog niveau blijft, hoewel de vooruitzichten wat aan het afzwakken zijn. Bij de meting van midden november zien we dat de datacenteractiviteit over de afgelopen drie maanden, ondanks de zomermaanden, stabiel is gebleven op een hoog niveau. Voor de driemaandelijkse terugblik is de index stabiel op 64. Voor de driemaandelijkse verwachting zien we de index echter een puntje zakken. Vooralsnog gaan we uit van een seizoensinvloed, waarbij in het eerste kwartaal wat gas wordt teruggenomen, maar aangezien dit pas de eerste jaargang van de DDI is, kunnen we niet uitsluiten dat de groei wat vertraagd doorzet in 2015. Aangezien ook de 12-maandelijkse vooruitblik zakt, zelfs met 2 punten, blijven we de ontwikkelingen de komende maanden nauwgezet volgen. Onder de motorkap van de index, zien we een paar interessante verschuivingen. Waar de groei in vierkante meters beduidend achterbleef bij de vraag naar vermogen, lijkt de vraag naar vierkante meters toch weer iets te versnellen, terwijl de snelle groei van het aantal MegaWatts wat afzwakt. Mogelijk is dit een tijdelijke ontwikkeling, maar we vangen ook steeds meer geluiden op dat de beweging richting High Density-omgevingen aan het afzwakken is. Aug -Okt Nov Jan +12 mnd Vierkante meters in 56 55 55 gebruik Vermogen 67 63 66 Investeringen 64 61 68 Totaal 64 60 65 Dutch Datacenter Index, november 2014 Dutch Datacenter Index, Januari - November 2014 dcw december barometer 6 vooruitblik Zoals we vorige maand al aangaven, lijdt de datacentermarkt weinig onder het zuchten en steunen van de economie. Dat goede datacenterfaciliteiten aan de basis staan van een betrouwbare digitale dienstverlening, is stilaan voor iedereen duidelijk en de eisen aan een goed datacenter nemen sterk toe. Dat betekent allerminst dat ieder datacenter groeit. Het aantal vierkante meters dat particulier in handen is van bedrijven en overheden, neemt zelfs af ten gunste van colocatie, hosting en cloudoplossingen. De echte groei in de datacenterwereld wordt niet gerealiseerd door het reguliere bedrijfsleven, maar voornamelijk door de sterke groei bij cloudleveranciers en internet media. Ook in 2015 zal de groei voornamelijk door deze ontwikkelingen bepaald worden. peter vermeulen directeur van pb7 research

HOE WORDT DIT DATACENTER EEN DATACENTER-VAN-MORGEN? Uw datacenter fungeert al enkele jaren prima, maar uw klanten verwachten state of the arttechniek. Betrouw baarheid, veiligheid, schaalbaarheid en 100% uptime. De lat ligt hoog. Daarom is het goed te kiezen voor een veelzijdige partner met innovatieve, flexibele en duurzame oplossingen. Datanize: van advies, ontwerp, realisatie tot onderhoud. TBI-ondernemingen Croon en Wolter & Dros bundelen in Datanize de krachten. Samenwerkende specialisten met uitgebreide kennis en ervaring op het gebied van elektrotechniek en werktuigbouwkunde met een uitgebreid netwerk. Zo zorgen wij dat uw datacenter wordt voorzien van toekomst vaste oplossingen. LET S DATANIZE

ce delft heeft in oktober een rapport gepubliceerd getiteld energiebesparing door best beschikbare technieken voor koeling van serverruimtes. dit onderzoek, dat is opgesteld in opdracht van de rijksdienst voor ondernemend nederland, gaat in op het type serverruimte, de manier van koelen en het energieverbruik. ook wordt gekeken naar de vraag op welke wijze een computerruimte eff iciënter gekoeld kan worden en wat de terugverdientijden zijn van de investeringen die hiervoor nodig zijn. arthur singendonk van prof itbox en air@work bespreekt een aantal conclusies van het onderzoek. CE Delft-onderzoek in opdracht van RVO: Energiebesparing door slim koelen dcw december koelen 8 Het energieverbruik van de ICT-ruimte bij bedrijven is relatief onzichtbaar, stellen de onderzoekers van CE Delft. Dit zijn Maarten Afman, Anouk van Grinsven en Ab de Buck. Er zijn sterke aanwijzingen dat er nog veel energiebesparing mogelijk is door energie-efficiënte koeltechnieken toe te passen, schrijven zij. In de EIA-energielijst zijn bedrijfsmiddelen opgenomen die te maken hebben met energiezuinige koeling. Uit de meldingen voor deze bedrijfsmiddelen blijkt dat het vooral de grote datacenters zijn die gebruikmaken van de EIA voor energieefficiënte technieken. Kleinere ondernemers doen dat niet of nauwelijks. onbekend Een probleem is echter, zo vervolgen zij, dat van de serverruimten binnen kantoren veelal niet goed bekend is wat de huidige praktijk van de toegepaste technieken is. Ook bestaat vaak weinig kennis van de huidige energetische prestaties. Door deze relatieve onzichtbaarheid van het energiegebruik van de serverruimte is hier vanuit het bedrijf zelf en vanuit de omgeving van het bedrijf (bijvoorbeeld de toezichthouder) slechts beperkt aandacht voor. Dit is een van de redenen, stellen de onderzoekers, waardoor de penetratie van energie-efficiënte technieken naar verwachting relatief gering is. Koelinstallaties zijn hier een belangrijke categorie. Ondernemers kunnen naar verwachting forse besparingen behalen, door efficiënte koeltechnieken toe te passen. typen serverruimtes In opdracht van de Rijksdienst van Ondernemend Nederland (RVO) heeft CE Delft daarom onderzoek gedaan naar de best beschikbare vervanging van bestaande koeltechnieken door moderne varianten voor het koelen van de eigen serverruimte. Voor dit onderzoek is gesproken met een aantal deskundigen uit de markt. Uit de gesprekken komt naar voren dat we onderscheid moeten maken in een aantal typen serverruimtes: klein: circa 5 vierkante meter vloeroppervlakte, 5 tot 10 kw opgesteld ICT-vermogen middelgroot: 10 tot 100 vierkante meter vloeroppervlakte; ICT-vermogen 15-40 kw groot: 100 tot 600 vierkante meter vloeroppervlakte; meer dan 100 kw ICT-vermogen veel voorkomende koeltechnieken De meest voorkomende koeltechnieken voor kleine serverruimtes zijn, zo concluderen de onderzoekers, de zeer inefficiënte split-unit systemen (in meer dan negentig procent van de serverruimtes aanwezig) en directe vrije koeling (minder dan tien procent). Voor middelgrote en grote serverruimtes (20-40 kw) is er een groter palet aan technieken in gebruik, blijkt uit het rapport. Bij middelgrote serverruimtes worden ook split-

unit systemen aangetroffen. Daarnaast zijn er in deze categorie ook DX-koelsystemen, evenals koelers die werken op gekoeld water. Dit is in tachtig procent van de gevallen zonder vrije koeling, aldus de onderzoekers. Voor grote serverruimtes is er een mix van ongeveer vijftig procent DX-koelsystemen en vijftig procent koeling met gekoeld water. Wederom in tachtig procent van de gevallen zonder vrije koeling. beste technieken In het onderzoek van CE Delft is een lijst van best beschikbare technieken voor koeling van serverruimtes opgenomen. Nummer één op die lijst is: directe vrije luchtkoeling. In het rapport wordt deze techniek omschreven als: het inblazen van gefilterde of ongefilterde buitenlucht. Dit moet ruimtelijk wel mogelijk zijn, de serverruimte bevindt zich dus dicht bij de gevel of het dak. Een variant hierop zijn de systemen voor indirecte vrije luchtkoeling, met lucht/lucht-warmtewisselaars. Zowel directe als indirecte vrije luchtkoeling kan adiabatisch ondersteund zijn. Indirecte systemen hebben als voordeel dat ze gesloten zijn, er is dus geen risico voor de luchtkwaliteit in de serverruimte. In sommige gevallen zal een alternatieve koelvoorziening nodig zijn om extreem warme periodes te kunnen overbruggen, al hangt dat af van de eisen aan de koellucht. Voor alle groottes toepasbaar, vaak met een alternatieve koelvoorziening. directe vrije luchtkoeling De meeste conventionele koelsystemen van computerruimtes zijn gebaseerd op compressorkoelsystemen die werken met een koudemiddel. Het vloeibare koudemiddel wordt door een expansieventiel geëxpandeerd in een luchtkoeler of verdamper. Het geëxpandeerde vloeibare koudemiddel onttrekt in de verdamper warmte aan de ventilatielucht. Het wordt hierbij gasvormig. De compressor comprimeert het gasvormige koudemiddel naar hoge druk. Hierna wordt de warmte in het koudemiddel weer afgegeven aan de omgeving en wordt het gasvormige koudemiddel weer vloeibaar in de condensor. Hierna herhaalt het proces zich. Dit wordt wel de directe expansie-methode genoemd. Hierop dcw december koelen 9

Figuur 1. Op internet zijn online calculatiemodellen beschikbaar die het mogelijk maken om het potentieel van de energiebesparing door het toepassen van moderne koeltechnieken uit te rekenen. Figuur 2. De temperatuurverdeling in Nederland gedurende een jaar maakt het mogelijk om gemiddeld acht op de tien dagen vrije luchtkoeling toe te passen. zijn tal van varianten in de markt aanwezig. Soms wordt de lucht in het datacenter niet direct gekoeld maar wordt er eerst water gekoeld dat vervolgens de datacenterlucht met een extra warmtewisselaar en pomp koelt. Zo wordt het oververhitte koudemiddel ook wel gekoeld met water in plaats van met lucht, waardoor het water in temperatuur stijgt, wat vervolgens op een andere wijze gekoeld wordt. Voor het op deze manier koelen zijn veel mechanische componenten nodig. Denk aan pompen, compressoren en ventilatoren. Al deze componenten verbruiken energie, dienen onderhouden te worden (kosten) en kennen een zekere mate van uitvalrisico. gefilterde buitenlucht Indien de buitencondities het toestaan, wordt de computerruimte gekoeld met een mix van binnenlucht en gefilterde buitenlucht. Voor de periode van het jaar dat dit niet mogelijk is, zijn verschillende oplossingen denkbaar. Bijvoorbeeld extra dauwpunt- of adiabatische koeling of aanvullende traditionele koeling. De koelinstallatie is verantwoordelijk voor een flink deel van het energieverbruik van een serverruimte. Door de koeling van een datacenter te optimaliseren, kan dan ook flink op het energieverbruik en daarmee de energiekosten worden bespaard. Vrije luchtkoeling maakt gebruik van buitenlucht, waarvan de temperatuur in Nederland doorgaans fors lager is dan de temperatuur in de serverruimte. De koelinstallatie in de serverruimte hoeft hierdoor minder hard te werken, wat energie bespaart. Maar hoe groot is deze besparing in de praktijk nu eigenlijk? Dit kunnen we uitrekenen met een zogeheten energiebesparingscalculator. Bijvoorbeeld de online calculator van profitbox (zie figuur 1). extra: adiabatisch koeling Het is ook mogelijk om vrije luchtkoeling - zeg maar - adiabatisch te ondersteunen. Hoe werkt dit in de praktijk? Indirecte bevochtigingskoeling is een koelproces waarbij de temperatuur van de lucht in het datacenter wordt verlaagd door het verdampen van water in een andere luchtstroom in een platenwarmtewisselaar. De lucht in de computerruimte is geheel gescheiden van de bevochtigde luchtstroom. Deze bevochtigde lucht wordt naar buiten afgevoerd en is daarmee niet van invloed op de luchtvochtigheid in het datacenter zelf. Zonder gebruik te maken van compressoren kan de computerruimte nu 24/7 gekoeld worden binnen de aanbevolen ASHRAE-norm (zie figuur 2). Het afkoelen van warme lucht door verdamping van water houdt op als de lucht honderd procent verzadigd is. De temperatuur waarbij dat gebeurt, wordt ook wel de natte-boltemperatuur genoemd. Water als koudemiddel kent een aantal voordelen. Het is een natuurlijk proces (in plaats van chemisch), is energiezuinig en vormt daarmee een duurzaam alternatief voor traditionele koelprocessen. Bovendien is slechts een minimale hoeveelheid componenten nodig: twee ventilatoren en een waterklep. Het is daarmee een betrouwbaar en onderhoudsarm koelsysteem. kunststof warmtewisselaar Er zijn meerdere fabrikanten die adiabatische koeloplossingen leveren. Air@Work is daar een voorbeeld van. Hier is een indirecte adiabatische koelmethode ontwikkeld die gebaseerd is op het gebruik van een kunststof warmtewisselaar. Deze wordt StatiqCooler genoemd. Deze warmtewisselaar brengt via een dunne plaat warmte van de ene luchtstroom (de buitenlucht) over naar de andere luchtstroom (de lucht in het datacenter). Bij een lage buitentemperatuur koelt de buitenlucht indirect de datacenterlucht zonder dat hierbij water wordt toegepast. Wordt het buiten warmer, dan wordt de platenwisselaar bevochtigd. Het water verdampt op de plaat in de warmtewisselaar en onttrekt daarmee warmte aan de datacenterlucht. Door de dunwandige kunststof platen en de hygroscopische laag heeft de warmtewisselaar een hoge warmte-overdrachtscoëfficiënt. voordelen Het koelsysteem zorgt met twee gescheiden luchtstromen voor de koeling van het datacenter. Buitenlucht komt niet in contact met dcw december koelen 10 De StatiqCooler maakt gebruikt van een kunststof warmtewisselaar.

De best beschikbare techniek-combinaties: 1 Directe vrije lucht koeling. Dus inblazing van gefilterde of ongefilterde buitenlucht. Dit moet ruimtelijk wel mogelijk zijn, de serverruimte bevindt zich dus dicht bij de gevel of het dak. Een variant hierop zijn de systemen voor indirecte vrije lucht koeling, met lucht/lucht warmtewisselaars. Zowel directe als indirecte vrije lucht koeling kan adiabatisch ondersteund zijn. Indirecte systemen hebben als voordeel dat ze gesloten zijn, er is dus geen risico voor de luchtkwaliteit in de serverruimte. In sommige gevallen zal een alternatieve koelvoorziening nodig zijn om extreem warme periodes te kunnen overbruggen, al hangt dat af van de eisen aan de koellucht. Voor alle groottes toepasbaar, vaak met een alternatieve koelvoorziening. 2 Rack cooling met een DX-systeem. Efficiënt omdat de koude precies daar wordt geleverd waar hij moet zijn. Het nadeel is dat er bij dit soort systemen geen gebruik van vrije koeling gemaakt kan worden. Daarom alleen kosteneffectief voor koeling van kleine serverruimtes met een behoorlijke warmtelast. Voor middelgrote en grotere ruimten zou naar meer vrije koeling moeten worden gestreefd. Alleen voor klein. 3 Een watergekoeld precision airconditioning systeem uitgerust met (vaak optionele) vrije koeling. De optie voor vrije koeling houdt in dat de warme lucht rechtstreeks aan het water gekoeld kan worden als het water koud genoeg is. Er bestaan watergekoelde CRAC s voor rack, row en ruimtekoeling. Op het dak van het gebouw staat alleen een droge koeler. Voor middelgroot en groter. 4 Gekoeld watersysteem, met centrale koudwatermachine (chiller) en vrije koeling. Als er gekoeld water voorhanden is in het gebouw, dan zijn luchtbehandelingskasten of rack/row cooling met gekoeld water ook een optie. De centrale koudwatermachine (chiller) moet wel ontworpen zijn voor vrije koeling of gekoppeld zijn aan een vrije koeling, waarbij droge koelers een lagere graad aan vrije koeling bieden dan hybride droge koelers of (natte) koeltorens. Deze vorm is toepasbaar vanaf de middelgrote categorie, en biedt een grotere koelcapaciteit in een kleinere oppervlakte en de centrale koudwatermachine biedt een grotere efficiëntie en meer opties voor vrije koeling. Voor middelgroot en groter. de recirculatielucht. Gedurende acht op de tien dagen gedurende het jaar zorgt deze aanpak voor koeling aan de buitenlucht. Gedurende de resterende dagen wordt door het verdampen van water in de gebruikte buitenlucht de gewenste afkoeling gerealiseerd. Door gebruik te maken van koelenergie van de buitenlucht gecombineerd met water kan zeer efficiënt gekoeld worden. Het noodzakelijke energieverbruik betreft alleen de energie voor de ventilatoren. Hierdoor is een besparing tot negentig procent op de energiekosten mogelijk in vergelijking tot conventionele systemen. Dit betekent dat in veel situaties er bovendien meer IT-apparatuur kan worden opgesteld, omdat de elektrische energie die niet langer voor het koelen nodig is, nu beschikbaar is voor dit soort apparatuur. Het vervangen van de bestaande koelinstallatie door een indirecte adiabatische oplossing kent in de regel terugverdientijden van minder dan vier jaar. De vervanging wordt binnen vier jaar terugverdiend door besparingen op de kosten voor energie en onderhoud. Door het toepassen van indirecte adiabatische koeling wordt er zeer efficiënt gekoeld. Het energiegebruik is alleen dat wat nodig is voor het aandrijven van de ventilatoren. Een besparing van 90% op energiekosten is realiseerbaar in vergelijk met conventionele systemen. Daardoor kan de E- infrastructuur aanzienlijk lichter worden uitgevoerd. Denk hierbij aan transformatoren en generatoren waardoor de investering in het datacenter lager uitkomt dan bij conventionele koelsystemen. Het systeem is betrouwbaar door het minimaliseren van bewegende delen, daardoor is de beschikbaarheid hoog en zijn de onderhoudskosten laag. conclusie Er bestaan legio technieken om te besparen op de kosten voor het koelen van bestaande (kleine) computerruimten. Indirecte adiabatische koeling kan zowel in nieuwe als in bestaande ruimtes worden toegepast. Hierbij is het niet nodig om gebruik te maken van compressorkoeling. Directe vrije koeling kan een oplossing zijn voor bestaande datacenter aangevuld met adiabatische of conventionele technieken. In een volgende editie van DatacenterWorks bespreken we een aantal andere opties voor het realiseren van besparingen op de kosten die we maken voor het koelen van serverruimtes. arthur singendonk werkzaam bij profitbox/air@work dcw december koelen 11

Spreken critici terecht van marketingstunt? NGD claimt contractual PUE van 1.0 met de gestaag dalende pue van datacenters was het natuurlijk wachten op het eerste datacenter dat met de uitspraak zou komen dat zij een waarde van 1,0 hebben gerealiseerd. het britse ngd kwam onlangs met deze claim en lokte daarmee een storm van kritiek uit. hoewel er op de claim veel valt af te dingen, lijkt de uitspraak van de britten commercieel een succes. dcw december trend 12 Aan het nieuwe datacenter van NGD - de letters staan voor Next Generation Data - wordt momenteel de laatste hand gelegd. De opening van de faciliteit staat gepland voor het eerste kwartaal van 2015. eerste klanten Het datacenter is gevestigd in het zuiden van Wales en maakt maximaal gebruikt van renewable energy in combinatie met vrije luchtkoeling. Voor de elektrische energievoorziening wordt gebruikgemaakt van onder andere zonnecellen. In combinatie met het toepassen van vrije koeling stelt het bedrijf dat de koelingskosten nul zijn. Bovendien levert deze aanpak een besparing op aan uitstoot van kooldioxide van 506.718 kilogram per jaar, zo claimt NGD. Website van Next Generation Data Hoewel er niet veel details beschikbaar zijn van het technisch ontwerp, meldt NGD in een blog post op de eigen website dat gebruik wordt gemaakt van een - wat zij noemen - megawatt array opwekkingsinstallatie. Deze zou in staat zijn een miljoen kilowattuur te leveren. Het bedrijf claimt verder een beschikbaarheid van 100 procent. De eerste klanten die gebruik gaan maken van de faciliteiten zijn onder andere BT, softwareontwikkelaar CGI, IT-concern IBM en de Indiase IT-dienstverlener Wipro. misdaad De uitspraken van NGD zijn het bedrijf op veel kritiek komen te staan. Kernpunt daarbij was dat uitspraken als een PUE van 1,0 toch vooral als marketing worden gezien en technisch niet realistisch. Kennelijk heeft NGD, zo schreef NGD CEO Nick Razey in een reactie op LinkedIn, de grootst denkbare misdaad in datacenter-land gepleegd. Hij is het uiteraard niet met de kritiek eens, al spint hij momenteel wel garen bij alle commotie. Het bedrijf meldt namelijk ook dat de discussie tot veel positieve reacties van potentiële klanten heeft geleid. reactie In dezelfde reactie stelt Razey dat er zich tijdens het testen van de faciliteit geen stroomstoringen hebben voorgedaan en dat er ook geen security-problemen zijn geweest. Het grootste probleem dat we hebben gezien is het feit dat we kennelijk een heilig huisje genaamd PUE omver hebben geschopt.

NGD gebruikt het begrip contractual PUE. Bovendien hanteert het bedrijf een iets andere definitie als het om de power safe effectiveness gaat: de totale hoeveelheid energie die de faciliteit verbruikt gedeeld door de hoeveelheid energie die gebruikt wordt door de IT-apparatuur. Die laatste rekensom levert 1,0 op, stelt het bedrijf. Volgens de meer gebruikelijke definitie kent de nieuwe faciliteit in Wales echter een PUE van 1,18. Nog altijd zeer efficiënt, maar uiteraard geen 1,0. rekensommen Hoe komt het bedrijf dan tot zijn omstreden claim? Ingenieurs van het bedrijf hebben de capaciteit van de zonnecellen op het dak van het datacenter uitgerekend. Daaruit komt een getal dat voldoende groot is om het volledige energiegebruik van de infrastructurele installaties van het datacenter te compenseren. Met andere woorden: de zonnecellen zorgen voor de energievoorziening van de gehele technische infrastructuur van de faciliteit exclusief de opgestelde IT-apparatuur. Anders gesteld, zo vindt het bedrijf: de technische infrastructuur vraagt geen stroom van het net en daarmee is de PUE dus 1,0. De technical PUE - zeg maar de traditionele PUE van 1,18 - wordt geheel gecompenseerd door de zonnecel-installatie en daarom vindt het bedrijf dat men mag claimen dat er sprake is van een contractual PUE van 1,0. onduidelijkheid De kritiek - onder andere geuit tijdens de DatacenterDynamicsconferentie in Londen - richt zich uiteraard op het onderscheid tussen technical PUE en contractual PUE. Temeer daar die laatste kreet in de communicatie met de markt is verdwenen en simpelweg is vervangen door de term PUE. Dat leidt volgens critici tot verwarring en onduidelijkheid, omdat volgens de traditionele definitie alle energie-input had moeten worden meegenomen. dcw december trend hans vandam journalist 13

All IT Rooms biedt DCIM as-a-service aan Samen met CommScope zetten we vijf stappen vooruit het monitoren van de computerruimte is bij veel klanten nog echt een ondergeschoven kindje, zegt directeur ronald kok van all it rooms. en dan druk ik me nog voorzichtig uit. voor kok reden om de dienstverlening uit te breiden met remote monitoring en beheer van computer ruimtes. een belangrijk onderdeel van die uitgebreide dienstverlening is de itracs data center infrastructure management (dcim)-oplossing van commscope die all it rooms as-a-service aanbiedt. dcw december markt 14 Voor veel ondernemingen is het ontwerpen en bouwen van een nieuwe computerruimte een spannende en vaak ook kostbare exercitie. Tijdens het voortraject en de implementatie merk je dan ook een betrokkenheid vanuit de gehele organisatie, signaleert Ronald Kok van All IT Rooms dat een jarenlange ervaring heeft als het gaat om het Ronald Kok, directeur van All IT Rooms ontwerpen en bouwen van datacenters. Na de oplevering gaat echter iedereen over tot de orde van de dag. De orde van de dag houdt volgens Kok meestal in dat IT de verantwoordelijkheid neemt voor het monitoren en beheren van de nieuwe ruimte, zonder dat dit in de organisatie is geborgd. IT krijgt dan te maken met zaken waar het totaal geen kennis van of gevoel bij heeft, zoals waar is er nog vermogen beschikbaar? en op welke spanningsslof kan ik een nieuwe server inprikken?. Een ander gevolg is dat het proces voor het monitoren van het datacenter - en dan bedoel ik zelfs de meest basale vorm van het afvangen van de alarmen die worden gegenereerd door de facilitaire apparatuur - bij heel veel organisaties simpelweg niet is ingeregeld. Dan wordt er bij een te hoge temperatuur op de zaal pas een melding gegenereerd als een server het niet meer doet, maar dan ben je natuurlijk al te laat. Ook maken we mee dat klanten ons schoorvoetend bellen om een storing te melden, en als je dan even doorvraagt blijkt de eerste storingsmelding al van twee weken eerder te zijn. 24/7 ict-uptime In het verleden bood All IT Rooms klanten al hulp bij het monitoren van de computer

ruimte door lokaal monitoringapparatuur te installeren. Maar om de klant te helpen bij het efficiënter benutten van zijn computerruimte gaan we nu echt een stap verder in de dienstverlening, zegt Kok. We willen niet alleen bij de bouw van de computerruimte de touwtjes in handen hebben, maar ook bij het beheer van die ruimte om op deze manier de klant maximaal van dienst te zijn. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat een wijziging in het datacenter wordt doorgevoerd door of in overleg met All IT Rooms. Iedereen ziet wel waar nog fysieke ruimte is om een server bij te plaatsen, maar wij kunnen ook aangeven waar er nog technische ruimte beschikbaar is, zoals beschikbaar vermogen, welke plaats koeltechnisch het beste uitkomt en welke spanningsslof het beste kan worden gebruikt. Dat gedetailleerde inzicht in de computerruimte van de klant verkrijgt All IT Rooms met behulp van de itracs DCIM-software van CommScope dat onder andere voorziet in assetmanagement. Met deze software kunnen we niet alleen monitoren wat er misgaat, maar kunnen we ook historische gegevens verzamelen over bijvoorbeeld de vermogensgroei, de bezetting en de temperatuuropbouw in de ruimte, aldus Kok. Op basis van die gegevens kunnen we allerlei analyses uitvoeren waarmee we de klant verder kunnen helpen om problemen te voorkomen en de ruimte te optimaliseren. Daarmee voorzien we in de behoefte van de klant, en die bestaat simpel gezegd maar uit één ding: 24/7 ICT-uptime. beste oplossing Momenteel ontwikkelt All IT Rooms samen met CommScope een dashboard waarop de klant kan zien wat bijvoorbeeld het actuele stroomverbruik is, hoe de temperatuur zich ontwikkelt en wat er allemaal in de racks zit. Bij de selectie van een DCIM-oplossing hebben we er ook heel goed naar gekeken hoe de software, het dashboard en de rapporten smoelen, zegt Kok. Hoe beter de grafische presentatie, hoe makkelijker de gepresenteerde gegevens ook voor de klant zijn te begrijpen. itracs biedt wat ons betreft de beste oplossing als het gaat om het grafisch in kaart brengen van een omgeving. Een andere belangrijke reden om voor itracs van CommScope te kiezen, was de compleetheid en de merkonafhankelijkheid ALL IT ROOMS BIEDT DCIM NIET ALLEEN AS-A- SERVICE AAN, MAAR OOK MÉT EEN SERVICE dcw december markt 15

DCIM Sales Manager Europe Rogier den Boer van CommScope van de tooling. Omdat we DCIM ook willen gebruiken voor de ruimtes die we niet zelf hebben gebouwd, zochten we een oplossing die de oplossingen van de systeemfabrikanten overstijgt, stelt Kok, verwijzend naar bijvoorbeeld de DCIM-pakketten van de leveranciers van koeling en noodstroomvoorzieningen. We wilden in onze dienstverlening bovendien niet één stap vooruit zetten, maar vijf stappen tegelijk. ITRACS biedt ons die mogelijkheid door niet alleen een bepaalde functionaliteit te monitoren maar ook zaken te bieden als assetmanagement, inventorymanagement en capacitymanagement. Volgens Den Boer een unicum in de markt. Op deze manier is het in de Benelux nog niet eerder gedaan. Bij All IT Rooms neemt de klant niet alleen de DCIM-functionaliteit en de kennis daaromheen af, maar ook alle kennis en expertise om de computerruimte vervolgens nog efficiënter in te richten. All IT Rooms biedt DCIM dus niet alleen asa-service aan, maar ook mét een service. dcw december markt 16 WE VOORZIEN IN DE BEHOEFTE VAN DE KLANT, EN DIE BESTAAT SIMPEL GEZEGD MAAR UIT ÉÉN DING: 24/7 ICT-UPTIME dcim-as-a-service CANS tekende bij All IT Rooms voor de implementatie van de DCIM-oplossing en zorgde tevens voor de training. CANS heeft ons alle IT-zorgen uit handen genomen, aldus Kok. Samen met CommScope bieden we DCIM nu aan onze klanten aan op basis van een OpEx-model, oftewel pay-per-use. Op die manier wordt de drempel om van DCIM gebruik te gaan maken heel laag. All IT Rooms biedt DCIM echt as-a-service aan, verduidelijkt Rogier den Boer, bij CommScope DCIM Sales Manager Europe. ferry waterkamp freelance journalist

PON POWER WISHES YOU AND YOUR FAMILY A MERRY CHRISTMAS AND A SUCCESSFUL 2015 As part of a family business with a long history, we believe in the power of long term relationships. We appreciate the relationship with you and your organization and we want to wish you a successful 2015. TAKING CARE OF IT. PON POWER BV pon-cat.com 2014 Caterpillar All Rights Reserved

John de Haan van HSD Reinigen van datacenters krijgt te weinig aandacht dcw december interview 18 schoonmaak van een data- of computerruimte is gespecialiseerd vakwerk. techniek en energie spelen weliswaar de hoofdrol in een datacenter, maar periodiek schoonmaakonderhoud en controle hierop zijn cruciaal voor de waarborging van een ongestoorde bedrijfszekerheid. verzekeringsmaatschappijen en klanten erkennen het belang en leggen steeds meer nadruk op optimale klimaatbeheersing en schoonmaak-onderhoud. aan het woord is john de haan, directeur van hsd specialistische dienstverlening uit purmerend.

DatacenterWorks toog naar het Noord- Hollandse Purmerend om in gesprek te gaan met John de Haan die met HSD een trackrecord van ruim 35 jaar heeft opgebouwd in het schoonmaken en het schoonhouden van datacenters en computerruimtes. Het belang van schoonmaakonderhoud wordt steeds meer erkend en je ziet dat er steeds meer nadruk op wordt gelegd. Logisch, want onder aan de streep levert een schoon datacenter veel op. Sterker nog, het draagt bij aan een optimale bedrijfszekere omgeving, zo geeft De Haan aan. 'ICT-SYSTEMEN ZIJN ZEER GEVOELIG VOOR STOF' onderscheidend vermogen ICT-systemen zijn zeer gevoelig voor stof, zo vervolgt De Haan. Een datacenter dient daarom zo stof-arm als mogelijk te zijn. Door kleding en huidschilvers van medewerkers en of bezoekers komen er stofdelen in een computerruimte. Stof in de ruimte veroorzaakt in de praktijk storingen in meldapparatuur zoals vocht- en rookmelders. Dat is nog tot daar aan toe, ernstiger is het gevaar voor schade en brand door statische elektriciteit veroorzaakt door stofdeeltjes op de chips. Verzekeringsmaatschappijen controleren daarom datacenters periodiek, vooral om te beoordelen of aan de eisen voor de brandverzekering wordt voldaan. John de Haan is hierin stellig: Een goed periodiek onderhoudsprogramma maakt aantonen eenvoudig en draagt daarnaast ook bij aan het borgen van de eigen continuïteits- en kwaliteitseisen. Een beheerder kan zich hiermee onderscheiden en zijn klanten laten zien dat hij er alles aan doet om een betrouwbare en bedrijfszekere omgeving te creëren voor de data apparatuur. gespecialiseerd team De schoonmaak van datacenters wordt bij HSD uitsluitend gedaan door opgeleide en ervaren medewerkers. Directeur John de Haan heeft een gespecialiseerd team gevormd binnen HSD en hecht hier veel waarde aan. Onze mensen hebben al ruime ervaring in het schoonmaak vak, vaak opgedaan binnen het zusterbedrijf HSO Schoonmaakservice. Door eigen interesse en gebleken geschiktheid hebben een aantal medewerkers zich ontwikkeld als echte vaklieden met passie voor de schoonmaak, juist deze medewerkers pikken wij eruit en laten wij doorgroeien naar het vakgebied van ESD schoonmaak in datacenters en/of gerelateerde ruimten. Medewerkers moeten bewust nadenken over hun werkwijze en de omgeving waarin ze werken. Ze werken conform vaststaande pro 19 dcw december interview

John de Haan John de Haan is een ervaren ondernemer in de schoonmaakbranche. Vanuit Purmerend is hij meer dan 35 jaar actief met HSO Schoonmaakservice. In 1999 is hij gestart met HSD Specialistische Dienstverlening om zich volledig te kunnen focussen op specialistisch onderhoud van ESD gevoelige objecten in heel Nederland. De Haan was in het verleden betrokken bij de bouw en renovatie van datacenters en computerruimtes van landelijk opererende providers. De grond voor deze specialistische tak van sport werd gelegd bij de renovatie van een datacenter in Den Haag van ruim 4.500 m 2. De Haan heeft deze specialistische dienstverlening doorontwikkeld tot een efficiënt werkprogramma voor het schoonmaakonderhoud van datacenters. HSD kan naast het specialistische werk met haar totaalconcept ook inspelen op het schoonmaken van kantoorruimtes, sanitair en keukens inclusief afval afvoer. tocollen, maar de uitvoering hiervan vraagt een goed eigen inzicht van de medewerker. Veiligheid van de omgeving en de medewerkers staat bij HSD voorop. De medewerkers volgen eerst interne trainingen en doorlopen vervolgens een, frequent herhaalde, externe ESD (Electrostatic discharge) training. Medewerkers beschikken over gespecialiseerde apparatuur. Door efficiënte planning kunnen wij onze opdrachtgevers door geheel Nederland van onze dienstverlening voorzien. HSD hecht veel waarde aan persoonlijk contact met opdrachtgevers en langdurige samenwerking. Een opdrachtgever krijgt altijd een zelfde team toegewezen zodat het naleven van huisregels, veiligheid en objectkennis verzekerd zijn. meting toont effect aan De Haan vervolgt: Voordat het team aanvangt met de schoonmaak vinden er twee metingen plaats. Allereerst wordt de statische geleiding van de vloer gemeten en daarna een luchtmeting naar stofdeeltjes. HSD voorziet de vloeren van een ESD coating die de afvloeiing van statische elektriciteit optimaliseert. Daar naast heeft de vloer een zeer hoog antislipgehalte, wat de veiligheid ten goede komt. Volgens De Haan heeft deze coating een hoogglans, wat de ruimte een visueel prettige uitstraling geeft. De vloer wordt schoongemaakt en onderhouden met machines en dit kan de afvloeiing van statische elektriciteit beïnvloeden. Door de weerstand geleiding van de vloer te meten, controleren wij of de uitgevoerde handelingen geen nadelige effecten hebben gehad op de geleiding van de vloer. Hiermee zorgen we dat de vloer optimaal voldoet aan de gestelde eisen. De stofmeting toont het effect van de schoonmaak aan. In de praktijk is aangetoond dat een schoongemaakte datazaal zodanig stofvrij gemaakt kan worden dat deze overeenkomt met categorie 7 in de normering voor clean rooms. metingen tijdens werkzaamheden zonder ventilatiereiniging dcw november interview 20 meting 1 meting 2 meting 3 meting 4 gemiddeld tijd norm 0,3 µm 8339 8572 10213 9484 0,5 µm 9152,00 3520,00 0,5 µm 1492 1503 1771 1821 1,0 µm 1646,75 832,00 2,5 µm 142 175 224 174 5,0 µm 178,75 29,30 eindmeting na reiniging meting 1 reductie meting 2 reductie meting 3 reductie meting 4 reductie gemiddeld start tijd % % % % % 0,3 µm 470 94% 533 94% 514 95% 378 96% 0,5 µm 473,75 95% 0,5 µm 73 95% 103 93% 42 98% 71 96% 1,0 µm 72,25 95% 2,5 µm 3 98% 2 99% 4 98% 2 99% 5,0 µm 2,75 98% reductie 96% gemiddeld