Radiochirurgie I n f o r m a t i e v o o r p a t i ë n t e n
Radiochirurgie 2 Radiochirurgie 3
Inleiding 5 Wat houdt de behandeling in? 6 Waarom wordt er gesproken van radiochirurgie? 6 Wie is bij de ingreep betrokken? 7 Hoe verloopt uw dag met radiochirurgie op de bestralingsafdeling? 7 Voorbereiding Bestraling Verwijdering van het kader Ontslag Voorbeelden van radiochirurgie 13 Contactgegevens 15 Inleiding Binnenkort ondergaat u een behandeling met radiochirurgie. Deze brochure geeft u meer informatie over wat radiochirurgie inhoudt en hoe de behandeling precies verloopt. Als u na het lezen van deze brochure nog vragen hebt, kunt u ze altijd stellen aan de verpleegkundigen of de behandelende arts van de bestralingsafdeling of de dienst neurochirurgie. Achteraan vindt u de nodige contactgegevens. 4 Radiochirurgie 5
Wat houdt de behandeling in? Het te bestralen volume mag (afhankelijk van de ligging) maximaal drie cm in diameter zijn en er kunnen maximum drie verschillende plaatsen tegelijk bestraald worden. Radiochirurgie is een eenmalige precisiebehandeling. Met grote nauwkeurigheid wordt met een heel hoge dosis bestraald, zonder daarbij omliggende weefsels te beschadigen, zoals bijvoorbeeld hersenzenuwen, hersenweefsel of de hersenstam. Wie is bij de ingreep betrokken? Waarom wordt er gesproken van radiochirurgie? De eenmalige behandeling heeft op termijn het effect van een chirurgische behandeling. In tegenstelling tot chirurgie gebeurt het echter op een niet-ingrijpende wijze (geen algemene verdoving, zonder snijden). Als startvoorwaarde moet de patiënt zich in een goede algemene toestand bevinden, zodat het opzetten van een stereotactisch kader mogelijk is. Dit metalen kader wordt onder plaatselijke verdoving met vier kleine schroefjes tot tegen de schedel vastgezet, zodat het hoofd niet kan bewegen tijdens het nemen van de CT-scan en het uitvoeren van de bestraling. Deze onbeweeglijkheid is de absolute voorwaarde voor een nauwkeurige bestraling. Een andere voorwaarde is dat de patiënt de procedure begrijpt en ermee instemt. De indicatiestelling en behandeling gebeuren multidisciplinair, wat wil zeggen dat de neurochirurg, radiotherapeut, fysicus, bestralingsverpleegkundige en radioloog nauw samenwerken. Hoe verloopt uw dag met radiochirurgie op de bestralingsafdeling? Voorbereiding U parkeert uw wagen s morgens op de bezoekersparking en komt het ziekenhuis binnen via de hoofdingang. Nadien meldt u zich altijd eerst aan de receptie van eenheid 606 (bestralingsafdeling, beige pijl niveau 0), waar de bestralingsverpleegkundige u komt halen. U bent nuchter. 6 Radiochirurgie 7
De bestralingsverpleegkundige brengt u naar de zaal waar de artsen onder plaatselijke verdoving het stereotactische kader zullen opzetten. De bestralingsverpleegkundige zal u in de loop van de dag regelmatig opvolgen en eventuele vragen beantwoorden. Rond 9 uur overloopt de neurochirurg en/of radiotherapeut met u nog eens de procedure voor de plaatsing van het kader. Eventuele vragen omtrent medicatie en de aandoening kunnen dan nog beantwoord worden. Het stereotactische kader wordt op het hoofd bevestigd met vier schroeven onder lokale verdoving. Het is normaal dat hierbij een toenemend spanningsgevoel rond het hoofd optreedt, dat enkele minuten later spontaan verdwijnt. Tijdens de behandeling kunnen wij altijd op vragen en opmerkingen antwoord geven en meteen reageren (bijvoorbeeld lokale verdoving bijgeven als u wat pijn voelt). Als het kader bevestigd is, wordt de positie ervan geregistreerd met behulp van een dieptehelm. De gemeten afstanden tussen helm en hoofdhuid in verschillende richtingen worden genoteerd. Radio-opake objecten (bijvoorbeeld halsketting, haarspelden) worden verwijderd, nadien neemt u plaats op de tafel. Uw hoofdhuid wordt lokaal ontsmet, dit voelt koud aan. Er wordt nooit haar afgeschoren. Rond 10 uur, na het plaatsen van het stereotactische kader, wordt een CT-scan gemaakt. Als u allergisch bent aan contraststof, meldt u dit vooraf aan de arts of verpleegkundige. Voor de CT-scan wordt op de hoofdring een plastic hoofdsteun bevestigd. Ondertussen wordt een infuus geprikt voor het toedienen van de contrastvloeistof. Dit infuus mag na het maken van de CT-scan onmiddellijk verwijderd worden. 8 Radiochirurgie 9
Voor het starten van de eigenlijke bestraling worden de laatste belangrijke kwaliteitscontroles gedaan op het bestralingstoestel. De bestralingsbehandeling zelf begint meestal rond 17.30 uur en duurt ongeveer een uur. Rond 19 uur kunt u naar huis. Bestraling Na de CT-scan wordt u naar een kamer gebracht waar u kunt ontbijten. Aangezien drinken uit een glas soms moeilijk kan zijn omwille van het kader, drinkt u misschien gemakkelijker via een rietje. Uzelf en uw familie krijgen uitvoerige informatie over de afdeling en u krijgt het telefoonnummer van de radiotherapeut en de bestralingsverpleegkundige. Zij zullen in de loop van de dag regelmatig bij u langskomen. Het kan zijn dat in de volgende uren bij sommige patiënten wat hoofdpijn of een spanningsgevoel optreedt. U kunt dan van de verpleegkundige een pijnstiller krijgen, zo dikwijls als nodig. Na de CT-scan worden de CT-beelden verwerkt en door de radiotherapeut en de neurochirurg geïnterpreteerd. Het volume dat men wil bestralen en de risico-organen worden heel nauwkeurig ingetekend. De fysicus berekent de dosis en maakt behandelingsvoorstellen, waaruit de radiotherapeut en neurochirurg het beste kiezen. Deze opeenvolgende stappen nemen meerdere uren in beslag terwijl u rust, eet, tv kijkt, op de laptop werkt, muziek beluistert of gewoon wat slaapt. Om de wachttijd aangenamer te maken, kunt u zich altijd laten vergezellen door een familielid. Voor kinderen mag er gerust een vriendje, in het gezelschap van de ouders, meekomen. U kunt ook wat lectuur meebrengen of spelen op een gameboy, Net voor de eigenlijke behandeling kunt u best nog eens naar het toilet gaan, zodat de behandeling daarvoor niet onderbroken hoeft te worden. De verpleegkundige brengt u naar het bestralingstoestel, waar de radiotherapeut en de neurochirurg de positie van het stereotactische kader een laatste keer controleren met de dieptehelm. Daarna wordt u op de bestralingstafel geïnstalleerd, waarbij het kader aan de tafel wordt bevestigd. Hierbij worden uw schouders en knieën goed ondersteund, zodat u comfortabel ligt. Vervolgens wordt een lokalisatiebox aan het kader bevestigd (zie foto). Radiochirurgie is een behandeling die bestaat uit een serie boogvormige bestralingen, waarbij tijdens de bestraling de bestralingsmachine rond uw hoofd draait (= bestralingsboog). Meestal zijn er een vierof vijftal bestralingsbogen. Op de hoofdbox worden voor elke bestralingsboog de juiste start- en stoppositie van de bestralingsbundel aangegeven. Tijdens de bestralingen zelf gaan de verpleegkundige en de artsen naar de aanpalende bedieningsruimte waar ze u via een camerasysteem kunnen horen en zien. De bestraling doet geen pijn, de machine maakt alleen een zoemend geluid. 10 Radiochirurgie 11
Verwijdering van het kader Na afloop van de bestraling gaat u rechtzitten op de rand van de bestralingstafel. De verpleegkundige ondersteunt het kader terwijl de neurochirurg het losschroeft. De wondjes die door de schroeven op uw voorhoofd werden gemaakt, worden ontsmet en er worden twee pleisters op geplakt. Voorbeelden van radiochirurgie Gehoorzenuwtumor (Acousticus Neurinoma) Met chirurgie blijft de patiënt dikwijls doof, met radiochirurgie behoudt 50 tot 70 procent van de patiënten een functioneel gehoor. Ontslag Tot slot krijgt u een brief voor uw huisarts mee, wordt er een afspraak voor controle gemaakt en kunnen nog eventuele vragen beantwoord worden. Nadien wordt u door de verpleegkundige in een rolstoel naar de parking gebracht. U rijdt die avond best niet zelf met de wagen. Vraag aan uw arts wanneer u opnieuw zelf mag rijden. Als u om medische redenen voordien niet mocht rijden, dan blijft dat waarschijnlijk zo. Als u toen wel mocht rijden, dan is deze radiochirurgiebehandeling geen beletsel om de volgende dag een wagen te besturen. Radiochirurgie Controle 6 maanden later: minder contrast opname en discreet opzwellen van het neurinoma Controle 18 maanden later: afname van de tumor 12 Radiochirurgie 13
Eén enkele uitzaaiing in de hersenen (kleiner dan drie cm) van een longkanker Contactgegevens Radiochirurgie op één dag uitgevoerd is een alternatief voor een operatie. Als u achteraf thuis nog vragen hebt, kunt u contact opnemen met uw huisarts of met de afdelingen van UZ Leuven via onderstaande telefoonnummers: secretariaat bestralingsafdeling: tel. 016 34 76 00 secretariaat neurochirurgie: tel. 016 34 42 90 Radiochirurgie Controle 4 maanden later: duidelijke afname in volume Arterio-veneuze afwijking (of AVM) Controle 15 maanden later: de tumor is verdwenen Neurochirurgen prof. dr. Bart Nuttin prof. dr. Steven De Vleesehouwer Een abnormaal bloedvatkluwen (vier procent bloedingsrisico/jaar) wordt dichtgestraald met radiochirurgie. Dit bloedvatkluwen sluit zich heel langzaam over een periode van een à twee jaar na de bestraling. Radiotherapeuten prof. dr. Johan Menten dr. Hilde Janssen Verpleegkundigen Ingrid Degroodt Jasper Passchyn Fysici An Nulens Ans Swinnen Radiochirurgie Controle 16 maanden later: contrast aankleuring daalt Controle 28 maanden later: geen aankleuring meer, dus ook geen bloedingsgevaar 14 meer Radiochirurgie 15
16 Radiochirurgie 17 NOTities NOTities
maart 2010 UZ Leuven Overname van deze tekst is enkel mogelijk na toestemming van de dienst communicatie UZ Leuven. Ontwerp en realisatie: Deze tekst werd opgesteld door het radiochirurgieteam in samenwerking met de dienst communicatie. Verantwoordelijke uitgever UZ Leuven Herestraat 49 3000 Leuven Tel. 016 34 49 00 www.uzleuven.be 700058 18 Radiochirurgie 19