Programma Bijbelse genres en hun uitleg (themales) ETS-Bijbelcursus Themales: Bijbelse genres en hun uitleg Welkom en opening Psalm 1 Mededelingen De Bijbel: een bibliotheek Genres in de Bijbel Narratief Poëzie Wet Wijsheid Brieven Apocalyps 1 2 WELKOM & OPENING Psalm 1 Psalm 1: een wijs gedicht over de twee wegen 1 Gelukkig de mens die niet meegaat met wie kwaad doen, die de weg van zondaars niet betreedt, bij spotters niet aan tafel zit, 2 maar vreugde vindt in de wet van de HEER en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht. 3 Hij zal zijn als een boom, geplant aan stromend water. Op tijd draagt hij vrucht, zijn bladeren verdorren niet. Alles wat hij doet komt tot bloei. 4 Zo niet de wettelozen! Zij zijn als kaf dat verwaait in de wind. 5 Wettelozen houden niet stand waar recht heerst, zondaars niet in de kring van de rechtvaardigen. 6 De HEER beschermt de weg van de rechtvaardigen, de weg van de wettelozen loopt dood. 3 4 Mededelingen Doelstellingen van deze les Een themales: Bijbelse genres en hun uitleg (Jaar 1) De overige themalessen : Jaar 2: Bijbeltalen en bijbelvertalingen Jaar 3: Ontstaan en betrouwbaarheid van de Bijbel Jaar 4: Persoonlijke omgang met de Bijbel Tentamen op 24 of 26 januari 2019 Jullie beseffen het belang van context en genre voor de betekenis en uitleg van een tekst. Jullie weten dat de Bijbel een bibliotheek van boeken met verschillende genres is. Jullie (her)kennen het genre van een Bijbelboek en kennen de bijbehorende uitlegprincipes. Jullie lezen de bijbelboeken met respect voor genre en zijn gemotiveerd de valkuilen te vermijden. Jullie kennen de volgende literaire vormen en kunnen deze methodisch verantwoord uitleggen: beeldspraak parallellisme qal wachomer 5 6 1
DE OPBOUW VAN DE BIJBEL De opbouw van de Bijbel De Bijbel is een bibliotheek Een bibliotheek Het verhaal van de Bijbel in 66 boeken: heilshistorie Tip: Bekijk Het grote verhaal van de Bijbel op ETS-online Het belang van context Hoe respecteer je het genre? 7 8 Een diversiteit van genres in de Bijbel Literary styles in the Bible Toon het bovenstaande filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=ouxj8owes8e Nederlandse ondertiteling kun je instellen via settings rechtsonder DE GENRES EN HUN UITLEG Narratief genre of geschiedenisvertellingen Poëtisch genre Wetteksten Profetie 9 10 1. Narratief genre: ong. 40% van de Bijbel 1. Hoe lezen we het narratieve genre: een voorbeeld Ook wel narratief genre genoemd. In: Genesis Jozua, Rechters en Ruth 1&2 Samuël, 1&2 Koningen Ezra, Nehemia en Ester Daniël, Jona, Haggaï Evangeliën en Handelingen (Grote) stukken narratief genre in: Exodus, Numeri Jesaja, Jeremia en Ezechiël Job In de Bijbel de eerste opdracht om een geschiedenis op te schrijven: in Exodus 17:8-16 Lees het verhaal grondig: Is er sprake van een hoofdpersoon? Wie? Wie zijn de andere karakters? Wat is hun onderlinge relatie? Wat is het plot: welk conflict komt tot ontknoping? Waar en wanneer speelt het zich af? In hoeverre neemt de verteller een rol in? Hoe past het in het geheel van het boek Exodus? 11 12 2
1. Narratief genre 1. Narratief genre Verhalen met een doel: bepaalde historische gebeurtenissen uit het verleden weergeven om betekenis en richting te geven aan mensen in het heden. Uiteindelijk vormen ze Gods verhaal. Valkuilen bij het lezen van het narratieve genre Kenmerken van het narratief genre in de Bijbel: basiselementen: karakters (hoofdpersoon, andere personages) plot / verhaallijn, vaak met een conflict de verteller informatie over God, wie Hij is en wat Hij doet 13 14 2. Poëtisch genre: ong. 30% van de Bijbel 2. Poëtisch genre We vinden poëzie in: Psalmen Job, Spreuken, Hooglied Klaagliederen (Grote) stukken poëtisch genre in: De grote en kleine profeten Nieuwe Testament: citaten van liederen Het poëtisch genre beschrijft met literaire vormen, zoals beeldspraak en gedachtenrijm, een emotionele wereld en roept op tot emotionele respons en reflectie. De lezer wordt niet geïnformeerd met feiten, maar gevormd door beelden, emoties en ideeën. 15 16 2. Poëtisch genre 2. Poëtisch genre Kenmerken van het poëtisch genre in de Bijbel: Beeldspraak De Heer is mijn herder, mij ontbreekt niets Parallellisme synoniem parallellisme Gelukkig de mens die niet meegaat met wie kwaad doen, die de weg van zondaars niet betreedt, bij spotters niet aan tafel zit. antithetisch parallellisme De HEER beschermt de weg van de rechtvaardigen, de weg van de wettelozen loopt dood. Valkuilen bij het lezen van het poëtische genre in de Bijbel: 17 18 3
2. Hoe lezen we het poëtische genre? 2. Hoe lezen we het poëtische genre: een voorbeeld Aanwijzingen om het poëtisch genre te lezen: Lees langzaam en overdenkend Verplaats je in de emoties van het gedicht Probeer de beeldspraak te duiden: welke emotie wordt verwoord en / of opgeroepen? Rechters 5:24-32: een gedicht over Rechters 4:17-23 Vergelijk het verhaal en het gedicht. Welke verschillen en overeenkomsten zie je? Wat kenmerkt het gedicht tov het verhaal? 19 20 3. Wetteksten (leefregels van het verbond) 3. Wetteksten (leefregels van het verbond) We vinden wetteksten in een groot deel van de Pentateuch (de vijf boeken van Mozes): meer dan 600 bepalingen vooral in Leviticus en Deuteronomium in ong. de helft van Exodus en Numeri verschil wet en thora Het genre wetteksten zijn (in deze les) de geboden en verboden in de eerste vijf boeken van Mozes, de leefregels van het verbond tussen God en Israël Kenmerken van het genre: Geboden en verboden in narratieve context Boodschap van falende mensen en aanleiding tot hoop 21 22 3. Wetteksten (leefregels van het verbond) 3. Hoe lees je de wetteksten? Valkuilen bij het lezen van de wetteksten Aanwijzingen voor het lezen van de wetteksten De leefregels plaatsen in hun narratieve context: het Mozaïsche verbond was nauw verbonden met het innemen en wonen in het beloofde land. Het Mozaïsche verbond was goed, maar is vervangen door het nieuwe verbond met Christus als hogepriester. Dus: overweeg de vraag in hoeverre deze leefregels voor ons vandaag de dag gelden. Interpreteer en pas toe door de bril van het NT: welke rol spelen de regels in het nieuwe verbond? 23 24 4
3. Hoe lees je de wetteksten: een voorbeeld 4. Profetisch genre Lees Leviticus 5:2-6: Wat betekende die tekst binnen het verbond van God met Israël? Lees Mar.7:15, 20-23: Wat zegt Jezus hier over onreinheid? Drie grote profetenboeken zijn een mengeling van proza en poëzie: Jesaja, Jeremia en Ezechiël De twaalf kleine profeten: grotendeels poëtisch: Hosea, Joël, Obadja, Micha, Nahum, Habakuk en Sefanja voornamelijk in proza: Jona, Haggai en Maleachi. een mengeling van proza en poëzie: Amos en Zacharia Naast profetisch ook apocalyptisch: Daniël Openbaring 25 26 4. Profetisch genre 4. Profetisch genre Uitspraken in opdracht van God. Zo zegt de HEER Soms voorspelling, maar meer proclamatie van Gods waarheid voor die tijd en situatie Valkuilen bij het lezen van het profetische genre in de Bijbel: Kenmerken van het genre: Veel gebruik van poëzie Basisboodschap: 1. Bekeer u, want u heeft het verbond verbroken (bv door afgoderij, sociaal onrecht, lege rituelen); 2. Als u zich niet bekeert, volgt er oordeel; 3. Maar er is hoop: toekomstig herstel boven het oordeel uit. 27 28 4. Hoe lezen we het profetische genre? 4. Hoe lezen we het profetisch genre: een voorbeeld Aanwijzingen om het profetisch genre te lezen: Onderzoek altijd de historisch-culturele en theologische context Heb oog voor de grote lijnen: welke waarheid van God wordt opnieuw voor ogen gehouden? Probeer de beeldspraak te duiden: welke emotie wordt verwoord en / of opgeroepen? Lees Hosea 4:1-3 Wat verwijt Hosea de Israëlieten? Welke ge-/verboden liggen ten grondslag aan dit verwijt? Hoe gaat Hosea daarmee om? Welke beeldspraak kom je tegen en hoe duid je die? Oftewel: welke emotie wil Hosea verwoorden en/of oproepen? 29 30 5
DE GENRES EN HUN UITLEG 5. Wijsheid Wijsheid Brieven Apocalyps OT wijsheidsboeken: Spreuken, Job, Prediker en Hooglied Wijsheid in Klaagliederen en de Psalmen NT: wijsheid in de Bergrede de Jacobusbrief 31 32 5. Wijsheid 5. Wat is wijsheid? Omschrijving van het genre Spreuken 1:7 Het begin van alle kennis is ontzag voor de HEER; een dwaas veracht de wijsheid en weigert elk onderricht. Spreuken 9:10 (het lied van wijsheid en dwaasheid) Wijsheid begint met ontzag voor de HEER, inzicht is vertrouwdheid met de Heilige. Cees Stavleu in: Studiebijbelmagazine, jaargang 5, juni 2012 33 34 5. Wat is wijsheid? 5. Hoe lezen we het wijsheidsgenre: een voorbeeld Lees Spreuken 6:27-29: Welke waarheid uit de Thora van Mozes wordt bevestigd? Wat maakt deze spreuk anders dan dat gebod (qua formulering en uitwerking)? Welke waarde of norm wordt hier gecommuniceerd? In hoeverre vind je deze spreuk concreet of praktisch? Cees Stavleu in: Studiebijbelmagazine, jaargang 5, juni 2012 35 36 6
5. Hoe lezen we het wijsheidsgenre? 5. Wijsheid Lees de spreuken als spreekwoorden, niet als beloften of dogma s Respecteer de kenmerken: vaak hyperbolen, contrasten, beeldspraak, parallellisme Lees Job en Prediker in één keer Besef dat het wijsheidsgenre meerdere niveaus kent, die elkaar aanvullen: aandacht voor het ideale: krijgen wat je verdient (Spreuken, sommige Psalmen) aandacht voor het raadselachtige: je krijgt niet altijd wat je verdient! (Job, Prediker) lyrische wijsheid, aandacht voor de romantische en mysterieuze liefde tussen man en vrouw (Hooglied) Valkuilen bij het lezen van het wijsheidsgenre 37 38 6. Gelijkenissen en metaforen 7. Brieven Gelijkenissen: wordt in de les over Lucas behandeld Metaforen: wordt in de les over Johannes behandeld De brieven staan in het Nieuwe Testament: 13 brieven op naam van Paulus 1 brief aan de Hebreeën van een onbekende auteur 1 brief van Jacobus 2 brieven op naam van Petrus 4 brieven van Johannes (inclusief Openbaring, dat tevens apocalyps en profetie is) 1 brief van Judas Kortom, het hele NT behalve de Evangeliën en Handelingen 39 40 7. Brieven 7. Brieven qal wachomer als literaire vorm Brieven zijn gelegenheidsdocumenten van een specifieke afzender aan een bepaalde groep, vaak met een specifieke aanleiding en een specifiek doel. Voorbeeld: het aanhoren van een telefoongesprek Kenmerken van het genre: Specifiek en meestal niet algemeen: wij lezen mee over de schouders van de doelgroep Meestal geen complete theologische verhandeling Aanwezigheid van literaire vormen zoals beeldspraak, opsommingen, citaten, retorische vragen enzovoort. Rond de tijd van het NT: Joodse regels om de schrift uit te leggen Eén daarvan: qal wachomer = licht en zwaar Omschrijving: Wat van toepassing is op het lichte, is ook van toepassing op het zware als er overeenkomst is tussen beide Voorbeeld van Jezus in Luc.11:13: Als jullie dus, ook al zijn jullie slecht, je kinderen al goede gaven schenken, hoeveel te meer zal de Vader in de hemel dan niet de heilige Geest geven aan wie hem erom vragen. 41 42 7
7. Brieven 7. Hoe lezen we de brieven? Valkuilen bij het lezen van de brieven in de Bijbel: Aanwijzingen om de brieven te lezen: Onderzoek altijd de historisch-culturele context: wie is de schrijver, wie is de doelgroep, hoe is hun onderlinge relatie, enz. Onderzoek altijd de literaire context: wat wordt er geschreven over aanleiding en doel in de brief zelf? Hoe past elke alinea in het geheel van de brief? 43 44 7. Hoe lezen we de brieven: een voorbeeld 8. Apocalyps Lees Efeze 5:15-21 en Efeze 5:22-6:9. Hoe verhouden die twee passages zich tot elkaar? Apocalyptische passages in: Ezechiël, Daniël, Zacharia en Jesaja Brief in apocalyptisch en profetisch genre: Openbaring 45 46 8. Apocalyps 8. Apocalyps Het apocalyptisch genre wordt gebruikt in moeilijke tijden, waar dit genre pessimistisch over schrijft. Er wordt oordeel en redding aangekondigd, een bemoedigende en troostende boodschap dat er een betere tijd zal aanbreken. Dit alles wordt vaak geschreven vanuit een hemels perspectief, vandaar het gebruik van beeldspraak en symboliek. Het perspectief biedt troost in de huidige situatie. Valkuilen bij het lezen van het apoclyptisch genre: Kenmerken van het genre: Typische literaire vorm en structuur, waarbij de tekst symbolisch gerangschikt wordt (in Openbaring in zevens) Sprake van dromen, visioenen, veel symboliek Vaak sprake van een tolkengel die de schrijver dingen laat zien en uitlegt. 47 48 8
8. Hoe lezen we het apocalyptisch genre? 8. Hoe lezen we het apocalyptisch genre: een voorbeeld Aanwijzingen om het apocalyptisch genre te lezen: Onderzoek altijd de historisch-culturele context: wat is de boodschap van het boek voor de eerste lezers en hoe zouden zij het hebben begrepen? Lees symboliek als symboliek. Duid de symboliek mbv OT en historische context. Focus op de hoofdboodschap en lees de details in het licht van die boodschap. Lees met een nederig hart. Lees Openbaring 4:1-8, het eerste deel van het troonvisioen in Opb.4-5 Vergelijk de passage met Ezech.1 en Jesaja 6:1-3. Hoe helpen de oudtestamentische passages om de symboliek in het troonvisioen te duiden? 49 50 Samenvatting Bijbelse genres en hun uitleg Genres: narratief genre, poëzie, wetteksten, profetie en wijsheid, brieven en apocalyps. Van elk genre: de kenmerken, de uitlegtips, de valkuilen en een oefening. Literaire vormen: beeldspraak, parallellisme en qal wachomer. Het hoofddoel van deze les: Je kunt de Bijbel met respect voor haar genres lezen en uitleggen Je hebt groeiend verlangen dit Woord een verantwoorde rol in je leven te geven Huiswerk Bijbel + ETS-online: Lucas Rondreis door de Bijbel: Lucas 51 52 9