Als de moederkerk zwanger wordt

Als de moederkerk zwanger wordt Protestantse Pioniers Plekken als uitdaging voor de gemeente. Ds. Hans Eschbach Uitgave van het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland, Hoofdstraat 260, 3972 LL Driebergen, tel. 0343 510571, website: www.ewv.nl, email: kantoor@ewv.nl. 1

Schilderij op de voorpagina: ʻDe feestende kerkʼ, Cornelia Eschbach-Leuvenink 2

Woord vooraf De Protestantse Kerk in 2007. In 2002 verwoordde het bestuur van het Evangelisch Werkverband (EW) de volgende visie voor de Protestantse Kerk in 2007: Over 5 jaar is er een Protestantse kerk in Nederland, waarin diverse stromingen functioneren. Orthodoxe en evangelische stromingen versterken daarbij elkaar en vullen elkaar aan. De jaarlijkse neergang vlakt af. Van een jaarlijks verlies van 70.000 leden in 1995/ 2000 is dat in 2007 gedaald tot nog maar 35.000 leden per jaar. In 2012 is de neergang gestopt en begint een nieuwe periode van groei. De landelijke kerkstructuur wordt gekenmerkt door een vermindering van de top-down structuur en een vergroting van de geestelijke vrijheid van de plaatselijke gemeente. Vanuit landelijke organen (PLDC/IZB/EW) worden gemeente-opbouw consulenten aangesteld, die gemeentes adviseren, daarbij gebruik makende van het gedachtengoed van Schwarz en van modellen als Willowcreek en Saddleback. Binnen centrale gemeenten wordt financieel beleid gevormd op basis van geestelijke waarden en groei. Gemeentes met de minste vitaliteit en laagste betrokkenheid gaan het eerste dicht. Groeiende gemeentes krijgen optimale medewerking om uit te breiden. Er wordt optimaal ruimte geboden aan initiatieven voor missionaire gemeenteopbouw en gemeente-vorming, waarbij men zich richt op het bereiken van nieuwe doelgroepen met het evangelie. Er ontstaan steeds meer bloeiende gemeentes, die ʻmodelʼ zijn voor anderen. Kenmerken van die bloeiende gemeentes zijn: sterke nadruk op het belang van gebed en op de opbouw van persoonlijk geestelijk leven en discipelschap; gemeenteleden worden ingezet met hun gaven; predikanten werken in teams samen met niet-theologen; kleine kerkenraadsteams ontwikkelen missie en visie voor de gemeente en geven leiding aan het leven van de gemeente; 3

in de gemeente wordt met teams gewerkt voor de diverse taken,zoals pastoraat, ouderenwerk, enz; er is een duidelijk missionair beleid, dat zich richt op de buurt of op doelgroepen; (Youth-)Alphacursussen vormen een toeleiding naar het gemeenteleven; er is een structuur van celgroepen: GGGʼs; er wordt doelgroep-gericht gewerkt: GGGʼs voor jonge gezinnen, after-alpha enz; jongeren hebben hun eigen vieringen en worden gecoached door ervaren christenen. Daarbij krijgen ze alle vrijheid om nieuwe vormen te zoeken voor hun geloofsbeleving, terwijl de geestelijke inhoud bewaakt blijft in discipelschapstraining; er is een bloeiend werk onder kinderen, geënt op bijv. Promised Land en Powerday. Daarbij worden kinderen en hun geestelijke mogelijkheden volstrekt serieus genomen, ook kinderen kunnen een bediening hebben in de kerk; er is een bijbels orthodoxe én cultuurrelevante prediking; per zondag zijn er minstens 2 erediensten: één met een meer traditioneel karakter en één met nadruk op vernieuwing, lofprijzing, ruimte voor ministry, enz; er is warmte en bewogenheid onderling: de zegenende ziel wordt ook zelf gezegend; de gemeente zendt haar eigen leden uit in zending en werelddiaconaat, daarbij geholpen door landelijke organen; zendings - en diaconale reizen en projecten worden opgezet voor jongeren en ouderen in de gemeente; De roeping van het Evangelisch Werkverband is om de kerk te bemoedigen en te stimuleren bij alles wat de bovenstaande omschrijving van de kerk in 2007 ten goede komt. In het kader van deze visie werd in het afgelopen jaar de visie voor Protestantse Pioniers Plekken uitgewerkt. Graag biedt het Evangelisch Werkverband deze visie aan de kerk aan in dit rapport met de hoop en het gebed, dat het een bijdrage mag zijn tot de opbouw van de kerk in Nederland. Driebergen, mei 2005 Ds. Hans Eschbach 4

Hoofdstuk 1: Als moeder aftakelt Een mens begint vanaf zijn 30e met sterven. De groeifase is voorbij, de aftakeling begint. Het is een onprettige gedachte, die we graag verdringen. Paulus heeft het in 2 Kor. 5: 1 over onze aardse tent die wordt afgebroken en over de eeuwige woning in de hemel. Die laatste stelling is voor sommigen nogal onzeker geworden. Men spreekt liever over het voortleven in de kinderen en kleinkinderen. Als die er zijn tenminste De kerk takelt af Wij willen nadenken over nieuwe kansen voor de kerk. Maar voordat we daarover kunnen spreken, moet het eerst gezegd worden: de kerk takelt af. De afgelopen decennia heeft Nederland een enorme secularisatie meegemaakt. Dr. A. Polhuis begint een artikel in ʻKontekstueelʼ1 over ʻDe uitdaging van de stadʼ als volgt: ʻRuim dertig jaar maak ik als predikant de terugloop van de kerk meeʼ. In Rotterdam Zuid is 54% van de kerkleden 60 jaar of ouder.ʼ In Zaandam verloor de kerk in 20 jaar tijd 50% van haar leden. Kerken worden gesloten. Predikantsplaatsen opgeheven. Terwijl de stad jonger, armer en zwarter wordt, wordt de kerk in de stad grijzer en leger. Die neerwaartse trendlijn is nog niet doorbroken. Polhuis zegt: ʻIn Rotterdam zijn we aan de laatste lichting ouderen bezig. Na deze generatie houdt het voor een groot deel op.ʼ Ook voor de kerk is de aftakeling een onprettige gedachte, die men het liefste verdringt. ʻBij ons valt het nog wel meeʼ hoor je dan beweren. Anderen lijken zich bij de feiten neer te leggen en bereiden de volgende bezuinigingsronde voor. Er zijn velen in de kerk, die zich trouw inzetten, doen wat ze kunnen. Soms met zegen. Maar vaker met betrekkelijk resultaat. Ontmoediging ligt op de loer. Dat een bepaalde generatie gelovigen uitsterft, is geen probleem. Met het geloof van Paulus hoef je daar niet triest over te doen. We zijn samen op weg 1 ʻKontekstueelʼ, 9e jaargang nr. 2, december 2004, proefnummers bij dhr. J. Bette, 010-4580599 5

van ʻaardse tentʼ naar ʻeeuwig huisʼ. Maar is er wel een volgende generatie die de geloofsfakkel overneemt? Dat bepaalde uitdrukkingsvormen van kerk-zijn aftakelen is niet een zodanig probleem, als er maar een nieuwe generatie gelovigen is, die op haar manier vorm mag geven aan de gemeente van Christus. Ik herinner me de ʻTorchrunʼ eind jaren 80. Mij werd gevraagd om in Den Haag tijdens een dienst de fakkel over te dragen aan de jongere generatie. Ik deed het, maar met tegenzin. Ik was toen rond de 40 en vond het rijkelijk vroeg. Vandaag zie ik in de kerk duizenden zestigplussers nog steeds met de fakkel rondlopen. En er is niemand om hem over te nemen. Vruchteloosheid Wij willen nadenken over nieuwe kansen voor de kerk. Wat is daarvoor nodig? De moederkerk moet zwanger worden, kinderen baren, nieuwe generaties gelovigen voortbrengen, die op hun manier gestalte geven aan ʻde kerk van alle eeuwenʼ. Juist hier lijkt het fout te gaan met de kerk in Nederland. Ze takelt af, maar heeft in haar aftakelingsproces met een tweezijdige vruchteloosheid te maken: A: Vruchteloos vasthouden van oude vormen In de kerk lijken we te zeggen: ʻGraag willen wij, dat jonge mensen groeien tot toegewijde volgelingen van Jezus Christus en daarom moeten ze van kerkorgelmuziek houden.ʼ Liefhebbers van de hoge liturgie weten te vertellen, waarom het ʻvreselijkʼ is om opwekkingsliederen te zingen en weren ze met alle geweld. Daarmee weren ze een nieuwe generatie, die verknocht is aan deze liederen en de daarachter liggende spiritualiteit. De kerk lijkt maar één gestalte te hebben. ʼs Morgens van 10.00 uur tot 11.00 uur zit je in rechte kerkbanken, zingt met het kerkorgel eeuwenoude liederen en luistert 20 minuten naar een zwart-wit preek zonder bewegende beelden. Als dat je niet aanspreekt is er geen plaats voor je in de Protestantse Kerk van Nederland. Overdreven? Ja natuurlijk! Maar toch Terwijl iedereen weet, dat we in een beeldcultuur leven, houdt de kerk krampachtig vast aan haar woordcultuur. Dominees preken drieduizend preken zonder te zien dat er mensen tot levend geloof in Jezus Christus door komen, terwijl Petrus maar één preek nodig had in de kracht van de Heilige Geest om drieduizend mensen tot Jezus te mogen leiden. Wat doen 6

we met zoʼn gegeven? We bereiden de preek voor zondag alweer voor. Nummer drieduizendéén. Smacht een ervaringsgerichte cultuur niet naar de godservaringen, waar Marcus over schrijft (in Marc.16: 20): ʻDe Heer hielp hen daarbij en zette hun verkondiging kracht bij met de tekenen die ermee gepaard gingenʼ? Hoe kan Gods kracht vandaag openbaar worden in onze woorden en daden? Het lijkt erop dat oude vormen heilig zijn. Ook al blijkt uit harde cijfers, dat steeds minder mensen zich ermee vertrouwd voelen. Vruchteloos gaat de kerk door. Tot de laatste de deur achter zich dicht mag doen? B: Vruchteloos meegaan met de tijdgeest Aan de andere kant zien we hoe de kerk in de snel veranderende samenleving de weg is kwijt geraakt. Om ʻbij de tijdʼ te zijn, heeft ze haar eigen Woord ingeleverd. Als een bijbelwoord aanstootgevend is voor de moderne cultuur, dan verklaren we die weg. In een soort geestelijke identiteitscrisis durft de kerk haar eigen boodschap niet meer te geloven. Als ik een predikant hoor zeggen: ʻIk kan niets meer met die bloedtheologieʼ, dan heeft hij een ernstig probleem. En de gemeente die elke zondag naar hem moet luisteren ook. Als een vriendelijke, geleerde, oude man zijn geloof kwijtraakt heeft hij een ernstig probleem. En de mensen die zijn boeken blijven lezen ook. Het is verdrietig. Maar een kerk, die niet durft te geloven in haar eigen boek kan niet anders dan ten dode gedoemd zijn. Zoals iemand beweerde: ʻVrijzinnigheid heeft geen kinderenʼ. Daar getuigt de dominee van, die onlangs vol trots vertelde, dat zijn studententijd voornamelijk uit zuipen bestond en zijn eigen kinderen niet naar de kerk hoeven. Twee vruchteloze uitersten, kort en wat karikaturaal neergezet, om het plaatje duidelijk te maken: vormvastheid en inhoudsloosheid leiden de kerk tot vruchteloosheid. 7

Hoofdstuk 2: De tijd waarin wij leven Kent u hem nog? Mr. G.J.B. Hilterman met zijn radiopraatje en zijn columns. Hij kon het altijd haarfijn uitleggen: ʻDe tijd waarin wij levenʼ. Dat gaf een veilig gevoel. Als alle politici goed naar zijn adviezen luisterden kwam het wel goed. Helaas is de werkelijkheid gecompliceerder. Wij hebben dan ook niet de pretentie om ʻevenʼ de oplossing te geven voor de vruchteloosheid van de kerk. Maar het kan geen kwaad om een paar aspecten te noemen van onze cultuur, de tijd waarin wij leven, zonder volledig te willen zijn. Leven in een netwerkcultuur Elke socioloog kan uitleggen, hoe onze samenleving is gefragmentariseerd. Hoe de moderne mens eenzaam is geworden in zijn eigen individualisme. Maar ook hoe die mens op zoek gaat naar nieuwe netwerken van gemeenschap. In een netwerkcultuur is het belang van een vaste plaats verdrongen, doordat van stromen: informatiestromen, kapitaalstromen, enz. Internet is hier een sprekend voorbeeld van. De moderne mens heeft enorme mobiliteitsm ogelijkheden. Hij kiest zelf de sociale groep uit, waartoe hij wil behoren. Ouders bouwen hun netwerk van relaties op het schoolplein; arbeiders op de werkvloer; sporters tijdens het sporten enz. Daarbij speelt de buurt wel een, maar niet meer dé doorslaggevende, rol. Voor een kerk die is gebouwd op het geografische principes van (wijk-)gemeenten betekent dit, dat het tijd is voor een enorme omslag in het denken. Leve de consument De westerse cultuur is niet alleen een netwerkcultuur geworden, ook een consumentencultuur. Na de jaren 90 waarin sprake was van massaconsumentisme ligt de nadruk nu op ʻkeuze-vrijheidʼ. Supermarkten bieden duizenden producten aan. 8

Wie melk wil kopen kan kiezen uit volle-, halfvolle-, magere-, boeren-, karneen ga zo maar door melk. Ook in de geloofs-supermarkt heeft de consument de neiging om het religieuze boodschappenmandje naar eigen keuze te vullen. De waarheidsclaim van Jezus wordt daarbij stevig aangevochten. Alle waarheid lijkt relatief te zijn. Er moet dan ook onderscheid gemaakt worden tussen het feit dat we in een consumentencultuur leven en consumentisme, dat hier een afgod van heeft gemaakt. In een consumentencultuur moet de kerk staan met de boodschap van Jezus Christus, zich verzettend tegen de afgoderij van consumentisme, relativisme en hedonisme. Om het in supermarkttermen te vertalen: er mogen vele soorten melk zijn, zolang het maar melk is! Het evangelie mag op vele manieren gepresenteerd worden, zolang het maar evangelie is! Adviseurs In die keuze-cultuur wordt het steeds ingewikkelder om de juiste keuzes te maken. Onze cultuur heeft er een oplossing voor gevonden: de adviseur. Als je een hypotheek wilt afsluiten, als je over je pensioen nadenkt, voor je carriereplanning, je nieuwe auto, een gezonde levensstijl: raadpleeg je adviseur! Maar zijn die adviseurs wel te vertrouwen? Meestal zijn ze in dienst van een bedrijf en hebben ze maar één doel: jou iets te verkopen! Zijn er ʻobjectieve adviseursʼ? In hoeverre zou de kerk hier een rol kunnen spelen? In het boek ʻAansluiting of kortsluitingʼ beschrijft Moynagh het volgende voorbeeld 2 : In een dienst kan een interview gehouden worden met een onderwijskundige over de scholen in de regio met adviezen waar ouders op moeten letten bij de schoolkeuze. De voorganger kan het interview afsluiten met een meditatie over christelijke waarden die de sfeer op school moeten bepalen. Op zoek naar ervaring In dat boek 3 benadrukt Moynagh dat het in de reclamewereld niet gaat om het verkopen van een ʻproductʼ, maar om het verkopen van een ʻervaringʼ. Zo verkoopt British Airways geen vliegreis van A naar B, maar een speciale reiservaring. Restaurants verkopen geen maaltijden, maar een eetervaring. De cosmeticabranche verkoopt geen deodorant of geurtjes, maar verleidelijkheid 2 ʻAansluiting of kortsluitingʼ, Michale Moynagh, uitgave Ark boeken, ISBN9033818094, blz. 60,61 3 Ik maak graag gebruik van dit uitstekende boek: ʻAansluiting of kortsluitingʼ, ook verkrijgbaar via het Evangelisch Werkverband. 9

en aantrekkelijkheid. In het artikel ʻThe Four Faces of Mass Customizationʼ4 schrijven Gilmour en Pine, dat levensveranderende ervaringen het meest gewild zijn. Moderne mensen zoeken veranderingen die hun leven omkeren. Ze willen zich beter voelen, er beter uitzien (denk aan de hype van de facelifts van dit moment). Volgens Gilmour en Pine is succes verzekerd voor bedrijven, die levensveranderende ervaringen aanbieden. Natuurlijk, ik zie de critici al fronsen! Want de kerk mag je niet met een bedrijf vergelijken. Toch biedt de kerk al tweeduizend jaar lang een échte ʻlevensveranderende ervaringʼ aan en wel door Jezus Christus. Hoe komt het, dat onze ʻboodschapʼ niet landt in het hart van een cultuur die schreeuwt om existentiële ervaring? Wat is er fout aan onze communicatie? Gevoel en eenvoud In de jaarlijkse top-500 bedrijven, die Management Team uitroept staat Philips dit jaar op de eerste plaats. Dat hebben ze mede te danken aan hun manier van marketing. Niet langer spreken ze over ʻLetʼs make things betterʼ (want dan waren ze in het verleden dus niet zo goed) maar over: ʻPhilips: sense and simplicityʼ: gevoel en eenvoud. Hoe kan de kerk het evangelie communiceren met ʻgevoel en eenvoudʼ? Overigens: in de top-500 staat NOVIB op de 58 e plaats, het Leger des Heils op de 217 e, Jongbloed op de 418 e en de Evangelische Omroep op de 483 e plaats. Maar de Protestantse Kerk in Nederland komt niet voor op de lijst Omdat het geen bedrijf is? Maar er werken toch echt duizenden mensen bij die kerk en ook overheidsinstellingen en dergelijke komen voor op deze lijst. Nee, er moet een andere reden voor zijn. 4 In Harvard Business Review, jan./febr. 1997, pag. 91-101 10

Hoofdstuk 3: De droom Ecclesiogenese In het eerder geciteerde artikel van dr. Polhuis in Kontekstueel schrijft hij: ʻHet verbaast mij telkens weer hoe lauw, door kerkleiding en predikanten, gereageerd wordt op de sombere prognoses voor de kerk. Toen Philips en recent Albert Heijn wankelden werd alles op alles gezet om het verloren marktaandeel terug te veroveren. Ja, ik ken alle argumenten dat de kerk Albert Heijn niet is, maar dat is nog geen reden om af te wachten. Philips en anderen reageerden op de crisis door zich sterk te concentreren op hun ʻcorebusinessʼ. Dat wil zeggen, op die dingen die zij goed deden en waar zij uniek in zijn. Daar kunnen we als kerk van leren.ʼ Misschien begint de kerk op het punt te komen, waar ze inderdaad wil leren. Op de eerste synodevergadering van de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 werd ingezet op nieuw missionair elan. Nieuwe wegen moeten gezocht worden voor de revitalisering van oude gemeenten én voor het stimuleren van nieuwe gemeenschappen. Daarbij is de vraag: hoe ontstaan nieuwe geloofsgemeenschappen? Hoe kan de kerk ruimte bieden aan pioniersplekken, waar nieuw leven voor de kerk kan opbloeien. Prof. Dr. Henk de Roest gebruikt hiervoor de uitdrukking ʻecclesiogeneseʼ. Liggen hier wellicht nieuwe kansen voor de kerk? Anglicaans model Gezegd moet worden, dat de Protestantse Kerk in Nederland ongeveer 10 jaar áchter de ontwikkelingen aanloopt, zoals we die zien in de Anglicaanse kerk in Engeland. Daar verscheen in 1994 het rapport ʻBreaking New Ground: Church planting in the Church of Englandʼ5. Gemeentevorming wordt daar gezien als een aanvullende strategie, naast die van de bekende geografische wijkgemeente, zoals ook wij die in Nederland kennen. Want om een hele gemeenschap met het evangelie te kunnen bereiken zijn er naast de traditionele wijkgemeenten 5 Ik heb vrijelijk gebruik gemaakt van het inspirerende boek ʻMission-shaped churchʼ, een uitgave van Church House Publishing, de officiële uitgever van de Anglicaanse kerk in Engeland, ISBN 0 7151 4013 2. 11

ook nieuwe vormen van netwerkgemeenten nodig. Men spreekt van ʻfresh expressions of churchʼ, elk met hun eigen kracht en zwakte. We leven in een tijd, waarin mensen zich niet meer naar een wijkkerk laten sturen, omdat ze in die bepaalde wijk wonen. We zullen moeten onderzoeken wat acceptabel en onacceptabel is in de huidige consumenten-cultuur. De kerk is geroepen om daarbij de grenzen van het mogelijke op te zoeken. Hollandse watervrees Lange tijd heeft de kerk getracht mensen, vanuit de conciliaire gemeenteopbouw gedachte, met wijd uiteenlopende visies op geloof en kerk-zijn bijeen te houden in één lokale gemeenschap. Op zich een loffelijk streven, ware het niet dat hierdoor aan de linker- en rechterzijde mensen moedeloos de kerk verlieten. Toegewijde christenen verlaten soms de Protestantse kerk omdat ze zich niet herkennen in de (plaatselijke) spiritualiteit en liturgische vormgeving of grote moeite hebben met de pluraliteit van de kerk. Méér mensen verlaten de kerk omdat hun geloof is weggeëbd, ze het niet meer zien zitten, niets meer van God vinden in de kerk. In het éénwordingsproces van plaatselijke kerken zien we hoe wijkgemeenten van ongelijke soort bijeen worden gedreven meestal door de financiële nood maar in dat samengaan 30 50 % van hun kerkgangers verliezen. Zodat de rampspoed van voortgaande inkrimping en bezuiniging voortduurt. Daarbij is de angst voor afkalving zo groot, dat elk nieuw initiatief als bedreigend wordt ervaren. Er is een grote mate van watervrees om nieuwe vormen van gemeenteleven te stimuleren en te ʻzegenenʼ vanuit de oude gemeenschappen. Waarom ecclesiogenese? In een moedig rapport van de Hervormde kerk in Amsterdam werd alweer jaren geleden vastgesteld, dat nog maar 5% van de kerkleden op zondag een kerkdienst bezocht. Daarbij werd geconcludeerd dat de huidige kerkgangers ongeschikt waren om die 95 % niet-kerkgangers bij kerk en evangelie te betrekken, ʻanders zou dat in de afgelopen jaren allang gebeurd zijn. Daarom moet gezocht worden naar nieuwe vormen van kerk-zijnʼ. Het is nuchter maar waar. Als de huidige vormen van kerk-zijn zouden voldoen zou de Protestantse Kerk geen 60.000 leden per jaar verliezen. Meer dan 50% van de bevolking van Nederland is inmiddels buitenkerkelijk. Vanuit sociologisch en demografisch oogpunt bezien, zal die ontwikkeling doorgaan. Kernvraag 12

voor de kerk is: hoe kunnen we nieuwe generaties en nieuwe doelgroepen betrekken bij de boodschap van het evangelie? Dat de oude vormen van kerk-zijn daarvoor niet afdoende zijn blijkt uit de cijfers. Het is tijd voor ʻreorganisatieʼ. Voor het ontwikkelen van nieuwe visie. Kan de moederkerk nog zwanger worden? Of is ze daar te oud voor? Ook de Anglicaanse kerk heeft een sterke terugloop gekend. Maar daar vlakt die trend af en was er in 2004 voor het eerst sprake van groei van het aantal kerkgangers. Hoe kan de kerk ook in Nederland nieuwe wegen gaan om nieuwe groepen mensen te bereiken met het bevrijdende evangelie van Jezus Christus? Als de Hervormde Kerk ooit ʻvolkskerkʼ was, hoe kan de Protestantse Kerk dan vandaag kerk voor het volk zijn en niet zoals nu vaak het geval is kerk voor een klein segment van het volk. Hoe kunnen nieuwe groepen van onze bevolking betrokken worden bij het evangelie van Jezus Christus? Daarbij gaat het niet om het opzetten van kerkdiensten, waarbij de gemeente bij het kerkorgel zingt en luistert naar de dominee. Het gaat niet om restauratie van oude vormen, maar om het zoeken naar nieuwe vormen van kerk-zijn. Wellicht kan het beeld van ʻmoeders en dochtersʼ ons daarbij verder helpen! De moeder brengt een dochter ter wereld, de dochter is geen kloon van de moeder, maar heeft er wel trekjes van. De moeder geniet van haar dochter, de dochter geniet van haar moeder. De moeder steunt de dochter. En misschien draaien de rollen later wel om en steunt de dochter de moeder. Hoe zou het zijn als iedere (wijk-) gemeente in Nederland de uitdaging aangaat om zwanger te worden van nieuwe visie, de durf heeft om nieuwe stappen te zetten en de moed heeft om dochtergemeenten ter wereld te brengen, die het misschien anders doen dan zij gewend zijn, maar die toch van harte ondersteund en gezegend worden vanuit de moedergemeente! 13

Hoofdstuk 4: Protestantse Pioniers Plekken (PPP) Ruimte voor een nieuw begin Tien jaar geleden begon het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland (EW) met de GGG: de Gemeente Groei Groepen. Deze groepen komen samen in de huiskamers. Inmiddels draaien er zoʼn 1500 van deze groepen binnen de Protestantse Kerk. Veel mensen ervaren hier iets van kerk-zijn: ze groeien in geloof, gemeenschap en getuigenis. Het is bemoedigend om te zien hoe zoʼn model voor gemeente-opbouw tot zegen kan zijn en bouwsteen kan zijn voor plaatselijke gemeenten. Na de GGG komt het Evangelisch Werkverband nu met de PPP: Protestantse Pioniers Plekken. Ze biedt de kerk haar visie aan. Want het gaat niet om een exclusief ʻEW ideeʼ dat alleen binnen een evangelicale context toepasbaar zou zijn. De kerk is breder dan de evangelische beweging. Laat de veelkleurige wijsheid van God maar zichtbaar worden in een veelheid van Protestantse Pioniers Plekken. Hoe zou het zijn als gemeenteleden, die geloof en visie hebben voor een nieuwe zoektocht de ruimte en de steun krijgen van de moedergemeente om op avontuur te gaan. Langs nieuwe wegen mogen zoeken naar de mogelijkheid om de boodschap van Christus te communiceren naar nieuwe groepen mensen, die vandaag nog niet bereikt worden met het evangelie en zich niet betrokken weten bij de kerk. In de praktijk in Engeland is gebleken, dat kleine groepen de basis kunnen vormen voor zulke nieuwe geloofsgemeenschappen. Een paar mensen met visie, geloof, durf en ideeën die anderen weten mee te nemen in hun enthousiasme kunnen een gezamenlijk avontuur beginnen. Zou het niet geweldig zijn als in deze ontwikkeling de moedergemeente als ʻaanjagerʼ functioneert? Zou het niet geweldig zijn dat gevoelens van bedreiging voor het onbekende overwonnen worden en omgezet worden in positieve kracht 14

om de nieuwe kansen optimaal te benutten? De pioniers Zowel in Nederland als in Engeland zijn al voorbeelden van nieuwe gemeentevormen. In die zin is de gedachte van de ʻProtestantse Pioniers Plekʼ niet nieuw. Want de zoektocht naar nieuwe vormen van kerk-zijn is al in volle gang. Soms moeizaam, maar ook vaak met grote zegen! Denk aan de jongerenkerken in Nederland. In Amersfoort begonnen 2 mensen met de organisatie. Nu komen maandelijks 1000 jongeren samen. Vanuit de maandelijkse diensten wil men nu ook andere, verdiepende, activiteiten opzetten. Alle PR verloopt via de nieuwe media: SMS, MSN, email, website, chatbox, enz. Ook de Thomasvieringen zijn een voorbeeld van samenkomsten, waarin men zoekt naar nieuwe vormen van liturgie, van oprechte beleving van God en oprechte gemeenschap met elkaar. In Spijkenisse begon de Michaëlkerk vanuit een moeilijke situatie met niet meer dan 50 kerkgangers haar avontuur van vernieuwing. Nu bezoeken wekelijks ruim 250 meest jonge mensen de diensten, die gekenmerkt worden door moderne muziek, aanbidding, thema-gerichte prediking en een sterke onderlinge gemeenschap. In Gouda zijn veel mensen vanuit de Alphacursus tot geloof in Christus gekomen. Ze willen Christus volgen, maar herkennen zich niet in muziek en vormgeving van de traditionele erediensten. Daarom organiseert men nu speciale Alphadiensten. In Rotterdam-Delfshaven wordt door de IZB uitmuntend evangelisatiewerk gedaan in de wijk. De wijkbewoners hebben hun eigen vieringen in het winkelpand, naast de ʻmoedergemeenteʼ in de Pelgrimskerk. In Eindhoven is een missionaire gemeente gestart in een wijkgebouw. Elke zondag bezoeken ruim 100 mensen de dienst. Youth for Christ pioniert vanuit The Mall in Rotterdam onder jonge mensen. Er is groeiende belangstelling voor het christelijk geloof. Wie biedt hen straks een geloofsgemeenschap aan, waar deze meest Antilliaanse jongeren zich thuis kunnen voelen? In Buitenpost bood de PKN kerk geen echte ruimte aan een groep evangelisch/ orthodoxe gelovigen. Een groep van 150 mensen is met eigen diensten begonnen en de gemeente groeit snel. Helaas is er een houding van afweer bij de ʻmoeder-gemeenteʼ. In plaats van te 15

bemoedigen, wordt er ʻge-excommuniceerdʼ. Daardoor wordt deze groep een vrije gemeente. Zou juist zoʼn groep gemotiveerde mensen niet voor de kerk bewaard hebben moeten blijven? In Den Haag is een missionaire gemeente gestart vanuit de ʻmoedergemeenteʼ, de Pax Christikerk. Alhoewel nog in een vroeg stadium, komen nu al zoʼn 70 mensen in de nieuwe kerkdiensten. Deze lijst is verre van compleet. Het geeft alleen aan, dat er al volop gepionierd wordt in de Protestantse Kerk. Maar zijn er meer mogelijkheden te bedenken? Meer kansen te benutten? Daarom nogmaals de droom: Hoe zou het zijn als iedere (wijk-) gemeente in Nederland de uitdaging aangaat om zwanger te worden van nieuwe visie, de durf heeft om nieuwe stappen te zetten en de moed heeft om dochtergemeenten ter wereld te brengen, die het misschien anders doen dan zij gewend zijn, maar die toch van harte ondersteund en gezegend worden vanuit de moedergemeente! 16

Hoofdstuk 5: Zeven ecclesiologische opmerkingen over de Protestantse Pioniers Plekken Natuurlijk roept een dergelijke visie voor ecclesiogenese vragen op over de achterliggende ecclessiologie. Zonder uitputtend hierover te willen zijn toch enkele opmerkingen hierover. Voor een uitgebreide studie over dit onderwerp verwijs ik graag naar het boek ʻMission-shaped Churchʼ. 6 1. De kerkorde zegt in Art. 1: De Protestantse Kerk in Nederland is overeenkomstig haar belijden gestalte van de ene heilige apostolische en katholieke of algemene christelijke Kerk die zich, delend in de aan Israël geschonken verwachting, uitstrekt naar de komst van het Koninkrijk van God. Levend uit Gods genade in Jezus Christus vervult de kerk de opdracht van haar Heer om het Woord te horen en te verkondigen. Gezonden in de wereld en geroepen tot de bediening van de verzoening, getuigt de kerk in verkondiging en dienst aan alle mensen en aan alle volken van het heil in Jezus Chris tus. De kerk en al haar leden zijn geroepen het belijden te toetsen bij het licht van de Heilige Schrift. De kerk weert wat haar belijden weerspreekt. 2. Als de kerk zegt apostolisch te zijn en in verkondiging en dienst te getuigen aan álle mensen, dan mogen we er geen genoegen mee nemen, dat we als kerk slechts een klein segment van onze bevolking bereiken. Het daagt ons uit om álle mensen te bereiken. Dat vraagt om creatief te zoeken naar nieuwe wegen van verkondiging en dienst. Zoals zendelingen reeds vele eeuwen uit onze kerken worden uitgezonden om nieuwe gebieden met het evangelie te bereiken of kerken in het buitenland te ondersteunen, zo mag de moederkerk ook ʻzendelingenʼ uitzenden, uitzegenen, om als pioniers 6 a.h.w. blz. 84vv. 17

in de eigen omgeving nieuwe vormen van kerk-zijn te ontwikkelen. 3. 4. 5. 6. 7. Artikel 27 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis werkt de notae ecclesiae uit door te zeggen: Wij geloven en belijden een enige katholieke of algemene Kerk, die een heilige vergadering is der ware Christgelovigen, al hun zaligheid verwachtende in Jezus Christus, gewassen zijnde door Zijn bloed, geheiligd en verzegeld door den Heiligen Geest. Dit nodigt de kerk uit om mensen te begeleiden in een geestelijk groeiproces totdat ze in hun leven vorm geven aan wat de Nederlandse Geloofsbelijdenis hier omschrijft. De kerk zal gestalte moeten geven aan vorming die dit proces begeleidt en stimuleert. Kuyper leerde het beginsel van pluriformiteit. Het betekent dat we ruimte moeten willen creëren waarin de veelkleurigheid van het lichaam zichtbaar kan worden. Het betekent níet dat we moeten buigen voor de gedachte dat de kerk pluraal kan zijn. Want Jezus Christus is de Heer, het Hoofd der kerk. De kerk is zijn lichaam. De Heer verzorgt Zijn lichaam, Hij koestert het en bouwt Zijn gemeente door Zijn Woord en door de Heilige Geest. De Heer regeert Zijn kerk door de werking van de Heilige Geest. Dit pneumatologisch accent, dat ook door bijv. Dingemans 7 wordt gelegd, biedt ruimte om tot vernieuwing te komen. In plaats van de volle nadruk te leggen op de christologische interpretatie van het ambt, waarbij Christus als het Hoofd van het Lichaam tegenover de gemeente staat en dientengevolge ook het ambt tegenover de gemeente staat, waardoor de ambtsdragers een bijzondere plaats en machtspositie in de gemeente krijgen, pleit ik voor het pneumatologische model, waar de nadruk ligt op het ʻsamen met alle heiligenʼ en er ruimte ontstaat voor het priesterschap van àlle gelovigen en de charismatische begaafdheid van alle leden van de gemeenschap benut kan worden. Dit betekent dat op pioniersplekken men ʻkerkʼ kan zijn zonder dat er direct sprake is van een formele ambtelijke structuur. De kerk is de gemeenschap van broeders en zusters die Christus, de Heer van kerk en wereld, door Zijn Geest en Woord bijeengeroepen heeft tot dienst aan God, aan elkaar en aan de wereld. Deze drievoudige kerntaak van de gemeente vinden we wereldwijd en kerkbreed terug. Raymond Ortlund spreekt over ʻtoewijding aan Christus, toewijding aan het lichaam 7 Dr. G.D.J. Dingemans, Een huis om in te wonen, blz. 128,129. Wij sluiten ons overigens in onze ʻdroom van een kerkʼ aan bij veel van de ecclessiologische opvattingen van Dingemans. 18

van Christus en toewijding aan het werk van Christus in de wereld. John Wimber spreekt over Commitment to Christ, his Church and his Cause. J. Hendriks schrijft over de koinonia, die geroepen wordt tot omgang met God, omzien naar elkaar en solidariteit met de samenleving in getuigenis en dienst. Ook binnen pioniersplekken is het de roeping om aan deze drievoudige roeping gestalte te geven. Hoofdstuk 6: Vijf kernwaarden van de Protestantse Pioniers Plekken Hoewel elke Protestantse Pioniers Plek haar eigen vormen en doelgroepen kent, zijn er toch kernwaarden, die men deelt met elkaar: 1. Een PPP is relationeel Een PPP is niet primair programma-georiënteerd, maar persoon-georiënteerd. Het gaat om het bouwen van oprechte relaties van liefde en trouw. Vanuit die relaties wordt de gezamenlijke zoektocht naar vormgeving ingezet. 2. Een PPP is incarnationeel Toen God de wereld wilde verlossen kwam Hij Zelf in Christus: het Woord is vlees geworden! Hij daalde af in onze werkelijkheid. In onze taal sprak Hij van verlossing en nieuw leven. Zo wil de PPP dicht bij de cultuur staan van de mensen, op wie ze zich richt. Youth for Christ heeft als motto: ʻAnckored to the Rock Geared to the timesʼ. Dat geeft wellicht de uitdaging het beste weer: Hoe kan een PPP verankerd blijven aan de Rots, Jezus Christus, maar toch ook volkomen relevant voor de tijd en cultuur waarin men staat, voor de doelgroep, waarop men zich richt. 3. Een PPP is transformerend Een PPP is bereid om te beginnen waar de mensen zijn (bijvoorbeeld in het café). Maar ze wil mensen leiden naar de plek, waar God hen wil hebben. Zo wil ze de samenleving transformeren naar het beeld van God. In een gebroken wereld wil ze een deel van de oplossing zijn in plaats van een deel van het probleem. 19

4. Een PPP bouwt aan discipelschap van haar leden Willowcreek heeft als motto: ʻWij willen dat onkerkelijke mensen groeien tot toegewijde volgelingen van Jezus Christus.ʼ Dat is een groeiproces. De PPP richt zich erop om mensen te begeleiden bij die groei tot discipelschap. 5. Een PPP is verbonden met de Protestantse Kerk in Nederland Een PPP beseft dat ze onderdeel is van het grote lichaam van Christus in Nederland. Daarbij wil ze verbonden blijven met de ʻmoeder-gemeenteʼ, de Protestantse Kerk. Er zullen dan ook intensieve contacten zijn met de plaatselijke PKN (moeder-)gemeente. Hoofdstuk 7: De basisvoorwaarden. Het zal geen enkel probleem zijn om op vijf of tien plaatsen in Nederland een Protestantse Pioniers Plek te beginnen. Maar wil de visie voor de PPP werkelijk verschil maken in het geestelijk leven in Nederland, dan is het van belang dat ze breed gedragen wordt, zowel door de landelijke kerk als door de plaatselijke gemeente. Basisgedachten als kenmerken van de Protestantse Pioniers Plekken kunnen dan ook zijn: De Protestantse Kerk in Nederland stelt zich tot doel, dat iedere (wijk-) gemeente in Nederland een PPP creëert binnen haar grenzen. Voor de PPPʼs zal een speciale kerkordelijke regel moeten worden geformuleerd, waardoor ruimte ontstaat om langs niet-traditionele wegen te zoeken naar nieuwe vormen van kerk-zijn. PPPʼs gaan van start onder leiding van visionaire vrijwilligers, die hun ʻdroomʼ delen en een team vormen in de moedergemeente. Bij voorkeur worden ze vanuit de moedergemeente ʻuitgezondenʼ als missionaire werkers in de eigen omgeving. De bijbelse termen ʻevangelistʼ of ʻapostelʼ kunnen hier wellicht bij gebruikt worden. Het gaat in ieder geval om een missionair/apostolaire bediening: het gaat om gemeente-vorming binnen de Protestantse kerk. Voor PPPʼs moeten coaches komen. Dat kan een predikant zijn, een medewerker van het PDC of iemand anders. Kernvoorwaarde is dat ze 20