Roermond, Swalmen schorsdepot Een archeologische begeleiding N. Huisman Dit briefrapport is geautoriseerd door: Autorisatie: N.M. Prangsma ADC ArcheoProjecten, Amersfoort, juli 2009 Foto s en tekeningen: ADC ArcheoProjecten, tenzij anders vermeld ADC Rapport 1959 ISBN 978-90-6836-949-6 ADC ArcheoProjecten Postbus 1513 3800 BM Amersfoort Tel 033 299 8181 Fax 033 299 8180 Email info@archeologie.nl
2 Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied Provincie: Gemeente: Plaats: Toponiem: Kaartblad: Coördinaten: Limburg Roermond Swalmen Schorsdepot 58G 201.316/360.624 201.350/360.630 201.353/360.607 201.323/360.597 Projectverantwoordelijke: N. Huisman Bevoegde overheid: Gemeente Roermond Deskundige namens de bevoegde overheid: E. Caris ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code): 35193 ADC-projectcode: 4109708 Complex en ABR codering: - Periode(n): - Geomorfologische context: Beekdal Swalm NAP hoogte maaiveld: Oorspronkelijke maaiveld niet meer aanwezig. Maaiveld ten tijde van het onderzoek varieerde van ca. 22,5 tot 25,0 m +NAP Maximale diepte onderzoek: Ca. 1 meter Uitvoering van het veldwerk: 25-27 mei 2009 Beheer en plaats documentatie: Archeologisch Depot Limburg KESSEL LB REUVER BEESEL ROGGEL NEER NUNHEM HAELEN BUGGENUM SWALMEN 360000 HORN N ROERMOND BEEGDEN HERTEN 0 5000m LINNE MELICK Roermond - Swalmen schorsdepot bron: Geodan 200000 210000 NH 29-5-2009 Afb. 1. Locatie van het onderzoeksgebied.
3 1 Inleiding Op 25, 26 en 27 mei heeft ADC ArcheoProjecten in opdracht van de gemeente Roermond een archeologisch onderzoek uitgevoerd bij het schorsdepot te Swalmen (zie afb. 2). Dit onderzoek betrof het begeleiden van de afgraving van de schorslaag in het depot, om mogelijke archeologische resten, die tijdens het grondverzet tevoorschijn kwamen, te kunnen documenteren. Het onderzoek werd uitgevoerd conform het protocol IVO-P. Op het onderzochte terrein, dat vóór de werkzaamheden in gebruik was als schorsdepot, zal natuurinrichting plaatsvinden. Zo worden er bijvoorbeeld diverse kikkerpoelen gecreëerd. De bevoegde overheid, de gemeente Roermond, heeft gesteld dat dit alleen mag worden gerealiseerd als eventuele archeologische resten worden geborgen en gedocumenteerd door een erkend en daartoe gemachtigd archeologisch bedrijf. In totaal is ca. 4875 m² onderzocht. Het onderzoek is uitgevoerd conform het Programma van Eisen (PvE) 1 dat voor dit gebied is opgesteld. De onderzoeksvragen die hierin zijn geformuleerd zullen in dit rapport op basis van de resultaten worden beantwoord. De vondsten en bijbehorende documentatie die tijdens de werkzaamheden zijn verzameld, zijn gedeponeerd in het Provinciaal Depot van Limburg. Projectverantwoordelijke van ADC ArcheoProjecten was N. Huisman (veldarcheoloog). Verder waren bij het onderzoek betrokken: K. van Campenhout (veldarcheoloog) en S. Ostkamp (aardewerkspecialist). N. Prangsma begeleidde het project als senior archeoloog. Onderzoeksvragen: - Wat is de locatie, aard, omvang, datering en betekenis van de aangetroffen archeologische resten? - Wat is de landschappelijke en geografische ligging van de vindplaatsen? - Wat is de mate van conservering en gaafheid van de aangetroffen archeologische resten? - Op welk niveau zijn eventuele grondsporen leesbaar en hoe duidelijk tekenen de grondsporen zich af? - Zijn er sporen aanwezig uit de verschillende perioden waarvoor aanwijzingen zijn gevonden in de omgeving? - Is er inzicht te krijgen in de begrenzing van de vindplaats(en)? - Wat is de behoudenswaardigheid van de aangetroffen vindplaatsen cq. archeologische resten? 2 Archeologische verwachting In het onderzoeksgebied heeft niet eerder archeologisch veldonderzoek plaatsgevonden. Wel is er een bureauonderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek is uitgevoerd door ArcheoPro. De resultaten hiervan hebben uitgewezen dat het gebied op de IKAW en de gemeentelijke beleidskaart archeologie een hoge archeologisch verwachting heeft. In Archis zijn geen vondstmeldingen bekend binnen het plangebied, maar binnen een straal van 500 m om het plangebied zijn verschillende vondsten, onderzoeksmeldingen en twee archeologische terreinen bekend (waaronder de resten van een Romeinse villa). Het merendeel van de vondsten wordt gevormd door de resten uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen. Het gaat om vondsten van aardewerk en glas, maar ook om een opgraving van een vroegmiddeleeuws grafveld door Holwerda in 1916. Verder zijn ook enkele vuurstenen spitsen uit het meso- of neolithicum bekend. 1 Vandevelde, J. 2009, ADC ArcheoProjecten, PvE nummer 09-024
4 3 Methoden Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.1. Op afbeelding 2 is zichtbaar welk gebied is begeleid. Er is begonnen met graven in het donkergrijze gedeelte. Hier is meer afgegraven dan alleen de schorslaag omdat de uitvoerende partij in de veronderstelling was dat er afgegraven moest worden tot in de schone grond. Deze strategie is later gewijzigd omdat de schorslaag wegens verontreiniging apart afgevoerd moest worden. In het lichtgrijze gedeelte is dus echt alleen de schorslaag afgegraven. Deze laag was nog ca. 10-20 cm dik. In het gearceerde gedeelte lag nog stort van het omliggende deel. Dit was nog niet vergraven toen de begeleiding werd beëindigd maar naar aanleiding van de resultaten van het reeds afgegraven deel werden hier geen archeologische resten meer verwacht. Tijdens de werkzaamheden is de grond met een metaaldetector onderzocht. De begrenzing van het gebied en vlak- en maaiveldhoogtes zijn met behulp van de robotical Total Station ingemeten. 360500 360600 360700 N Nieuwbouwwijk Elzenbroek Swalm De Oever 0 25m 201300 201400 201500 Begeleiding afgraven schorsdepot Legenda Niet begeleid Alleen schorslaag afgegraven Tot in natuurlijke lagen NH 29-5-2009 Afb. 2. Kaart 1:10000.
5 4 Resultaten en conclusie Wat is de landschappelijke en geografische ligging van de vindplaats? Op de geologische kaart van Nederland ligt het plangebied op de grens van stroomgordelafzettingen van de Maas en de Swalm, en rivierafzettingen die plaatselijk bedekt zijn door jongere pleistocene afzettingen met dekzand. Volgens de geomorfologische kaart ligt het plangebied op de grens van een zwak golvend dalvlakteterras dat bedekt wordt door dekzand, en een beekdalbodem van de Swalm met meanderruggen en geulen. De bodem in het plangebied bestaat volgens de bodemkaart uit hoge bruine enkeerdgronden en in het zuiden uit moerige eerdgronden. Het pakket dat is afgegraven bestond uit ophogingslagen (schors en humeus zand) die zijn opgeworpen en dikwijls weer afgegraven, ten tijde van het gebruik van het terrein als schorsdepot. Het was niet mogelijk om de bovengeschetste grens tussen dalvlakteterras en beekdalbodem vast te stellen, doordat slechts aan de zuidzijde gedeeltelijk tot onder de schorslaag en in de natuurlijke ondergrond (een mengeling van zandige, kleiige en grindige lagen) is gegraven. In de ophogingslagen bevonden zich geen archeologische resten. In het deel dat is ontgraven tot onder de schorslaag zijn verspreid over het vlak enkele scherven steengoed aangetroffen. De scherven dateren in de 13e-14e eeuw en de 18e-19e eeuw. Het is niet duidelijk of deze scherven in situ lagen. Op dit niveau zijn geen archeologische sporen aangetroffen. Dat er op een dieper niveau nog archeologische resten aanwezig zijn is door de verstoring van de activiteiten van het schorsdepot niet waarschijnlijk (een mogelijk archeologisch niveau lijkt al verdwenen), maar kan ook niet geheel worden uitgesloten. De overige onderzoeksvragen die in het Programma van Eisen zijn gesteld, kunnen op basis van de resultaten van dit onderzoek niet voldoende worden beantwoord. Er moet dan ook geconcludeerd worden dat er geen behoudenswaardige vindplaats is aangetroffen. Afb. 3. Vlak ca. 50 cm onder schorslaag.
6 5 Aanbevelingen Op basis van de resultaten van het archeologisch onderzoek adviseert ADC ArcheoProjecten de bevoegde overheid het gebied vrij te geven voor verdere ontwikkeling. Het is echter niet geheel uit te sluiten dat buiten het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Indien tijdens grondwerkzaamheden toch archeologische resten worden aangetroffen, dan dient dit alsnog te worden gemeld op basis van de Monumentenwet 1988 en de Wet op de Archeologische Monumenten. Het wordt aanbevolen om de uitvoerder van het grondwerk hiervan op de hoogte te stellen. Literatuur Vandevelde, J., 2009, ADC ArcheoProjecten: Programma van Eisen Swalmen schorsdepot (PvE-nr. 09-024), Amersfoort. Lijst van afbeeldingen Afb. 1. Locatie van het onderzoeksgebied op de topografische kaart. Afb. 2. Schorsdepot op de topografische kaart. Afb. 3. Vlak onder schorslaag.
7 Verklarende woordenlijst Antropogene sporen Alle immobiele sporen van menselijke oorsprong, variërend van paalgaten of fosfaatvlekken tot muurresten. AMK Archeologische Monumentenkaart geeft een overzicht van gewaardeerde archeologische terreinen in vier categorieën: 1). Archeologische waarde, 2) Hoge archeologische waarde, 3) Zeer hoge archeologische waarde en 4) Zeer hoge archeologische waarde beschermd. De AMK is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de RCE en de provincies en wordt beheerd door de RCE. Archeologische indicatoren Indicatief archeologisch materiaal dat bij (boor)onderzoek een aanwijzing kan zijn voor de aanwezigheid, ter plaatse of in de nabijheid, van een archeologische vindplaats. Archis Archeologisch Informatie Systeem. Dit door de RCE beheerde systeem bevat informatie over o.a. onderzoeksmeldingen, vondstmeldingen, waarnemingen, complexen en monumenten. 14 C Koolstof (radioactieve isotoop), gebruikt voor datering. CIS Het landelijke registratienummer ten behoeve van archeologisch onderzoek, uitgegeven door het Centraal Informatiesysteem. CMA Centraal Monumenten Archief. Ex situ niet ter plaatse. Aanduiding die wordt gebruikt om aan te geven of grondsporen en / of artefacten zich niet meer op de oorspronkelijke plaats in de bodem bevinden. Behoud ex situ is het bewaren van de archeologische informatie door definitief onderzoek (opgraven, documenteren en registreren). IKAW Indicatieve kaart van archeologische waarden, een door de RCE geproduceerde kaart op landelijk niveau met de verwachte relatieve of absolute dichtheid van (bepaalde) archeologische verschijnselen in de bodem. IVO Inventariserend Veld Onderzoek. Het verwerven van (extra) informatie over bekende of verwachte archeologische waarden binnen een onderzoeksgebied, als aanvulling op en toetsing van de archeologische verwachting, gebaseerd op het bureauonderzoek middels waarnemingen in het veld. In situ Achtergebleven op exact de plaats waar de laatste gebruiker het heeft gedeponeerd, weggegooid of verloren. Behoud in situ is het behouden van archeologische waarden in de bodem. KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. PVA Plan van Aanpak. Een door de opdrachtnemer op te stellen plan voor de uit te voeren werken waarmee beoogd wordt aan de vereisten zoals geformuleerd in het Programma van Eisen en/of het ontwerp te voldoen. Ook wordt hierin een voorstel gedaan voor de werkwijze waarmee de in het Programma van Eisen en/ of ontwerp geformuleerde resultaatsverwachtingen bereikt kunnen worden. PVE Programma van Eisen. Het PvE is een door een bevoegde overheid opgesteld of bekrachtigd document dat de probleem- en doelstelling van de te verrichten werkzaamheden van de vindplaats geeft en de daaruit af te leiden eisen formuleert met betrekking tot het uit te voeren werk. RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, tot eind 2006 de ROB, Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek, tot begin 2009 RACM, Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten. RTS Robotic Total Station. Hiermee worden vlakken direct digitaal ingemeten. Selectieadvies Archeologisch inhoudelijk advies over de behoudenswaardigheid van een vindplaats. Dit wordt opgesteld aan de hand van de waarderingscriteria.