WA N D E L E N ò f i e t s en ò s k a t en ò k an o ë n Praktische informatie bij het artikel Der Eifelsteig: ganz neu!, in U leest een interactieve pdf met aanklikbare buttons... Eifelsteig Duitsland & België, wandelen Tekst & fotografie: Niels Kooyman ª Het gebied ª Karakter van de tocht ª Afstand ª Beste tijd ª Er naar toe ª Uitrusting ª Georganiseerd ª Overnachten ª Eten, drinken, inkopen doen ª Accommodatie ª Zwaarte ª Markering ª Verhard/onverhard ª Hoogteverschil ª Etappes van dag tot dag ª Kaarten en gidsen ª Adressen en sites De feiten Activiteit: wandelen Land: Duitsland (stukje België) Het gebied: De Eifel, van noord naar zuid. De tocht: De Eifelsteig tussen Aken en Trier, 300 kilometer lang. Zwaarte/moeilijkheidsgraad: Prettige wandelingen met een gemiddelde zwaarte. Af en toe een korte, steile helling. Navigatie: De Eifelsteig is in 2008 (waarschijnlijk) geheel gemarkeerd. Op kruisingen met richtingaanwijzers (aan een paal) en voor het overige met Het gebied In de noordelijke Eifel wordt het landschap bepaald door beboste heuvels, beken en rivieren. Op open ruimtes wordt extensieve veeteelt bedreven. Overige landschapsbepalende activiteiten zijn bosbouw, toerisme en energie- en waterwinning (stuwdammen). Het historische stadje Monschau is als geheel een beschermd monument. Honderd vierkante kilometer landschap en natuur is beschermd als National Park Eifel. Karakter van de tocht De Eifelsteig is een nieuwe, doorgaande wandeling van Aken naar Trier over 300 kilometer. Hiermee doorkruis je de gehele Eifel van noord naar zuid. In het voorjaar van 2008 zal de route tot Blankenheim gemarkeerd zijn, d.w.z. de eerste zeven etappes (dagen). Halverwege 2008 zal het tweede deel worden vrijgegeven. Op Pad liep de eerste vier etappes, van Kornelimünster onder Aken tot Gemünd. Afstand De eerste vier dagen van de Eifelsteig zoals in het artikel beschreven (van Kornelimünster tot Gemünd) beslaan een afstand van in totaal 76,6 km. Als je door zou willen lopen naar Blankenheim (tot hier is de markering voorjaar 2008 klaar) komt er nog eens 53,3 km bij, verdeeld over drie dagen.
schildjes, stickers en verf. Een routegids is alleen nog beschikbaar voor het traject tussen startpunt Kornelimünster en Blankenheim. Beste tijd: De late lente, vroege zomer en herfst zijn de meest geschikte delen van het jaar. Probeer het hoogseizoen te vermijden, het kan hier dan druk zijn. Overnachten: In elke plaats waar een etappe begint en/of eindigt zijn pensions of hotels. Er naar toe: Treinverbinding naar Aken. Vanaf daar busverbinding. Ook vanaf eindpunt bus terug naar Aken. Met de auto is het vanaf Utrecht ca. 200 kilometer. Beste tijd De late lente, vroege zomer en herfst zijn de meest geschikte delen van het jaar om als wandelaar de Eifel te bezoeken. Probeer het hoogseizoen te vermijden, het kan hier dan druk zijn. Er naar toe Met de trein: Vanuit Heerlen is er een treinverbinding naar Aken (Deutsche Bundesbahn, www.bahn.de). In Aken vertrekt elke twintig minuten een bus naar Roetgen/ Monschau die ook Kornelimünster aandoet. Een reisschema is te vinden op website www.avv.de. Ga naar knop Fahrplan&Linienstart en kies als start Aachen Hauptbahnhof. Met de auto is Kornelimünster het snelst bereikbaar over de A3/A44 bij Aken (via Luik over de A3 of Heerlen over de A76/A4) en dan, via afslag 3, de B258 richting Roetgen. De afstand van Utrecht naar het beginpunt is ca. 200 kilometer. Ter plekke: Vanuit Gmünd (aankomst vierde etappe) terug naar Aken kan per bus met lijn 231 naar Heimbach. Daar vertrekt de Rurtalbahn (trein, www.rurtalbahn.de) naar Düren waar vanuit aansluitende treinen gaan naar Aken. Wandelaars die terug willen naar Kornelimünster of Roetgen kunnen per bus reizen vanuit Heimbach (richting Aken). Van Pasen tot en met midden oktober rijdt de Euregiobaan tussen Heerlen en Heimbach (www.dieeuregiobahn.de). Een taxi terug kan natuurlijk ook: Taxi Dirk Kehren, Schleiden, 0049 (0)2445 2895. Uitrusting Er is geen speciale uitrusting nodig anders dan voor de gemiddelde wandeling. Kijk voor paklijsten op www.oppad.nl. Georganiseerd Overigens is het zo dat in de nabije toekomst de Eifelsteig als arrangement aangeboden gaat worden, d.w.z. inclusief hotels, vervoer van bagage en vervoer terug naar het startpunt. De arrangementen kun je vinden op www.eifel-ardennen-wandern.com onder de knop Wanderarrangements. Overnachten In elke plaats waar een etappe begint en/of eindigt zijn pensions of hotels. Accommodatie met een aanbeveling van de Nationaal Parkorganisatie, de zogenaamde Gastgeber Nationalpark Eifel, voldoet aan o.a. milieucriteria. Zie www.nationalparkgastgeber.eu. Eten, drinken, inkopen doen Onderweg is er elke dag wel een mogelijkheid voor het aandoen van een horecagelegenheid, maar de mogelijkheden direct op de route zijn beperkt: een kiosk tussen Walheim en Friesenrath, het N.P. bezoekerscentrum in Höfen en de expositieruimte bij Vogelsang. Voor het inkopen van levensmiddelen geldt dat slechts de grotere plaatsen gegarandeerde voltreffers opleveren: Roetgen, Monschau, Höfen, Einruhr en Gemünd. accommodatie Vooraf aan etappe 1: ª Design-Hotel Zur Abtei, Napoleonsberg 132, 52076 Aachen-Kornelimünster, (0049)(0)2408 925500, www.zur-abtei.de. Een historisch en chique adres, minder geschikt voor bergschoenen in de ontbijtzaal. ª Am Kapellchen, Breiniger Strasse 1, 52076 Aachen-Kornelimunster, (0049)(0)2408 2018, www.amkapellchen.de. Minder fraai gelegen budgetadres; wel op een steenworp van het begin van de route.
Na etappe 1: ª Landgasthof Gut Marienbildchen, Munsterbildchen 3, 52159 Roetgen, (0049) (0)2471 2523, www.gut-marienbildchen.de. Een degelijk adres met een goede keuken, Nationaal Park-partner. Dit adres zou je ook kunnen gebruiken als vooraf aan de eerste etappe (ligt aan de doorgaande weg naar Kornelimünster). ª Wellness Hotel Alte Post, Postweg 8, 52159 Roetgen, (0049)(0)2471 12030, www.roetgen-therme.de. Met thermale baden en sauna, niet verkeerd na een wandeling Na etappe 2: ª Hotel Lindenhof, Laufenstraße 77, 52156 Monschau, (0049) (0)2472 4186, www.lindenhof.de. Keurig hotel met goede bedden en uitgebreid ontbijt maar helaas geen restaurant. Na etappe 3: ª Hotel Sonnenhof, Am Hostertberg 41, 52152 Simmerath-Einruhr, (0049) (0)2485 250, www.sonnenhof-einruhr.de. Prachtig gelegen, enigszins verouderd hotel maar met goede keuken en zwembad. Na etappe 4: ª Kurpark Hotel, Parkallee 1, 53937 Schleiden-Gemünd, (0049)(0)2444 95110, www.kurparkhotel-schleiden.de. Hotel met sauna in het centrum van Gemünd. Nationaal park partner. Zwaarte De eerste vier dagen Eifelsteig bestaan uit zeer prettige wandelingen met een gemiddelde zwaarte. In het predikaat Premiumweg ligt besloten dat maar 5% moeilijk begaanbaar mag zijn. Als er een steile helling in het parcours ligt is deze kort van lengte. Geen lastige passages over beken, overal liggen bruggen. Aan het einde van dag twee heb je voldoende tijd over om nog te genieten van Monschau maar ook op dag vier, kun je minstens een uur besteden aan Vogelsang. Markering De Eifelsteig is volledig gemarkeerd. Op kruisingen met richtingaanwijzers (aan een paal) en voor het overige met schildjes, stickers en verf. Maar let op! De Eifelsteig voert als symbool een geel gebogen pad op een groen/blauwe ondergrond (in het geval van de geverfde markering geel op groen), niet te verwarren met de markeringen met een gele letter E; dit is de oude Eifelsteig (rond gaande route i.p.v. doorgaand) die op sommige plaatsen overlapt met de onze. In de testfase was er geen sprake van een foolproof markering zoals dit het geval is bij LAW s; hier dus geen kruizen als de route inmiddels is afgebogen, maar wie weet gaat dat nog komen. In 2007 is het eerste deel van de routegids Eifelsteig verschenen (uitgeverij Eifelverein). Deze gids beschrijft het traject tussen het startpunt in Kornelimüster en Blankenheim. Het tweede deel van de gids (tot Trier) wordt verwacht als de route helemaal is gemarkeerd. Verhard/onverhard Hooguit vijf procent van de Eifelsteig is verhard. Het gaat in dat geval meestal om wegen en wandelpaden in de bebouwde kom die niet te omzeilen zijn. De half- of onverharde paden hebben grind, gras of bosbodem als ondergrond. Hoogteverschil Het landschap van de noordelijke Eifel is heuvelachtig en slechts plaatselijk bergachtig in de vorm van steile wanden of kaal gesteente als bodem. Het hoogste punt van onze wandeling, 658 meter, bereiken we op het grenspad bij Mützenich als we de Hoge Venen verlaten. Andere toppen zijn Struffelt (ten noorden van Roetgen) met 453 m en Wollseifen (bij Vogelsang) met 510 m. De laagste punten liggen uiteraard langs de beken en rivieren: 225 m bij Kornelimünster (riviertje Inde), 368 m bij Monschau (rivier Rur) en 281 m bij Einruhr (Obersee). Met maximaal 433 meter al met al
dus geen afschrikwekkend hoogteverschil, waarbij moet worden opgemerkt dat vaak rivier- en meeroevers worden gevolgd en er nauwelijks hoogteverschil is. Toch zijn er wat kuitenbijtertjes onderweg in de vorm van korte, steile hellingen. Op deze hellingen is het pad niet altijd verhard wat tot glibberige situaties kan leiden. Etappes van dag tot dag Dag 1: Kornelimünster Roetgen, 14,1 km (4à 5 uur) Vanuit het centrum van Kornelimünster, lopend via de Korneliusmarkt, steek je de weg Napoleonsberg (B258) over, aan de overkant links aanhouden en na honderd meter rechtsaf de straat Unter den Weiden in. Hier vind je een geel/groen/blauw schildje dat de Eifelsteig markeert. Na 200 m de B258 recht oversteken en langs bosrand over karrenspoor de route vervolgen. Beek aan linkerhand houden en spoorwegviaduct onderdoor, dan rechtsaf spoordijk volgen tot plaatsje Hahn. In Hahn, op T-splitsing links en bij beek Inde rechtsaf (richting Walheim). Eerste bruggetje de beek over, dan rechtsaf en steeds de beek blijven volgen tot in Friesenrath. Als je bijna het dorp uit loopt, linksaf het bos in. Op t-splitsing van bospaden rechtsaf richting Rott. Op kapvlakte rechts en direct weer links. Bij Rott, na helling omhoog de weg recht oversteken, een naaldbos in (langs bebouwing). In het bos een smal, vaag paadje volgen. Als het naaldbos in loofbos is veranderd en drassig wordt, de weg (L238) oversteken naar breed grindpad. Het pad stijgt en brengt je naar het hoogste punt van de etappe (453,6 m). Op kruising min of meer rechtdoor en bij een viersprong rechtsaf de vlakte op. Je loopt nu door natuurreservaat Struffelt Heide. Vlonder tot einde volgen. Daarna pad naar stuwdam in gaan. Het water in het meer Dreilägerbachtalsperre is de drinkwatervoorraad voor de omgeving, zelfs voor Kerkrade. Rechts langs stuwdam over steil bospaadje slingerend naar beneden, dan weg (L238) oversteken naar poort bedrijfsterrein. Terrein op lopen, gebouwen rechts laten liggen en er omheen lopen. Via bospad (linksaf en omhoog) route vervolgen. Later over karrenspoor door weiland, dan na kruising via holle weg in loofbos (langs beek) route vervolgen tot aan Roetgen. De laatste meters liggen langs de oude spoorbaan (Vennbahn). Dag 2: Roetgen Monschau, 17,1 km (5 à 6 uur) In Roetgen de kruising van de Bundesstraße (B258, de drukke doorgaande weg door Roetgen) met de Rosenthalstraße, de Mühlenstraße en de Postweg opzoeken en daar de Postweg volgen. Op het einde rechtsaf en na het kruisen van de Vennbahn direct linksaf. De beek Weser oversteken en op kruising linksaf en bij de volgende rechtsaf. Weg oversteken en weer op asfalt linksaf. Na 200m op Schwerzfelderstraße rechtsaf, na 100 m het asfalt verlaten en rijksgrens blijven volgen tot aan parkeerterrein. Daar rechtsaf het bos in. Na 300 m linksaf en via bocht pad vervolgen, dan 200 m na kruising van andere wandelpaden de NW-route linksaf verlaten. Je volgt nu een smal bospad, steek een groter pad over en vervolg het paadje. Maak na 500 m een haakse bocht naar rechts, steek na 600 m weer een groter pad over en loop ruim 1100 m door (na 600 m kom je langs een bosrand te lopen). Bij een berkenbosje ga je rechtsaf en na het bosje kom je in een veen bij een vlonder. Je looprichting is nu exact zuid. De vlonder volg je (let op hagedissen die vaak op de vlonder zonnen) tot aan de asfaltweg (bij informatiebord) waar je linksaf gaat en direct weer rechts een bospad in. Weer op brede gravelweg ga je linksaf en volgt deze tot aan het einde waar je rechtsaf gaat en de grens volgt. Langs een hutje en 100 m na asfaltweg aan linkerhand sla je linksaf, eenmaal op asfalt weer links (de straat Im Brand). Je bent nu in Mützenich. Na 250 m rechtsaf smal pad op en verderop via asfalt naar kruising met de doorgaande weg (L214). Deze recht oversteken en na kruising, in bocht linksaf via pad en
asfalt naar bruggetje waarna op asfalt rechtsaf. Op kruising asfalt verlaten (rechtdoor) en na spoorwegviaduct rechtsaf tegen helling op. Beneden je ligt de stad Monschau en na 1000 m door het bos kom je bij de ringweg, neem je de trap aan de overkant en via de bierbrouwerij loop je Monschau in (links aan houden). Na 300 m langs de Ruhr ben je in het centrum. Dag 3: Monschau Einruhr, 24,3 km (6,5 à 7 uur) Loop vanuit het centrum van Monschau terug richting bierbrouwerij, alleen nu steek je 300 m eerder links een groot parkeerterrein over. Tegen de helling achterin neem je het wandelpad dat rechtsaf omhoog gaat. Dit pad kun je bijna 2 km volgen tot aan een asfaltweg, aan de overkant neem je het pad langs het meer en dit volgen tot de eerste mogelijkheid dat je linksaf omhoog kunt (na plusminus 1 km). Op T- splitsing links aan houden. Tegen de bebouwde kom van Höfen aan ligt, aan je linkerhand, het bezoekerscentrum van het nationaal park. Na het bezoekerscentrum op asfaltweg linksaf en direct weer rechts, dan op T-splitsing links waarna je de tweede weg rechts in gaat (een bomenlaan). Sla direct rechtsaf een half verhard pad in, op asfalt rechtdoor en direct weer links, de Heckenweg (een wandelroute). Op Heckenweg rechts aan houden. Aan het einde van een bosje maak je scherpe bocht naar links, het bosje in. Neem het smalle paadje dat omlaag leidt naar de beek, bij het oversteken daarvan ben je inmiddels weer op een breed karrenspoor. Na de beek linksaf, deze volgen totdat je recht voor je een weiland ziet, hier moet je linksaf door het bos naar beneden. Ga het bruggetje over en ga rechts en direct weer links (blijf beek volgen). Ga bij blokhutten links de brug over en vervolg route langs beek. Aan het einde bij rivier - de Rur - deze niet oversteken maar rechtsaf de beek over, verder via steile helling. Op T-splitsing met doorgaand bospad rechts en na 100 m voor weiland linksaf. Om weiland heen en rivier volgen (bos in), als je weer het bos uit komt op verharde weg na 50 m linksaf een graspad in (na 100 m weer bos in). Dit pad tot aan asfaltweg over rivier volgen, daar naar overkant en rivier blijven volgen. Bij asfaltweg (na 2 km) linksaf, direct weer een bospad in en dit weer bij asfalt, naar rechts blijven volgen. Eenmaal weer op asfalt rechtsaf en op T-splitsing linksaf, je bent nu in Hammer maar loopt er al weer uit ook. Rechtsaf en even later de brug over (na en naar camping), bij vreemd huis in de vorm van een boomstam rechts een holle weg in (niet omhoog). Bij bruggetje de beek over en even later linksaf pad in dat tegen de helling op gaat. Dit pad kun je vanaf hier 2,5 km volgen tot aan Dedenborn (op doodlopend asfaltweggetje wel even rechts houden). Net voor Dedenborn houd je rechts aan, zo omzeil je grotendeels de bebouwing. Eenmaal op asfalt op T-splitsing links en direct, in een scherpe bocht, rechtsaf. Deze weg lijkt doodlopend maar gaat als paadje verder. Na afdaling door boompjes rechts aan houden, dit pad kun je tot in Einruhr blijven volgen (na 2,5 km links aan houden en afdalen). Bij weg (B266) deze recht oversteken en je bent in Einruhr. Dag 4: Einruhr Gemünd, 21,1 km (5,5 à 6,5 uur) In Einruhr ligt de route aan de oostzijde van het dorp, als wandelpad buiten de bebouwde kom op de helling tegen de bosrand aan. Waar de route het dorp voorbij gaat, komt het evenwijdig aan de asfaltweg langs het meer te lopen maar dan 150 m landinwaarts. Vanuit hotel Sonnenhof is het zaak niet het eerste wandelpad naar beneden te volgen maar het pad evenwijdig aan de helling te blijven volgen tot aan vork, daar linksaf. Dan 400 m verder met de bocht mee naar links, afdalen naar de weg langs het meer (Obersee). Bij de meeroever rechtsaf. Deze weg die na de slagboom als grindpad verder gaat kun je kilometers lang blijven volgen. Vergeet niet, nadat je de meeroever hebt verlaten en in het bos omhoog gaat, de trap te nemen naar de stuwdam. Het uitzicht is prachtig. Hierna weer terug naar het pad en verder richting Wollseifen. In dit verlaten dorpje - lange tijd gebruikt door NAVO-troepen als oefenterrein ga je de eerste mogelijkheid linksaf, de helling af (rechts aan houden) richting Vogelsang.
Neem de tijd om het indrukwekkende complex Vogelsang, voormalig opvoedkamp voor jonge officieren onder Hitler, te bezichtigen. Er zijn exposities en rondleidingen (die van 14.00 uur is mogelijk haalbaar). Er wordt nagedacht over een ander gebruik van de gebouwen, mogelijk wordt het bezoekerscentrum van het nationaal park (realisatie in 2012). De Eifelsteig gaat westelijk langs het complex richting het poortgebouw waar het de toegangsweg oversteekt en via het wandelpad de natuur weer opzoekt. Via een smal en slingerend pad in een naaldbos kom je bij een bruggetje waarna je rechtsaf gaat, tegen de helling op. Bij het uitzichtpunt rechts en door lopen tot op asfalt. Bij vork, net voor Morsbach, linksaf. De rivier (Urft) volgend ga je een mooi bos in en waar je beek kunt oversteken rechtsaf. In Malsbenden ga je naar de overkant van het meer en na 800 m weer terug het meer over bij het zwembad. Houdt de oever aan je linkerhand en na 300 m ben je in het centrum van Gemünd. n.b. De lengte en de benodigde kale looptijd, dus zonder pauzes, van de verschillende etappes is. Kaarten en gidsen Kaarten ª Wanderkarte Nr. 1 des Eifelvereins: Aachen, Eschweiler, Stolberg; door de Eifel-vereniging uitgegeven wandelkaart, www.eifelverein.de (maart 2008 is er een nieuwe druk); schaal 1:25.000; nodig op de eerste dag; 6,80 ª Wanderkarte Nr. 3 des Eifelvereins: Monschauer Land, Rurseengebiet; door de Eifel-vereniging uitgegeven wandelkaart, www.eifelverein.de (februari 2008 is er een nieuwe druk); schaal 1:25.000; nodig op de tweede en derde dag; 6,80 ª Wanderkarte Nr. 4 des Eifelvereins: Schleiden, Gemünd; door de Eifel-vereniging uitgegeven wandelkaart, www.eifelverein.de; schaal 1:25.000; nodig op de vierde dag; 6,80 ª ADAC-Freizeitkaart no 18 Eifel Mosel Hünsruck. 1:100.000 schaal. Duidelijke overzichtskaart met lange afstandsroutes (wandelen en fietsen). Prijs 7,95 euro. Gidsen ª Der Eifelsteig Teil 1; voorlopig de enige gids die de nieuwe Eifelsteig behandelt (de eerste 7 etappes/dagen, van Kornelimünster tot Blankenheim), inclusief kaartmateriaal; spoedig zal het tweede deel met de resterende etappes verschijnen; uitgegeven door de Eifel-vereniging, www.eifelverein.de; 12,50 (excl. verzendkosten). Ook te koop bij boek- en kaartwinkel in Nederland. ª Michelin Regional 543: Nordrhein-Westfalen, Hessen, Rheinland-Pflaz, Saarland; een door Michelin uitgegeven autokaart met daarop het gehele gebied zichtbaar, www.michelintravel.com; schaal 1: 350.000; 9,95 ª ANWB Goud: Rijn, Eifel en Moezel; uit de ANWB-Goud serie, https://webwinkel.anwb.nl: handzame reisgids voor reizigers met eigen vervoer met aandacht voor toeristische hoogtepunten, routeplanning, stadsplattegronden, cultuur en natuur; 16,95 ª DuMont Kunstreiseführer Die Eifel. Voor de wandelaar die nog tijd over heeft om de geschiedenis van het gebied tussen Aken en Trier te ontdekken. Prijs 26,70 euro. ª Bruckman, Rother en Lannoo (Wat en Hoe serie) geven ook dagwandelboekjes uit van de Eifel. In prijs variërend van 11,75 euro tot 15,00 euro. De documentatie is doorgaans te koop bij iedere gespecialiseerde boekhandel. Bronnen: Reisboekhandel Zandvliet, Stille Rijn 13, 2312 DE Leiden, (071) 512 70 09; info@zandvlietleiden.nl, www.zandvlietleiden.nl; Geografische Boekhandel Jacob van Wijngaarden & Pied a Terre, Overtoom 135-137, 1054 HG Amsterdam, (020) 627 44 55, info@jvw.nl, www.jvw.nl en www.reisboekhandel. nl.
Adressen en sites V.V.V. s ª Gewerbe- und Verkehrsverein, Mühlenstraße 2, 52159 Roetgen. (0049)(0)2471) 8478, www.roetgen-touristik.de. ª Monschau Touristik, Stadtstraße 16, 52156 Monschau. (0049)(0)2472 80480, www.monschau.de/touristik/index.php. ª Rursee Touristik (VVV voor Einruhr), Seeufer 3, 52152 Simmerath-Rurberg. (0049) (0)2473 93770, www.einruhr.de. ª Toerist Information Gemünd, Kurhausstraße 6, 53937 Schleiden. T: (0049)(0)2444 2011, www.schleiden.de/tourismus/index_tourismus.php. ª Duits Verkeersbureau, Postbus 12051, 1100 AB Amsterdam. (020) 697 80 66, www.duitsverkeersbureau.nl. Belangrijke sites ª www.eifel-ardennen-wandern.com. Met het laatste nieuws over de Eifelsteig maar ook alle wandelvriendelijke accommodatie (bedrijven die samenwerken met het nationaal park) vind je hier. ª www.eifel.info. Het verkeersbureau voor de Eifel. ª www.nationalpark-eifel.de. Officiële website van het nationaal park Eifel. ª www.naturpark-hohesvenn-eifel.de De officiële website van het grensoverschrijdende natuurpark Hoge Venen - Eifel. Duits of Franstalig. ª www.toptrails.de Met de top tien van Duitse wandelingen. ª www.bahn.de De Duitse spoorwegen, met rittenplanner. ª www.avv.de Website over openbaar vervoer in de regio Aken, met reisplanner. ª Weerbericht Het weer in Duitsland, per gemeente: http://donnerwetter.de. Met dank aan Herbert Steffens, Dieter Mertens, Sebastian Lindt en Uschi Regh voor hun hulp voor, tijdens en na het lopen van de Eifelsteig.