De onderwijsvisitatie Politieke Wetenschappen Een evaluatie van de kwaliteit van de bachelor-, master- en master-na-masteropleidingen Politieke Wetenschappen aan de Vlaamse Universiteiten www.vlir.be Brussel December 2007
De onderwijsvisitatie Politieke Wetenschappen Een gedrukte versie van dit rapport kan tegen betaling bekomen worden op: VLIR-secretariaat, Egmontstraat 5, 1000 Brussel T +32 (0)2 550 15 72 - F +32 (0)2 512 29 96 cel.kwaliteitszorg@vlir.be - www.vlir.be Het rapport is elektronisch beschikbaar op www.vlir.be Wettelijk depot D/2007/2939/8
Voorwoord van de voorzitter van de VLIR Dit rapport bevat de bevindingen van de visitatiecommissie die de academische opleidingen in de Politieke Wetenschappen aan de Vlaamse universiteiten heeft geëvalueerd. De commissie heeft haar taak uitgevoerd in de periode februari tot oktober 2007, met inbegrip van het bezoek aan de opleidingen. Dat initiatief kadert in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) betreffende de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. De commissie heeft de visitatieprocedure gevolgd zoals die is vastgelegd in de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR/VLHORA (Brussel, februari 2005). Naast relevante suggesties en aanbevelingen in het kader van de continue verbetering van het academisch onderwijs, formuleert de commissie een beoordeling en geeft zij een evaluatiescore aan de zes onderwerpen en onderliggende facetten van het accreditatiekader van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Samen met de kwalitatieve beoordelingen vormen die scores in de opleidingsrapporten een belangrijk element ten behoeve van de accreditatiebesluiten van de NVAO. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en in het bijzonder gericht op de handhaving en verbetering van de kwaliteit ervan. Daarnaast beoogt het rapport ook de samenleving objectief in te lichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daartoe zijn de visitatierapporten publiek gemaakt op de webstek van de VLIR (www.vlir.be). De lezer moet er rekening mee houden dat het visitatierapport een momentopname is en slechts één fase vertegenwoordigt in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mee in antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op aanbevelingen van de betrokken visitatiecommissie. Tijdens de onderwijsvisitatie Politieke Wetenschappen, kort na de afgelegde bezoeken, is Prof. dr. B. Tromp, voorzitter van de commissie, heel onverwacht overleden. De VLIR, de leden van de visitatiecommissie en de academische opleidingen betreuren het plotse heengaan van Prof. B. Tromp. Zij danken Prof. dr. P. Vercauteren voor zijn bereidheid om het voorzitterschap van de commissie voor het verdere verloop van de visitatie op zich te willen nemen. Graag dank ik de visitatiecommissie voor de tijd die zij geïnvesteerd heeft in de doorlichting van de opleidingen, maar ook voor de grote deskundigheid waarmee zij haar opdracht heeft uitgevoerd.
Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Ik ben hen daarvoor zeer erkentelijk. Het is mijn hoop dat zij de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie mogen ervaren als een bevestiging van hun inspanningen en tevens een bijkomende stimulans vinden in de geformuleerde aanbevelingen ten einde de kwaliteit van het academisch onderwijs verder te verbeteren en te versterken. Prof. dr. Marc Vervenne Voorzitter VLIR
Voorwoord van de visitatiecommissie politieke wetenschappen Deel uitmaken van een visitatiecommissie is voor iedereen een diepgaande ervaring, zowel op professioneel als op persoonlijk vlak. Deze ervaring impliceert dat iedereen het beste van zichzelf geeft en bij een dergelijke opdracht is de invulling van de rol door de voorzitter doorslaggevend voor de sfeer die in de visitatiecommissie heerst. In dit opzicht is het voorzitterschap door professor B. Tromp voorbeeldstellend en verdient hij alle eer voor de resultaten van deze visitatiecommissie. Op zeer korte tijd is hij erin geslaagd, om door zijn open en constructieve geest een aangename groepssfeer te creëren binnen de visitatiecommissie. Zijn diplomatieke houding en zijn zin voor humor creëerden een zeer aangename sfeer binnen de visitatiecommissie tijdens de uitvoering van haar werkzaamheden. Prof. Bart Tromp toonde zich een echte leider tijdens het uitvoeren van de ons toevertrouwde opdracht en werd daardoor ook het natuurlijk middelpunt van de visitatiecommissie. Hij heeft een zeldzame evenwichtige kwaliteit tentoon gespreid die zich situeert tussen een grondige professionele degelijkheid en een grote aandacht voor alle menselijke dimensies van de opdracht van de visitatiecommissie. Zijn professionele degelijkheid heeft hem nooit belet om de verschillende aspecten van onze opdracht in de juiste proportie te zien en om de diverse nuances tot uiting te brengen in de evaluaties van de te visiteren opleidingsprogramma s. Zijn sterke gehechtheid aan de menselijke dimensie wordt zowel door de diepte als door de zachtheid van zijn persoonlijkheid verklaard. Hij heeft altijd veel respect getoond voor alle leden van de visitatiecommissie en voor alle personen, ongeacht hun status, die we bij het uitvoeren van onze opdracht hebben ontmoet. In zeer korte tijd, is prof. Bart Tromp onvervangbaar geworden voor de visitatiecommissie. Daarenboven was hij een briljante geest die deze commissie leidde. Hij was bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, Senior Research Fellow van het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael, politiek columnist van Het Parool en De Gelderlander, en commentator internationale politiek van Elsevier. Hij was gespecialiseerd in de theorie en geschiedenis van de internationale betrekkingen. Het hoge niveau en de hoge waarde van zijn professionele werkzaamheden, ondermeer in het domein van de wereldsysteemtheorie, hebben ervoor gezorgd dat hij een grote erkenning geniet in Vlaanderen en in Nederland. Het was daardoor vanzelfsprekend dat zijn wetenschappelijk leiderschap een internationale dimensie heeft aangenomen op het vlak van de politieke wetenschappen. Wij hebben, door het plotse heengaan van prof. Bart Tromp, allen een goede collega en een sterke personaliteit verloren die ons inmiddels zo vertrouwd en nabij was. Het is dan ook met een diepe ontroering dat wij aan hem eer brengen en hem onze grote dankbaarheid uitdrukken.
De commissie bezocht de academische opleidingen in de politieke wetenschappen aan de Vlaamse universiteiten met als opdracht een oordeel te geven over de bachelor, de masteropleidingen en de master-na-master opleidingen politieke wetenschappen. De visitatiecommissie heeft daartoe een zorgvuldige studie gemaakt van elke opleiding en baseerde zich daarbij in eerste instantie telkens op het door de opleiding samengestelde zelfevaluatierapport. Tijdens de bezoeken aan de instellingen zijn de uitvoerige gesprekken en de dikwijls boeiende discussies die de commissie voerde met studenten, alumni en het personeel van de opleidingen een goede, noodzakelijke aanvullende bron van informatie gebleken bij het zelfevaluatierapport om tot een waarheidsgetrouw oordeel te komen over elke opleiding. Deze visitatiecommissie heeft met veel inzet en in grote eensgezindheid haar taak uitgevoerd. Dat had enerzijds te maken met de samenstelling van de commissie, waarin zowel zeer ervaren hoogleraren als jonge studenten, elk voor zich en in goede samenwerking, op uitstekende wijze hun rol hebben vervuld. Dat had anderzijds ook te maken met de zeer aangename wijze waarop de commissie overal is ontvangen en de grote openheid die wij van de zijde van de bezochte instellingen mochten ervaren. Graag wil ik op deze plaats de erkentelijkheid van de commissie verwoorden voor deze zowel vruchtbare als stimulerende ontmoetingen. De visitatiecommissie is de opleidingen erkentelijk voor de grote aandacht die de bezochte instellingen hebben besteed aan het opstellen van de zelfevaluatierapporten. Ze heeft eveneens de gastvrijheid waarmee zij bij de opleidingen is ontvangen zeer op prijs gesteld. De visitatiecommissie wil haar bijzondere waardering uitdrukken voor de wijze waarop mevr. dr. ir. Els Van Zele en mevr. Ilse De Vooght, de twee projectbegeleiders, stafmedewerkers van de VLIR, de commissie hebben bijgestaan bij de redactie van het visitatierapport. Als voorzitter wil ik alle leden van de visitatiecommissie hartelijk danken voor hun grote toewijding en de wederzijdse vertrouwensrelaties in alle stadia van de visitatieopdracht. Met de inzet van mevr. dr. ir. Els Van Zele en mevr. Ilse De Vooght en van de commissieleden, is de visitatiecommissie politieke wetenschappen erin geslaagd om een rapport in consensus op te stellen. Persoonlijk houd ik er ook aan om hier ook mijn dank uit te spreken, ten aanzien van de collega s in de politieke wetenschappen in Vlaanderen, omdat zij mij, door mij voor te dragen als kandidaat commissielid, de kans hebben gegeven om aan deze boeiende, intense en verrijkende ervaring deel te nemen. Prof. Dr. Pierre Vercauteren
Laat niet verloren gaan Laat niet verloren gaan. Niet het werken en zwoegen. Niet een ster aan de hemel. Niet een zaad in de aarde. Niet het lied in het hart van de mens. Laat niet verloren gaan de dromen noch het verlangen. De schoonheid niet die ons tot bloei brengt. Het lachen niet dat ons optilt. De tranen niet in de bedding van dit bestaan. Laat niet verloren gaan de voetstap van de geliefde. De klank van zijn stem niet. Zijn gloed, zijn moed en zijn trouw niet. Niet de hoop die hem rechthoudt. Niet het woord dat ons bijblijft. Niet de troost van nabijheid. Niet de naamloze leegte. De stilte nadien. Laat niet verloren gaan. Niet de moed ondanks alles. Niet de weg die gegaan wordt. Niet het vruchteloos hopen. Niet het lichaam gebroken. Niet het stemloos verdriet. Laat niet verloren gaan. Het licht in de ogen. Het land van belofte. Het geheim van dit leven. De kracht van de ziel. Laat niet verloren gaan. Geen naam. Geen ogenblik. Kris Gelaude
Inhoud Voorwoord van de voorzitter van de VLIR 3 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie 5 In memoriam prof. Dr. Bart Tromp 7 Deel 1: Algemeen deel 11 I. De onderwijsvisitatie Politieke Wetenschappen 13 II. Het referentiekader 21 III. Algemene bevindingen van de commissie 41 IV. De opleidingen in vergelijkend perspectief 47 V. Tabellen met scores, onderwerpen en facetten 67 Deel 2: Opleidingsrapporten 75 I. Vrije Universiteit Brussel 77 II. Katholieke Universiteit Leuven 115 III. Katholieke Universiteit Leuven (MEPP) 157 IV. Universiteit Gent 189 V. Universiteit Gent Master of Conflict and Development 227 VI. Universiteit Antwerpen 265 VII. Universiteit Antwerpen 327 Bijlagen 373 Bijlage 1: Personalia van de leden van de Commissie 373 Bijlage 2: De bezoekschema s 381