LEMSTERAAK: koningin van de Nederlandse platbodems 54 Nautique
SCHEEPSPROFIEL LEMSTERAAK De Lemsteraak is zonder enige twijfel de ongekroonde koningin van de Nederlandse platbodems. Lemsteraken zijn snel, comfortabel, zeewaardig en, laten we eerlijk zijn, eenmaal onder zeil oogstrelend. Geen wonder dat deze aken zulke populaire familieschepen zijn. Nieuwgebouwde aken bevatten, ondanks het streng gereglementeerde uiterlijk, steeds meer modern comfort. Dat bewijst ook de nieuwe Lemsteraak Martina Maria. Nautique stapte in Muiderzand aan boord voor een tocht op het IJmeer en Markermeer. TEKST HANS BROUWERS FOTOGRAFIE JAN BART, WALTER ESCH, ARTHUR VAN T HOF & RICHARD DE JONGE Nautique 55
Links en rechts: De messing details geven het schip een bijzondere uitstraling. Passie Onderweg praten we natuurlijk met de enthousiaste eigenaren over het ontstaan van dit jacht. Walter Esch en zijn vrouw Clarie zijn overigens geen onbekenden in de jachtbouw. Vroeger waren zij nauw betrokken bij de Eista werf in Nederhemert die in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw met veel succes de Doerak, Banjer, Rogger en Krammer bouwde. Daarna was Walter een tijd lang importeur voor de Engelse Northshore jachten zoals de Fisher, Vancouver en Southerly. Hoewel zijn werkterrein een heel andere wending nam, bleef zijn passie voor het varen. Zo huurden zij voor de hele familie elk jaar een Lemsteraak tijdens de zomervakanties. Walter: Ik heb toen altijd al gezegd dat ik later ook zo n Lemsteraak zou willen hebben. Toen die mogelijkheid zich onlangs voordeed heb ik eerst tweedehands aken gezocht, maar of de indeling stond me niet aan, of de motor was te licht, of de mast beviel me niet. Sommige waren te traag of konden niet hoog genoeg aan de wind. Toen ben ik naar Martijn van Schaik van Seahorse Naval Architects gegaan en dat klikte meteen. Met zijn tekeningen in de hand zocht ik een werf die het schip in 9 tot 10 maanden kon bouwen. Dat werd Scheepsbouwers Maritiem in Wanneer we de prachtige klassieke Lemsteraak VA219, Martina Maria, uit haar box varen in de haven van Muiderzand, doen de moderne jets onder water hun werk. Na een simpele druk op het paneeltje naast het stuurwiel draait de kop van het zware schip snel en efficiënt in de goede richting. Eigenaar Walter Esch kijkt van achter zijn stuur even op het flatscreen en wijst me glimlachend op de elektrische bediening van de zijzwaarden. Hij legt uit: Het is hier aan boord bijna allemaal technisch vernuft! Staaldraad is vervangen door modern Dynema en zoals je ziet zitten de zwaarden met een wormwiel op een grote roestvrijstalen spindel. Als we straks de kluiver hijsen verandert namelijk het zeilpunt en dus moeten we de zwaarden eenvoudig kunnen trimmen. Ze zijn trouwens aan de binnenzijde volgens een computerberekening geprofileerd, net als een vliegtuigvleugel. Dat versterkt het oploeven. Ook onder de zware mast zit een hypermoderne hydraulische strijkinstallatie. Dat is wel zo gemakkelijk bij bruggen! Eenmaal bij de uiterton wordt het toch nog ouderwets werken aan boord. Het zware grootzeil met de gaffel gaat gewoon op het handje omhoog en ook bij het hijsen van de voorzeilen komen de spierballen van pas. De vallieren zijn alleen nodig voor de finishing touch. Die messing details, zoals de lieren, de korvijnagels onder aan de mast en op het dek geven het schip een bijzondere uitstraling. Net zoals de vergulde leeuw op het roer en de sierlijk vormgegeven kluisborden aan de boeg. Hoewel het prachtig zeilweer is spotten we nauwelijks andere schepen als we met halve wind koers zetten naar het Markermeer. Bij 14 knopen wind staat het log op 7,6 knopen en terwijl we in een lang rak Pampus aan bakboord laten voel ik nauwelijks druk op het roer. Ook bij aanwakkerende wind, op aandewindse koersen, blijkt dat je het roer recht kunt houden en dat deze Lemsteraak dus prima is uitgetrimd. Een overstagmanoeuvre met de elektrische zwaardlieren loopt soepel en zo op het oog lijkt het jacht, ook op langere rakken, nauwelijks te verlijeren. Dat betekent dat de geprofileerde zwaarden prima functioneren. 56 Nautique
SCHEEPSPROFIEL LEMSTERAAK Werkendam. Lachend vervolgt hij: Achteraf was ik natuurlijk blij dat het zo dicht bij huis was, want ik heb me behoorlijk bemoeid, met alles eigenlijk. Maar daardoor heb ik heel veel innovaties kunnen doorvoeren en uiteindelijk is het helemaal mijn schip geworden Zeezeilen Het interieur van de Martina Maria is opvallend ruim. Eenmaal in de salon bevindt zich alles op één niveau. Met de keuken aan bakboord en daarvoor een ruime, U-vormige, zespersoons zit is het binnen goed toeven. De kombuis heeft een ruim aanrecht met dubbele spoelbak, er is een grote koel/vrieskast en veel bergruimte. Aan stuurboord, tegenover de kajuit-tafel, is een smalle opklaptafel waar je even ongestoord met je laptop of tablet kunt werken. De gebruikelijke kaartentafel ontbreekt, want volgens Walter zijn tegenwoordig op de boordcomputer (en dus op de beide flatscreens binnen en buiten) alle navigatiegegevens meer dan voldoende aanwezig. Wel is een grote lade beschikbaar voor de papieren zeekaarten die eventueel op tafel kunnen worden bestudeerd. Direct bij binnenkomst aan stuurboord bevindt zich een handige natte kast met onderin een bergplaats voor gereedschap. Helemaal in het vooronder Onder: Het moderne flatscreen bij het stuurwiel. Het model is klassiek, maar het is hier aan boord bijna allemaal technisch vernuft HOLLANDSE TRADITIE De Lemsteraak heeft vroeger een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse visserij. De typisch Nederlandse vaaromstandigheden met veel ondieptes en de noodzaak om droog te kunnen vallen, hebben ongetwijfeld bijgedragen aan het ontstaan van deze aken. Aanvankelijk werd met schepen van dit type gevist op de verraderlijke getijdestromen van de noordelijke Zuiderzee. In dit rijk van wind, eb en vloed moest een vissersschip betrouwbaar, snel en zeewaardig zijn. De vis kon niet lang bewaard worden, dus was het zaak om snel een veilige haven te bereiken. Bij het vissen op haring met staande netten werd de Lemsteraak aanvankelijk vergezeld van een aantal haringvletten die de zware haringnetten aan boord namen en met inhoud en al zo snel mogelijk afleverden in de dichtstbijzijnde haven. De Lemsteraak viste daarbij niet zelf, maar diende toen vooral als moederschip. Maar dat veranderde. Om de beste prijs voor de vis te krijgen gebruikten de vissers op den duur het snelste schip, de Lemsteraak dus, om de nog levende vis af te leveren bij de, meestal verderaf gelegen, meest biedende vismarkt. Lemsteraken werden vroeger niet alleen in de Zuiderzee gebruikt. De Zuid-Hollandse en de Zeeuwse stromen kenden toen vrijwel dezelfde vaar-omstandigheden als de Zuiderzee en de Wadden, en het was dus niet verrassend dat ook daar de Lemsteraken werden ingezet. Zo is het bekend dat in Joure een aantal Lemsteraken werden gebouwd in opdracht van Zeeuwse vissers. Die keuze zal beslist te danken zijn aan de snelheid van het schip. Ook voor de mosselvissers uit Bruinisse speelde namelijk snelheid een belangrijke rol. De verse mosselen leverden immers de beste prijs op wanneer zij snel naar de markt in Antwerpen werden gebracht. is een tweepersoons hut met stapelbedden gesitueerd die ook vanuit het zogenaamde dirksluik op het voordek toegankelijk is. Direct daarnaast een tweede hut met een dubbel bed en ongeveer midscheeps de tweepersoons eigenaarshut. Deze heeft een en-suite badkamer en toilet. Het tweede toilet bevindt zich daar tegenover aan stuurboord, naast de opbergkasten en de zogenaamde loodskooi. Dat Walter Esch een door de wol geverfde zeezeiler is blijkt uit de vormgeving van de kuip en het dek. Het hele schip heeft een potdeksel, een opstaande rand langs het dek boven het boeisel die de veiligheid bevordert. Overkomend water wordt langs de gangboorden afgevoerd door loosgaten die onder het berghout uitkomen. De ruime, zelflozende kuip is verdiept en heeft hoge rugleuningen zodat er geen onverwachte golf in de kuip kan komen. Die veiligheden zijn begrijpelijk als Walter vertelt over zijn toekomstdromen met dit schip: Als alles meezit gaan we misschien eind volgend jaar naar Australië. In februari 2017 wordt daar gevierd dat Abel Tasman dat continent ontdekte en daar willen ze een Hollands werfje bouwen dat na de festiviteiten een museum zal zijn. Ik hoop dat de dromen van Walter Esch uitkomen, want ik moet eerlijk beamen dat een typisch Hollands schip als dit daar beslist niet zal misstaan! Nautique 57
TECHSPECS Lemsteraak Martina Maria Werf Scheepsbouwers Maritiem, Werkendam Materiaal Staal Design Martijn van Schaik Lengte over alles 15,60 m (incl. roer en kluiverboom) Lengte over stevens 12,25 m Waterlijn 10,39 m Breedte 4,31 m Breedte met zwaarden 4,60 m Diepgang 1,00 m Hoogte mast 16,50 m Waterverplaatsing 16.500 Kg Grootzeil 45,10 m2 Botterfok 32,50 m2 Kluiver 14,70 m2 Halfwinder 108,30 m2 Motor Solé Mini 62, 60 Pk Elektromotor 10 kw Jet Thruster JT-70 Drinkwatertanks 450 l Brandstoftanks 210 l Accommodatie 4 hutten: 8 personen CE certificaat Kustwateren Prijs Vanaf 595.000 Informatie Northshore Yachts Holland, Kasteellaan 15, 5317 KX Nederhemert-Zuid Telefoon 041-855 24 49 w 06-51 11 29 82 Internet www.northshore-holland.nl Houten schepen De eerste schepen van dit type halfoverdekte vissersschepen werden omstreeks 1876 gebouwd bij de werf van A. De Boer in Lemmer. Het waren houten visaken die in de loop der jaren, door verbetering van de bouwmethode en de veranderende functie, steeds groter werden. Aanvankelijk varieerden ze van 22 tot 32 voet (6,22 m. tot 9,05 m.), maar rond de eeuwwisseling werden ook enkele houten Lemsteraken gebouwd van 42 voet (11,88 m.). Na 1900 bouwde men de schepen steeds vaker van ijzer en nog later van staal. Door deze nieuwe materialen kon men steeds grotere aken in de vaart brengen, waarvan de grootsten ongeveer 50 voet maten (14,15 m.). De Lemsteraak is dus oorspronkelijk een snel zeilend vrachtschip met midscheeps een grote bun voor de vis en een verblijfsruimte in het vooronder. Veel later zijn daaruit de snelle jachten ontstaan die, in plaats van de bun, een dek hadden dat doorliep tot aan de stuurstand. Boven: De Lemsteraak is oorspronkelijk een snel zeilend vrachtship. Mooie lijnen Wat het meest opvalt aan een Lemsteraak zijn de vloeiende, op zeegang afgestemde, lijnen van het boeisel en het berghout. Verder heeft het schip een stoere kop, een teken van zeewaardigheid. Duidelijk is ook te zien dat het voorschip een groter volume heeft dan het achterschip. De mast is ongeveer gelijk aan de lengte van het schip. De Lemsteraak heeft een breed gaffeltuig met een vrij brede fok, die meestal op een overloop loopt. Langszij bevinden zich lange en smalle zeezwaarden. Het roer van de Lemsteraak is een breed vissermansroer. SAMENVATTING De vloten Lemsteraken vormden zo rond 1900, een halve eeuw lang, letterlijk het hart van de Nederlandse visserijvloot, en de originele schepen zijn niet of nauwelijks meer te koop. Daarom worden ze tegenwoordig opnieuw gebouwd onder de strenge traditionele specificaties van de Stichting Rond- en Platbodemjachten. Voorzien van een hedendaags, comfortabel interieur en moderne tuigage, zoals op de Martina Maria, is zo n nieuwe Lemsteraak toch een modern en uiterst leefbaar schip met een groot vaargebied. 58 Nautique
SCHEEPSPROFIEL LEMSTERAAK De Martina Maria is een uiterst leefbaar schip met een groot vaargebied Nautique 59