RenoseeC: renovaties met sociale, ecologische en economische meerwaarde via collectieve aanpak Resultaten monitoring Afdeling Bouwfysica KU Leuven / EnergyVille Evi Lambie & Dirk Saelens Cayman 1 Uitgevoerde metingen Uitgevoerde metingen Binnenklimaat Binnentemperatuur en relatieve vochtigheid in alle ruimtes CO2 - level Comfortniveau Gebouwschil Luchtdichtheid Infrarood foto s U-waarde meting van de buitenwanden Voor renovatie 13 woningen opgevolgd, waarvan 4 meer in detail Na renovatie o 8 woningen opgevolgd, waarvan 4 meer in detail o Energieverbruik Analyse facturen jaarlijks energieverbruik voor renovatie Analyse meterstanden wekelijkse notatie Automatische monitoring van het gas- en elektriciteitsverbruik Bruto energievraag 3 4
Geometrie gebouwen Beschermd volume 7 6 2,5 2 Compactheid EPB berekening 25 K peil (EPB) Maat voor isolatiekwaliteit 6 E peil (EPB) Maat voor primair energieverbruik Overzicht renovatiemaatregelen: Beschermd volume m³ 5 4 3 2 1 BV voor renovatie BV na renovatie Compactheid 1,5 1,5 C voor renovatie C na renovatie 2 15 1 5 5 4 3 2 1 Dak x D x x x x Ramen D D D D x x D Gevel(s) D D D D x D Vloer D D x Nieuwe aanbouw x x x Volledig aangepakt D Gedeeltelijk aangepakt Beschermd volume in m³ = Volume dat thermisch afgeschermd wordt van de buitenomgeving, de grond en aangrenzende onverwarmde ruimtes (AOR s) zoals kelder, zolder, garage, etc. 5 Compactheid = Beschermd volume gedeeld door verliesoppervlakte. Hoe hoger de compactheid, hoe minder verliesoppervlakte er is per volume-eenheid. Dus hoe hoger de compactheid, hoe beter. K peil voor renovatie K peil na renovatie E peil voor 6 renovatie E peil na renovatie Uitgevoerde metingen 1. Opmeting binnentemperatuur en relatieve vochtigheid 3. Comfortmeting 2. CO 2 meting Binnenklimaat 8
Enkele begrippen A. Binnentemperatuur Boxplot Maximum U-waarde = W / (m².k) = Warmtedoorgangscoëfficiënt, bepaald per gebouwcomponent Binnentemperatuur in de leefruimte voor renovatie Gemiddelde temperatuur in de leefruimte In de winter 18,7 C In de zomer 22,3 C Telkens 25 % van de meetresultaten Mediaan Minimum UA-waarde = W / K = Parameter om de isolatiekwaliteit van de gebouwschil aan te duiden = De verliesoppervlakte vermenigvuldigd met de gemiddelde U-waarde van de gebouwschil Binnentemperaturen in de zomer liggen vrij dicht bij elkaar, maar in de winter zijn er enkele opvallende uitschieters naar beneden (gemiddeld 15 17 C ) Te wijten aan slechte isolatiekwaliteit, maar ook aan verwarmingsgedrag van de bewoners UA-waarde 9 1 A. Binnentemperatuur A. Binnentemperatuur Binnentemperatuur in de leefruimte voor en na renovatie in dec. jan. en feb. Gemiddelde binnentemperatuur voor en na renovatie in dec. jan. en feb. Gemiddelden: Voor renovatie 18,2 C Na renovatie 19, C Er zijn veel overlappende binnentemperaturen voor en na renovatie, wat voornamelijk wijst op een gelijkaardig verwarmingsgedrag voor en na renovatie. Gemiddelden: Voor renovatie 14,9 C Na renovatie 16,5 C Gemiddelde binnentemperatuur over de hele woning stijgt wel voor alle woningen na renovatie Renovatie verbetert het comfort in de hele woning Woningen 11 Woningen 12
B. Relatieve vochtigheid Relatieve vochtigheid in de leefruimte voor renovatie B. Relatieve vochtigheid Relatieve vochtigheid in de leefruimte voor en na renovatie in dec. jan. en feb. Gemiddelde relatieve vochtigheid in de leefruimte In de winter 46, % In de zomer 62,3 % Gemiddelde relatieve vochtigheid in de leefruimte Voor renovatie 46,7 % Na renovatie 42, % Relatieve vochtigheid sterk gekoppeld aan de binnentemperatuur Relatieve vochtigheid sterk gekoppeld aan de binnentemperatuur Woningen 13 14 C. CO 2 metingen 3 C. CO 2 metingen 3 25 25 2 2 15 15 1 5 Verbetering Verslechtering Gelijkaardig 1 5 Stairway Hal Zolder Stairway Hal Zolder IDA Evaluatie volgens EN 13779 4 Lage luchtkwaliteit 3 Aanvaardbare luchtkwaliteit 1 2 3 4 5 6 Voor renovatie - Voorjaar 15 Voor renovatie - Winter Na renovatie Winter IDA Evaluatie volgens EN 13779 4 Lage luchtkwaliteit 3 Aanvaardbare luchtkwaliteit 1 2 3 4 5 6 Voor renovatie - Voorjaar 16 Voor renovatie - Winter Na renovatie Winter 2 Matige luchtkwaliteit 2 Matige luchtkwaliteit 1 Hoge luchtkwaliteit 1 Hoge luchtkwaliteit
D. Comfortmetingen (PMV) Comfortlevel in de winter voor en na renovatie D. Comfortmetingen (PMV) Comfortlevel in de winter voor en na renovatie Enkel tussen 18: en 22: voor renovatie na renovatie Gevoelschaal * : PMV Gevoel voor renovatie na renovatie Gevoelschaal * : PMV Gevoel + 3 Heet + 3 Heet + 2 Warm + 2 Warm + 1 Lichtjes warm + 1 Lichtjes warm Neutraal Neutraal - 1 Lichtjes fris - 1 Lichtjes fris -2 Fris -2 Fris - 3 Koud - 3 Koud 1 2 3 4 2,68 C 5,79 C 2,8 C 6,97 C 7,88 C 4,34 C 1,2 C 17 * ISO 773 Buitentemperatuur Buitentemperatuur 1 2 3 4 2,68 C 5,79 C 2,8 C 6,97 C 7,88 C 4,34 C 1,2 C 18 * ISO 773 A. Factuuranalyse jaarlijks energieverbruik 212-215 Voor renovatie 3, Energieverbruik Energieverbruik kwh/m² per jaar 25, 2, 15, 1, 5, Verwarmde vs. onverwarmde bovenverdieping, 22.63 214.99 216.68 346.94 347.78 366.2 37.98 375.12 44.52 418.48 499.1 699.82 Vlaams gemiddelde UA-waarde Verwarming kwh /(m².jaar) 2 Elektriciteit kwh /(m².jaar)
B. Analyse jaarlijks eindenergieverbruik B. Analyse jaarlijks eindenergieverbruik 1. Berekend met behulp van de EPB-software ( EPB ) 2. Gemeten energieverbruik met behulp van de notatie van de meterstanden. Dit verbruik werd gecorrigeerd aan de hand van de graaddagen-methode, dit om rekening te houden met het weer tijdens de metingen. Het weerstation van de campus Odisee werd hiervoor gebruikt. Er werden twee correcties toegepast: o Een eerste op de buitentemperatuur (Meting Te) o Een tweede op buiten- en binnentemperatuur (Meting Te + Ti) Eindenergieverbruik kwh/m² per jaar 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, Eindenergieverbruik voor renovatie Vlaams Doel Gent gemiddelde De figuur rechts toont de eindenergieverbruiken (EEV) van de woningen. Dit is de som van: Energieverbruik verwarming Energieverbruik sanitair warm water Huishoudelijk energieverbruik (elektriciteit) Conclusies: EPB maakt een sterke overschatting van het EEV Het inrekenen van de gemeten binnentemperatuur zorgt voor een stijging van het energieverbruik, als de temperatuur lager is als 18 C (= standaard aanname) 21 EPB Meting [Te] Meting [Te + Ti] 22 B. Analyse jaarlijks eindenergieverbruik C. Impact van de renovatie op het eindenergieverbruik Eindenergieverbruik kwh/m² 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, Eindenergieverbruik na renovatie Vlaams Doel Gent gemiddelde EPB Meting [Te] Meting [Te + Ti] 23 Conclusies: Betere overeenkomst tussen berekend en gemeten energieverbruik dan voor renovatie 3 woningen hebben de doelstelling van stad Gent behaald 3,% 2,% 1,%,% -1,% -2,% -3,% -4,% -5,% -6,% Impact op het energieverbruik in procent, gebaseerd op kwh / m² per jaar EPB Meting [Te] Meting [Te+Ti] 24 Case % verwarmd volume Gemiddelde binnentemp. C 1 53,4 53,4 14,9 17,5 2 46, 33, 17,2 14,9 3 72,1 69,6 16,2 18,2 4 36,7 38,2 15,7 19,7 5 65,9 71,4 15,2 15,8 6 49,3 49,3 14,6 16,4 7 54,5 36, 13,8 16,8 8 33,3 32, 11,5 12,8
A. Luchtdichtheid 4 35 3 25 Invloed ventilatieopeningen Gebouwschil n5 1/h 2 15 1 5 9 1 Gebouwen geordend van klein naar groot Voor renovatie Na renovatie test 1 Na renovatie test 2 Na renovatie test 3 26 B. Infrarood foto s Opmerking: impact van de schaal van de foto B. Infrarood foto s voor renovatie Raam voorgevel koudebrug latei Raam achtergevel raamkader niet luchtdicht afgewerkt 17 C 22 C 18 C 21 C 27 28
B. Infrarood foto s B. Infrarood foto s Voor renovatie Na renovatie Voor renovatie Na renovatie 29 3 Feedback & tips 1. Zet de verwarming s nachts lager. Zo kan je heel wat energie besparen. Je kan je verwarming 's nachts, of wanneer je niet thuis bent, gerust verlagen tot 15 à 16 C. Bovendien kan je flink besparen op je verwarmingsverbruik door de verwarming één graad lager te zetten. 2. Vervang de garagepoort door een meer isolerend exemplaar om het warmteverlies langs de garage te beperken. 3. Isoleer de voorgevel. Dit is een voordelige ingreep: zowel het jaarlijks energieverbruik als de levenscycluskost zal dalen Financieel gezien is isolatie (binnen of buiten) met pleisterafwerking de beste keuze. Buitenisolatie met een houten afwerking is hierbij de duurste oplossing omwille van de kostprijs van de houten gevelbekleding. Vragen? Evi Lambie Evi.Lambie@kuleuven.be