Leidsestraatweg 141 en 143, Woerden rapport 4370

Leidsestraatweg 141 en 143, Woerden rapport 4370

Leidsestraatweg 141 en 143, Woerden (gemeente Woerden) Een actualisatie van het bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek R.M. van der Zee Dit briefrapport is geautoriseerd door: J. Huizer ADC ArcheoProjecten, Amersfoort, oktober 2017 Foto s en tekeningen: ADC ArcheoProjecten, tenzij anders vermeld ADC Rapport 4370 ISSN 1875-1067 ADC ArcheoProjecten Postbus 1513 3800 BM Amersfoort Tel 033 299 8181 Email info@archeologie.nl

2 1 Inleiding en adminstratieve gegevens In opdracht van Vinessa Advies en Regie handelend namens Heijwaal Vastgoed Realisatie heeft ADC ArcheoProjecten in juni 2017 een actualisatie uitgevoerd van het in 2007 door ArcheoMedia uitgevoerd onderzoek voor de locatie Leidsestraatweg 141 en 143 in Woerden, gemeente Woerden (zie voor de ligging afb. 1 en 2). Dit onderzoek bestond uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek door middel van karterend booronderzoek. 1 De aanleiding van de huidige actualisatie zijn de (mogelijk) verouderde gegevens en boorstrategie, waardoor de resultaten en het advies voor een deel niet meer toegesneden zijn op het inmiddels aangepaste bouwplan. Sinds 1 juli 2016 is de Erfgoedwet in werking getreden en is de Monumentenwet 1988 komen te vervallen. De bepalingen van de Monumentenwet zijn echter opgenomen in de Erfgoedwet. Op grond van de Erfgoedwet moeten archeologische (verwachtings)waarden gewaarborgd zijn in het bestemmingsplan. In het vigerende bestemmingsplan Schilderskwartier, dat op 19 oktober 2010 door de gemeente Woerden is vastgesteld, heeft het plangebied de dubbelstemming Waarde Archeologie. 2 In de toelichting op het bestemmingsplan wordt verwezen naar de Archeologische BasisKaart (ABK) van de gemeente Woerden. Op de ABK wordt aangegeven dat heel Schilderskwartier (met inbegrip van het plangebied) een hoge verwachtingswaarde heeft ten aanzien van archeologische sporen. De ABK is in 2010 vervangen door de huidige archeologische verwachtingskaart. Hierop ligt het plangebied in een zone met een middelhoge verwachtingswaarde (afb. 3). Volgens de bestemmingsregels geldt een onderzoeksplicht bij graafwerkzaamheden dieper dan 0,3 m beneden maaiveld en over een oppervlakte groter dan 100 m 2. Ten behoeve van het verkrijgen van een omgevingsvergunning dient de initiatiefnemer een rapport te overleggen waarin naar oordeel van de bevoegde overheid de archeologische waarde van het plangebied voldoende is vastgesteld. In het kader van dit proces heeft het in dit rapport beschreven onderzoek plaatsgevonden. In Nederland dient het vaststellen van de archeologische waarde van een plangebied te gebeuren op grond van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA versie 4.0). 3 Gemeenten kunnen hierop aanvullende uitvoeringskaders vaststellen. De gemeente Woerden heeft voor zover bekend echter geen aanvullende uitvoeringskaders vastgesteld voor het uitvoeren van archeologisch vooronderzoek, noch zijn deze voor dit project afzonderlijk opgesteld. Dit onderzoek is dus gebaseerd op de algemene criteria die in de KNA staan geformuleerd. adminstratieve gegevens: Opdrachtgever: Vinessa Advies en Regie Mw. C. de Zoete Raadhuisweg 177 2811 KA Reeuwijk Tel.: 06 218 680 38 E-mail: info@vinessa.nl handelend namens: Heijwaal Vastgoed Realisatie 1 Wagner & Engelse 2007. 2 http://www.ruimtelijkeplannen.nl/documents/nl.imro.0632.schilderskwartier-boh1/t_nl.imro.0632.schilderskwartierboh1.pdf 3 SIKB 2013.

3 t.a.v. de heer R. Uijtewaal Postbus 177 3440 AD Woerden Fase AMZ-cyclus: bureauonderzoek Aanleiding: woningbouw Locatie: Leidsestraatweg 141 en 143 Plaats: Woerden Gemeente: Woerden Provincie: Utrecht Kadastrale gegevens: gemeente Woerden sectie B nummer 3656 Kaartblad: 31D (1:25.000) Oppervlakte plangebied 6 478 m 2 Coördinaten: NW: 119.685 / 455.461 ZO: 119.722 / 455.457 NO: 119.714 / 455.477 ZW: 119.696 / 455.443 Bevoegde overheid met contactgegevens: Gemeente Woerden Postbus 45 3440 AA Woerden Tel.: 14 0348 E-mail: stadhuis@woerden.nl Deskundige namens de bevoegde overheid met contactgegevens: Omgevingsdienst regio Utrecht Mw. M.K. Dütting Postbus 13101 3507 LC Utrecht Tel. 088 022 50 00 E-mail: info@odru.nl ARCHIS-zaaknummer 4559129100 ADC-projectcode: 4190404 Auteur: R.M. van der Zee Projectmedewerker(s): n.v.t. Autorisatie: J. Huizer Periode van uitvoering: juni, augustus en oktober 2017 Beheer en plaats documentatie: ADC ArcheoProjecten bv, Amersfoort Beheer en plaats digitale documentatie (e-depot): https://doi.org/10.17026/dans-xtm-4bak 2 Toekomstige ontwikkeling Het plangebied is momenteel vrijwel geheel bebouwd. De bebouwing bestaat uit twee voormalige kaaspakhuizen uit de jaren 50/60 van de vorige eeuw. De rest van de locatie is bestraat. Het voornemen is om de bestaande bebouwing te slopen waarna in het zuidelijk deel van het plangebied, langs de kade van de Oude Rijn, een grondsanering uitgevoerd zal worden (afb. 4). 4 Hierbij zal de bodem over een oppervlakte van circa 180 m 2 tot op een diepte van circa 1,2 m mv verwijderd worden. Vervolgens zal een appartementencomplex worden opgericht. Het complex zal bestaan uit acht appartementen verdeeld over drie woonlagen en een stallingsgarage voor 11 auto s. De geplande nieuwbouw beslaat circa 554 m 2 en zal onderheid worden. De aard van de staalfundering is nog niet bekend, de diepte ervan reikt tot 0,9 m mv. Plaatselijk wordt een oppervlak van circa 4 m 2 ontgraven tot op 1,5 m mv voor een liftput. 4 e-mail de heer R. Uijtewaal (Heijwaal Vastgoed Realisatie) d.d. 9 juni 2017.

4 3 Archeologische verwachting Op basis van aardwetenschappelijke, archeologische en historische gegevens alsook boorprofielen van een in 2001 door Grondslag Milieukundig Adviesbureau BV uitgevoerd verkennend bodemonderzoek is voor het onderhavige plangebied een gespecificeerde verwachting opgesteld 5 : Gelet op de geologie en geomorfologie was bewoning langs de Oude Rijn mogelijk vanaf de ijzertijd. Te denken valt aan nederzettingen (huizen, bijgebouwen, waterputten), akkerlagen, greppels, graven, evt. religieuze of ceremoniële plaatsen (depotvondsten?) en/of de verbindende infrastructuur (wegen, karrensporen), alsmede off site-verschijnselen zoals verkavelingspatronen. De kans op het aantreffen van bewoningssporen uit de periode voorgaand aan de bedijking in het begin van de late middeleeuwen is op de onderzoekslocatie echter gering; vanwege de ligging op de oever van de Oude Rijn kunnen oudere bewoningssporen door de herhaalde verplaatsing van de rivier geërodeerd zijn. Wel zouden er resten van schepen aangetroffen kunnen worden. Gelet op de bekende vondsten uit de omgeving geldt voor de onderzoekslocatie een gemiddelde tot hoge verwachting voor bewoningssporen uit de late middeleeuwen. De te verwachten grondsporen uit deze periode zijn mestpakketten of andere lagen met antropogene kenmerken (bijv. fosfaatvlekken), resten van houten (paalsporen, funderingsgreppels) en/of (deels) stenen gebouwen, beerputten, waterputten, spiekers, erfafscheidingen, akkers (ploegsporen), perceleringsgreppels, en overige infrastructuur zoals wegen en dergelijke. Het vondstspectrum zal voornamelijk bestaan uit hetgeen voor een landelijke agrarische nederzetting gebruikelijk is: (fragmenten van) vaatwerk van aardewerk (handgevormd en gedraaid), glas en evt. metaal (delen van) kledingaccessoires en sieraden van metaal en been (sieraden ook glas en evt. natuursteen), gereedschappen en overige gebruiksvoorwerpen van metaal, hout, been, aardewerk (bijv. spinklosjes, weefgewichten) en natuursteen (bijv. maalsteen), keramisch (baksteen, dakpannen) en natuurstenen (leisteen, grind) bouwmateriaal. Naast nederzettingsafval kunnen evt. resten worden aangetroffen die te maken hebben met kleinschalige ambachtelijke activiteiten. Ook kunnen houtskool, verbrande leem,organische en ecologische resten (hout, verbrande en onverbrande pollen en zaden) en fosfaat worden verwacht. Gelet op de historisch-geografische analyse geldt vanaf de Nieuwe tijd (m.n. vanaf de 17 e eeuw) een hoge tot zeer hoge verwachting voor bewoningssporen, met name huizen (woonbebouwing, ambachtelijk gebruik) met bijbehorende erven, steenbakkerijen en infrastructuur (wegen, straat). Te verwachten zijn antropogene lagen met puin, baksteen, slakken en eventueel ook bijmengingen van bijv. plastic of steenkool. De verwachting is dat resten uit de middeleeuwen en de Nieuwe tijd op geringe diepte kunnen worden aangetroffen. Aangezien de huidige bebouwing niet onderkelderd is kunnen mogelijk archeologische resten betrekkelijk onverstoord in de bodem aanwezig zijn. De kans op het aantreffen van vondsten van organisch materiaal en van paleo-ecologische resten hangt sterk af van de bodemgesteldheid ter plaatse. Onverbrande vondsten van organisch materiaal en paleoecologische resten zullen over het algemeen slechts beneden de grondwaterspiegel worden aangetroffen. Verbrande vondsten van organisch materiaal en paleo-ecologische resten kunnen daarnaast ook in grondsporen worden aangetroffen. De resultaten van eerder uitgevoerd milieukundig booronderzoek wijzen erop dat op de gehele onderzoekslocatie vrijwel onmiddellijk onder het huidige maaiveld puin aanwezig is. De dikte en evt. bijmengingen (o.a. baksteen, slakken) varieert. Sporen puin zijn herhaaldelijk tot op een diepte van 2,0 m mv (einde milieukundige boringen) aangetroffen. Op basis van de thans beschikbare 5 Wagner & Engelse 2007.

5 gegevens kan niet (met zekerheid) worden vastgesteld of dit puin een recente (ophoog-)laag betreft, dan wel gedeeltelijk samenhangt met de eerder genoemde bebouwing uit de (late middeleeuwen-) Nieuwe tijd. Om bovengenoemde verwachting te toetsen en waar nodig aan te vullen is een inventariserend veldonderzoek door middel van karterend booronderzoek uitgevoerd. Doel van het onderzoek was het vaststellen van de aan- of afwezigheid van archeologische resten. Hierbij zijn zes boringen verricht, vijf inpandig en één uitpandig, waarbij gebruik is gemaakt van een Edelmanboor met een diameter van 12 cm en een guts met een diameter van 7 cm. Tijdens het karterend booronderzoek werd de verwachte bodemopbouw inderdaad aangetroffen. Wel bleek dat de bodem onder de bestaande bebouwing in ieder geval tot 1,8 à 1,9 m mv en plaatselijk tot circa 2,3 m mv verstoord was. Er werden geen aanwijzingen gevonden voor intacte resten of potentieel archeologische niveaus. De hoge archeologische verwachting uit het bureauonderzoek kon derhalve niet bevestigd worden. 4 Methoden en resultaten Omdat het in 2007 uitgevoerde onderzoek (mogelijk) verouderd is, zijn de resultaten en het advies als gevolg hiervan deels niet meer toegesneden op het inmiddels aangepaste bouwplan. Daarom is een aantal bronnen en recente publicaties geraadpleegd: Vernieuwd Digitaal Basisbestand Paleogeografie van de Rijn Maasdelta 6 ; Landschapreconstructie van het westelijk deel van de Romeinse Limes 7 ; Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart van de gemeente Woerden 8 ; Archis3 9. Het Vernieuwd Digitaal Basisbestand Paleogeografie van de Rijn Maasdelta van Cohen & Stouthamer (2012) geeft de meest actuele inzichten in de ligging en ouderdom van rivierafzettingen in de bovenste meters van de ondergrond. Het betreft een verregaande update en uitbreidingen van het standaardwerk van Berendsen & Stouthamer (2001). Volgens de huidige inzichten bevindt het plangebied zich ter plaatse van de stroomgordel van de Oude Rijn uit de post-werkhoven fase (afb. 5). Deze heeft een begindatering van 4450 en een einddatering van 1729 BP en valt ruwweg samen met de periode van het Laat-Neolithicum t/m de midden-romeinse tijd. Op de door Van Dinter (2012) uitgevoerde landschapsreconstructie, die is gebaseerd op bodem-, geologische en geomorfologische kaarten (schaal 1:50.000) en daarna verder verfijnd met behulp van een voor het verhang gecorrigeerd digitaal hoogtemodel (AHN2) en aangevuld met boorgegevens van het DINOloket (database van de Geologische Dienst Nederland TNO), is het plangebied gelegen in een zone die is gekarteerd als hoge oeverwal (afb. 6). Direct ten zuiden van de locatie bevindt zich de post-romeinse loop van de Oude Rijn. Op de door Alkemade et al. (2010) vervaardigde archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart van de gemeente Woerden ligt het plangebied in een zone waaraan een middelhoge archeologische verwachting is toegekend (afb. 3). Deze verwachting is gerelateerd aan de aanwezige stroomrug van de Oude Rijn. In principe geldt voor deze landschappelijke eenheid een hoge archeologische verwachting. Vanwege de ligging in de bebouwd gebied wordt 6 Cohen & Stouthamer 2012. 7 Van Dinter 2012. 8 Alkemade et al. 2010. 9 https://archis.cultureelerfgoed.nl/

6 aangenomen dat het bodemarchief is aangetast. Daarom is de oorspronkelijk hoge verwachting gedegradeerd naar een middelhoge verwachting. Ten behoeve van recente archeologische waarnemingen en onderzoeksmeldingen is Archis3 geraadpleegd (afb. 7). Hierbij blijkt dat op het terrein aan de Hoge Rijndijk, aan de overzijde van de Oude Rijn recht tegenover het plangebied, door de heer M. Scheer van de Archeologische Werkgroep Woerden diverse vondsten zijn verzameld. 10 Een in 2006 uitgevoerd booronderzoek 11 leverde geen archeologische indicatoren op, maar tijdens een inspectie van grondwerkzaamheden ten behoeve van de nieuwbouw werden kloostermoppen, een Romeinse dakpan en een haardsteen uit ca. 1600 na Chr. aangetroffen. Voorafgaand aan de plaatsing van 13 ondergrondse afvalcontainers op het grondgebied van Woerden zijn de beoogde locaties onderzocht middels een bureauonderzoek gevolgd door een inventariserend veldonderzoek door middel van verkennend booronderzoek. 12 Tijdens het booronderzoek op de locaties op de Hobbemastraat ten noorden van het plangebied (nummers 6,2 en 6,3) en de locatie op de Leidsestraatweg ten oosten van het plangebied (nummer 6,5) werd vastgesteld dat de bovenste 0,7 tot 1,3 m van het bodemprofiel verstoord was. 13 De natuurlijke ondergrond van de locaties op de Hobbemastraat bestond uit kronkelwaardafzettingen, die van de locaties op de Leidsestraatweg uit restgeulafzettingen. 5 Conclusie en advies De ten behoeve van de actualisatie geraadpleegde bronnen bevestigen de voor het onderzoeksgebied uitgesproken verwachting. Het gebied strekt zich uit op de stroomrug van de Oude Rijn. De natuurlijke ondergrond bestaat uit kronkelwaard-, oever- en restgeulafzettingen. De kronkelwaard- en oeverafzettingen vormden vanaf de IJzertijd een ondergrond voor bewoning en andere menselijke activiteiten. Het bovenste deel van het bodemprofiel is verstoord door latere grondwerkzaamheden. Dit laatste is ook tijdens het in het plangebied uitgevoerde booronderzoek vastgesteld. In de boringen werden verstoringen in ieder geval tot 1,8 à 1,9 m mv en plaatselijk tot 2,3 m mv waargenomen. Op grond hiervan werd de kans op intacte archeologische resten zeer klein geacht. Deze aanname is gebaseerd op een zestal grondboringen, die echter niet evenredig verspreid over het plangebied zijn verricht. De vraag is of de in deze boringen waargenomen bodemprofielen representatief zijn voor het gehele plangebied. Daarom wordt geadviseerd om na de bovengrondse sloop van de bebouwing in het middendeel van de locatie alsook in de zuidwesthoek enkele verkennende boringen te zetten om het bestaande beeld van de bodemopbouw aan te vullen (afb. 8). Hierbij dient de saneringslocatie, het terreindeel waar sprake is van een sterke verhoging aan PAK's, metalen en/olie 14, te worden vermeden. 10 zaakidentificatie 3272824100 (Archis2 waarnemingsnummer 432.377). 11 zaakidentificatie 2123182100 (Archis2 onderzoeksmeldingsnummer 17.931). 12 zaakidentificatie 3995061100. 13 Koekkelkoren 2016. 14 De Vries & De Vries 2017.

7 Literatuur Alkemade, M., B. Brugman, M. Gouw, K. Klerks & C. Visser, 2010: Archeologische beleidskaart gemeente Woerden. Ontwikkeld in samenwerking met de gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater. Vestigia rapport V670. Amersfoort. Cohen, K.M., & E. Stouthamer, 2012: VERNIEUWD DIGITAAL BASISBESTAND PALEOGEOGRAFIE VAN DE RIJN MAAS DELTA. Beknopte toelichting bij het Digitaal Basisbestand Paleogeografie van de Rijn Maas Delta. Dept. Fysische Geografie. V1.1 Dec 2012 with a summary in English. Universiteit Utrecht. Dinter, M. van, 2012: The Roman Limes in the Netherlands: how a delta landscape determined the location of the military structures. In: Netherlands Journal of Geosciences - Geologie en Mijnbouw 92-1, p. 11-32. Utrecht. Koekkelkoren, A.M.H.C., 2016: Afvalcontainers, 13 locaties, Woerden, gemeente Woerden. archeologisch bureauonderzoek & Inventariserend Veldonderzoek, verkennend fase. IDDS Archeologie rapport 1871. Noordwijk. Vries, P. de & K.H. de Vries, 2017: Saneringsplan Leidsestraatweg 141-143 te Woerden. Rapport Grondslag project 6117. Kamerik. Wagner, A., & R.F. Engelse, 2007: Archeologisch onderzoek aan de Leidsestraatweg 141-143 te Woerden (gemeente Woerden). Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek met boringen. ArcheoMedia Rapport A07-284-I. Nieuwerkerk aan den IJssel. Geraadpleegde websites https://archis.cultureelerfgoed.nl/ http://www.ruimtelijkeplannen.nl/documents/nl.imro.0632.schilderskwartierboh1/t_nl.imro.0632.schilderskwartier-boh1.pdf Lijst van afbeeldingen Afb. 1 Locatie van het plangebied Afb. 2 Detailkaart van het plangebied Afb. 3 Plangebied op een uitsnede van de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Woerden (naar Alkemade et al. 2010) Afb. 4 Toekomstige inrichting van het plangebied (noorden is linksonder) Afb. 5 Plangebied op een uitsnede van de stroomgordelkaart (naar Cohen & Stouthamer 2012) Afb. 6 Plangebied op een uitsnede van de Limeskaart (naar Van Dinter 2012) Afb. 7 Uitsnede van Archis3 met daarop de waarnemingen en onderzoeksmeldingsgebieden weergegeven Afb. 8 Boorplan

8 Afb. 1 Locatie van het plangebied

9 Afb. 2 Detailkaart van het plangebied

Afb. 3 Plangebied op een uitsnede van de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Woerden (naar Alkemade et al. 2010) 10

11 Afb. 4 Toekomstige inrichting van het plangebied (noorden is linksonder) 15 15 Venster Architekten d.d. 12 oktober 2016.

Afb. 5 Plangebied op een uitsnede van de stroomgordelkaart (naar Cohen & Stouthamer 2012) 12

Afb. 6 Plangebied op een uitsnede van de Limeskaart (naar Van Dinter 2012) 13

Afb. 7 Uitsnede van Archis3 met daarop de waarnemingen en onderzoeksmeldingsgebieden weergegeven 14

15 Afb. 8 Boorplan