Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2018/2019 nr 2. Oktober 2018 Beste tellers, 2 oktober 2018 Het was een prachtig telweekend in september. Bijna zomers weer, weinig wind, een mooi tij op het wad. In de week erna sloeg het weer om en kregen we de eerste herfststorm. In de nacht van 20 september hoorde ik de eerste Kolganzen over Ulesprong gaan, maar dat was een enkel klein groepje en daarna bleef het stil tot op de dag van het schrijven van deze nieuwsbrief. Op 26 september noteerde Thijs de Boer de eerste aflezingen van halsbanden van Kleine Rietganzen bij Sandfirden, via een gezenderd individu weten we dat op 25 september de eerste Dwergganzen bij het Lauwersmeer waren. Ondertussen zijn er al wel mooi wat Rotganzen aangekomen in het Waddengebied, terwijl grote groepen Brandganzen nog even op zich laten wachten. Benieuwd wat er in het telweekend inmiddels aan ganzen gearriveerd zal zijn. Tellen maar! In deze nieuwsbrief terugblikken op de tellingen van september en ook een uitnodiging voor een speciaal slaapplaatsenavondje. Aankomst van Bonte Strandlopers, Kanoeten, met ook nog wat Rossen Grutto's, Zilverplevieren en Drieteenstrandlopers vanaf Griend op Richel, 15 september 2018 (foto: Romke Kleefstra). Ganzen in september Het overzicht van ganzen en zwanen in september jl. is helaas nog verre van volledig. Van enkele belangrijke regio s als Groote Wielen, Alde Feanen, Sneekermeergebied, Witte en Zwarte Brekken, omgeving Nannewiid/Easterskar, Slotermeer en omgeving ontbreken gegevens nog. Ik hoop van harte dat die snel zullen volgen, want daar zitten in september toch grote aantallen Grauwe Ganzen. Ook met de oogst van maïsakkers werden elders de nodige gezien. Daarnaast is september ook van groot belang voor veel nijsgjirrige en extra soorten, zoals Grote Zilverreigers, Visarenden, Torenvalken, IJsvogels e.d. Tel daarom ook in september, beste mensen!
Figuur 1. Grauwe ganzen in september 1994-2018 De laatste twee seizoenen zijn grijs weergeven, omdat de gegevens daarvan niet volledig zijn en geen schatting van het aantal ontbrekende ganzen is gemaakt. De aantallen Grauwe Ganzen in september zijn gegroeid (figuur 1). In de jaren 1994-2005 ging het om gem. 11.800 Grauwe Ganzen in Fryslân. In 2006-2016 bedroeg dat gem. 31.650 Grauwe Ganzen. Vorig jaar telden we er ruim 26.000, maar daar ontbreken o.a. die van het Lauwersmeer nog. September jongstleden werden 21.719 geteld, maar zoals gezegd is die telling nog verre van volledig. Het lijkt erop dat het werkelijk totaal dan vermoedelijk overeen zal komen met dat uit de periode 2012-2016 (rond de 35.000 Grauwe Ganzen). Grauwe Ganzen op maïsstoppel, met daartussen Grauwe Gans 'RBX' (groene halsband), op 16 juni 2008 voorzien van een halsband en still alive. Terband, 16 september 2018 (foto: Romke Kleefstra). De grootste aantallen komen uit De Deelen e.o. (3729), Rottige Meente e.o. (2622) en omgeving Elahuizen/Woudsend (1680). Bij De Deelen was het fraai om te zien dat daar niet alleen plaatselijke broedvogels scharrelen, maar ook kennelijk Terschellinger Grauwe Ganzen, die afgelopen voorjaar werden voorzien van een halsband en zodoende als Skylgers herkenbaar waren. Slaapplaatstelling Grote Zilverreiger These great white egrets are like common birds here!, zei een Britse college van de BTO tegen me, toen we maandag 1 oktober per bus van Workum naar Grote Zilverreigers op de slaapplaats in de 'Lytse Deelen' bij Ulesprong in de vroege ochtend van 26 september 2018 (foto: Romke Kleefstra). Westhoek reden voor een excursie met de International Wader Study Group (IWSG). De IWSG hield in het laatste weekend van september haar jaarlijkse conferentie in Workum en dat werd afgesloten met excursies, waaronder naar de hoogwatervluchtplaatsen van Westhoek en Zwarte Haan. Dat er veel Grote Zilverreigers in Fryslân zijn voor de tijd van het jaar blijkt ook wel uit de resultaten van de tellingen in september. Hoewel die dus verre van volledig zijn, werden toch maar liefst 702 individuen geteld, wat beduidend meer zijn dan de ruim 550 vorig jaar september. Zoveel Grote Zilverreigers overdag betekent nóg méér Grote Zilverreigers s avonds op de slaapplaatsen. Voor 20 oktober aanstaande staat een slaapplaatstellingen van Grote Zilverreigers (en Aalscholvers) op het programma. Vorig jaar liep het oktoberaantal op de slaapplaatsen richting de 2000! Niet alle plekken werden geteld, waaronder De Leijen, Makkumer waarden, Koevordermeer en It Swin. Desondanks werden 1839 Grote Zilverreigers geteld (tabel 1), waarvan de meeste in het Lauwersmeer (371), de Alde Feanen (209), Brandemeer (173), Geastmer Mar (bij Dokkum; 167) en bij de Groote Brekken (142). Vacante gebieden Na de oproep voor tellers in september zijn een flink aantal vacante telgebieden over de toonbank gegaan. Op het Friese vasteland zijn nu eigenlijk nog twee belangrijke clusters van telgebieden waar we dringend tellers nodig hebben. Dat is in de regio Witmarsum- Hichtum-Bolsward-Nijland en Spannenburg-Doniaga- Ouwsterhaule-Rotsterhaule. In het Waddengebied hebben we versterking nodig op Terschelling en Schiermonnikoog, waar een ganzenteller niet maandelijks op pad hoeft, omdat er tussendoor integrale watervogeltellingen plaatsvinden waarbij ook alle ganzen geteld worden. Voor tellingen van alle soorten watervogels zoeken we tellers voor het Tjeukemeer, De Leijen en ook nog bij Heeg (Rintjepoel, Palsepoel, Wegsloot). Belangstelling of weet je een
geschikte kandidaat? Laat het me weten via romke.kleefstra@sovon.nl. Nijsgjirrige soorten Ondanks een integrale telling van hoogwatervluchtplaatsen in de Waddenzee is het een kort lijstje aan nijsgjirrige soorten geworden. Het aantal Grote Zilverreigers staat hierboven genoemd. In het gebied van Scherpenzeel en Schoterzijl werd een Koereiger gezien, mogelijk dezelfde als die tijdens de praktijkochtend van de cursus wad- en watervogels tellen op 22 september bij It Easterskar gezien werd. De laatste Purperreigers van het seizoen (de meeste waren toen al weggetrokken) werden gezien in de veenweiden van bij Ulesprong (Warren) en Delfstrahuizen. Bij de kleiput van Koehool zat ook dit jaar weer een fraaie groep Duitse Sneeuwganzen. Fraai hoe ze nu al jarenlang steevast Koehool bezoeken. Tel ze! Romke Kleefstra Tabel 1. Grote Zilverreigers op slaapplaatsen in oktober 2017. Slaapplaats N Slaapplaats N Lauwersmeer 371 Jentjemeer, Sneekermeer 0 Geastmer Mar, Dokkum 167 Spekland, Sneekermeer 1 Wide Mar 65 Sneekermeer-Zuid 32 Wiersylsterrak 87 Terkaplester Poelen 42 De Zuiderpolder, Franeker 0 Fônejacht, Warten 0 Mar fan Miedema 7 Alde Feanen 209 Zandwinning, Hurdegaryp 0 Kraanlannen 23 Twijzelermieden 16 It Eilân 17 Ottema-Wiersmareservaat 41 Botmar, Akkrum 7 Cornerwerderzand 0 Slûshoeke (Lytse Deelen) 37 Piamer Koaiwaard 88 De Deelen 61 Warkumerbûtenwaard-Zuid 0 Terwispeler Grootschar 5 Mokkebank 0 zandwinning Nij Beets 11 Het Vliet, Blauwhuister Poelen 43 It Easterskar 15 Oudegaasterbrekken 0 Eendenkooi Bakhuizen 44 Hisse- en Piekemar 0 Groote Brekken 142 Schuttelpoel 0 Woudagemaal, Lemmer 0 Rakkenpôle, Heegermeer 0 Brandemeer 173 eilanden Witte en Zwarte Brekken 16 Rottige Meente 97 De Staten/Oudhof, WZ Brekken 22 Lendevallei 0 Rasterhofpark, Sneek 0 Prikkedam Makkinga 0 totaal 1839 Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in Fryslân tijdens de maandelijkse Sovon-telling in september 2018. Soort N Naam gebied(en) Waarnemer(s) Roerdomp 1 Schoterzijl-Scherpenzeel Theo Meijer Roerdomp 1 Kooiwaard-Workumerwaard Jan Kramer Koereiger 1 Schoterzijl-Scherpenzeel Theo Meijer Purperreiger 2 De Warren Romke Kleefstra Purperreiger 1 Veenpolder Delfstrahuizen Jan de Vlas Sneeuwgans 1 Rinsumageest-Aldtsjerk Bert Kuiper Sneeuwgans 72 Koehool-Voorgronden Epi Mulder Raaf 1 Fochteloërveen-Oost Sjouke Scholten Romke Kleefstra, Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk 2, 8911 EM Leeuwarden tel.: 06-10646640, e-mail: romke.kleefstra@sovon.nl Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: 058-2121648, e-mail: j.r.kramer@hetnet.nl
Extra Soorten Beste tellers, 1 oktober 2018 In het afgelopen telweekend waren naast de voor september gebruikelijke Extra Soorten ook nog wat bonussoorten, zoals bijvoorbeeld Lepelaars (1931 exemplaren, inclusief de Wadden) en Reuzensterns (25 exemplaren) aanwezig. In het komende telweekend zullen die bonussoorten nagenoeg allemaal naar zuidelijker streken zijn vertrokken. Maar afhankelijk van de situatie in de broedgebieden en op de migratieroute, zullen dan wellicht verscheidene tellers in onze contreien weer kunnen genieten van onder anderen de langdurig biddende Ruigpootbuizerds, denk ik zo. Van de kleinere uitgave van zo n biddende vogel, de Torenvalk, zijn bij de afgelopen septembertelling in 59 telgebieden waarnemingen ingeboekt. Om de aantallen van de Torenvalk als Rode Lijstsoort te kunnen blijven volgen, vragen we aan de Friese tellers om bij de maandelijkse tellingen de waargenomen Torenvalken (zo mogelijk met de sexe aanduiding) te blijven noteren en die tegelijk met de andere waargenomen soorten in te voeren in de database van Sovon. Enkele van de ruim 100 opvettende Lepelaars in de baai voor de vogelkijkhut bij Piaam (foto Jan Kramer, 16 september 2018). Extra Soorten in september 2018 op het vasteland van Fryslân De aantallen van zowel het grotere spul als van het kleinere grut van de Extra Soorten waren bij de telling in afgelopen september nagenoeg een kopie van die in september 2017 (zie tabel 3). Het totaal van 82 Bruine Kiekendieven was maar 2 lager dan het aantal bruine kieken in september vorig jaar. Het septembergemiddelde voor deze soort bij de maandelijkse watervogeltellingen vanaf 2003 is 57, met als maximum 85 in september 2004. De kleine aantallen van Ruigpootbuizerds, Slechtvalken, Smellekens, Velduilen en Visarenden waren in de afgelopen telmaand gelijk of nagenoeg gelijk aan de aantallen van september vorig jaar en aan de 14-jarige septembergemiddelden. De tellers in het Easterskar/Skarlannen, in de Rottige Meenthe/Linde en Nieuwe Weper e.o. hadden het genoegen om bij de afgelopen telling Zeearenden in hun telgebied te zien. In totaal 4 van die grote joekels. Zoals Romke al aangaf is dat niet compleet, omdat er van enkele gebieden nog gegevens ontbreken, zoals de Alde Feanen. Van het kleinere grut kwam alleen de IJsvogel in de boeken. Met maar 5 waarnemingen fors lager dan de 17 in september 2016 en de 9 in september vorig jaar. Onder het kopje IJsvogelstand krijgt geweldige klap werd in de digitale Sovon-Nieuwsbrief van mei 2018 al aangegeven, dat in heel veel onderzochte broedgebieden waar in 2017 IJsvogels hebben gebroed nu geen broedgevallen werden aangetroffen. Zie https://www.sovon.nl/nl/nieuwsbrief/view/8246. Torenvalken! Vanaf januari 2018 is aan de tellers in Fryslân gevraagd om bij de maandelijkse tellingen in alle watervogel- en ganzen- en zwanentelgebieden de Torenvalken te tellen. Vóór die datum werden de Torenvalken in een beperkt aantallen gebieden incidenteel geteld. In het overzicht (tabel 6) staat vanaf januari 2018 links in het vakje het maandtotaal van de getelde Torenvalken en rechts het gemiddelde aantal Torenvalken per telgebied waarin Torenvalken zijn gezien. Als referentiekader zijn ook de maandtotalen vóór januari 2018 in het overzicht opgenomen.
Reuzensterns bij de Workumerbuitenwaard (zie tekst hieronder). Foto Jan Tijsma, 14 september 2018. Reuzenstern, een prachtige doortrekker Prachtig om een flink aantal van de hier maar kort en bovendien schaars aanwezige Reuzensterns een poosje in het eigen telgebied te kunnen bewonderen. Maximaal 140 exemplaren waren in augustus/september 2018 tegelijkertijd in Nederland aanwezig. Het merendeel pleisterde op enkele vaste locaties langs de Friese IJsselmeerkust, zoals ruim 30 exemplaren voor de Workumerbuitenwaard. Zie foto, gespot vanaf de uitzichtheuvel. Freonlike groetnis en in noflike telling tawinske, Jan Kramer Tabel 3. Aantallen Extra Soorten tijdens de maandelijke tellingen van Sovon in september 2003-2018. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Gem. Blauwe Kiekendief 4 4 5 3 1 4 4 7 2 2 6 2 6 5 4 2 3,9 Bruine Kiekendief 65 85 52 43 33 73 44 59 37 66 54 49 58 52 84 82 56,9 Frater 20 0 0 0 12 0 12 0 0 26 0 0 0 0 0 0 4,7 Grote Gele Kwik 0 0 1 3 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0,4 IJsgors 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0,3 IJsvogel 1 4 3 6 8 6 8 0 1 0 0 1 8 17 9 5 4,8 Ruigpootbuizerd 0 3 3 1 0 3 0 3 2 3 4 1 2 2 0 2 1,8 Slechtvalk 8 5 11 13 11 14 11 14 6 15 21 12 19 13 7 7 12,0 Smelleken 1 1 0 1 2 2 2 3 3 0 1 0 1 1 1 1 1,3 Sneeuwgors 0 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0,3 Strandleeuwerik 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 Velduil 2 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 2 0 0 1 2 0,7 Visarend 3 4 11 2 5 3 1 2 5 4 5 3 4 9 3 6 4,3 Zeearend 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 3 4 0,5 totaal 107 109 87 72 72 105 83 95 56 118 92 71 99 99 112 111 91,8 Tabel 4. Extra Soorten tijdens de integrale hoogwatervluchtplaatstelling in september 2018 (eilanden en platen). BRUINE KIEKENDIEF SLECHTVALK Vliehors, oost Peter de Boer 1 Richel Romke Kleefstra, Marten Sikkema 1 Kroon's polders Menno van Straaten 2 Grieën Leo Bot 1 Posthuiswad Peter de Boer 4 1e Duintjes Ruurd Noordhuis 2 Grieën Leo Bot 1 Ameland-oost Peter Brouwer 1 De Groede Marc van Roomen 1 Plaat Rob Strietman 1 1e Duintjes Ruurd Noordhuis 1 Plaat Theo Baas 1 4e Duintjes Joost van Bruggen 1 Rif Theo Baas 1 Ameland-west Kees v. Scharenburg c.s. * 4 SMELLEKEN Ameland-oost Peter Brouwer 2 Strand de Vliehors Carl Zuhorn 1 IJSGORS De Groede Marc van Roomen 1 2e Duintjes Rob Vogel 1 Punt en Muy Erik van Winden 1 IJSVOGEL Ameland-west Kees v. Scharenburg c.s. * 1 Ameland-west Kees v. Scharenburg c.s. * 1 VISAREND * Kees van Scharenburg, Nelly van Brederode, Peter Brouwer Polder Noord Hans van Stijn 1
Tabel 5. Extra Soorten tijdens de maandelijkse telling van Sovon op het Friese vasteland in september 2018. BLAUWE KIEKENDIEF BRUINE KIEKENDIEF vervolg Polder Pingjum Jan Visser 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Schraard - Exmorra Kornelis Nijboer, J Tielenburg 1 Holwerd west binnendijks Harry Feenstra 1 BRUINE KIEKENDIEF Blija oost buitendijks Jaap Meindertsma 5 Wierzijlsterrak Sieds Boersma 1 Blija west buitendijks Hendrik van der Wal 2 Blikfeart Epi Mulder 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 2 Holwerder & Blijaerpolder Henk Hiemstra 2 Blija west binnendijks Hendrik van der Wal 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 2 Ferwerd buitendijks Auke Visser 2 Polder het Hantumerleeg zuid Sieds Boersma 2 Noorderleeg west bui noordwest A. Dijkstra, L Barkema,Jan de Boer 3 Hantumhuizen - Bollingawier Sieds Boersma 2 Noorderleeg west bui noordoost A. Dijkstra, L Barkema,Jan de Boer 1 Hantumerhoek - Dokkum Sieds Boersma 1 Oude Bildtpollen west buitendijks Hans Horstmann 3 Rinsumageest - Oudkerk Bert Kuiper 1 Koehool - Westhoek buitendijks Epi Mulder 1 Bouwe Pet e.o. J. Seinstra, Piet vd Polder 1 IJSVOGEL Dokkumergrootdiep - Oostrum Sieds Boersma 1 De Deelen e.o Romke Kleefstra 3 De Hammen Sije Schotanus 1 Polder Houttoom (incl. eendekooi) W.H. ten Klooster 2 Warga - Grouw Joop de Graaf 1 RUIGPOOTBUIZERD Terwispeler grootschar Tjeerd Geertsma 1 Ferwerd buitendijks Auke Visser 2 De Deelen e.o Romke Kleefstra 2 SLECHTVALK De Lauwers - Gerkesklooster - Sht Jeffrey Huizenga 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 De Leijen Sjouke Scholten 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Polder Geele Strand Jan Kramer 3 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus 2 Gaast - Doniaburen - Workum Jan Kramer 1 Blija west buitendijks Henk Hiemstra 1 Woudsenderschar Anne Gersjes 2 Noorderleeg west bui noordwest A. Dijkstra, L Barkema,Jan de Boer 1 Slotermeer - Spannenburg Anne Gersjes 4 Oude Bildtpollen west buitendijks Hans Horstmann 1 Ouwsterhaule - Rotsterhaule Sjouke Scholten 1 SMELLEKEN Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema 1 Holwerd oost binnendijks Sije Schotanus 1 Veenpolder Delfstrahuizen J. de Vlas 1 VELDUIL Boezemlanden Groote Brekken Kerst Boersma 3 Noorderleeg west bui noordwest A. Dijkstra, L Barkema,Jan de Boer 2 Polder Echten - Kromme Warren J. de Vlas 2 VISAREND Brandemeer/De Hellingen Heine van Dijk 3 Polder Cornwerd Cor de Vries 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 2 De Deelen e.o Romke Kleefstra 1 Schoterzijl - Scherpezeel Henk Ruiter 1 oost van de Leijen - Rottevalle Sjouke Scholten 2 Rottige Meenthe noord P S weg Henk Ruiter 1 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter 1 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter 3 Tjonger Krompad - Slijkenburg Henk Ruiter 1 Tjonger Krompad - Slijkenburg J. de Vlas 1 ZEEAREND m34, Workumerwaard Jan Kramer 2 Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema 2 Paesemerlannen Marit Heegstra, Antje Postma 3 Rottige Meenthe - Linde Henk Ruiter 1 Moddergat - Wierum binnendijks Klaas van der Bij 1 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus 4 Tabel 6. Aantallen Torenvalken tijdens maandelijkse tellngen van Sovon op het vasteland van Fryslân (zie voor een nadere omschrijving de tekst onder het kopje Torenvalken!. september oktober november december januari februari maart april 2016/2017 146 96 103 19 87 19 22 30 2017/2018 122 49 46 45 231 2.45 93 1.75 86 1.65 55 1.57 2018/2019 113 1.91
Vogels op slaapplaatsen: stand van zaken in Friesland 2018 Een groot deel van de levenscyclus van vogels bestaat uit slapen. Toch weten we nog maar weinig van het nachtelijk gedrag van veel soorten. Waar slapen vogels? Welke vogels slapen gezamenlijk? In welke aantallen slapen vogels samen? Friesland is van enorm belang voor watervogels, grote delen van de wereldpopulaties van verschillende soorten, met name ganzen, komen s winters in de provincie voor. Veel van deze soorten slapen ook gezamenlijk en dat levert een mooi moment op om tot een telling van het aantal individuen te komen. We weten bijvoorbeeld hoeveel ganzen in Friesland overwinteren en waar ze foerageren dankzij de maandelijkse ganzen- en zwanentellingen van Sovon, maar waar die grote aantallen ganzen overnachten is maar deels bekend. Om een antwoord op deze vragen te krijgen, organiseert Sovon Vogelonderzoek Nederland een Slaapplaatsenavondje op donderdag 1 november in de bovenzaal van Hotel Oostergoo, Nieuwe Kade 1 te Grou. Inloop met koffie/thee vanaf 19.30, de avond zelf duurt van 19.45 tot ongeveer 21.30 (met in de pauze een drankje op kosten Sovon). Tijdens deze avond komen meerdere aspecten aan bod die te maken hebben met slapende vogels, met bijzondere aandacht voor de ganzen. Paul van Els en Sjouke Scholten, respectievelijk landelijk en provinciaal slaapplaatsencoördinator van Sovon, leggen u graag alles uit over het slaapplaatsgedrag van een verscheidenheid aan soorten, het belang van Friesland voor slapende vogels, hoe vogels op slaapplaatsen te tellen en meer. Bovendien houdt Sovon al enkele jaren de slaapplaatsaantallen van onder meer Grote Zilverreiger, Grutto, Kemphaan, Scholekster, Wulp en Aalscholver bij en tijdens de presentatie zullen we voor het eerst meerjarige trends van deze soorten laten zien. De informele avond heeft dus zowel de absolute beginner als de wat meer ervaren teller wat te bieden en biedt ook de kans om al uw vragen over slapende vogels en slaapplaatstellingen beantwoord te krijgen. Om een goed beeld te krijgen van waar ganzen slapen en hoe belangrijk Friese meren en moerassen voor ganzen zijn, willen we graag dat er meer slaapplaatsen geteld worden. Wil je zelf eens aanwezig zijn bij een dergelijke telling of deelnemen hieraan, dan nemen onze veldmedewerkers u graag een keer mee het veld in. Tijdens het slaapplaatsenavondje zal dan ook dieper worden ingegaan op het tellen van ganzen op slaapplaatsen en kunt u kennismaken met onze veldwerkers. Mocht u echter verhinderd zijn op 1 november en toch willen deelnemen aan een ganzentelling, dan is dat geen enkel probleem, neem dan even contact met ons op onderstaand e- mailadres of telefoonnummer. Paul van Els Meetnetcoördinator Slaapplaatsen & adviseur telefoon 06 82 32 87 59 024 7 410 421 e-mail paul.vanels@sovon.nl