HANDMERKEN VAN WAGENINGERS Copyright Anton C. Zeven, Wageningen, 2003 In 2006 door het bestuur van de Historische Vereniging Oud-Wageningen op papier gepubliceerd. Dit bestuur verleende toestemming per e-mail van 25 augustus 2015 toestemming deze publicatie op mijn website te plaatsen. Al vroeg heeft de mens de behoefte gevoeld om zijn eigendommen te merken. Zo merkte de eigenaar zijn manden, zakken en kisten met zijn handmerk, hetgeen te zien is op schilderijen en andere afbeeldingen uit vroegere eeuwen. Omdat de meeste mensen niet konden schrijven, maar wel een handmerk konden trekken, werd het handmerk ook als een handtekening om documenten te bekrachtigen, gebruikt. Verder eiste bijvoorbeeld de (magistraat van een stad) van bakkers dat zij de door hun gebakken broden merkten, zodat bij wanprestatie (zand in het brood, goedkoop roggemeel in tarwebrood) een malafide bakker terug te vinden was. Hiertoe gebruikten de bakkers vaak hun handmerk. Handmerken worden vaak huismerken genoemd. In het Gemeentearchief vinden wij op archiefstukken (o.a. het Burgerboeck) handmerken, die door Wageningers gezet zijn. Wij vonden een 135-tal, die wij laten volgen. Literatuur: A.C. Zeven. 1992. Zegels en handmerken. Twee oude identificatiemiddelen. Gelders Erfgoed 1997-3: 15-17. Handmerken worden, evenals zegels, gebruikt om zich te identificeren. A.C. Zeven. 1995. Handmerken, voorkomend op een miniatuur, op schilderijen, op merklappen, op postzegels, op zerken en op archiefstukken. Heraldisch Tijdschrift 1: 6-10. A.C. Zeven. 1995. Handmerken op broden? Heraldisch Tijdschrift 1: 28-29. A.C. Zeven. 1996. Een handmerk op een Amsterdamse gevelsteen. Heraldisch Tijdschrift 2: 6-7. A.C. Zeven. 1996. Handmerken op een Emmerikse gildebeker uit 1675. Heraldisch Tijdschrift 2: 39-41. A.C. Zeven. 1996. Handmerken op een gravure van Pieter Bruegel de oude. Heraldisch Tijdschrift 2: 42-44. Zoals de titels al aangeven kunnen handmerken in verschillende bronnen gevonden worden. A.C. Zeven. 1996. Gedachten over het ontstaan en de classificatie van handmerken. Heraldisch Tijdschrift 2: 22-25. De ontstaanswijze van handmerken wordt beschreven. Zij lijken sterk op het Chinese schrift, waaruit de huidige Chinese karakters zijn ontstaan, en op het runenschrift. Hierbij moet men in gedachte houden het Chinese schrift, het runenalfabet, andere schriften en handmerken een zelfde ontstaanswijze hebben. De gebruikers hebben behoefte aan verscheidene tekens en verkrijgen die door een extra streepje toe te voegen, of de vorm van een eerder toegevoegd streepje te veranderen. De hier getoonde handmerken zijn nagetekend door Nineke Ch. Zeven-Hissink. 2
ADRIAENSZ.,Anthoni 1610, ADRIAENS, Tonis 1612, ARISS., Toenis 1626 Bron: GAWageningen, Archief vier Gilden 90 (St.Nicolaas- of Gasthuisgild) AELBERS, Francken Bron: GAWageningen, Oud-archief 225: 7-10-1602 AERTZEN, Jenneken, echtgen. Aelbert Gerritsen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f 250v : 3-1-1695. ALBERTS, Derc Bron: GAWageningen, Oud-archief 269: 1626 ANDRIESSEN, Rijckje Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f257: 30-10-1697 ARNTSSEN, Arnt Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 211: lesten (29) february 1632 3
1 2 1 van den BEECK, Jan, Coster van Wageningen Bron: GAWageningen, Oud-archief 269: 1625 2 van den BEECK, Jan, Coster van Wageningen Bron: GAWageningen, Oud-archief 275: 29-8-1630 en Oud-archief 276: 15-4-1631 Lit. A.C. Zeven. 2002. De evolutie van een handtekening van koster Johan van der Beeck van Wageningen. Veluwse Geslachten 27: 48-49 van BEEM, Ot Bron: GAWageningen, Oud-archief 285: 9-2-1639, 2-6-1640, Oud-archief 289: 5-9-1641 van BEEM, Otto Bron: GAWageningen, Oud-archief 287: 23-8-1641 stylo antique (oude stijl) BLANKEBIJL, Geurt Bron: GAWageningen, Oud-archief 287: 17-7-1643 BOSVOGEL, Herman, tr. Trijntje Maassen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 132: 7-8-1678 4
1 2 3 1 BRANDTSEN, Jantjen. Echtgen. Jan Kosten > Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f232: 9-11-1686 2 BRANDTSEN, Jantjen. echtgen. Jan Kosten Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f238v: 18-2-1690 3 BRANDTSEN, Jantjen. Echtgen. Jan Kosten Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f224: 15-2-1691 BRANTS, Eevert Bron: GAWageningen, Oud-archief 258: 4-11-1611 van BRENCK, Maria en door haar echtgen. Peter Henricksen Bron GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f232v: 22-11-1686 CLAESEN, Gijsbert, schipper Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 39: 23-4-1599 CLAESSEN, Jan 5
Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 24-11-1681 CLAESZ, Jan Bron: GAWageningen, Oud-archief inv.nr 196 Burgerboeck : 1623 COCK/KOCK, Jan Bron: GAWageningen, Oud-archief 287: ca 4/14-7-1641 van COESVELT, Goert Bron: Resolutie Boek van de Burger of St. Antonie Schuttereije en Broederschap, als meede van de Jaerlijxe Rekeningen als anders Beginnende 1613 (- 1726) N.12. Tussen OA 1355 en OA 1356: 7-7? -1613 CORNELISSEN, Weijmken, orkont mijn eijgen hant off merckt Bron: GAWageningen, Oud-archief 361: 22-11-1699 COSTEN, Jan, karman Bron: GAWageningen, Oud-archief 287: ca 5-9-1641 6
van CREVELT, Cornelis, onder dit syn eygen merck Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck 1634 1 DERICKSEN, Derick Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 1683 DIRCKSEN, Hendrijck, timmerman Bron: GAWageningen, Oud-archief 258: 1611 DERICXSEN, Cost Bron: GAWageningen, Oud-archief 275: 8-5-1630 1 2 1 den DICKEN, Jan Jansen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f255v: 11-2-1697 2 den DICKEN, Jan Jansen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f259v: 14-5-1699 7
EBBENS, Antoni Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 271: 19-5-1676 1 2 1 EGBERS, Anthonie Bron: GAWageningen, Oud-archief 335: aug.1677 Zie ook van ROCKAEN en Geertje Wouters 2 EGBERTS, Anthoni Bron: GAWageningen, Oud-archief 343: 15-11-1689 EMBRIC, Jan van Bron: GAWageningen, Archief Vier Gilden 90. (St. Nicolaas- of Gasthuisgild): 1612 N.B. Is Jan van den Beeck dezelfde persoon? 1 2 3 EVERSE, Rutger Bron: GAWageningen, Oud-archief 361 1: 20-1-1700 en 6-3-1700 2: 25-6-1700 3: 10-3-1700 8
EVERSE, de vrouw van Rutger Bron: GAWageningen, Oud-archief 361: 29-3-1700 EVERTSEN, Peter Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 29-1-1679 en 24-11-1681 EIJMERTSEN, Roeloff Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 6-6-1687 GERRITS, Aelbert Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 131: 26-7-1669 GERRITSEN, Cornelis GERRITSEN, Gijsbert, Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 131: 14-11-1675 N.B. Zijn dit broers? GERRITSEN, Anthonis Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f244v: 14-7-1691 9
GERRITSSZEN, Henrick Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck : 1617 GERRITSEN, Willem Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 201: 23-5-1669 GERRITSEN, Willem, zie ook Anna van Roijen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f261v: 17-4-1700 GERRITSEN, Willemken, wed. Brandt Jansen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f256: 26-4-1697 GERRITSEN, Willemken, en ook door haar echtgen. Brandt Jansen f235v: 10-2-1688 GERRITSEN, Willemken, wed. Brandt Jansen van den Heuvel f247v: 19-3-1692 IDEM f250: 20-7-1693 GOOSSEN, Johannes zerk 20 10
zerk 36 zerk 47 Bron: R.T. Muschart. 1938. Grafzerken in de Groote of St. Janskerk te Wageningen. Bijdr. en Meded. Gelre 41: 365-381 en GA Wageningen 182. die GRAEF, Verban Bron: Resolutie Boek van de Burger of St. Antonie Schuttereije en Broederschap, als meede van de Jaerlijxe Rekeningen als anders Beginnende 1613 (- 1726) N.12. Tussen Oud-archief 1355 en Oud-archief 1356: 30-6-1649 GROB, Elysabeth Bron: GAWageningen, Oud-archief 334: ca 31-10-1671 1 2 1 GIJSBERTSEN, Guert Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 18-3-1680 2 GIJSBERTSEN, Guert, echtgen. Trijneken Jansen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f255 : 21-1-1697 Oud-archief 215: 19-3-1703 GIJSBERTSEN, Wolter Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 39: 11-11-1599 11
HANSEN, Roeloff, echtgen. Magdalena Cornelissen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f259: 17-1-1699 HEIJNEKAMP, Cnelijs Gerrijtsen Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 2-2-1679 HENDRICKSEN, Wouter Bron: GAWageningen, Oud-archief 1211: Renkum 14-11-1669 HENRICKSEN, Derick Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 29-1-1679 HENRICKSEN, Gerrit Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f259v: 20-4-1699 HENRICKSEN, Jurrien Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 258: 7-9-1675 12
HENRICKSEN, Mor Bron: GAWageningen, Oud-archief 227 N.90: 2-6-1617 1 2 1 HENRICKSEN, Peter Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 2-2-1680 2 HENRICKSEN, Peter, en ook door zijn echtgen. Maria van Brenck Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f 232v: 22-11-1686 HENRIJCKSEN, Jan Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 247: 18-12-1674 HERMSEN, Bernt Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 1-10-1681 van den HEUVEL, Brant Jans zie ook Willlemken Gerritsen Bron: GAWageningen Gilde 70, ongedateerd. HINDECAMP, Maritgen Gerritsen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f253: 20-8-1695 13
HOLTGREEFF, Willem Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f256v: 30-10-1697 HUIJBERTSEN, Peter Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 6-11-1679 N.B. misschien het initiaal P.van Peter HUYGINCK, Cote Bron: Coll. R.T. Muschart. CBG en RAGelderland. A.C.Zeven JACOBSEN, Cornelis Bron: GAWageningen, Oud-archief 279: 7-11-1632 JACOBSEN, Herman, echtgen. Maria van Baack, de hoff genaemt d Oude Wereld. Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f253: 24-9-1695. N.B. Dit is de herberg De Werelt JACOBSEN, Jan Bron: GAWageningen, Oud.-Archief 274: 29-1-1679 14
JACOBSEN, Jan Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 24-11-1681 JACOPSEN, Hermen Bron: Oud-archief 208: 30-5-1703 JACOPS, Cornelis Bron: Resolutie Boek van de Burger of St. Antonie Schuttereije en Broederschap, als meede van de Jaerlijxe Rekeningen als anders Beginnende 1613 (- 1726) N.12. Tussen Oud-archief 1355 en Oud-archief 1356: 7-7? 1613 1 2 1 JANS, Jan Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 131: 1-9-1675 2 JANSEN, Jan Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 225: 16-10-1675 JANSE, Peter Bron: GAWageningen, Oud-archief 280: 21-2-1757 15
JANSEN, Brandt en ook door zijn echtgen. Willemken Gerritsen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f235v: 10-2-1688 Dit is Brandt Jansen van de Heuvel. Hij gebruikt ook zijn merk in Oud-archief 271: 1675 N.B. zie bij van den Heuvel. JANSEN, Derrickje Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f244v: 30-6-1691 JANSS, Harm Bron: GAWageningen, Oud-archief 309: 15-4-1663 JANSZEN, Gerrit Bron: GAWageningen, Oud-archief 196, Burgerboeck: 1629 IJANSEN, Herman Bron: GAWageningen, Oud-archief 215: 19-3-1703 16
JANSEN, Jacob Bron: GAWageningen, Gilde 81: 23-12-1691 JANSEN, Jan Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f262: 2-3-1701 JANSSEN, Toenis met syn kaegh Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck : 1639 JEGER, Hendrick Bron: OA 208: 30-5-1703 KEER, Elis Rutgersz, toegenaemt Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck : 1627 KEER, Rutger Janssen, toegenaempt Bron: GAWageningen, Oud-Archief 196 Burgerboeck : 1623 KOSTEN, Ida Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 211: 1658 17
KOSTEN, Jan zie echtgenote Jantje Brandtsen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f232: 9-11-1686 en f238v: 18-2-1690 N.B. Is Jantje Brandtsen verwant aan Brant Jans van den Heuvel? KOSTEN, Jan, echtgen. Jantje Brantsen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f224 15-2-1691 KUYFT, Brant Janssen Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck : 1641 KUIJPERS, Jan Gerberts, jaar niet vermeld Bron: GAWageningen, Oud- Archief 279: 17-1-ca 1632 van LAECKENMOND, Rijckje Jacobsen Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 25-1-1682 N.B.of komt zij uit Laekenmond? 18
LEYDECKER, Hendrick Casparss, traktement 13 ½ st voor 53 pont loott, ydere part tot derden halven st ( = 2 ½ st) Henrick Smit 1640 Bron: Ned. Hervormd Kerkvoogdij 40: 22-12-1641 N.B. Ook Hendrick Caspers van Rhenen Oud-archief 287: 23-12-1641 en 1642 LEYDECKER Mr Johan (uit Arnhem) Bron: GAWageningen, Oud-archief 629: 2-7-1626 Oud-archief 262:1636 Oud-archief 277:ongedateerd MAASSEN, Trijntje, tr. Herman Bosvogel Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 132: 7-8-1678 MARTENS, Hendrick Bron: GAWageningen, Oud-archief 275: 12-5-1630 MEIJNERSS, Jan Bron: GAWageningen, Oud-archief 285: 26-8-1639 stylo veterij Idem: 3-4-1640 oude stijl OPDAEL, Hans Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 2-2-1680 19
PANNEKOEK, N. Bron: GAWageningen, Oud-archief 957: 23-9-1771 PETERSS, Claes met zijn kaegh Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck : 1638 PETERSSEN, Tonis Bron: Resolutie Boek van de Burger of St. Antonie Schuttereije en Broederschap, als meede van de Jaerlijxe Rekeningen als anders Beginnende 1613 (- 1726) N.12. Tussen Oud-archief 1355 en Oud-archief 1356: 27-9-1627 PETERSZ, Mechtelt Bron: GAWageningen, Oud-archief 258: 27-6-1611 QUYNT, Frans Cornelijss Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck : 1635 20
1 2 1 van ROCKAEN, Antonij zie ook Anthoni Egbers (1677) Bron: GAWageningen, Oud-archief 361: 24-11-1699 2 van ROCKAEN, Anthoni, zie ook Geertje Wouters en Anthoni Everse Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f260v, ongedateerd 1 2 1 ROELOFSEN, Bart Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 225: 16-10-1675 2 ROELOFSEN, Bart Bron: GAWageningen, Oud-archief 247: 27-3-1681 van ROIJEN, Anna Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 147 f261v: 17-4-1700 N.B. Zie ook Willem Gerritsen RUELLEN, Berndt (1619) Bron: GAWageningen, Oud-archief 196 Burgerboeck : 1620 de RUUTER, Capteijn Bart 21
Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 131: Ongedateerd RIJCKSEN, Jan Cornelissen Bron: GAWageningen, De Vier Gilden 81: 15-5-1636 TELEMA, Berndt Bron: GAWageningen, Oud-archief, 196 Burgerboeck : 1619 THONISSEN, Grietjen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f259v: 14-5-1699 TIMMER, Arien Cornelissen Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 201: 2-2-1711 TIMMER, Jan Bron: GAWageningen, Oud-archief 287: 3-2-1642 22
TONISSEN, Johan van Ravesway sammerous scipper Bron: GAWageningen, Oud-archief 269: feb. 1626 TIJSSE, Frans Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 131: 30-6-1674 van VEEN, Gijsbert Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 178: 23-4-1736 VOS, Jacob Bron: GAWageningen, Gilde 90 f18: 7-12-1612 WANNERSSEN, Geysbert Bron: GAWageningen, Oud-archief 223: 1595 WILLEMSEN, Ott Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f258: 20-5-1698 WOLTERSEN, Thonis Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f244v: 17-9-1691 23
WOLTERSS, Mr Guert Bron: GAWageningen, Oud-archief 225: 8-7-1603 WOLTERSSEN, Mr Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 170 f22v:29-8-1586 WOUTERS, Geertje Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f260v: 13-10-1699 N.B. zie ook Anthoni van Rockaen WOUTERSEN, Hendrick Bron: GAWageningen, Oud-archief 361: 13-12-1699 WOUTERS, Hendrick Bron: GAWageningen, Oud-archief 361: 17-4-1700 WOUTERS, Hendrick Bron: GAWageningen, Oud-archief 361: 6-6-1700 24
van WIJCK, Bartholt Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f252: 8-7-1659 ZEGERS, Ott Bron: GAWageningen, Oud-recht. Archief 174 f260: 22-6-1699 25