Pijnbestrijding tijdens de bevalling
Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Hoe ontstaat pijn?... 1 3 Invloed van pijn... 2 4 Hoe kan de pijn worden bestreden?... 2 5 Pijnbehandelingen met medicijnen... 3 Ruggenprik (epidurale analgesie)... 3 Pethidine... 4 Remifentanil... 5 Vergelijking... 5 6 Het maken van een keuze... 6 7 Tot slot... 7
1 Inleiding De geboorte van een kind is een intensieve en vaak heftige ervaring, zowel lichamelijk als emotioneel. Vlak voor en tijdens de bevalling gebeurt er veel in jouw lichaam. Aan het einde van de zwangerschap bereidt je lichaam zich voor op de geboorte, zodat de baby door de baarmoedermond en de vagina naar buiten kan komen. De baarmoedermond en het geboortekanaal moeten zich als het ware uitrekken, zodat de baby voldoende ruimte heeft om geboren te worden. Dit is eigenlijk altijd pijnlijk, maar hoe erg de pijn wordt beleefd, verschilt sterk van vrouw tot vrouw en van bevalling tot bevalling. 2 Hoe ontstaat pijn? Pijn tijdens de bevalling wordt veroorzaakt door de weeën. Weeën zijn samentrekkingen van de baarmoeder. De weeën komen in twee fasen: de ontsluiting en de uitdrijving. Ontsluiting Tijdens de ontsluiting rekken de weeën het onderste deel van de baarmoeder en de baarmoedermond uit, waardoor de baarmoedermond zich opent en het hoofd van de baby kan indalen. Dit alles veroorzaakt pijn, vooral in de buik. He kunt ook pijn hebben in de rug, in de benen, in de onderbuik en vagina en rondom de anus. In de fase van de ontsluiting kunt je de weeën wegzuchten en daarmee de pijn zo goed mogelijk onder controle houden. Uitdrijving De uitdrijvingsfase begint als er genoeg ontsluiting is. In deze fase mag je tijdens de weeën meepersen. De pijn wordt nu veroorzaakt door uitrekking van het geboortekanaal en het gebied rond de bilnaad. Die pijn is meestal scherper en zit meer op één plek dan bij de ontsluitingsweeën. Hoeveel pijn de bevalling doet, verschilt per vrouw en per bevalling. Sommige vrouwen ervaren erg veel en ondraaglijke pijn, voor anderen valt de pijn 1
mee. De geboorte van het eerste kind kan heel pijnlijk zijn, terwijl de tweede meevalt. Ook de pijn tijdens het persen verschilt van vrouw tot vrouw; sommige vrouwen zijn opgelucht dat ze mee mogen persen, bij anderen doet het persen juist het meeste pijn. 3 Invloed van pijn Het is niet te voorspellen hoe pijnlijk een bevalling zal zijn. Er zijn wel enkele factoren bekend die de pijn tijdens de bevalling kunnen verminderen of juist verergeren: De bevalling van het eerste kind is vaak pijnlijker dan volgende bevallingen. Angst voor de bevalling of voor pijn verergert de pijn vaak. Een goede begeleiding en ondersteuning tijdens de bevalling kan de pijn verminderen. Vrouwen die in een huiselijke omgeving bevallen ervaren minder pijn. Een ziekenhuiskamer die huiselijk is ingericht heeft hetzelfde effect. 4 Hoe kan de pijn worden bestreden? Pijnbestrijding tijdens de bevalling kan met of zonder medicijnen. U kunt de pijn bijvoorbeeld tegengaan met een bad of douche, beweging en van houding veranderen, massage en geboorte-tens (Transcutane Elektrische NeuroStimulatie). Deze behandelingen zonder medicijnen zijn goed mogelijk bij een thuisbevalling. Pijnbehandeling met medicijnen gebeurt altijd in het ziekenhuis. De medicijnen die in de Tjongerschans gebruikt worden zijn: epidurale analgesie (ruggenprik) injecties met pethidine behandeling via een infuus met remifentanil 2
Bij al deze behandelingen moet de gezondheid van moeder en kind goed in de gaten gehouden worden. Je hartslag, bloeddruk en ademhaling worden daarom voortdurend gecontroleerd, net als de conditie van je baby. Hiervoor is speciale apparatuur nodig en daarom moet de bevalling in het ziekenhuis plaatsvinden. 5 Pijnbehandelingen met medicijnen Ruggenprik (epidurale analgesie) Een ruggenprik is een injectie in de onderrug met een combinatie van pijnstillende medicijnen. Door deze pijnbehandeling heb je geen pijn meer in het onderlichaam. De anesthesioloog brengt onder plaatselijke verdoving onder in de rug een naald aan. Hierbij moet je de rug bol maken en stil blijven zitten. Via de naald wordt een dun, soepel slangetje in de rug gebracht. De naald gaat er vervolgens weer uit, het slangetje blijft zitten. Door dit slangetje krijg je tijdens de hele bevalling pijnstillende medicijnen toegediend. Binnen 15 minuten voel je geen pijn meer. De ruggenprik is 24 uur per dag, 7 dagen per week beschikbaar in de Tjongerschans. Voordelen: De meeste vrouwen (95 procent) voelen helemaal geen pijn meer tijdens de weeën. De ruggenprik heeft geen nadelige gevolgen voor het kind of het geven van de borstvoeding. De vrouw wordt niet slaperig of suf van de medicatie en maakt de bevalling helemaal mee. Nadelen: Soms werkt de ruggenprik maar aan één kant. Bij ongeveer 5 procent wordt de pijn niet of nauwelijks minder. Dit kan komen door de plaats 3
waar de naald is ingebracht of door de dosering van de medicatie. In sommige gevallen wordt de ruggenprik opnieuw uitgevoerd. Het persen kan wat langer duren. Er is hierdoor meer kans op een bevalling met een vacuümpomp of verlostang. Soms is het nodig de weeën te ondersteunen met medicatie. Je krijgt een infuus, om te voorkomen dat de bloeddruk te laag wordt. Er wordt een blaaskatheter ingebracht, omdat je door de verdoving niet goed kunt voelen dat je moet plassen. Tijdens het persen wordt de katheter weer verwijderd. Je lichaamstemperatuur kan stijgen. Het is lastig te bepalen of de temperatuurstijging komt door een infectie of door de ruggenprik. Soms wordt dan antibiotica toegediend. Er is kans dat het kind ter observatie wordt opgenomen op de kinderafdeling en ook wordt behandeld met antibiotica. Je kunt jeuk krijgen. Een klein aantal vrouwen krijgt hoofdpijn. Pethidine Pethidine lijkt op morfine en wordt toegediend via een injectie in je bil of bovenbeen. Het werkt binnen een halfuur: de ergste pijn wordt dan wat minder. Sommige vrouwen soezen weg of slapen zelfs. Pethidine werkt twee tot vier uur. Voordelen: Ongeveer 50 procent van de vrouwen is tevreden over het pijnstillende effect. Je kunt slaperig worden van de pethidine, of zelfs in slaap vallen. Je kunt dan nog even uitrusten. Nadelen: Je kunt misselijk, suf of slaperig worden, waardoor je de bevalling misschien minder bewust meemaakt. Rondlopen kan niet meer, omdat je sneller valt als je slaperig bent. 4
Ook het kind kan suf worden van de pethidine. Daardoor kan het moeite hebben met de ademhaling na de geboorte, vooral als de pethidine vrij kort voor de geboorte is gegeven. Dit is de reden waarom het aan het eind van de ontsluiting niet meer gegeven wordt. Remifentanil Remifentanil is een nieuwe pijnbehandeling tijdens de bevalling. Dit middel is in Nederland slechts in een beperkt aantal ziekenhuizen beschikbaar. Remifentanil (een soort morfine-achtige stof) wordt toegediend via een slangetje in de arm (infuus) dat vastzit aan een pompje met een drukknop, waardoor je zelf de hoeveelheid pijnmedicatie kunt bepalen. Een overdosis is niet mogelijk. Remifentanil werkt snel: ongeveer één minuut nadat je de knop indrukt is het effect merkbaar. Het middel is krachtiger dan pethidine. Voordelen: De remifentanil werkt vrij snel. Al na een paar minuten is het pijnstillend. Het verdooft de pijn beter dan pethidine, maar minder goed dan een ruggenprik. Remifentanil is sneller uit het bloed verdwenen dan pethidine. Nadelen: Remifentanil kan van invloed zijn op de ademhaling en op de hoeveelheid zuurstof in het bloed. Er is een kleine kans op de ademstilstand. Continue bewaking van het zuurstofgehalte met behulp van een sensor om uw vinger is dan ook nodig. Vergelijking De ruggenprik (epidurale analgesie) is de meest effectieve en veilige pijnbehandeling voor moeder en kind. Een ruggenprik geeft goede pijnstilling, zowel tijdens de ontsluiting als tijdens het persen. Pethidine en remifentanil onderdrukken de pijn minder goed dan een ruggenprik, toch zijn deze middelen in sommige situaties een goede keus. Bij- 5
voorbeeld wanneer je erg moe bent en tot rust moet komen, wanneer de pijnbehandeling nog maar kort hoeft te werken (2-3 uur) of wanneer je geen ruggenprik wilt of kunt krijgen. 6 Het maken van een keuze Keuze maken Tijdens de zwangerschap of tijdens de bevalling kun je aangeven dat je medicijnen tegen de pijn wilt. Je kunt dus al voor de bevalling met de arts of verloskundige overleggen wat de meest geschikte pijnbehandeling is. Deze keuze wordt dan in het medisch dossier of het geboorteplan opgenomen. Keuze veranderen Je kunt je keuze altijd weer aanpassen. Misschien heb je gevraagd om pijnbehandeling, maar is de bevalling minder pijnlijk dan verwacht. Dan kun je van de pijnbehandeling afzien. Andersom geldt hetzelfde: als je van tevoren hebt gezegd dat je geen medicamenteuze pijnbehandeling wilt, dan kun je hier tijdens de bevalling alsnog om vragen. Probeer daarmee dan niet te wachten tot de pijn echt totaal onhoudbaar is, want het kan even duren voordat de pijnbehandeling geregeld is. Als je denkt dat pijnbehandeling later tijdens de bevalling wel eens nodig zou kunnen zijn, is het verstandig dat vast te zeggen zodat de voorbereidingen getroffen kunnen worden. Het is niet erg als het dan uiteindelijk toch niet nodig is. Andere pijnbehandeling dan gewenst Het kan ook gebeuren dat je een bepaalde pijnbehandeling voor ogen hebt, maar dat de verloskundige zorgverlener of anesthesioloog een andere behandeling voorstelt. Daarvoor is dan meestal een medische reden. Je krijgt bijvoorbeeld waarschijnlijk geen ruggenprik als er stoornissen in de bloedstolling ontstaan. Ook bij infecties, bepaalde neurologische aandoeningen of afwijkingen aan de wervelkolom is een ruggenprik niet altijd mogelijk. 6
7 Tot slot Bespreek jouw vragen met je gynaecoloog of verloskundige: zij zijn altijd bereid jouw vragen te beantwoorden. De polikliniek Gynaecologie is van maandag tot en met vrijdag telefonisch bereikbaar via telefoonnummer 0513 585 245. Bronnen: Pijnbestrijding tijdens de bevalling, Nederlandse Vereniging voor de Obstetrie en Gynaecologie, 2010. Jouw bevalling; hoe ga je om met pijn? Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen, maart 2009. 15-06-2015/67663 7
8