METSELEN 1 FUNDERING AANBRENGEN. 1. Algemeen: Vaak is de grond waarop gebouwd moet worden zacht en sponzig. Als je op deze grond gaat bouwen zal het gebouw gaan verzakken en scheuren. In Nederland is de bovenste laag grond meestal vrij zacht. Als je dieper komt wordt de grond harder, soms is dat een dikke ZANDLAAG, soms is dat MERGEL - KRIJT OF VASTE KLEI. Zandlagen kunnen net zo hard zijn als beton, je noemt dit VASTE GROND. De diepte waar de VASTE GROND kan zitten is zeer verschillend. Soms is dat een paar cm. soms is dat 30 meter diep. Om te voorkomen dat een gebouw verzakt en scheurt moet het gebouw op vaste grond staan. Op vaste grond bouwen doe je door te heien en een fundering aan te brengen. Om te bepalen waar de vaste grond zit moet men BODEMONDERZOEK laten doen (SONDERING). Door middel van metingen in de grond bepaald men waar de vaste grond zit. Men boort met een lans in de grond, deze meet de weerstand van de grondlagen. Via een computer wordt een sonderingsdiagram gemaakt waarop te zien is op welke diepte de VASTE GROND zit. Er zijn verschillende soorten funderingen, welke fundering je toepast hangt af van : A. WAT IS HET GEWICHT VAN HET GEBOUW MET ZIJN INHOUD. B. OP WELKE DIEPTE ZIT DE VASTE GROND. 1
Een strokenfundering bestaat uit een strook ( plaat ) beton, waarop de muren en de vloer komen. De aanlegbreedte en de hoogte zijn afhankelijk van het bodemonderzoek en de grootte en zwaarte van het gebouw. Voor normale woningbouw is de aanlegbreedte ± 2,5 of 3 X de breedte van de spouwmuur, dat is ± 700 a 800 mm. Het beton in de bekisting mag niet rechtstreeks op de grond aangebracht worden. Het water zou in het beton zou in de grond trekken waardoor het beton verkeerd zou drogen en scheuren. Daarom komt onderin de bekisting een WERKVLOER, men gebruikt hier meestal een plastic FOLIE voor. Soms wordt onderin de bekisting een werkvloer van 5 cm. stampbeton aangebracht. 1.2 Bekistingen De bekisting voor een strokenfundering is vrij eenvoudig en kan men op verschillende manieren maken. Boven zie je een bekisting met koppellatten, de koppellatten kun je aan de piketten bevestigen of rechtstreeks op de bekistingsschotten. Voor kleiner werk volstaat al een bekisting zoals rechts boven, de bekistingsschotten worden eenvoudig tegen de piketten aangebracht. De bekisting moet ingestreken worden met BEKISTINGSOLIE zodat de bekisting later makkelijk is te "lossen". 2
3. Bewapening Op een aangebrachte strokenfundering ontstaan trek en drukspanningen die de betonstrook kunnen doen scheuren. Daarom wordt onder in de strokenfundering een bewapening aangebracht van bewapeningsstaal. Voor funderingen maakt men ook veel gebruik van een zogenaamde VERLOREN BEKISTING. Een verloren bekisting maakt men van POLYSTYREENSCHUIM ( piepschuim ) elementen. Deze elementen kan men na het betonstorten laten zitten en werken dus snel. Een ander voordeel is dat deze soort bekisting goed isoleert. 3
1.4 Het volstorten van de fundering Na het maken van de bekisting wordt deze volgestort met betonspecie. Na het uitharden van het beton wordt de houten bekisting verwijderd. Een bekisting van EPS laat men zitten. Men kan nu beginnen met het uitzetten van de metselprofielen en het metselen van de eerste lagen steen tot aan de kruipruimte. 4
2 UITZETTEN 2.1 Profielen stellen De metselaar metselt tussen PROFIELEN. Dit zijn houten of aluminium balken van ± 3meter lang (verdiepingshoogte) de balken zijn 90 X 90 mm. of 76 X 90 mm. De profielen moeten zuiver haaks, vlak en recht zijn en schoon van specieresten. De profielen plaats je op de hoeken van de muren, op de profielen worden de lagen van het metselwerk afgetekend.( lagenmaat ). Tussen de profielen wordt de metseldraad gespannen waarlangs de stenen worden gemetseld. We noemen dat het OPSTEKEN van de metseldraad. De profielen moeten zuiver rechtop (te lood) staan, we noemen dat PROFIELEN STELLEN. Op een betonnen fundering zet je de profielen vast met een klamp op de fundering. De klamp spijker je vast met 2 betonspijkers. Onder het profiel bevestig je een plankje noemen dat de klamp of klis. 5
Het profiel wordt op de juiste plaats gezet. De klamp wordt met 2 betonspijkers op de fundering vastgezet. Laat de spijkers iets uitsteken zodat je ze later gemakkelijk kunt verwijderen. De schoren worden met 2 spijkers bovenaan de profielen bevestigd. Vervolgens worden de profielen gesteld (in het lood gezet). Je kunt dit doen met een schietlood of stelwaterpas. Het schietlood bestaat uit een houten klos en een lood van messing of koper. De klos is iets breder als het lood zo dat dit altijd vrijhangt. Bij stevige wind is het schietlood lastig te gebruiken omdat het dan niet stil blijft hangen. In dat geval gebruik je een stelwaterpas.. -Waterpas of stelwaterpas ( 1600-1800 of 2000 mm. lang )- Nog beter werkt een ELEKTRONISCHE waterpas. Deze laat een pieptoon horen als de waterpas exact te lood staat.. 6
Met 2 man wordt nu het profiel gesteld. 1 man staat bij het profiel met een schietlood of stelwaterpas, een tweede man zit bij het piketje waaraan de schoor vast moet. Als het profiel schuin staat roept met HALEN of BRENGEN. Wanneer het profiel exact te lood staat roept men MAKEN en bevestigd de tweede man de schoor met 2 spijkers aan het piketje. Wanneer er meerdere profielen naast elkaar komen te staan kan men elkaar bevestigen met koppellatten. deze aan Op een bouwwerk zie je een wir-war van profielen, schoren, deurkozijnen, raamkozijnen, koppellatten enz. 7
2.2 Uitzetten lagenmaat, het peil uitzetten Bij het aftekenen van de lagenmaat op de profielen maak je gebruik van het 1 meter peil. Het 1 meter peil wordt 1 meter boven de vloer afgetekend op het profiel. Het 1 meter peil wordt daar op afgetekend omdat het een gemakkelijk af te lezen hoogte is. Het 1 meter peil wordt met een rechte haakse lat en een waterpas overgebracht op de andere profielen. Met de lagenlat worden de lagenmaten afgestreept op de profielen. De koppenlat is een lat waarop de lagen zijn afgetekend. 8
Lagenmaat De lagenmaat is de gemiddelde dikte van de metselsteen + de gemiddelde dikte van een lintvoeg. De ( gemiddelde ) dikte van de steen = 50 mm De ( gemiddelde ) dikte van een voeg = 10 mm Lagenmaat = 60 mm. De lagen maat bestaat uit de dikte steen + voeg. Er gaan 16 lagen in een meter. Bij het metselen wordt de lagenmaat op de profielen uitgezet. 3. het opsteken van de metseldraad A B C De metseldraad bevestigen aan de profielen kan op verschillende manieren. Naast elkaar zie je: A. Metseldraad vast gemaakt met een lus. B. Metseldraad aan het profiel met een houten klosje. C. Metseldraad bevestigd aan een gebogen spijker 9
3 MATERIALEN 3.1 Porisosteen Porisosteen wordt gebakken van klei met een toeslagstof. Tijdens het bakken verbrandt de toeslagsof waardoor kleine holtes en poriën ontstaan. Hierdoor is de steen licht en goed isolerend. Door de constructie van de steen hoeven geen stootvoegen gemetseld te worden. 3.2. Baksteen De metselsteen of baksteen is er in verschillende formaten. Het meest gebruikt wordt het WAALFORMAAT. Andere steen formaten zijn: Vechtformaat 210-100 - 40mm. Rijnformaat 180-85 - 50mm. Dikformaat 210-100 - 70mm. Boerkens 180-85 - 65mm. 3.2.1 Onderdelen en benamingen van de steen Een steen heeft 2 lange kanten of strekken, 2 koppen en 2 platte kanten. Op een strek passen 2 halve stenen met een voeg. gehakte stenen kop: 10
Uit een strek kun je 2 halve stenen hakken. Een halve steen is niet precies het zelfde als een kop. Als je een strek precies door midden deelt krijg je 2 halve stenen van ( 210mm : 2 = 105mm). 2 koppen + een voeg passen precies boven een strek. Een kop = een strek - 1 voeg : 2 = 100 mm. ( 210mm - 10mm : 2 = 100mm. drieklezoor Een drie-klezoor wordt zeer veel gebruikt. Een drie klezoor is niet hetzelfde als 3/4 steen. ( 210 : 4 = 52,5 mm X 3 = 157,5 mm.). Een drie-klezoor = 3 koppen + 1 voeg : 2. ( 3 X 100 = 300, + 10 = 310, : 2 = 155 mm.). klezoor Als je een steen in vieren hakt krijg je 4 klezoren. Een klezoor is niet het zelfde als 1/4 steen ( 210mm. : 4 = 52,5 mm. Een klezoor = strek - 3 voegen : 4 ( 210 mm. - 30 mm : 4 = 45 mm. Een klezoor mag niet in een metselverband gebruikt worden. 11
andere gehakte stenen GESCHIFTE STEEN KLISKLEZOOR LEPE STEEN. VARKEN... Deze stenen worden gebruikt bij ontmoetingen of op hoeken bij rollagen. Ze moeten zeer precies op maat gehakt worden. 12
3.2.2 Stenen op maat maken Stenen kun je op verschillende manieren op maat maken : A. MET DE TROFFEL. B. MET DE SABEL EN KAPHAMER. C. MET EEN KLEZOORBEITEL EN MOKER. D. MET EEN STEENZAAGMACHINE. TROFFEL. KAPHAMER. SABEL. Met de ronde kant van de troffel kun je stenen RUWWEG op maat hakken. Met de kaphamer en sabel kun je stenen precies op maat hakken. 13
KLEZOORBEITEL. MOKER. Met de klezoorbeitel en moker kun je meerder stenen precies op maat hakken. Leg een aantal stenen op een plank langs een lat, teken ze af en hak ze door met beitel en moker. 14
STEENZAAG. Met een steenzaag kun je stenen snel en precies op maat maken. Aftekengereedschap. Met aftekengereedschap kun je afstellen op een bepaalde maat, je krast vervolgens de stenen af waarna je ze op maat maakt. De klezoorboy is een apparaat wat je op een bepaalde lengte kunt afstellen en vervolgens de steen kunt hakken. Specie 3.3 Specie Metselspecie ( mortel ) hecht de stenen aan elkaar en vult de voegen op. De samenstelling van specie bestaat uit: A. BINDMIDDEL: CEMENT. B. TOESLAGSTOFFEN : ZAND. C. WATER. D. EVENTUEEL HULPSTOFFEN : TRAS - KALK. De cement zorgt er voor dat de specie hard wordt. TRAS is gemalen tufsteen en zorgt er voor dat de specie meer waterdicht en minder gevoelig voor aantasting is. 15
3.3.1 Cement Er zijn de volgende soorten cement : A. PORTLANDCEMENT voor het metselen van bakstenen en kalkzandstenen. B. HOOGOVENCEMENT voor het metselen van betonstenen. C. PORTLANDVLIEGASCEMENT voor het maken van beton. D. WIT PORTLANDCEMENT voor het voegen van tegels en baksteen. Cement is eigenlijk een schadelijke stof, dit komt door dat cement ALKALISCH is. Cement lost de natuurlijke vetlaag van de huid op waardoor de huid wordt aangetast of je eczeem krijgt. Draag rubberen handschoenen tijdens het metselen. 3.3.2 Kalk Er zijn 2 soorten kalk : A. SCHELPKALK. B. STEENKALK. Kalk wordt aan de specie toegevoegd om : A. De specie veerkracht te geven, hierdoor kan de muur "zetten" zonder te scheuren. B. Specie met kalk is prettiger te verwerken. C. Kalk houdt water beter vast dan cement, dit voorkomt dat de specie in de zomer "verbrand". 3.3.4 zand Zand is eigenlijk fijn grind. Goed zand bevat korrels van verschillende grootte. Het zand dat de metselaar gebruikt is RIVIERZAND ( scherpzand ). 3.3.5 Hulpstoffen 16
Hulpstoffen worden toegevoegd om bepaalde eigenschappen van de specie te verbeteren. Zo zijn er : Plastificeerders: maken de specie beter verwerkbaar en en sterker. Luchtbelvormers: zorgen voor meer lucht in de specie waardoor deze beter verwerkbaar wordt. Vertragers: zorgen er voor dat de specie langzamer hard wordt. Versnellers: zorgen dat de specie sneller hard wordt. Dichtingsmiddelen: maken de specie meer waterdicht 3.3.6 Water Een baksteen zuigt water op uit de specie. Als stenen te nat worden bijvoorbeeld door dat ze in de regen liggen, nemen ze geen water meer op uit de cement. De stenen gaan dan DRIJVEN, de steen gaat verschuiven in en op de specie, ook loopt de specie uit de voegen. Verder zal de specie niet op de stenen hechten. Bij regen moet je de stenen dus afdekken. Moet je toch met natte stenen metselen dan moet je de specie zo droog mogelijk houden. 3.4 Mengverhoudingen SOORT WERK : CEMENT: ZAND : KALK : BAKSTEEN : BUITEN 1 4 1 WATERDICHT 1 2 3.5 Bereiding van de metselmortel 17
Kleine hoeveelheden speciemortel kun je klaarmaken in de metselkuip. Grotere hoeveelheden maak je klaar met een betonmolen. Op grote bouwwerken werkt men met PREFABSPECIE Deze mortel is er in 2 soorten : NAT en DROOG en wordt bereid in de cementcentrale en vervoerd naar de bouwplaats. In de natte prefabspecie zitten vertragers zodat deze specie enkel uren is te gebruiken voor dat hij verhardt. De droge pefabspecie zit eveneens in een silo. Wanneer men de specie nodig heeft zet men de kruiwagen er onder, drukt op een knop en de specie komt er gemengd met water uit. verbruik Om 1000 stenen te verwerken heb je nodig : 6 zakken cement van 25KG. 0,5 M 3 zand. 1 zak kalk. of 20 zakken kant en klare metselspecie van 25KG. 18
3.5 kwaliteitsaanduidingen van cement Naar hun toepassing verdeel je mortels in 5 klassen A. KLASSE I : Voor waterkerend werk. B. KLASSE II : Al het dragend werk in weer en wind. C. KLASSE III : Al het dragend werk in weer en wind niet geschikt voor bijzondere omstandigheden. D. KLASSE IV : Dragend en niet dragend binnenwerk. E. KLASSE V : Werk waar een zetting moet worden opgenomen. Een veel gebruikte metselmortel is M7,5 II/III, Deze mortel is geschikt voor al dragende werk in weer en wind. Hiermee kun je gevelsteen en kalkzandsteen metselen. 4 SOORTEN MUREN EN METSELVERBANDEN: KLAMPMUUR HALFSTEENSMUUR STEENSMUUR 4.1 Metselverband halfsteensmuur 4.1.1 halfsteensverband 19
Het halfsteens muurverband is een eenvoudig verband, dat zeer veel wordt toegepast. De stenen verspringen iedere keer een halve steen. De muur begint om de laag met een kop en een strek. Het is een sterk verband dat weinig steenverlies (hakverlies) geeft. Bij de hoeken loopt het verband steeds door. 4.1.2 staand klezoor verband 20
Bij het staand klezoorverband verspringen de stenen steeds een klezoor bij iedere laag. Het verband is minder sterk als het halfsteensverband en geeft meer steenverlies (hakverlies ). De lagen bestaan uit strekken behalve op de hoeken. 4.1.3 rechtsvallend klezoorverband Hier zie je een mogelijke hoekoplossing voor een rechtsvallend klezoorverband. De eerste laag begint met een zogenaamde LEPE steen, in het vooraanzicht zie je een klezoor. De tweede laag begint met een drieklezoor in het vooraanzicht zie je een kop. De derde laag begint met een drieklezoor. De vierde laag begint weer met een LEPE steen in het vooraanzicht zie je een sterk. 21
22
4.1.4 linksvallend klezoorverband Hier zie je een linksvallend klezoorverband. Bij een hoek begin je omgekeerde volgorde ten opzichte van het rechtsvallend klezoorverband. De eerste laag begint met een lepe steen in het voor aanzicht zie je een strek. 4.1.5 wildverband Het wildverband is een veelgebruikt metselverband omdat het vrij gemakkelijk is te metselen zonder veel steenverlies. De stenen worden in een willekeurige volgorde gemetseld, dat wil zeggen er zijn wel een aantal regels : A. De hoeken beginnen met een drieklezoor in de ene laag en een kop in de andere laag. B. Er mogen maximaal maar 3 KOPPEN naast elkaar. C. Er mogen maximaal maar 5 STREKKEN naast elkaar. D. Het aantal sprongetjes van een verspringende klezoor mag niet meer dan 5 zijn. E. Men mag geen klezoren gebruiken. F. Stootvoegen mogen nooit boven elkaar liggen. 23
4.2 Metselverband steensmuur 4.2.1 Koppenverband (patijtsverband) Het patijts of koppen verband bestaat geheel uit koppenlagen. De koppen van iedere laag komen midden boven de stootvoegen van de voorgaande laag. De hoeken beginnen altijd met twee 3-klezoren. 4.2.1 Kruisverband 24
Bij het kruisverband verspringen de strekkenlagen steeds een halve steen.. 25