informatieblad voor jongeren KINDERRECHTEN VLUCHTELINGEN- KINDEREN Voor wie? Dit informatieblad is bedoeld voor jongeren van de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs die meer willen weten over het onderwerp vluchtelingenkinderen. Kun je je voorstellen? In het Verdrag voor de Rechten van het Kind, artikel 22, staat dat ieder kind dat gevlucht is naar een ander land, recht op bescherming heeft. Wereldwijd hebben de laatste tien jaar zo n twintig miljoen kinderen hun huis moeten ontvluchten. Dat zijn meer kinderen dan het totale aantal mensen dat in Nederland woont. Kun je je voorstellen? Ook in Nederland verblijven duizenden jongeren en kinderen die om verschillende redenen hun land ontvlucht zijn. Hoe dat komt? En wat je voor hen kunt doen? Dat lees je in dit informatieblad. Bijvoorbeeld om er een presentatie over te houden of een werkstuk over te maken. Of om - alleen of met een groepje - iets te doen voor vluchtelingenkinderen. Verdrag voor de Rechten van het Kind Artikel 22: vluchtelingenkinderen Een vluchteling is iemand die naar een ander land vlucht, omdat hij of zij bijvoorbeeld wordt bedreigd met vervolging of gevangenschap. Kinderen die met of zonder hun ouders vluchten, hebben recht op bescherming. De overheid moet altijd proberen om de ouders van de gevluchte kinderen op te sporen.
Vluchteling of asielzoeker? In ons dagelijkse taalgebruik worden de termen vluchteling en asielzoeker vaak door elkaar gebruikt. Toch is er een verschil: Asielzoekers zijn mensen die in een ander land asiel hebben aangevraagd. Zij vragen aan de regering van dat land om bescherming (asiel) en ook om als vluchteling te worden erkend. Zolang de regering daar geen beslissing over heeft genomen, blijven deze mensen asielzoekers. Als over de asielaanvraag positief wordt beslist zijn zij asielzoeker-af. Ze zijn dan erkend als vluchteling en krijgen een recht van verblijf: een status waardoor ze tijdelijk of voor altijd in het land waar ze asiel hebben aangevraagd mogen blijven. Vluchtelingen zijn mensen die voor hun leven vrezen en daarom naar een ander land reizen. De officiële definitie van een vluchteling staat in het Vluchtelingenverdrag van Genève dat in 1951 is gesloten. Deze definitie is gebaseerd op drie belangrijke voorwaarden waar je aan moet voldoen om wettelijk als vluchteling te worden beschouwd. 1) De vrees voor je leven moet gegrond zijn. Gegrond betekent echt, dus alleen angstige ideeën of fantasiën zijn niet voldoende reden om als vluchteling erkend te worden. 2) De regering van jouw land kan je niet voldoende bescherming bieden of je wilt dat niet vragen omdat je juist bang voor de regering bent. 3) De vrees voor je leven moet te maken hebben met: - je ras (een groep mensen die door de geschiedenis, cultuur en taal met elkaar verbonden zijn) - je godsdienst - je nationaliteit - je politieke overtuiging - het feit dat je behoort tot een bepaalde groep (bijvoorbeeld homoseksuelen, journalisten, vrouwen). In het Verdrag van Genève staat ook dat iemand die om asiel vraagt in een land, niet geweigerd mag worden door de regering van dat land. Als blijkt dat de asielzoeker in de definitie van een vluchteling past, moet het land waar hij of zij asiel heeft aangevraagd, deze persoon beschermen. De vluchteling mag dan niet worden teruggestuurd naar het land waar hij of zij vandaan komt. Voor de vluchteling gelden dan dezelfde rechten als voor alle andere buitenlanders in dat land. De vluchteling is natuurlijk ook verplicht zich aan de wetten van dat land te houden. Een ander belangrijk verdrag over vluchtelingen is het Verdrag van Addis Abeba (dat is de naam van de hoofdstad van Ethiopië, waar het Verdrag in 1969 werd opgesteld). In dit Verdrag is de definitie van vluchtelingen nog iets uitgebreid:
ook mensen die uit hun dorp of stad verjaagd worden tijdens een oorlog, worden als vluchteling beschouwd. Dus als in een land een schrikbewind heerst en de politie naar jou op zoek is omdat je lid bent van een politieke partij die door de machthebbers verboden is, ben je volgens het Verdrag van Genève een vluchteling. En als soldaten het dorp waar je woont platbranden zonder dat ze het specifiek op jou gemunt hebben, ben je een vluchteling volgens het Verdrag van Addis Abeba. conflicten gedwongen zijn hun huis te ontvluchten. Daarbij zijn meer dan één miljoen kinderen wees geworden of gescheiden geraakt van hun familie. Slechts 5% van alle vluchtelingen wereldwijd komt naar Europa. Het grootste gedeelte, meer dan 90%, wordt opgevangen in de vaak al even arme buurlanden. Vluchtelingenkinderen in een kamp in Kosovo Gemiddeld brengt een vluchteling zes à zeven jaar in een andere stad of een ander land door voordat hij terug kan naar huis. foto: Unicef/Mark Thomas Vluchtelingenkinderen wereldwijd Er zijn wereldwijd ruim zeventien miljoen vluchtelingen: mensen die op de vlucht zijn geslagen voor geweld en onderdrukking in hun eigen land en ergens anders een nieuw bestaan zoeken. Maar de meeste vluchtelingen blijven binnen de grenzen van een land. Zij worden ontheemden genoemd. Er zijn wereldwijd zo n vijfentwintig miljoen ontheemden! Geschat wordt dat de laatste tien jaar wel twintig miljoen kinderen door oorlogen en gewapende Oorzaken Volwassenen, jongeren en kinderen vluchten omdat zij bescherming zoeken. De regering van het land waar zij wonen, kan hen die niet bieden. Bijvoorbeeld omdat de wetten in dat land niet toereikend zijn. Of omdat de machthebbers in dat land niet toestaan dat mensen een andere mening hebben dan zij. Ook oorlogen en gewapende conflicten jagen mensen op de vlucht. Kijk voor meer informatie over vluchtelingenkinderen in ontwikkelingslanden op de volgende websites: www.unicef.nl, www.plannederland.nl. www.defenceforchildren.nl, www.kinderrechten.nl of www.vluchteling.org
Vluchtelingenkinderen in Nederland In Nederland leven duizenden kinderen die gevlucht zijn voor de verschrikkingen in hun eigen land. Minderjarigen die alleen gekomen zijn en kinderen die met hun familie naar Nederland gekomen zijn. Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers (ama s) Ama staat voor Alleenstaande Minderjarige Asielzoeker. Met andere woorden: een kind of jongere tot achttien jaar die alleen, dus zonder ouders of familie naar Nederland is gevlucht en hier om bescherming vraagt. Van alle vluchtelingen die naar Nederland komen is ruim een kwart jonger dan vijftien jaar. Officieel wordt de term ama niet meer gebruikt. Hij is vervangen door de term amv: Alleenstaande Minderjarige Vreemdeling, maar omdat iedereen wel nog steeds over ama s praat, gebruiken we hier beide termen door elkaar heen. In de jaren negentig kwamen steeds meer ama s naar Europa. Zij kwamen vooral uit landen als Angola, China, Sierra Leone en Guinee. In 2000 steeg het aantal ama s dat naar Nederland kwam naar 6.700. Om de toestroom van al die alleenstaande vluchtelingenkinderen enigszins te beperken, werd begin 2001 een nieuwe, strengere wet van kracht. Als gevolg van die strengere regels daalt het aantal ama s dat naar ons land komt de laatste paar jaar. In 2004 vroegen nog maar iets meer dan 400 gevluchtte kinderen en jongeren asiel aan in Nederland. De vlucht van amv's wordt soms door een mensenhandelaar geregeld. Mensenhandelaren vragen voor vervoer naar Nederland enige duizenden tot tienduizenden euro per reis per persoon. Zij 'helpen' de vluchtelingenkinderen bijvoorbeeld ook aan valse papieren. Het smokkelen of handelen van mensen is een misdrijf en wordt in Nederland bestreden door het Ministerie van Justitie. Natuurlijk hebben kinderen zelf vaak niet voldoende geld om zo n handelaar te betalen. De handelaar helpt hen hun land te ontvluchten, maar verwacht van de kinderen dat zij voor hem gaan werken om het reisgeld terug te betalen. In hun wanhoop stemmen kinderen hier vaak in toe, zonder te weten wat zij precies zullen moeten doen. Veel van deze kinderen worden gedwongen om in de prostitutie te werken. Asielaanvraag Kinderen vluchten op verschillende manieren naar Nederland. Sommigen komen met een boot en zetten hun eerste stappen in ons land dus in de haven. Anderen komen met een auto of trein. En weer anderen komen met het vliegtuig. Om asiel aan te vragen in Nederland, moeten vluchtelingenkinderen een heleboel verschillende stappen nemen. Je zegt dan ook wel dat ze een bepaalde procedure moeten volgen die is vastgelegd in de Nederlandse Vreemdelingenwet. Alle asielzoekers (ama s of amv s, kinderen met familie en volwassenen) die naar Nederland vluchten, moeten zich bij aankomst melden bij
de Vreemdelingendienst. Zij komen allemaal in een zogenaamde 48-uurs procedure terecht. Dat betekent dat de Immigratie- en Naturalisatie Dienst (IND) van het Ministerie van Justitie het vluchtverhaal van de asielzoekers globaal en snel beoordeelt: binnen 48 uur wordt bekeken of de asielaanvraag kans heeft goedgekeurd te worden of niet. Beslissing asielaanvraag De IND probeert binnen zes tot negen maanden na het indienen van de asielaanvraag een beslissing te nemen. Al die tijd wachten de minderjarige asielzoekers in een asielzoekers centrum (azc) of zij in Nederland mogen blijven of niet. Uitspraken van jongeren die naar Nederland gevlucht zijn: Ik ben bijna een jaar in Nederland. Ik heb nog nooit met mijn advocaat gesproken. Weet niet hoe het met mijn status gaat. (meisje, zestien jaar) Ik denk steeds eraan of ik mag blijven. Hierdoor heb ik veel hoofdpijn en denk de hele dag na. Ik weet niet met wie ik over deze problemen kan praten. (jongen, achttien jaar) Een kind wordt ondervraagd over zijn vluchtredenen Als de IND denkt dat een asielzoeker kans heeft op goedkeuring mag hij of zij naar een onderzoeks- en opvangcentrum (oc). Hier onderzoekt de IND uitvoerig of de asielzoeker in aanmerking komt voor de definitie van vluchteling en dus in Nederland mag blijven (een verblijfsvergunning krijgt). Dat doen ze door allerlei vragen te stellen over de situatie van de asielzoeker in het land waar hij of zij vandaan komt. Een asielzoeker met kans op een negatieve beoordeling van zijn aanvraag, probeert men zo snel mogelijk het land weer uit te zetten. Soms gaan deze mensen niet weg en duiken onder: ze komen in de illegaliteit terecht omdat ze Nederland niet willen verlaten. Uit: Jongeren rapporteren over kinderrechten in Nederland van het Kinderrechtencollectief. Beslissing negatief Als een ama of amv volgens de IND niet voldoet aan de definitie van een vluchteling, dan moet hij of zij dus weer het land uit. Er wordt dan gekeken of de jonge asielzoeker zichzelf zou kunnen redden in het land waar hij of zij vandaan is gekomen. Of, als dat niet mogelijk is, of er iemand in Kijk voor meer informatie over vluchtelingenkinderen en -jongeren in Nederland op www.samah.nl of bel naar 0900-202 23 84. Ook op www.vluchtelingenwerk.nl vind je interessante informatie.
dat land is die voor hem of haar zou kunnen zorgen. Een minderjarige asielzoeker mag niet worden teruggestuurd zonder dat de Nederlandse regering zeker weet dat hij of zij goed opgevangen zal worden. Als de conclusie is dat dat niet gaat lukken en de ama ook niet voor zichzelf kan zorgen, dan krijgt hij of zij een tijdelijke verblijfsvergunning. Deze vergunning kan worden ingetrokken als er alsnog opvang in zijn of haar land wordt gevonden. Zodra de jonge asielzoeker achttien jaar is, moet hij of zij naar het eigen land terugkeren. De veiligheidsituatie in dat land moet dan natuurlijk wel aan een aantal voorwaarden voldoen. De jonge asielzoekers die een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen, worden opgevangen in een centrum voor asielzoekers, waar zij voorbereid worden op terugkeer naar het land waar zij vandaan komen. Dat betekent dat zij geen Nederlands leren, maar Engelse les krijgen. Ook krijgen ze praktijkonderwijs waarmee ze in eigen land weer aan de slag kunnen en zijn er activiteiten ter ontspanning. Ama's jonger dan twaalf jaar worden opgevangen in pleeggezinnen. Beslissing positief Ama's die worden aangemerkt als vluchteling worden voorbereid op hun integratie in de Nederlandse maatschappij. Deze jongeren staan tijdens hun verblijf in Nederland onder voogdij van de instelling Nidos. Dat betekent dat Nidos verantwoordelijk is voor de begeleiding van de vluchtelingenkinderen. Nidos helpt hen een huis te vinden en zorgt dat ze naar school kunnen gaan. Zodra de vluchtelingenkinderen achttien jaar zijn, houdt deze begeleiding op. In Nederland is er veel discussie over asielzoekers. Een heleboel mensen denken dat asielzoekers naar Nederland vluchten vanwege een betere financiële toekomst. Zij vergeten dat veel vluchtelingen in hun eigen land met de dood worden bedreigd of dat er in hun land een burgeroorlog woedt. Illegale kinderen Wie zijn illegale kinderen? Het is eigenlijk niet mogelijk om te zeggen dat een persoon illegaal is. Ieder mens heeft het recht te bestaan, dus kan nooit illegaal genoemd worden. Het kan wel zijn dat je ergens illegaal verblijft, dat wil zeggen dat je ergens verblijft, terwijl dat wettelijk gezien verboden is. Vandaar dat het woord illegaal tussen enkele aanhalingstekens staat als er gesproken wordt over illegale kinderen. Illegale kinderen worden ook wel kinderen zonder status genoemd. Kinderen zonder status zijn kinderen tot achttien jaar die (nog) niet over een verblijfsvergunning beschikken en ook niet (meer) door de overheid worden opgevangen. Dit kunnen bijvoorbeeld kinderen zijn van ouders die naar Nederland geïmmigreerd zijn (immigreren is verhuizen naar een ander land om daar een beter bestaan op te bouwen) en illegaal in Nederland verblijven. Het kunnen ook kinderen zijn van ouders die een verzoek om asiel in Nederland hebben gedaan dat niet goedgekeurd is en die niet meer door de overheid worden opgevangen.
Gevolgen van vluchten voor kinderen Kinderen en jongeren die moeten vluchten en hun vertrouwde omgeving achter zich moeten laten om een nieuw bestaan in een ander land op te bouwen, kunnen gemakkelijk ontworteld en ontheemd raken. Dat betekent dat zij veel moeite hebben om zich thuis te gaan voelen op een nieuwe plek. Sommigen van hen raken tijdens de vlucht bovendien hun ouders kwijt. In het land waar deze kinderen en jongeren asiel aanvragen moeten zij vaak lang wachten op duidelijkheid over hun asielaanvraag. Hun toekomst is onzeker, ze weten soms lange tijd niet of ze naar school mogen en of ze mogen werken. Velen van hen zijn bang teruggestuurd te worden naar de plek waar zij allerlei ellende ervaren hebben. Hun vlucht-ervaringen brengen vaak allerlei negatieve gevolgen met zich mee. Zo hebben veel kinderen en jongeren die gevlucht zijn bijvoorbeeld leer- en concentratie problemen. Een flinke groep ama s bevindt zich bovendien in de puberteit op het moment dat zij naar Nederland komen. Zij zitten, net als pubers in Nederland (onbewust) met vragen over hun identiteit. Hun ontwikkeling wordt bemoeilijkt omdat zij geen ouders hebben, uit een andere cultuur komen en meestal slechte ervaringen hebben opgedaan in het land waar zij vandaan komen. Ook zijn zij afhankelijk van anderen, waarvan ze niet weten of die het goed met hen voor hebben. En zijn zij niet op de hoogte van de regels in Nederland. Soms worden gevluchte kinderen en jongeren in Nederland gediscrimineerd omdat ze anders zijn. In de Democratische Republiek Congo (DRC) is al zes jaar lang een gewelddadig conflict gaande. In die zes jaar zijn bijna vier miljoen mensen, waarvan de helft jonge kinderen, overleden aan de gevolgen van het geweld of door ziekte en ondervoeding. Ongeveer 2,5 miljoen mensen zijn hun huizen ontvlucht en op zoek gegaan naar een andere plek in het land om te wonen. Het grootste deel van hen woont bij gastgezinnen die het zelf ook niet erg breed hebben. Anderen wonen in opvangkampen of leven in het bos. Voedsel, drinkwater en onderdak zijn schaars. Vooral voor kinderen zijn deze omstandigheden erg ongezond. Zij zijn kwetsbaar voor malaria, diarree en andere ziektes. Ook zijn kinderen vaak direct betrokken bij het geweld. Ze worden geronseld om mee te vechten met de gewapende strijdkrachten als soldaat. Anderen worden gebruikt als drager of seksslaaf voor de oudere commandanten. Vluchtelingenkinderen schuilen onder een stuk zeil foto: Unicef/ Roger Lemoyne
Je kunt dit informatieblad ook vinden op www.kinderrechten.nl Tips om in actie te komen Wat kun jij zelf doen? Als jij zelf gevlucht bent naar Nederland of als je een jonge alleenstaande vluchteling kent: Neem dan contact op met SAMAH (Stichting Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers Humanitas). Dit is een organisatie voor kinderen en jongeren die zonder ouders naar Nederland zijn gevlucht. Stichting SAMAH organiseert allerlei activiteiten, zoals sporten en naar de film gaan, vaak samen met Nederlandse jongeren. Als je illegaal in Nederland verblijft en op zoek bent naar meer informatie over de Vreemdelingenwet in Nederland, bel dan naar de helpdesk van Defence for Children International in Amsterdam: 020 420 37 71 (bereikbaar op maandag en donderdag van 10.00 uur tot 13.00 uur). Als je in actie wilt komen voor vluchtelingenkinderen in ontwikkelingslanden en/of in Nederland Dan vind je hier verschillende tips voor dingen die je alleen of met een groepje klasgenoten en/of vrienden en vriendinnen kunt ondernemen: Meld je via SAMAH aan voor het maatjesproject waarbij Nederlandse jongeren gekoppeld worden aan jonge asielzoekers om samen leuke dingen te doen. Kijk op www.samah.nl of bel naar 0900-202 23 84. Gebruik je creativiteit en verzin originele acties waarmee je geld ophaalt voor organisaties die hulp bieden aan vluchtelingen. Denk bijvoorbeeld aan een wereldmarkt met hapjes uit diverse landen, spelletjes en (tweedehands) spullen, een talentenjacht (verschillende acts) of een toneelstuk over vluchtelingen waarvoor je de bezoekers natuurlijk toegang laat betalen! Opdrachten Stel dat je moeder je in paniek van je kamer komt halen omdat er oorlog is uitgebroken. In de verte hoor je mensen schreeuwen. Plots scheert een aantal vliegtuigen laag over jullie dorp. Jullie moeten vluchten en alles achterlaten. Je moeder geeft je twee minuten om de belangrijkste spullen in een tas te pakken. Wat neem je mee? Dit is een uitgave van het Kinderrechtencollectief. Het Kinderrechtencollectief is een coalitie ter bevordering van rechten van kinderen en bestaat uit Defence for Children International (DCI), Unicef Nederland, de Landelijke Vereniging van Kinder- en Jongerenrechtswinkels, Jantje Beton, de Nationale Jeugdraad, Plan Nederland en Save the Children Nederland. Het NIZW jeugd is betrokken als adviseur. Tekst: Mijntje van Kemenade Illustraties: Olivier Heiligers Druk: Stenco Deze uitgave is financieel mogelijk gemaakt door de Nederlandse overheid.