Tweede Kamer T.a.v. de Vaste Kamercommissie OCW Postbus 20018 2500 EA Den Haag Nederland Woerden, 11 december 2017 Ons kenmerk: 2016-1205326759-9 Doorkiesnummer: 0348-75 35 22 Onderwerp: Algemeen Overleg mbo Uw brief van: Geachte leden van de Vaste Kamercommissie OCW, Woensdag 13 december 2017 voert u als Vaste Kamercommissie OCW in de nieuwe samenstelling uw eerste brede debat over het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Het mbo is overal aan of mee verbonden en van groot belang, zoveel is duidelijk aan de hand van uw debatagenda met een diversiteit en veelheid aan punten. Echter, deze diversiteit en veelheid brengt het risico met zich mee van versnipperde besluitvorming die de verdere ontwikkeling van het mbo in dienst van samenleving en arbeidsmarkt kan bemoeilijken of verlammen. De MBO Raad grijpt dit debat aan om namens de mbo-scholen het brede belang van het mbo voor onze arbeidsmarkt en samenleving te onderstrepen. De scholen willen, met hun samenwerkingspartners, de juiste en stevige stappen voorwaarts kunnen zetten, in dienst van economische en maatschappelijke vraagstukken, met de urgentie van het nu en met oog op de toekomst (lange termijn). Daarom roepen wij u op de diverse onderwerpen op uw agenda steeds vanuit dit brede perspectief te bezien en het mbo de nodige ruimte te gunnen. In de bijlage geven we u op alle agendaonderdelen onze aandachtspunten mee. Opdracht aan het mbo: drievoudige kwalificatie Het mbo voorziet jongeren en volwassenen van een goede voorbereiding op een beroep, voor doorstroom binnen het mbo of naar het hbo en geeft ze voldoende bagage (burgerschap) mee zodat ze in staat zijn succesvol deel te nemen aan de samenleving (drievoudige kwalificatie). De balans tussen deze drie opdrachten dient te worden gerespecteerd. Mbo'ers zijn veelal denkende doeners die een grote verantwoordelijkheid hebben en nemen in het draaiend houden van de economie en samenleving. Het volgen van goed diplomagericht beroepsonderwijs en
daarna een leven lang ontwikkelen biedt hen de grootste garantie op duurzaam werk en daarmee een eigen inkomen. Daarnaast zorgt het mbo ervoor dat jongeren die een extra steuntje nodig hebben met een 'warme hand op de schouder' tot hun recht kunnen komen; ook deze relatief kleine, maar belangrijke groep in het mbo moet de kans krijgen om in hun eigen tempo mee te kunnen doen en te worden begeleid naar een diploma en/of naar werk. Ook daar staan de mbo-scholen roc s, aoc s en vakscholen - voor. Midden in de samenleving - landelijk, in de regio en lokaal - en in samenwerking met het (regionale) bedrijfsleven en de branches, verschillende overheden en andere stakeholders. Met medezeggenschap van studenten, docenten en andere medewerkers binnen de scholen. Terug- en vooruitkijken De afgelopen jaren heeft het mbo zich succesvol ontwikkeld. In samenwerking met gemeentes zijn de mbo-scholen erin geslaagd door onder meer de aanpak van verzuim het aantal voortijdig schoolverlaters terug te brengen van meer dan 71.000 naar minder dan 23.000 per jaar. De bestuurders hebben met hun docenten, instructeurs, ondersteuners en hun leidinggevenden in de scholen met het doorvoeren van diverse acties uit Focus op Vakmanschap (2012) de basis verder op orde gebracht. Met het vorige kabinet hebben we werk gemaakt van innovatie en excellentie (kwaliteitsafspraken). En met resultaat: de Inspectie van het Onderwijs beoordeelt het mbo over het algemeen als kwalitatief goed, de diverse tevredenheidsonderzoeken onder werknemers, studenten en bedrijfsleven leveren waardevolle cijfers op, ons systeem van communicerende vaten (bol en bbl) heeft zijn waarde in crisistijd bewezen en internationaal roemt het OESO het Nederlandse mbo. De benchmark, die de MBO Raad onlangs aan u heeft gepresenteerd en waaraan de scholen jaarlijks hun verantwoordingsgegevens leveren, laat zien dat het mbo erin slaagt de financiën op orde te houden, steeds meer geld weet vrij te maken voor het primaire proces en steeds meer studenten naar een diploma begeleidt. Valt er dan niets meer te verbeteren? Natuurlijk: het mbo gaat grote uitdagingen aan, als grootste sector in het beroepsonderwijs en als werkgever. De scholen zien zich daarbij geconfronteerd met uitdagingen zoals krimp, grootstedelijke problematiek, met uitdagingen op het terrein van arbeidsmarkt en innovatie, en het vormgeven van modern werkgeverschap. En met de internationale uitdaging om meer studenten in het belang van een goede aansluiting op de internationale arbeidsmarkt ook in het buitenland stage te laten lopen. Tot ons genoegen was er vorige week tijdens de behandeling begroting OCW aandacht voor dit onderwerp; we hopen de komende jaren meer studenten ervaring op te kunnen laten doen in het buitenland en met de Kamer serieus werk te kunnen maken van eventuele knelpunten. Onder verwijzing naar onze brief voor de begrotingsbehandeling onderwijs 2018 vragen we tijdens het komende debat specifiek aandacht voor drie concrete acties. Leven lang ontwikkelen: centrale rol mbo, individuele leerrekening en nationaal akkoord Het mbo-diploma is het startbewijs voor de arbeidsmarkt, een leven lang ontwikkelen is voor iedereen van belang om te kunnen blijven participeren op de (internationale) 2 / 7
arbeidsmarkt. Het bevorderen van een leercultuur hoort daarbij. Het recente (tweedelige) advies van de SER vraagt hier aandacht voor. Het mbo heeft een centrale rol in een leven lang ontwikkelen, het gaat nu goed in het mbo en met de mbo'ers en om dat zo te houden zijn investeringen hard nodig. Leven lang ontwikkelen is immers niet gratis en juist mbo'ers hebben er groot belang bij dat zij de benodigde middelen krijgen om te kunnen 'doorstarten' of herstarten. Wij zijn dan ook verheugd, dat bij de begrotingsbehandeling OCW afgelopen week minister Van Engelshoven aan u heeft toegezegd u voor de zomer van 2018 te informeren over een nationaal skillsakkoord. Wij vragen u de minister aan te sporen om in het nationaal skillsakkoord de volgende twee punten te borgen: - De individuele leerrekening die doorstarters en herstarters op de arbeidsmarkt in staat stelt om te blijven ontwikkelen door certificaten te behalen. De goed ontwikkelde mbo-infrastructuur kan hiervoor prima worden ingezet. Het mbo vraagt de ruimte om certificaten aan te kunnen bieden en zorgvuldigheid bij eventuele aanpassingen in de wet Markt en Overheid. - Ruim aandacht voor al die mensen die (nog) geen startkwalificatie hebben, dan wel thuiszitten zonder werk. Ook voor nieuwkomers biedt skillsakkoord kansen: met kleine investeringen en onder regie van de gemeentes kunnen we meer uit nieuwkomers halen dan we nu doen. Daarvoor verwijzen wij u ook naar de brief die wij aan de Vaste Kamercommissie SZW stuurden voor het debat over inburgering en integratie; u ontvangt deze brief in cc. Samenhang in regelgeving en maatregelen Docenten en scholen hebben baat bij helderheid en zekerheid, formuleer daarom ambities die voor hen uitvoerbaar zijn en beperk onduidelijkheid en tegenstrijdigheid wanneer er van losse maatregel naar losse maatregel wordt gere(a)geerd. Twee voorbeelden van uw debatagenda ter illustratie: - Eerste rapportage van de evaluatie doelmatige leerwegen mbo. Tijdens de invoering van doelmatige leerwegen zijn de spelregels veranderd door de wet toelatingsrecht. Deze wet heeft impact op de drempelloze instroom niveau 2 en intakeprocedures. Doelmatige leerwegen verplicht docenten om bij de intake zorgvuldig te sturen op de keuze van studenten voor opleidingen die de meeste arbeidsmarktkansen bieden, terwijl de wet toelatingsrecht dat verbiedt. - Reactie op het artikel Reconstructie: Hoe de kleinschalige mbo-scholen er in Rotterdam uiteindelijk toch niet kwamen: De politieke gevoeligheid rond het onderwerp fusies in het mbo staat steeds vaker haaks op de realiteit van toekomstbestendig onderwijs die juist steeds vaker vraagt om verregaande vormen van samenwerking. Bewegingen zijn daarvoor nu gaande in het groene onderwijs en in het onderwijs in Limburg. Het is vanwege de verwachtte dalende aantallen studenten voor scholen nodig om, in combinatie met het aanbieden van kleinschalig onderwijs, te kunnen kiezen voor vormen van samenwerking, zelfs als dat een fusie is. Alleen zo kan voldoende aanbod van beroepsonderwijs in de regio in de toekomst worden gegarandeerd. Blijven politieke gevoeligheden zoals die inmiddels hebben geleid tot een enkel voor het mbo geldende zware fusietoets, belangrijker, dan kan het niet anders dan dat scholen en/of opleidingen verdwijnen. En daarmee het nodige opleidingsaanbod voor zowel initieel als postinitieel onderwijs. 3 / 7
De MBO Raad verzoekt u daarom maatregelen die er zijn of worden genomen voor het mbo steeds integraal te bezien en te toetsen of zij nodig zijn, uitvoerbaar zijn, financieel haalbaar zijn en niet haaks staan op andere maatregelen. Ook roepen we de Kamer op met de invoering van maatregelen vooral niet te interveniëren in lopende schooljaren. Versterken samenwerking met toeleidend en opvolgend onderwijs Onderwijs verdient het om in zijn geheel, van basisschool en voorbereidend onderwijs (vo, vmbo) naar beroepsonderwijs (mbo, hbo) en wetenschappelijk onderwijs, te worden gezien als een goede investering in kinderen en jongeren. Dat verplicht de verschillende onderwijstypen tot een goede samenwerking. Mbo-scholen werken intensief samen met de v(mb)o- en hbo-scholen om alle jongeren op een opleidingsplek, passend bij hun talenten en de vraag op de arbeidsmarkt, terecht te laten komen. Mbo-scholen bieden vmbo-scholen bijvoorbeeld graag hun infrastructuur aan om de voorgenomen investeringen in techniekonderwijs zo effectief mogelijk te kunnen inzetten. Daarmee realiseren we met elkaar dat elke euro optimaal kan worden ingezet voor techniekonderwijs en voorkomen we dat geld wordt weggegooid door te investeren in versnippering van de infrastructuur. Met hbo-scholen investeren we in soepele overgangen en trajecten als de Associate degree. Wij verzoeken u dan ook om de tijdens de begrotingbehandeling OCW 2018 ingediende motie van Bruins en Rog en van Kuik c.s. te steunen. De motie Bruins en Rog verzoekt de regering om in samenspraak met vmbo-, mbo-scholen en het regionaal bedrijfsleven in de regio's te komen tot een plan voor een gericht vmbo-fonds dat tot doel heeft te komen tot een dekkend aanbod en versterking van de kwaliteit van het techniekonderwijs in het vmbo. De motie Kuik c.s. gaat over de doorstroom van het mbo naar het hbo. Beroepsonderwijs staat midden in de samenleving Bewust sturen we ook deze brief naar de vertegenwoordigers van andere vaste Kamercommissies en naar de bewindslieden van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Economische Zaken en Klimaat. Immers, mbo en samenleving kunnen en mogen niet los van elkaar worden gezien en ook mbo en arbeidsmarkt zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ik wens u een vruchtbaar debat. Met vriendelijke groet, Ton Heerts, voorzitter cc: Vaste Kamercommissies SZW en EZK cc: Bewindspersonen OCW, SZW en EZK 4 / 7
Bijlage: Debat Tweede Kamer over het mbo - visie MBO Raad bij diverse agendaonderwerpen 1. Stand van zaken ROC Leiden Met de fusie van ROC Leiden en het ID College tot MBO Rijnland is de keuzevrijheid van studenten voor een school in de regio gegarandeerd. Alle mbo-scholen hebben bijgedragen middels budget uit de lumpsumbekostiging van het mbo. 2. Reactie op verzoek commissie over het nieuwsbericht dat deel van de leerlingen van ROC Zadkine lessen niet volgt We volgen de minister in haar oordeel dat dit incident niet gezien mag worden als voorbeeld van de dagelijkse praktijk bij een gemiddelde mbo-school. Evenwel is zo n incident voor scholen steeds reden om kritisch te kijken of het zich binnen de eigen school zou kunnen voordoen/voorkomen kan worden. 3. Aanbieding advies 'Toekomstgericht beroepsonderwijs deel 2, voorstellen voor een sterk en innovatief beroepsonderwijs' van SER We wachten de kabinetsreactie op het advies van de SER af en verwachten betrokken te worden bij het af te sluiten nationaal skillsakkoord. 4. Voortgangsrapportage kwaliteitsafspraken mbo 2017 9. Tussenevaluatie kwaliteitsafspraken mbo en externe verantwoording door mboinstellingen In uw bezit: En nu verder in de regio van de scholen zelf dat volgende stappen verkent in de richting van een nieuwe kwaliteitsagenda, passend bij de uitdagingen van de school en regio. Samen met de voortgangsrapportage en de tussenevaluatie van MBO in Bedrijf biedt deze uitgave voldoende aanknopingspunten voor een mogelijk nieuwe kwaliteitsagenda, als onderdeel van een mogelijk nieuw bestuursakkoord. Hierover de MBO Raad inmiddels in overleg met het ministerie van OCW. 5. Burgerschapsagenda mbo 2017-2021: een impuls voor burgerschapsonderwijs De dit jaar afgesloten burgerschapsagenda 2017-2021 geeft nadere invulling aan de kwalificatie burgerschap (onderdeel drievoudige kwalificatie). De afspraken in de agenda zijn getoetst op haalbaarheid, samenhang en uitvoerbaarheid, en kunnen rekenen op draagvlak onder scholen. Bij de uitwerking ervan wordt ook de JOB betrokken. De MBO Raad roept de Tweede Kamer op deze agenda z n werk te laten doen. 6. Schoolkosten minderjarige mbo-studenten De evaluatiebrief van OCW stelt onder meer voor om de structurele tegemoetkoming te laten lopen via een fonds per school, vergelijkbaar met het profileringsfonds in het ho. De mbo-scholen zijn daar geen voorstander van; zij bieden onderwijs aan en zijn geen uitkeringsinstanties. Tegelijkertijd willen scholen ook financiële drempels voor minderjarige jongeren wegnemen. De 5 / 7
MBO Raad roept u daarom op het kabinet te vragen het voorstel zo vorm te geven dat de beoordeling of en welke student in aanmerking komt voor compensatie van schoolkosten buiten de school kan plaatsvinden. Samenwerking van de scholen met Stichting Leergeld ligt hierbij voor de hand. 7. Eerste rapportage van de evaluatie 'Doelmatige Leerwegen MBO' Deze rapportage biedt aanknopingspunten voor het komende debat over het SER-advies 'Toekomstgericht beroepsonderwijs deel 2, voorstellen voor een sterk en innovatief beroepsonderwijs' (zie agendapunt 3) in relatie tot maatwerk voor een leven lang ontwikkelen. De MBO Raad wacht daarom de kabinetsreactie op het SER-advies af en verwacht betrokken te worden bij het af te sluiten nationaal skillsakkoord. 8. Afschrift antwoord op de brief van de AOb en meerdere organisaties met betrekking tot de regeling "Vaststelling bekwaamheidseisen van ondersteuners in het mbo" Het opstellen en vaststellen van bekwaamheidseisen voor instructeurs is onderdeel van het Nationaal Onderwijsakkoord uit 2013 waaraan de MBO Raad zich heeft gecommitteerd. Deze bekwaamheidseisen dragen eraan bij dat instructeurs, die een belangrijke bijdrage leveren aan het leerproces van studenten, meer erkenning en een duidelijke positie krijgen. Dat leidt tot verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. De MBO Raad kan zich vinden in de door de BVMBO opgestelde eisen. 10. Antwoorden op vragen commissie over mogelijk oneigenlijk gebruik van studiefinanciering in het mbo 11. Signaal van mogelijk oneigenlijk gebruik van studiefinanciering in het mbo Er zijn op dit moment geen aanwijzingen dat mogelijk oneigenlijk gebruik van studiefinanciering breder voorkomt onder studenten bij andere scholen. Evenwel is zo n incident voor scholen steeds reden om kritisch te kijken binnen de eigen school of zo n situatie zich kan voordoen dan wel hoe dat voorkomen kan worden. 12. Afschrift reactie burgerbrief over toegang van leerlingen met een beperking uit het voortgezet speciaal onderwijs tot de REA Topklas in Leiden 13. Reactie op verzoek commissie inzake een brief van de Techniek Academie te Harderwijk m.b.t. keuzedelen MBO bij gestapelde opleidingen, in overgang van oud naar nieuw Beide punten betreffen individuele casussen waarin de MBO Raad geen rol heeft. 14. Reactie op het artikel Reconstructie: Hoe de kleinschalige mbo-scholen er in Rotterdam uiteindelijk toch niet kwamen Het artikel en de reactie van de minister illustreren de ingewikkeldheden die scholen kunnen tegenkomen als zij kiezen voor vergaande samenwerking. De uitdagingen waar het mbo voor staat maken het noodzakelijk om de scholen ruimte te geven voor elk denkbare vorm van samenwerking 6 / 7
om zo een toekomstbestendig opleidingsaanbod in de regio voor bedrijfsleven en studenten te kunnen blijven garanderen. Zie hiervoor ook onze brief. 15. Antwoorden op vragen commissie over de evaluatie van de Regeling regionaal investeringsfonds mbo 18. Evaluatie van de Regeling regionaal investeringsfonds mbo De MBO Raad is voorstander van het verder innoveren van de publiek-private samenwerking, maar wenst dit niet te organiseren binnen een aparte subsidieregel en wil graag in overleg over hoe dan wel, na het afsluiten van een nieuwe kwaliteitsagenda. Overigens is de RIF-aanpak zo succesvol dat het ook toegepast kan worden op aansluitingsthema s vmbo/havo-mbo en mbo-hbo, voor wat betreft extra investeringen in het beroepsonderwijs over onderwijssectoren heen. De MBO Raad roept op tot prudentie waar het gaat om het aanpassen van de wet Markt en Overheid. 16. Antwoorden op vragen van de commissie inzake een reactie op twee moties over de beroepspraktijkvorming in het mbo 17. Reactie op moties over de beroepspraktijkvorming Discriminatie door leerbedrijven bij de bpv moet zeer serieus genomen worden. De voorgestelde oplossing van een stagegarantie is onuitvoerbaar omdat de school geen doorzettingsmacht heeft om af te dwingen bij een leerbedrijf dat het een stagiair een plek aanbiedt. Vanuit onze gezamenlijke morele verantwoordelijkheid om al het mogelijk te doen stagediscriminatie aan te pakken hebben onderwijs en bedrijfsleven middels SBB een meldpunt stagediscriminatie ingericht voor studenten. 19. Het nut van onderwijsovereenkomsten in het mbo De MBO Raad steunt vervolgonderzoek naar de onderwijsovereenkomst en wacht de uitkomsten van dit onderzoek af. We verwachten dat dit onderwerp terugkomt op uw agenda zodra het onderzoek is afgerond. 7 / 7