Katern voor scholing, her- en bijscholing 55 inhoud 1 nen 3140 en het aanwijsbeleid 4 Fotowedstrijd Een uitgave van Intech Elektro & ICT en otib oktober 2011 nen 3140 en het aanwijsbeleid Alle ondernemingen waarbij medewerkers mogelijk gevaar lopen wat betreft elektriciteit, zijn verplicht een aanwijsbeleid te hebben. Dit geldt dus niet alleen voor elektrotechnische installatiebedrijven, maar ook voor productiebedrijven, technische diensten, installateurs van zonweringinstallaties, klimaatinstallaties enzovoort. 5 Cursussen 5 Otib-nieuws Tekst en fotografie: Anton Kerkhofs Om een goede aanwijzing te kunnen maken moet er binnen een onderneming een nen 3140-beleid zijn waarvan het aanwijsbeleid een belangrijke pijler is. Het moet immers duidelijk zijn wie welke werkzaamheden met elektrotechnische risico s veilig mag en kan verrichten. Dat geeft duidelijkheid aan leidinggevenden en medewerkers. Wat is de wettelijke basis van nen 3140 en het aanwijsbeleid? Volgens de Arbowet is een werkgever verantwoordelijk voor een goed veiligheidsbeleid en de naleving hiervan binnen een onderneming. Het Arbobesluit geeft hier invulling aan. Artikel 3.5 uit het Arbobesluit gaat specifiek over alle eigen en overige medewerkers waarmee een gezagsrelatie bestaat, en die elektrotechnische werkzaamheden en bedieningswerkzaamheden uitvoeren. Dit specifieke artikel, slechts één regel, omvat heel veel. Zo staat er in vermeld dat medewerkers bekwaam moeten zijn voor werkzaamheden waarbij sprake kan zijn van een elektriciteitsrisico. Daarnaast moeten medewerkers bevoegd worden gesteld. Grote differentiatie Het vakgebied elektrotechniek is erg breed. Er is een enorme differentiatie in werkzaamheden, waarbij gevaren van elektriciteit een rol kunnen spelen. Voorbeelden van taken, uitgevoerd door elektromonteurs, zijn: het 1. Om een goede aanwijzing te kunnen maken moet er binnen een onderneming een nen 3140-beleid zijn waarvan het aanwijsbeleid een belangrijke pijler is. aansluiten van elektrische installatie in een woning, een elektrische machine, storing zoeken, meten, omgaan met beveiligingen enzovoort. Ook andere medewerkers lopen deze gevaren, bijvoorbeeld bij het vervangen van accu s (bij brandmeldcentrales, heftruck, auto s en dergelijke), laswerkzaamheden, werkzaamheden in nauwe geleidende ruimten met elektrische gereedschappen, omgaan met aggregaten, opstellen van tijde- Artikel 3.5 van het Arbobesluit Elektrotechnische werkzaamheden en bedieningswerkzaamheden die gevaren kunnen opleveren, worden door deskundige, voldoend onderrichte en daartoe bevoegde werknemers uitgevoerd. 55 1
2. Meten valt onder elektrotechnische werkzaamheden. 3. De werkgever moet in de aanwijzing beschrijven wie waarvoor is bevoegd. Verschillende werkzaamheden Werkzaamheden waarbij sprake kan zijn van gevaren van elektriciteit, kunnen worden onderverdeeld in elektrotechnische werkzaamheden en niet-elektrotechnische werkzaamheden. Onder elektrotechnische werkzaamheden worden in nen 3140 werkzaamheden verstaan aan, met en nabij een elektrische installatie, zoals beproeven, meten, repareren, vervangen, aanpassen, uitbreiden, installeren en inspecteren. Onder niet-elektrotechnische werkzaamlijke installaties enzovoort. Doordat de werkzaamheden en de installaties zo divers zijn, is een specifieke instructie, gericht op de werkzaamheden die worden uitgevoerd door een specifieke groep, een vereiste om te kunnen spreken van voldoende onderricht. Met andere woorden: de periodieke nen 3140-training is niet een standaardpresentatie over hoe nen 3140 is opgebouwd, maar een persoonlijke of bedrijfsspecifieke instructie, gericht op de manier waarop werkzaamheden met een gevaar van elektriciteit moeten worden uitgevoerd binnen de onderneming. nen 3140 beschrijft dit letterlijk als volgt: alle personen die betrokken zijn bij werkzaamheden aan, met of nabij elektrische installaties of elektrische arbeidsmiddelen, moeten met betrekking tot die werkzaamheden zijn geïnstrueerd over de veiligheidsrisico s, veiligheidseisen, veiligheidsregels en bedrijfsvoorschriften. Feitelijk is er sinds 1 januari 2011, waarbij de Arbobeleidsregels zijn ingetrokken, geen wettelijke grondslag om nen 3140 toe te passen. Echter, nen 3140 is wel dé maatschappelijke norm die invulling geeft aan onder andere artikel 3.5. De bedrijfsvoering anders inrichten, maar op eenzelfde veiligheidsniveau mag natuurlijk ook. Echter, hoe moet dat gelijke niveau worden aangetoond? Assuradeuren en bedrijven onderling hanteren nen 3140 in zakelijk overeenkomsten. Omdat de gevaren van elektriciteit in uiteenlopende installaties erg specifiek zijn, heeft de overheid in het Arbobesluit bepaald dat uitsluitend bevoegde personen deze taken mogen verrichten. Nadat is vastgesteld dat een medewerker bekwaam is, moet hij volgens de Arbowet vervolgens schriftelijk voor deze werkzaamheden worden aangewezen door of namens de hoogste verantwoordelijke in de organisatie: de werkgever. 4. Volgens het Arbobesluit mogen uitsluitend bevoegde personen bepaalde taken uitvoeren. heden worden werkzaamheden verstaan nabij een elektrische installatie, zoals bouwen, graven, schoonmaken en schilderen. Dit zijn dus wel werkzaamheden waarbij sprake kan zijn van risico s van elektrische aard. Om duidelijk te maken welke (niet-)elektrotechnische werkzaamheden een medewerker mag verrichten en welke bevoegdheden en verantwoordelijkheden een medewerker heeft, moet de werkgever dit in de aanwijzing beschrijven. Aanwijstitels In nen 3140 zijn de volgende titels van aanwijzingen beschreven: - Werkverantwoordelijke (wv) - Installatieverantwoordelijke (iv) - Vakbekwaam persoon (vp) - Voldoende onderricht persoon (vop) De term ploegleider is vervallen sinds nen 3140-2011. 55 2
Werkverantwoordelijke Een werkverantwoordelijke (wv) is aangewezen als verantwoordelijke persoon voor de veiligheid over de werkzaamheden van de medewerkers aangewezen als vop en vp. Een werkverantwoordelijke moet alles regelen, zodat uitvoerende medewerkers hun werk veilig kunnen doen. Vaak wordt bijvoorbeeld een projectleider, een hoofd technische dienst en dergelijke, aangewezen als wv. Voorbeelden van taken van de wv zijn: - vaststellen van risico s bij werkzaamheden; - ontwikkelen van werkprocedures en werkvergunningen; - bepalen van de juiste werkmethoden; - overleggen met de installatieverantwoordelijke (iv); - overleggen met verantwoordelijke personen op de werkplek over de planning en organisatie; - organiseren van de noodzakelijke veilige hulpmiddelen, gereedschappen en beschermingsmiddelen; - voorafgaand aan en tijdens het werk toezicht houden op de naleving van de instructies, procedures enzovoort. Installatieverantwoordelijke Een installatieverantwoordelijke (iv) is een medewerker die door de directie is aangewezen als verantwoordelijk persoon voor de bedrijfsvoering van een specifieke elektrische installatie(s) en/of elektrische arbeidsmiddelen. Elke elektrische installatie en elk elektrisch arbeidsmiddel moet namelijk onder de verantwoordelijkheid van een iv vallen. Binnen een organisatie kunnen meerdere iv s zijn aangewezen. De ene voor de eigen gebouwinstallaties, de ander voor elektrische arbeidsmiddelen, een derde voor bijvoorbeeld installaties in de bouwfase bij klanten enzovoort. Op de aanwijzing moet duidelijk zijn omschreven voor welke installaties of arbeidsmiddelen de iv verantwoordelijk is. Een installatieverantwoordelijke kan bijvoorbeeld verantwoordelijk zijn voor: - in stand houden van de veiligheid van elektrische installaties en/of arbeidsmiddelen; - opstellen van toegangsregelingen voor elektrotechnische ruimten; - organiseren van periodieke inspecties; - actualiseren van het pakket tekeningen en schema s; - selecteren van nieuw elektrisch materiaal; - beoordelen van installatieontwerpen; - goedkeuren van plannen voor werkzaamheden; - geven van toestemming voor aanvang van de werkzaamheden aan een installatie. Vakbekwaam persoon Een vakbekwaam persoon (vp) is de naam van een aanwijzing die wordt gegeven aan een medewerker die op basis van een elektrotechnische vakopleiding (bijvoorbeeld mbi, msi, mts) bevoegd is om zelfstandig elektrotechnische werkzaamheden te verrichten. Ook op basis van ervaring kan een medewerker worden aangewezen als vp. Medewerkers die kunnen worden aangewezen als vp zijn bijvoorbeeld elektromon- verantwoordelijkheden bevoegdheden elektrotechnische werkzaamheden niet-elektrotechnische werkzaamheden mag werken in de ruimten ter beschikking staande hulpmiddelen teurs, inspecteurs; medewerkers met een eigen takenpakket die zelfstandig (kunnen) handelen. vp is slechts de titel van de aanwijzing. Zo is de ene vp aangewezen als bekwaam voor het aanleggen van elektrische installaties in woningen, de andere is bijvoorbeeld bekwaam als inspecteur en een derde is bekwaam voor het aanleggen van tijdelijke installaties op bouwplaatsen. Op de aanwijzing vp moet dus duidelijk zijn vermeld voor welke taken de medewerker bevoegd is en eventueel welke verantwoordelijkheden en bevoegdheden de persoon heeft. Voldoende onderricht persoon Een voldoende onderricht persoon (vop) is een medewerker die, nadat hij is geïnstrueerd, kan worden aangewezen voor specifieke werkzaamheden. Ook kan een persoon worden aangewezen als vop voor het gebruik van elektrische arbeidsmiddelen. De instructie moet zodanig zijn dat wv iv1 iv vp1 vp vop1 vop Tabel 1. Door de matrix in te vullen kunnen er aan de aanwijstitels werkzaamheden, verantwoordelijkheden en dergelijke, worden toegekend. 55 3
fotowedstrijd de persoon in staat is gevaren die door elektriciteit kunnen worden veroorzaakt, te onderkennen en te voorkomen. Een vop hoeft geen specifieke elektrotechnische vakopleiding te hebben genoten. Dat mag uiteraard wel. Een vop mag alleen die werkzaamheden verrichten die hij of zij veilig kan verrichten en die in zijn aanwijzing zijn omschreven omdat hij of zij daarvoor bekwaam is. Hij of zij mag daarom uitsluitend eenvoudige, overzichtelijke elektrotechnische werkzaamheden uitvoeren. Voorbeelden hiervan zijn: - aan- en afkoppelen van elektromotoren; - resetten van een beveiligingstoestellen; - vervangen van armaturen, accu s, lampen, contactdozen, schakelaars en dergelijke; - inspecteren van elektrische handgereedschappen; - gebruiken van elektrische arbeidsmiddelen in een omgeving met bijzondere gevaren; - vervangen van smeltpatronen. Voorbeelden van functies van medewerkers die zouden kunnen worden aangewezen als vop zijn: - Magazijnmeester die handgereedschappen inspecteert. - Productiemedewerker die thermische beveiliging mag resetten. - Gebouwbeheerder die patronen mag vervangen. - Heftruckchauffeur die een accu mag koppelen aan de lader. - Medewerker technische dienst met een werktuigbouwkundige achtergrond die een elektromotor mag vervangen. Inhoud Bijlage D van nen 3140 vermeldt dat het aanwijsdocument minimaal een overzicht moet omvatten van: 1. de naam, geboortedatum en de functie van de persoon; 2. de aanwijsnaam: vop, vp, iv of wv; 3. een ingangsdatum en eventueel een einddatum; 4. aan welke installaties of delen van installaties de medewerker mag werken; 5. welke werkzaamheden (elektrotechnische en niet-elektrotechnische werkzaamheden) door de medewerker (kunnen) mogen worden verricht; 6. in welke ruimte(n) of werkomgeving de werkzaamheden mogen worden verricht; 7. een overzicht van de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de medewerker; 8. overzicht van de te gebruiken gereedschappen, hulpmiddelen, meetapparatuur, pbm s en dergelijke, voor de werkzaamheden; 9. plaats en datum van de aanwijzing; 10. handtekening van degene die aanwijst en van wie wordt aangewezen. Vooral de aspecten 4 tot en met 7 geven inhoud aan een aanwijzing, waardoor de leidinggevende en de medewerker het kader kennen waarbinnen de medewerker werkzaamheden mag verrichten. Deze aspecten moeten dus worden geïnventariseerd. Door alle werkzaamheden met een E-risico (vp en vop) te inventariseren en te onderzoeken welke personen (in het bijzonder iv en wv) waar voor verantwoordelijk zijn, kan een matrix op worden gesteld (horizontale rijen). Door nu verticaal de groepen van medewerkers te benoemen (wv, iv1, iv2, vp1, vp2, vop1, vop2 enzovoort), kan een duidelijk overzicht worden gemaakt dat de inhoudelijke aanwijzing vormt. Uit de matrix kan de volgende informatie voor een organisatie worden verkregen: - Welke medewerkers voor welke taken bekwaam en bevoegd zijn (de verplichting vanuit het Arbobesluit). - Welke medewerkers voor bepaalde taken hiaten in hun kennis hebben. - Welke medewerkers welke hulpmiddelen (pbm s, meetinstrumenten enzovoort) nodig hebben. - Waarvoor de wv en iv verantwoordelijk zijn. Fotowedstrijd Zo moet het niet Onder het motto Zo moet het niet zoekt de redactie van Intech Elektro en ICT naar duidelijke voorbeelden van slecht of foutief uitgevoerde installaties. Inzenders van wie de foto s worden geplaatst winnen een Isso-handboek ter waarde van 245 euro. De foto s (van goede kwaliteit), vergezeld van een korte beschrijving en naam en adres van de inzender, kunnen o.v.v. Zo moet het niet worden gemaild naar info@installmedia.nl, of per post naar Intech Elektro en ict, t.a.v. redactie, postbus 188, 2700 AD Zoetermeer. Winnaar van de maand Deze maand gaat het Isso-handboek naar Dick van Schaik van Van Schaik Elektroservice in Nijmegen. Deze situatie trof hij aan in de bijkeuken van een klant. Vanaf de schakelaar was de fase doorgelust naar zeven wcd s. Achter de laatste wcd zat een waterkoker. De bewoners hadden bij terugkomst van hun vakantie een rare lucht geroken... Het Isso-handboek is inmiddels onderweg. Namens de redactie: van harte gefeliciteerd. Kijk voor meer foto s van slecht uitgevoerde installaties op www.intechei.nl, Zo moet het niet. 55 4
cursussen otib-nieuws Nieuwe ESF-subsidie sociaal innoveren Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid start met een vernieuwde esf-subsidie. Deze nieuwe subsidie is voor werkgevers die de arbeidsproductiviteit van hun bedrijf willen vergroten. De administratieve lasten zijn hierbij zeer beperkt en daarmee is het zeker aantrekkelijk voor kleine en middelgrote ondernemingen. Werkgevers, ook in de technische installatiebranche, kunnen vanaf 3 oktober 2011 een subsidie aanvragen binnen de Actie E Sociale innovatie, vitale bedrijven. Door een impuls te geven aan de arbeidsproductiviteit kunnen bedrijven het arbeidsproces vernieuwen. Ook wel sociale innovatie genoemd. Door deze subsidie kan een externe adviseur, die de duurzame inzetbaarheid van personeel in kaart brengt en vergroot, worden ingehuurd. Onderwerpen hierbij kunnen onder andere zijn: - arbeidstijdenmanagement; - stimuleren van gezond, vitaal en veilig werken; - bevorderen van zelfredzaamheid op de werkvloer door het aanmoedigen van de leercultuur; - verbeteren, herschikken en innoveren van bedrijfsprocessen. De subsidies kunnen worden aangevraagd van 3 oktober 2011 tot en met 31 december 2012. Het totale subsidiebudget is 24 miljoen euro. Bedrijven kunnen in 2011 en 2012 maximaal 18.000 euro subsidie ontvangen voor sociale innovatie. De subsidie wordt gefinancierd uit het Europees Sociaal Fonds (esf). Informatie en aanvraagcriteria zijn te vinden op www.agentschapszw.nl/ subsidies. Tweede Kamerleden bezoeken Wel Thuis Drie leden van de Tweede Kamer hebben deze zomer een bezoek gebracht aan de levensloopgeschikte voorbeeldwoning Wel Thuis in Delft. Dit is een project van Otib en Uneto-vni in samenwerking met woningcorporaties, gemeente Delft, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en een zorginstelling. Wel Thuis laat zien hoe door de toepassing van technische oplossingen een bestaande woning eenvoudig levensloopgeschikt is te maken. PvdA-Kamerlid Jetta Klijnsma, woordvoerder op het gebied van ouderen en chronisch zieken en gehandicapten, was enthousiast over de levensloopgeschikte woning Wel Thuis in Delft: Het is bijzonder om te zien en te ervaren hoe simpele aanpassingen problemen in een bestaande woning oplossen. Ook haar collega Jacques Monasch bezocht in september het project. cda-kamerlid Sabine Uitslag bracht eveneens een bezoek aan de voorbeeldwoning. Zij houdt zich bezig met zorgbeleid en heeft zelf in de zorg gewerkt. Zorg moet draaien om mensen. We moeten ons meer richten op welzijn in plaats van op zorg en het naleven van alle regels. Geen drie gedwongen verhuizingen op je oude dag, maar comfort en zorg naar de mens brengen. Linda Voortman, woordvoerder zorg en wonen voor de fractie van GroenLinks, twitterde na haar bezoek: Levensloopgeschikte woningen voorkomen een beroep op duurdere voorzieningen, voorkomen sloop en bevorderen de doorstroming van de woningmarkt. Kijk voor meer informatie op www.welthuis.net. Cursussen Domotica Wie: monteurs. Informatie: www.roceindhoven.nl. Comfort en zorg: van installateur naar woonadviseur Wie: Monteurs elektrotechniek, monteurs installatietechniek. Informatie: www.cursusinfo@otib.nl. Domotica, comfort en zorg voor leidinggevenden Wie: Leidinggevenden. Informatie: www.cursusinfo@otib.nl. Basiscursus twisted-pairbekabeling KCO 0802 Wie: Projectleiders, leidinggevend monteurs, monteurs. Informatie: www.kannegieter.nl/college. Datacommunicatie en netwerktechnicus Wie: Telematicamonteurs, telecommonteurs, onderhoudsmonteurs. Informatie: www.dirksen.nl. Energiebesparing verlichting Wie: Projectleiders, technici, leidinggevend monteurs, werkvoorbereiders. Informatie: www.cursusloket.nl. Onderdelen plaatsen en installaties aanleggen E Wie: Monteurs E-installatietechniek. Informatie: www.roi-utrecht.nl. Voorbereiden installatiewerkzaamheden E Wie: Monteurs E-installatietechniek. Informatie: www.roi-utrecht.nl. Datanetwerken Wie: Technici. Informatie: www.cursusloket.nl. Het actuele overzicht van opleidingen en aanbieders staat ook op www.etalage.otib.nl. 55 5