Microbiologisch onderzoek. Spices and condiments. Microbiological examination

Vergelijkbare documenten
Voorbeeld. Preview NEN-EN Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Boormaten voor kerngaten van schroefdraad

Voorbeeld NËN : ISÖ3903. Preview. Nederlandse. Scheepsbouw en maritieme constructies. Gewone rechthoekige scheepsramen (ISO 3903:1993)

Voorbeeld. Preview. Uitwendige bekleding met PE van ondergronds te leggen stalen buizen en hulpstukken. NEN e druk, september 1986

Nederlandse norm NEN Melk en melkproducten Bepaling van het gehalte aan sporen van thermofiele aërobe sporenvormende bacteriën

Nederlands Normalisatie-instituut Polakweg 5, Postbus 5810, 2280 HV Rijswijk (ZH), telefoon (070) *, telex 32123, postrekening 25301

Voorbeeld. norm NEN-ISO Preview

Justitiële Jeugdinrichtingen

In relatie tot het Kwaliteitskader voorkomen seksueel misbruik in de Jeugzorg

Voorbeeld. Jeugdzorg. Preview. Addendum bij het HKZ-certificatieschema >

Nederlandse norm NEN Melk en melkproducten Bepaling van het gehalte aan sporen van mesofiele aërobe sporenvormende bacteriën

Voorbeeld. Onderdeel Sociaal Cultureel Werk/Welzijn ouderen. Preview. Certificatieschema Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening > Versie 2009

NEDERLANDS NORMALISATIE-INSTITUUT

Veiligheidsmodule. HKZ-certificatieschema Instellingen voor geestelijke gezondheidszorg > Versie 2011

Samen met NEN-ISO 68-1:1999 vervangt deze norm NEN 81:1982. Nederlandse norm NEN-ISO 724

NEN VERKLARINGEN. bevat. het model van de overeenstemmingsverklaring. in het kader van de Laagspanningsrichtlijn

Low voltage electrical installations - Part 6: Verification. Central Secretariat: rue de Stassart 35, B Brussels

Cliënt - / Patiëntveiligheid

Geluidwering in woongebouwen. NPR e druk augustus 1981 UDC :

Voorbeeld. Bureaus Jeugdzorg. Preview. Certificatieschema > Versie Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Voorschriften Beton VB19 4. Deel D Ongewapend beton Aanvullende bepalingen. concrete 1974 Part D - Non-reinforced concrete. Additional requirements

Voorbeeld. Preview NEN 6261

Voorbeeld. Verpleging, Verzorging en Thuiszorg Onderdeel Kraamzorg. Preview. Certificatieschema > Versie 2012

Voorbeeld. Onderdeel Peuterspeelzalen. Preview. Norm > Kinderopvang. Versie 2014

Voorbeeld. Preview HD S2

Voorbeeld. Verpleging, Verzorging en Thuiszorg. Preview. Norm > Onderdeel Kraamzorg. Versie 2015

Voorbeeld. Preview. Braille. 8-puntsbrailleschrift voor teksttoepassing. Nederlandse NEN Onderwerp en toepassingsgebied.

Voorbeeld. Preview NEDERLANDSE NORM UDC

Vervangt NPR 3637:1994. Nederlandse praktijkrichtlijn NPR 3637

Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Vlakglas. 2.1 lichtdoorlatendheid (r): Het quotiënt van de doorgelaten en de opvallende straling.

NEDERLANDS NORMALISATIE-INSTITUUT. Herleidingstabellen voor garennummers en titers. Textiles Conversion tables of yarn numbers and counts

Deze norm geeft eisen ten aanzien van de uitvoering en kwaliteit van ruwheidsvergelijkingsmonsters.

3.1 Het schrift dat in samenhang met de symbolen wordt gebruikt, moet voldoen aan de eisen in ISO

Voorbeeld. Preview. Technische tekeningen NEN-IS Vereenvoudigde tekenwijze van centergaten NEDERLANDSE NORM

2.1.3 op/oden: Het langs een verticale lijn omhoog brengen vaneen meetpunt voor het uitzetten van horizontale maten.

Universeel stelsel voor aanduiding van de lineïeke massa van garens en dergelijke produkten

Cliënt-/patiëntveiligheid

Vervangt NEN 913:1963; NEN 913:1998 Ontw. Nederlandse norm. NEN 913 (nl) Melk en vloeibare melkproducten - Bepaling van de titreerbare zuurtegraad

Voorbeeld. Preview. Maattoleranties voor de bouw. Begripsomschrijvingen en algemene regels

Norm > Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Onderdeel Maatschappelijke Hulp- en Dienstverlening

Voorbeeld. Onderdeel Bemiddeling. Preview. Norm > Verpleging, Verzorging en Thuiszorg

Voorbeeld. Onderdeel Gastouderbureaus. Preview. Norm > Kinderopvang. Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Voorbeeld. Gehandicaptenzorg. Preview. Norm > Versie Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Eerstelijns gezondheidszorg van het ministerie van Defensie

UDC : Scheepsbouw. Toelaatbare afwijkingen bij het afschrijven, het bewerken van materialen en het samenstellen van secties

Twistfactor in het Texstelsel en herleidingstabellen NEDERLANDS NORMALISATIE - INSTITUUT

Voorbeeld. hiv-behandelcentra. Preview. Certificatieschema > Versie Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Staalkabels Parallelconstructies voor algemeen gebruik

NEDERLANDS NORMALISATIE-INSTITUUT

Radioactiviteitsmetingen. Monsterneming van vis, visserijprodukten. op landslakken.

Bedrijfsvoering van elektrische installaties. Operation of electrical installations. Aanvullende Nederlandse bepalingen voor hoogspanningsinstallaties

Deze norm is van toepassing op straat-, trottoir- en gecombineerde straat-trottoirkolken ongeacht de gebruikte

Voorbeeld. Preview NEN2017. Hijskranen. Algemene bepalingen. Cranes General directives

Nederlandse norm. NEN-EN-ISO 6165 (nl) Grondverzetmachines Basistypen Woordenlijst (ISO 6165:1997)

Voorbeeld. Preview. Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Voorbeeld. Jeugdzorg. Preview. Certificatieschema > Versie Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Voorbeeld. Preview NEN Gekalibreerde kortschalmige stalen kettingen voor gebruik in werktuigen met nestenschijven Eisen en beproevingsmethoden

behorende tot de groep bevestigingsartikelen 6. Kerfpennen 7. Klinknagels 8. Slagnagels 9. Splitnagels 10. Splitpennen

Vervangt NEN-EN :2000 Ontw. Nederlandse norm. NEN-EN (en)

NEDERLANDS NORM ALIS ATI E-l NSTITUUT

3.1.1 Het te behandelen hout moet vrij zijn van verf of andere afwerklagen, vuil, ijs, sneeuw enz.

NED. MIJ. VOOR NIJVERHEID EN HANDEL KON. INSTITUUT VAN INGENIEURS NEDERLANDS NORMALISATIE-INSTITUUT

Inleiding. NEN 2887 is eerder als praktijkrichtlijn (NPR 2887) in januari 1986 verschenen. Daarin was het hoofdstuk "Controlemetingen"

Voor de omschrijving van begrippen op het gebied van de binnenriolering, zie NEN 3215.

Opmerking Hier is gekozen voor een primaire zeef-maat van 250 jxm overeenkomstig ISO 565.

Inleiding. Deze norm is opgesteld om eenheid te scheppen in de namen van standaarden, pasmiddelen en meetinstrumenten.

Voorbeeld. Onderdeel Peuterspeelzalen. Preview. Certificatieschema > Kinderopvang

Voorbeeld. Preview. R ND o s s u. Dit document is een voorbeeld van NEN / This document is a preview by NEN

Toelichting op. NTA 8007 Brandgedrag van versieringsmaterialen. december 2007

Voorbeeld. Zorgboerderijen. Preview. Opstapcertificatieschema > fase 1. Versie 2008

Deze norm beschrijft een methode voor de bepaling van de specifieke filtratieweerstand van slib bij vaci/ümfiltratie.

De norm is van toepassing op onroerend goed, te weten gebouwen en bijbehorende terreinen.

Transcriptie:

UDC 664.5:578.8 Specerijen en kruiden Microbiologisch onderzoek NEDERLANDSE NORM Spices and condiments. Microbiological examination 1e druk, december 1971 1. Onderwerp Deze norm beschrijft methoden voor het microbiologisch onderzoek van specerijen en kruiden. Het onderzoek heeft ten doel een inzicht te verkrijgen in de microbiologische gesteldheid van de desbetreffende produkten en deze gesteldheid te kunnen karakteriseren door: a. het aërobe kiemgetal b. het aantal kweekbare schimmels en gisten с de aan- of afwezigheid van enterobacteriën d. de aan- of afwezigheid van Escherichia coli. 2. Toepassingsgebied Deze norm is van toepassing op specerijen en kruiden, zowel heel als gemalen. Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. 3. Definities 3.1 Aëroob kiemgetal: het aantal micro-organismen per 1 g van het produkt, dat wordt gevonden volgens de beschreven werkwijze. 3.2 Aantal kweekbare schimmels en gisten: het aantal schimmels en gisten per 1 g van het produkt, dat wordt gevonden volgens de beschreven werkwijze. 3.3 Enterobacteriën: alle aërobe en facultatief fermentatieve anaërobe, gramnegatieve, niet-sporenvormende, staafvormige bacteriën, die bij kweken volgens de beschreven werkwijze de voor deze bacteriën karakteristieke groei vertonen. 3.4 Escherichia coli: de micro-organismen, behorend tot de familie der Enterobacteriaceae, die lactose vergisten bij 44 C ondergasvorming en bij 44 C indool uit tryptofaan produceren, bij de proef volgens de beschreven werkwijze. 4. Beginsel Van het te onderzoeken produkt worden met behulp van pepton-fysiologische zoutoplossing, zo nodig na homogeniseren, verdunningen gemaakt. Deze verdunningen worden op geschikte voedingsbodems geënt, welke na bebroeding worden beoordeeld. 5. Reagentia en andere materialen Alle gebruikte grondstoffen en het gedestilleerde water moeten voldoen aan NEN 3446 Grondstoffen voor microbiologisch onderzoek", of van analysekwaliteit zijn. 5.1 Verdunningsvloeistof pepton 1 g natriumchloride 8, Steriliseer gedurende ten hoogste 20 minuten bij 121 ± 1 C. De ph moet worden ingesteld op 7 ± 0,1. 5.2 Plate Count Agar" voedingsbodem agar 1 gistextractpoeder 2, trypton glucose 1 g Steriliseer gedurende ten hoogste 20 minuten bij 121 ± 1 C. De ph moet worden ingesteld op 7 ± 0,1 bij 40 C. De samenstelling komt overeen met de voedingsbodem beschreven in NEN 3445 Vlees en vleesprodukten. Bepaling van het aërobe kiemgetal bij 30 C".

5.3 Oxytetracycllne-dextrose-gistagar (ODY-agar) agar glucose gistextract water Los de componenten onder verwarming in het water op, vuj afgepaste hoeveelheden (b.v. 100 mi) af in kolfjes, steriliseer deze 20 minuten bij 120 C en koel snel af. De ph dient ca. 6,6 te bedragen. Los 50 mg oxytetracycline-hydrochloride (Terramycin, Pfizer) op in 50 ml steriel water. Controleer de oxytetracycline-hydrochloride-oplossing op afwezigheid van schimmels en gisten door middel van een Ыапсо-proef volgens 8.3. Indien schimmels en/of gisten aanwezig zijn, moet de oplossing voor gebruik worden gesteriliseerd door filtratie over een geschikt membraanfilter. Voeg onder aseptische voorwaarden per 100 ml van het bovenvermelde basismedium, afgekoeld tot ca. 50 C, 10 ml van de oxytetracyclineoplossing toe en meng. 5.4 EE-voedingsbodem pepton glucose di natrium waterstoffosfaat, Na2HPO4.2H.jO kaliumdiwaterstoffosfaat, KH 2 P0 4 gedroogde rundergal briljantgroen gedestilleerd water 10 g 8 g 2 g 0,015 'g Los de ingrediënten in het gedestilleerde water op, breng de ph op 7,2 ± 0,1, vul afin cultuurbuizen voorzien van een durhambuisje en verhit de buizen gedurende 30 minuten op 100 C. 5.5 Violetrood-gal-agar-voedingsbodem met glucose pepton 7 g gistextract (poeder) 3 g glucose 10 g natriumchloride galzouten (Bacto Bile salts no. 3) 1, neutraalrood 0,03 g kristalviolet 0,002 g agar 1 Los de ingrediënten onder verwarming tot 100 C in het water op (ph 7,4), koel af tot ca. 50 C, giet uit in Petrischalen en droog de platen 20 minuten bij 55 C of 45 minuten bij 37 C. 5.6 Tryptonwater trypton natriumchloride water 10 g Los de ingrediënten in het water op, breng de ph op 7 ± 0,1, vul af in cultuurbuizen in porties van 5 ml en steriliseer gedurende 20 minuten bij 121 ± 1 C. 5.7 BriJjantgroen-Jflctose-voedmgsbodem pepton 10 g lactose 10 g rundergal, gedroogd briljantgroen 0,0133 g Stel de ph in op 7,3 ± 0,2 bij 20 C. Deze voedingsbodem komt overeen met die beschreven in NEN 3450 Vlees en vleesprodukten. Bepaling van het aantal coliforme bacteriën en E.coli". 5.8 Indool-reagens (Kovacs' reagens) p-dimethylaminobenzaldehyde amylalcohol 75 ml zoutzuur 37% (mlm) (d = 1,19) 25 ml Los het aldehyde in de alcohol op door zachtjes verwarmen in een waterbad van 50 tot 55 C. Koel af en voeg het zuur toe. Bewaar het reagens afgesloten van het licht bij ca. 4 C. Het reagens moet lichtgeel tot lichtbruin zijn.

6. Toestellen en glaswerk 6.1 Toestellen 6.1.1 Een snelmenger die tussen 8000 en 45000 omwentelingen per minuut kan maken, met glazen of metalen mengbekers van een geschikte grootte, met deksels, bestand tegen de sterilisatie-omstandigheden. 6.1.2 Toestellen voor sterilisatie van glaswerk, bekers, voedingsbodem, verdunningsvloeistof, enz. 6.1.3 Broedstoven voor het kweken van cultures bij 22 ± 2 C, bij 30 ± 1 C en bij 37 ± 1 C. 6.1.4 Een waterbad om de geënte buizen voor E.Coli op 44 ± 0,1 C te houden. 6.2 Glaswerk Het glaswerk moet bestand zijn tegen herhaalde sterilisatie. 6.2.1 Cultuurbuizen (zie NEN 1758), kolven en flesjes voor sterilisatie en het bewaren van voedingsbodem en verdunningsvloeistof, en voor het maken van verdunningen. Cultuurbuizen van kunststof kunnen eveneens worden gebruikt. 6.2.2 Cultuurdozen volgens Petri (zie NEN 1757). Cultuurdozen van kunststof kunnen eveneens worden gebruikt. 6.2.3 Maatpipetten, alleen voor microbiologisch gebruik gekalibreerd, met nominale volumes van respectievelijk 1 en 10 ml. Maatpipetten van kunststof kunnen eveneens worden gebruikt. 6.3 Sterilisatie Steriliseer het glaswerk enz. op één van de volgende manieren: - natte sterilisatie bij ten minste 121 C gedurende ten minste 20 minuten; - droge sterilisatie bij ten minste 170 C gedurende ten minste 1 uur. 7. Monsterneming Neem onder steriele omstandigheden een monster dat representatiefis voor het te onderzoeken produkt. 8. Werkwijze 8.1 Werkwijze voor het maken van verdunningen Weeg steriel 10 ± 1 g (of een veelvoud daarvan) van het goed gemengde monster in een mengbeker af en vermeng dit met 90 ml (of het overeenkomstige veelvoud) verdunningsvloeistof. Laat het mengsel ca. 1 / 2 uur staan, schud, en homogeniseer zonodig gedurende 3 minuten met de snel menger tot 30000 à 45 000 omwentelingen zijn gemaakt, hierbij zorgdragend dat de temperatuur van de inhoud niet boven 40 C stijgt. Breng na ten minste 5 minuten bezinken 20 ml van de bovenstaande vloeistof over in een steriele cultuurbuis (uitgangsverdunning 1 :10). Breng hiervan met een steriele pipet 1 ml over in een buis met 9 ml verdunningsvloeistof, zonder contact van pipet met glas en vloeistof. Meng goed. Maak, op deze wijze voortgaande, een serie decimale verdunningen. Bereid de verdunningen in het algemeen direct voor het gebruik. Bewaar ze desnoods tot ten hoogste 4 uur in een koelkast na voorafgaande koeling in smeltend ijs. 8.2 Werkwijze voor het bepalen van het aërobe kiemgetal 8.2.1 Breng met een steriele pipet 1 ml van een volgens 8.1 bereide verdunning 1 :100 over in een steriele cultuurdoos. Voeg 10 tot 12 ml van de gesmolten en tot 45 C afgekoelde Plate Count Agar" voedingsbodem (5.2) toe en meng. Opmerking Indien daartoe aanleiding bestaat, kunnen ook andere verdunningen dan 1 :100 worden gebruikt. Bebroed de platen bij 30 C gedurende 3 dagen. Verricht de bepaling in duplo. 8.2.2 Tellen van de kolonies Tel na het bebroeden van de voedingsbodems het aantal tot ontwikkeling gekomen kolonies. Beschouw de bepaling als mislukt indien de helft of meer van het oppervlak van een plaat is overgroeid. Tel, indien minder dan de helft van het oppervlak is overgroeid, het aantal kolonies op de goede helft van het niet-overgroeide gedeelte en herleid het resultaat tot de totale oppervlakte. 8.2.3 Berekening van het aërobe kiemgetal Gebruik voor de berekening uitsluitend die cultuurdozen waarin zich 30 tot 300 kolonies hebben ontwikkeld, bij voorkeur die, waarop de grootste hoeveelheid van het analysemonster is gebracht. Bereken het gemiddelde van de beide duplo-bepalingen.

4 Rond het verkregen getal als volgt af: a. indien het kleiner is dan 100, op het dichtsbijzijnde veelvoud van 5; b. indien het groter is dan 100 en niet op een 5 eindigt op het dichtsbijzijnde veelvoud van 10; с indien het groter is dan 100 en op een 5 eindigt op het dichtsbijzijnde veelvoud van 20. Bereken het gemiddelde kiemgetal door het afgeronde getal te vermenigvuldigen met de verdunningsfactor. Werkwijze voor het bepalen van het aantal kweekbare schimmels en gisten 1 Kweken Breng met een steriele pipetl ml van een volgens 8.1 bereide verdunning 1 :10(en eventueel verdere verdunningen) over in een steriele cultuurdoos. Voeg ca. 10 ml van de gesmolten en tot 45 C afgekoelde ODY-agar-voedingsbodem (5.3) toe en meng. Leg op deze wijze 8 platen aan en bebroed deze bij 22 ± 2 C gedurende 1 tot 5 dagen. Tijdens het bebroeden mogen de platen niet worden bewogen. 2 Tellen Tel het aantal kolonies op telkens 2 platen na resp. 1, 2, 3 en 5 dagen bebroeden. Neem hierbij het in 8.2.2 voor het tellen beschrevene in aanmerking. 3 Berekening van het gemiddelde Noteer voor elk der beide platen het hoogst verkregen aantal kolonies. Bereken hieruit onder in achtname van het in 8.2.3 voor de berekening van het gemiddelde kiemgetal beschrevene, het gemiddelde aantal schimmels en gisten per 1 g van het produkt. Werkwijze voor het onderzoek naar de aanwezigheid van enterobacteriën 1 Ophoping Breng met een steriele pipet 1 ml van de verdunning 1 :10, bereid als onder 8.1, in een cultuurbuis met de EE-voedingsbodem (5.4), welke tevens voorzien is van een durhambuisje. Bewaar de buis gedurende 45 tot 50 uur bij 30 ± 1 C. 2 Beoordeling Indien aan het einde van de kweekperiode gas is gevormd in het durhambuisje, wordt het resultaat als voorlopig positief" beschouwd en wordt verder gehandeld als in 8.4.3. Indien geen gas gevormd is, dan is de uitslag negatief". 3 Controle-kweek Strijk onmiddellijk na de beoordeling volgens 8.4.2 uit een als voorlopig positief" beoordeelde buis af op een violetrood-gal-agar-voedingsbodem volgens 5.5. Bebroed de plaat gedurende 24 uur bij 37 ± 1 C. 4 Beoorde/ing De aanwezigheid van enterobacteriën wordt aangegeven door paars-violette kolonies omgeven door een paars-violette zone of hof. Nadere bevestiging kan worden verkregen door microscopisch onderzoek van één of meer typische kolonies, welke staafvormige, gramnegatieve bacteriën dienen te bevatten. Werkwijze voor het onderzoek naar de afwezigheid van Escherichia Coli 1 Kweken Ent een typische kolonie verkregen bij het onderzoek volgens 8.4. uit de kweek op de violetrood-gal-agar-voedingsbodem (5.5) over in twee buizen, één met tryptonwater (5.6) en één met briljantgroen-lactose-voedingsbodem (5.7). Bewaar beide buizen gedurende 48 uur bij 44 ± 0,1 C. Voer in de buis met tryptonwater (5.6) de reactie op indool uit volgens 8.5.2 en ga na of in de buis met de briljantgroen-lactose-voedingsbodem (5.7) gas Is gevormd. 2 Reactie op indool Voeg bij 5 ml van de cultuur in tryptonwater (5.6) 5 ml Kovacs' reagens (5.8), schud en laat ca. 5 minuten staan. Een dieprode kleur, welke overgaat in de alcohollaag geeft een positieve reactie aan. Opgave van het resultaat Aëroob kiemgetal Geef het gemiddelde kiemgetal, bepaald volgens 8.2 op als het aërobe kiemgetal. Aantal kweekbare schimmels en gisten Geef het gemiddelde bepaald volgens 8.3 op als het aantal kweekbare schimmels en gisten per gram van het produkt.

Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft Ja, ik bestel ex. :1971 nl Specerijen en kruiden - Microbiologisch onderzoek 24.00 T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: 015 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon 015 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview - 2018