4061 4062 4063 4064 4065 4066 4067 4068 4069 4070 4071 4072 4073 4074 4075 4076 4077 4078 4079 4080 4081 4082 4083 4084 4085 4086 4087 4088 4089 4090 4091 4092 4093 4094 4095 4096 4097 4098 4099 4100 4101 4102 4103 4104 4105 4106 4107 Bijlage 1 Samenstelling werkgroep Alle werkgroepleden zijn afgevaardigd namens een wetenschappelijke, beroeps- of patiëntenvereniging en hebben daarmee het mandaat voor hun inbreng (zie bijlage 3). Bij de samenstelling van de werkgroep is getracht rekening te houden met landelijke spreiding, inbreng van betrokkenen uit zowel academische als algemene ziekenhuizen/instellingen en vertegenwoordiging van de verschillende verenigingen/disciplines. De huidige versie 1.0 van de handreiking is in 2014 gemaakt door: - T.H. Ruitenbeek, (oncologie-)fysiotherapeut, Fysiotherapie Drewes, KNGF - A.C. Dubbelman, verpleegkundig specialist oncologie NKI-AVL, V&VN - Y. Aarts-Bazelmans, stafverpleegkundige oncologie Zuidzorg, V&VN - N.A.W.P. Schrama, verpleegkundig specialist oncologie Elkerliek ziekenhuis Helmond, V&VN Oncologie - E.G. Roelofs, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, NHG - S.Hilhorst, arbeidshygiënist, NVvA - O.Breukels, ziekenhuisapotheker Meander MC, NVZA - B.van Vlijmen, transmuraal apotheker Radboud umc, KNMP/NvPF - G.Verweij, secretaresse, IKNL - B.C.M. Demmer-Borggreve, procesbegeleider, IKNL Bijlage 2 Onafhankelijkheid werkgroepleden Alle leden van de richtlijnwerkgroep hebben verklaard onafhankelijk gehandeld te hebben bij het opstellen van de richtlijn. Een onafhankelijkheidsverklaring Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling' zoals vastgesteld door onder meer de KNAW, KNMG, Gezondheidsraad, CBO, NHG en Orde van Medisch Specialisten is door de werkgroepleden bij aanvang en bij afronding van het traject ingevuld. Bijlage 3 Betrokken verenigingen en autoriserende verenigingen Initiatief, organisatie en financiering IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) Mandaterende verenigingen/instanties - Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) - Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) - Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA) - Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) - Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) - Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) De coördinatie, procesbegeleiding en de ondersteuning ligt bij het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Autoriserende verenigingen - Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) - Nederlandse Vereniging van Arbeidshygiënisten (NVvA) 109
4108 4109 4110 4111 4112 4113 4114 4115 4116 4117 4118 4119 4120 4121 4122 4123 4124 4125 4126 4127 4128 4129 4130 4131 4132 4133 4134 4135 4136 4137 4138 4139 4140 4141 4142 4143 4144 4145 4146 4147 4148 4149 4150 4151 - Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) - Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) - Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie(KNGF) Instemmende verenigingen - Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) Bijlage 4 Commentaar In deze bijlage wordt het gegeven commentaar weergegeven (na de commentaarfase). Bijlage 5 Actualisatie De geldigheidsduur van deze handreiking is vastgesteld op vijf jaar. De geldigheidstermijn voor deze handreiking wordt vanuit IKNL bewaakt. Om verscheidene redenen kan herziening eerder dan beoogd nodig zijn. De werkgroep beveelt IKNL een jaarlijkse toetsing van dit document en al haar verwijzingen ten stelligste aan om de actualiteit te behouden. Zo nodig kan de handreiking tussentijds op onderdelen worden bijgesteld. Uiterlijk in 2018 zal een nieuwe multidisciplinaire werkgroep worden geïnstalleerd om te bepalen of de handreiking dient te worden gereviseerd. Bijlage 6 Houderschap handreiking veilig omgaan met cytostatica De houder van deze handreiking moet kunnen aantonen dat de richtlijn zorgvuldig en met de vereiste deskundigheid tot stand is gekomen. Onder houder wordt verstaan de verenigingen van beroepsbeoefenaren die de richtlijn autoriseren. IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) draagt zorg voor het beheer en de ontsluiting van de richtlijn. Bijlage 7 Juridische betekenis Deze handreiking bevat voorbeeldwerkbladen van algemene aard. Het is mogelijk dat deze in een individueel geval niet van toepassing zijn. Er kunnen zich feiten of omstandigheden voordoen waardoor het wenselijk is dat in het belang van de patiënt van deze handreiking wordt afgeweken. De toepasbaarheid en de toepassing van de werkbladen in de praktijk is de verantwoordelijkheid van de betreffende werknemer en werkgever. Bijlage 8 Verantwoording Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) is het kennis- en kwaliteitsinstituut voor zorgverleners in de oncologische en palliatieve zorg. Ons doel is: de beste zorg zo dicht mogelijk bij huis. IKNL benadert de keten van preventie, diagnose, behandeling, revalidatie en nazorg tot en met palliatieve zorg als een proces waarin de patiënt centraal staat. Om 110
4152 4153 4154 4155 4156 4157 4158 4159 4160 4161 4162 4163 4164 4165 4166 4167 4168 4169 4170 4171 4172 4173 4174 4175 4176 4177 4178 4179 4180 4181 4182 4183 4184 4185 4186 4187 4188 4189 4190 4191 4192 4193 4194 4195 4196 4197 4198 kwalitatief goede zorg te waarborgen, kijkt IKNL zowel naar de inhoud als de organisatie van het zorgproces. Doelgroep IKNL richt zich primair op de zorgverleners, onderzoekers en besturen van zorginstellingen en verder op zorgverzekeraars, wetenschappelijke verenigingen en koepelorganisaties in de zorg. Taken IKNL draagt bij aan het verbeteren van de zorg rond kanker door: registratie en onderzoek brede toegankelijkheid van expertise snelle implementatie van producten en diensten landelijke invulling van het organiseren van het zorgproces integreren van oncologische en palliatieve zorg organiseren van gegevensuitwisseling binnen en tussen zorginstellingen inzicht geven in prestaties binnen en tussen zorginstellingen. Deze taken zijn gebundeld in de volgende aandachtsgebieden: cijfers & onderzoek ontwikkeling en implementatie van richtlijnen organisatie van zorg palliatieve zorg revalidatie en nazorg scholing Bijlage 9 Implementatie Een veel gebruikte definitie omschrijft implementatie als een procesmatige en planmatige invoering van vernieuwingen en/of verbeteringen (van bewezen waarde) met als doel dat deze een structurele plaats krijgen in het (beroepsmatig) handelen, in het functioneren van organisatie(s) of in de structuur van de gezondheidszorg'. In deze definitie is verspreiding slechts één onderdeel, het startschot van een bredere implementatiestrategie. Een noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde voor gedragsverandering. Het bevorderen van het gebruik van de handreiking veilig omgaan met cytostatica begint met een brede verspreiding van de handreiking. De branchevereniging Actiz zorgt voor verspreiding onder haar leden van de VVT. Er wordt een mailing verstuurd naar de professionals via de (wetenschappelijke) verenigingen en de werkgroepen van IKNL. Ook is de handreiking gepubliceerd op www.pallialine.nl en www.oncoline.nl. In verschillende tijdschriften of bij bijvoorbeeld nascholingsbijeenkomsten wordt de handreiking onder de aandacht gebracht. Bijlage 10 Oude werkgroepleden en auteurs Bijlage 11 Gebruik de crashkaart voor maatregelen in geval van calamiteiten of bij de noodzakelijke bescherming. 111
CRASHKAART ONCOLYTICA 2013- versie 4 BLAARVORMEND IRRITEREND NIET-BLAARVORMEND Een stof die blaren en/of w eefselbeschadiging kan veroorzaken. Bij ontstaan necrose: overleg met chirurg voor excisie Een stof die pijn op de injectieplaats of langs ader kan veroorzaken, zonder dat dit resulteert in aanhoudende ontsteking of w eefselschade Een stof waarvan niet waarschijnlijk is dat het beschadiging of irritatie zal veroorzaken STOFNAAM EXTRAVASATIE: SPECIFIEKE MAATREGELEN * OOGCONTACT HUIDCONTACT INACTIVATIE OMGEVING** EXCRETA ALDESLEUKINE Niet bekend - A B E geen risico AMSACRINE Ernstige weefselreactie 1 + 6 + 9 A B E 6 dagen (necrose mogelijk) ARSEENTRIOXIDE Waarschijnlijk irritatie en 1 A B F Geen termijn ivm pijnlijke reactie lange duur therapie ASPARAGINASE Geen ernstige reacties - A B E 2 dagen AZACITIDINE Geen ernstige reacties (wordt - A B E 3 dagen subcutaan gegeven) AZATHIOPRINE Waarschijnlijk irritatie en - A B E 4 dagen pijnlijke reactie BCG-VACCIN n.v.t. - A B+C F 7 dagen BENDAMUSTINE Ernstige weefselreactie 1 + 9 A D I 2 dagen BLEOMYCINE Erytheem/oedeem/pijn kan ontstaan BORTEZOMIB Niet bekend - A B E 3 dagen BUSULFAN Niet bekend 1 + 9 A B E 2 dagen CABAZITAXEL Geen ernstige reacties 1 A B E 7 dagen CARBOPLATINE Geen ernstige reacties 1 A B E 4 dagen CARMUSTINE Irritatie en necrose-vorming is 1 + 9 A B E 2 dagen mogelijk CHLOORMETHINE Ernstige weefselreactie 2 + 1 A D + 2 dagen G E CISPLATINE Geen ernstige reacties 1 A B E 7 dagen CLADRIBINE Geen ernstige reacties - A B E 3 dagen (huidreacties) CLOFARABINE Niet bekend - A B E 2 dagen CYCLOFOSFAMIDE Geen ernstige reacties (ontstaan ulcus) CYTARABINE Geen ernstige reacties - A B F 2 dagen DACARBAZINE Geen ernstige reacties 1+ CAVE! Vermijd zonlicht A B E 24 uur (ontstaan ulcus) DACTINOMYCINE Ernstige weefselreactie 1 + 9 A B J 2 dagen DAUNORUBICINE Ernstige weefselreactie 1 + 3 + 9 A B F 6 dagen DAUNORUBICINE Mogelijk ernstige 9 A B E LIPOSOMAAL weefselreactie (pijn, oedeem, 6 dagen erytheem) DOCETAXEL Ernstige weefselreactie (pijn, 4 + 1 + 9 A B E 4 dagen oedeem, erytheem) DOXORUBICINE Ernstige weefselreactie 1 + 3 + 9 A B F 6 dagen DOXORUBICINE Ernstige weefselreactie 1 + 3 + 9 A B F 6 dagen PEG LIPOSOMAAL * SPECIFIEKE MAATREGELEN EXTRAVASATIE - Geen specifieke maatregelen nodig 1 Lokale koeling: breng onmiddellijk een droog coldpack aan, gedurende minstens 1 uur, aantal keren per dag, 15 min. per keer afdeling 2 Natriumthiosulfaat 4% (= 40 mg/ml): injecteer gebied met 5 ml 4% (= 40 mg/ml) natriumthiosulfaatoplossing (1,6 ml natriumthiosulfaat 25% (=250 mg/ml) + 8,4 ml in WVI) box 3 Dexrazoxaan: Savene 1000 mg/m2 i.v. binnen 6 uur op dag 1, 1000 mg/m2 op dag 2, 500 mg/m2 op dag 3 (zie productinformatie) via apotheek 4 Hyaluronidase: injecteer 150 IE = 1 ml Hyason (max 1500 IE) s.c. rondom het aangetaste gebied, afhankelijk van mate van in box extravasatie 5 Natriumthiosulfaat 10% (= 100 mg/ml): injecteer gebied met 4 ml 10% (= 100 mg/ml) natriumthiosulfaatoplossing (1,6 ml natriumthiosulfaat 25% (= 250 mg/ml) + 2,4 in box ml WVI) 6 Dimethylsulfoxide 100% (DMSO): lokaal op huid aanbrengen (elke 8 uur herhalen gedurende minimaal 7 dagen) via apotheek 7 Hypochlorietsmeersel 0,25% FNA (eusol/paraffine): lokaal op huid aanbrengen via apotheek 8 Droge warmte: aanbrengen van droge warmte op subjectief aangename wijze (bv hot-cold pack, heet water fles), 4 dd gedurende 20 min. op afdeling 9 Overleg met chirurg voor (vroege) excisie bij een ernstige reactie chirurg OGEN A Spoel ogen onmiddellijk met ruime hoeveelheid water - HUIDCONTACT B Was de huid onmiddellijk en grondig met water en zeep - C Spoel de huid met 70% alcohol in box D Spoelen met natriumbicarbonaatoplossing 4,2% daarna met veel water in box ** INACTIVATIE OMGEVING E Spoelen met veel water afdeling F Natriumhypochloriet 5%-oplossing, 1000ml box G 0,1N natronloog, (NaOH), 300ml box H 0,1N zoutzuur (HCl), 300ml box I Spoelen met 70% alcohol box J Spoelen met veel water en zeep afdeling K Inactiveren met trinatriumfosfaat 5% voor 30 minuten; gebruik 4,4 ml natriumtrifosfaat voor 1 ml gemorst dactinomycine via apotheek CRASHKAART ONCOLYTICA 2013- versie 4 BLAARVORMEND IRRITEREND NIET-BLAARVORMEND Een stof die blaren en/of w eefselbeschadiging kan veroorzaken. Bij ontstaan necrose: overleg met chirurg voor excisie Een stof die pijn op de injectieplaats of langs ader kan veroorzaken, zonder dat dit resulteert in aanhoudende ontsteking of w eefselschade Een stof waarvan niet waarschijnlijk is dat het beschadiging of irritatie zal veroorzaken STOFNAAM EXTRAVASATIE: SPECIFIEKE MAATREGELEN * OOGCONTACT HUIDCONTACT INACTIVATIE OMGEVING** EXCRETA EPIRUBICINE Ernstige w eefselreactie 1 + 3 + 9 A B F 6 dagen ETOPOSIDE Geen ernstige reacties 4 (eventueel) A B F 5 dagen FLUDARABINE Niet bekend - A B E 2 dagen FLUOROURACIL Geen ernstige reacties - A B E 2 dagen GEMCITABINE Niet bekend - A B E 2 dagen IDARUBICINE Ernstige w eefselreactie 1 + 3 + 9 A B F 6 dagen IFOSFAMIDE Geen ernstige reacties (ontstaan ulcus) IMMUNOCYANINE n.v.t. - A B E n.v.t. IRINOTECAN Geen ernstige reacties (lichte 1 A B E 4 dagen zw elling, pijn) MELFALAN Geen ernstige reacties 1 A B E 2 dagen METHOTREXAAT Geen ernstige reacties 1 A B E urine 72 uur, faeces 7 dagen MITOMYCINE Ernstige w eefselreactie 5 + 6 + 1 + 9 A B H 2 dagen MITOXANTRON Ernstige w eefselreactie (necrose 7 A B F 7 dagen mogelijk) OXALIPLATIN Ernstige w eefselreactie (necrose 2 + 8 A B E 7 dagen mogelijk) PACLITAXEL Ernstige w eefselreactie (pijn, 4 + 1 A B I 2 dagen oedeem, erytheem) PEGASPARGASE Geen ernstige reacties - A B E 2 dagen PEMETREXED Niet bekend - A B E 24 uur PENTOSTATINE Niet bekend - A B F 3 dagen RALTITREXED Geen ernstige reacties - A B E 14 dagen STREPTOZOCINE Niet bekend 1 A B E 2 dagen TENIPOSIDE Geen ernstige reacties 4 + 8 A B E 4 dagen THIOTEPA Branderig gevoel 1 A B E 5 dagen TOPOTECAN Geen ernstige reacties (lichte 1 A B E 2 dagen zw elling, pijn) TRABECTIDIE Geen reacties bekend - A B E niet bekend VINBLASTINE Ernstige w eefselreactie 4 + 8 A B F 2 dagen VINCRISTINE Ernstige w eefselreactie 4 + 8 A B F 2 dagen VINORELBINE Ernstige w eefselreactie 4 + 8 A B E 7 dagen * SPECIFIEKE MAATREGELEN EXTRAVASATIE 4199 4200 - Geen specifieke maatregelen nodig 1 Lokale koeling: breng onmiddellijk een droog coldpack aan, gedurende minstens 1 uur, aantal keren per dag, 15 min. per keer afdeling 2 Natriumthiosulfaat 4% (= 40 mg/ml): injecteer gebied met 5 ml 4% (= 40 mg/ml) natriumthiosulfaatoplossing (0,8 ml natriumthiosulfaat 25% (= 250 mg/ml) + 4,2 ml in WVI) box 3 Dexrazoxaan: Savene 1000 mg/m2 i.v. binnen 6 uur op dag 1, 1000 mg/m2 op dag 2, 500 mg/m2 op dag 3 (zie productinformatie) N.B. NIET KOELEN 15 min via apotheek 4 Hyaluronidase: injecteer 150 IE = 1 ml Hylase (max 1500 IE) s.c. rondom het aangetaste gebied, afhankelijk van mate van in box extravasatie 5 Natriumthiosulfaat 10% (= 100 mg/ml): injecteer gebied met 4 ml 10% (= 100 mg/ml) natriumthiosulfaatoplossing (1,6 ml natriumthiosulfaat 25% (= 250 mg/ml) + 2,4 in box ml WVI) 6 Dimethylsulfoxide 100% (DMSO): lokaal op huid aanbrengen (elke 8 uur herhalen gedurende minimaal 7 dagen) via apotheek 7 Natriumhypochlorietsmeersel 0,25% FNA (eusol/paraffine): lokaal op huid aanbrengen via apotheek 8 Droge warmte: aanbrengen van droge warmte op subjectief aangename wijze (bv hot-cold pack, heet water fles), 4 dd gedurende 20 min. op afdeling 9 Overleg met chirurg voor (vroege) excisie bij een ernstige reactie chirurg OGEN A Spoel ogen inmidelijk met ruime hoeveelheid water - HUIDCONTACT B Was de huid onmidelijk en grondig met water en zeep - C Spoel de huid met 70% alcohol in box D Spoelen met natriumwaterstofcarbonaatoplossing 4,2% daarna met veel water in box ** INACTIVATIE OMGEVING E Spoelen met veel water afdeling F Natriumhypochloriet 5%-oplossing, 1000ml box G 0,1N natronloog, (NaOH), 300ml box H 0,1N zoutzuur (HCl), 300ml box I Spoelen met veel water en zeep afdeling J Inactiveren met trinatriumfosfaat 5% voor 30 minuten; gebruik 4,4 ml trinatriumfosfaat voor 1 ml gemorst dactinomycine via apotheek 112
4201 4202 Bijlage 12 - Begrippenlijst Doelvoorschriften SZA Specifiek Ziekenhuis Afval SZA-bak Een doelvoorschrift is een zo concreet mogelijk voorschrift uit de Arbowet, het Arbobesluit of de Arboregeling die de mate bepaalt waarin werkgevers hun medewerkers bescherming moeten bieden. Dit is afval afkomstig uit de gezondheidszorg van mens en dier, waarvoor op grond van ethische, milieu, hygiënische en veiligheidsoverwegingen specifieke aandacht noodzakelijk is. Enkele voorbeelden van specifiek ziekenhuisafval zijn: afval van klinische en microbiologische laboratoria dat bacterieel, viraal of met schimmels besmet is scherpe voorwerpen, zoals injectienaalden, afgeknipte capillairen, scalpels instrumenten en bloedbuizen; bloed, plasma en andere pasteuze en vloeibare afvalstoffen (zoals wondvocht, drainvocht en pus) die niet opgedroogd zijn (en dus in vloeibare vorm aanwezig zijn) (resten van) cytostatica Afvalbak voor Specifiek Ziekenhuis Afval 4203 PICC-line PICC staat voor: peripherally inserted central catheter ofwel perifeer ingebrachte centraal veneuze katheter. Het is een dun slangetje (katheter) dat via een bloedvat in de bovenarm wordt ingebracht. Het uiteinde van de PICC komt uit in een groot bloedvat, vlak boven het hart. De PICC kan maximaal 12 maanden blijven zitten. Via de PICC:: kunnen medicijnen op een veilige en minder pijnlijke manier toegediend worden; kan bloed afgenomen worden; kan contrastvloeistof ingespoten worden als u een CT-scan moet ondergaan. 113