Intro Het voorjaar voorbij? Als deze Vlerk uitkomt is het voorjaar al weer ten einde. Gevoelsmatig zeg ik nu, eind april, dat de zangertjes waarschijnlijk goed overwinterd hebben want overal hoor ik Grasmussen en Zwartkoppen. April en mei ervaar ik altijd als een spannende periode in het vogeljaar omdat dit een periode is dat zuidelijke broedvogels nogal eens doorschieten naar Nederland. In deze voorjaarstrekperiode heb je ook meer kans op andere dwaalgasten blijkens de waarneming eind april van een Grote Grijze Snip, volgens mij de eerste ooit voor ons werkgebied. In maart hebben we onze jaarlijkse Algemene Ledenvergadering (ALV) gehouden. Ik heb daaraan een goed gevoel overgehouden door de gebleken grote betrokkenheid van de aanwezige leden. Als bestuur hebben we daarnaast diverse goede suggesties ontvangen. Nogmaals dank voor jullie inbreng! De notulen van de ALV vinden jullie in deze Vlerk. Dit jaar vindt er ook een speciale ledenactiviteit plaats in september, waarvoor jullie aandacht. Ik hoop dat jullie die dag alvast vrijhouden! De vooraankondiging staat in deze Vlerk en wellicht wordt deze intussen ingehaald door de definitieve aankondiging die verstuurd wordt per VWG-mail. De volgende ledenbijeenkomst zal plaatsvinden in oktober. Suggesties voor lezingen zijn altijd welkom. Ik wens iedereen alvast een prettige zomervakantie toe, met of zonder veel en opmerkelijke vogelwaarnemingen in Nederland of in het buitenland. Bob Coenen Voorzitter Onzalige bos, 1 mei 2010 Foto: Marc de Bont Vlerk 27 / 2 (2010) - 45 -
Van de redactie Het voorjaar is volop aan de gang met uitgevlogen mezen, veel rupsen, maar ook droogte en ondanks de wind uit het noorden leuke doortrekkers. Kortom genoeg te beleven in het veld. Ondanks de verleidingen van het veld zijn er ook weer diverse leden actief geweest om hun belevenissen aan een groter publiek toe te vertrouwen. Vooral veel anekdotische bijdragen uit verschillend habitats van bekende en minder bekende leden en ook weer veel mooie foto s. Opvallend veel stukjes uit het stedelijke gebied, maar ook de vogels in het buitengebied komen aan bod in deze Vlerk. De Ringterugmeldingen hebben een vaste plek verworven en weer terug van weggeweest is de rubriek Zonder veren. Ook is er de komende tijd weer genoeg te doen getuige de agenda en aankondigingen. Veel plezier in het veld en/of tijdens de vakantie. We zijn ook benieuwd naar jouw belevenissen en dat mag dus ook gewoon van dichtbij huis. Met zo n bijzonder voorjaar of wat voor een zomer we ook krijgen, borrelt er vast wel iets bij deze of gene op. - 46 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
(Voor)aankondiging: Ledenactiviteit 2010 op zaterdag 25 september Net als in ons jubileumjaar houden we in 2010 een ledenactiviteit die los staat van onze gezamenlijke hobby; vogels kijken. De VWG Arnhem e.o. is namelijk meer dan een verzameling vogelaars. Zo krijg je een extra mogelijkheid om ook de mens achter de collega-vogelaar te leren kennen. Het bestuur is bezig met de voorbereidingen voor de ledenactiviteit. We kunnen beter zeggen: ledenactiviteiten want we bieden de keuze tussen twee activiteiten waarna we vervolgen met een gezamenlijke barbecue. Eén activiteit krijgt een sportief en de andere een meer historisch karakter. Zodra de afspraken zijn gemaakt met derden volgt per VWG-mail de definitieve aankondiging. Het streven is om uiterlijk in juni de aankondiging te hebben verstuurd aan jullie. De datum staat al wel vast en dat is Zaterdag 25 september, dus houd deze dag al vrij! Namens het bestuur, Bob Coenen Schiermonnikoog 18 oktober 2009 Foto: Marc de Bont Vlerk 27 / 2 (2010) - 47 -
Buizerd dood in camouflagenet jacht in Duivensche Broek Inleiding In deze bijdrage een beschrijving van de vondst van een dode Buizerd in een camouflagenet voor de jacht met een discussie. Beschrijving Op donderdag 8 april 2010 om 12.30 uur vond de auteur tijdens een broedvogelinventarisatie een dode Buizerd in een camouflagenet. Het net was opgehangen tussen twee weidehoekpalen in de Lage Veldslagen in het Duivensche Broek (zie foto en http://waarneming.nl/waarneming/ view/48082261). De vogel zat vast in 1 van de mazen van het net dicht op het maaiveld en was vers dood (1-2 dagen) en broodmager. Op basis van het kleed was het een 2 e kalenderjaar vogel (o.a. geen brede eindband staart) en een vrouwtje volgens de gesterkte vleugellengte (414 mm, Bijlsma 1993) en ze was ongeringd. Om te voorkomen dat opnieuw een vogel of zoogdier in de mazen van het net komt is het net losgetrokken en inclusief de dode Buizerd op het maaiveld neergelegd. Zo n 200 meter ten zuiden van het camouflagenet werd een tweede dode Buizerd (adult) gevonden welke op de botten, staart en vleugelveren na geheel was verorbert. Op zo n 350 meter zuidwest van het camouflagenet in een perceel met wintergraan werden de resten (niet vers) van minimaal 30 (Kol)ganzen gevonden welke in de greppeltje waren gedeponeerd. Enkele waren uit de greppel getrokken en lagen op het perceel, dit was waarschijnlijk gedaan door een Vos. Zo n Foto1. Dode Buizerd in camouflagenet Lage Veldslagen, Giesbeek 8 april 2010 Foto: Jan Schoppers - 48 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
400 meter ten westen van het net stond in het grasland een verrijdbare hoogzit. Discussie Hoe de Buizerd in het camouflagenet is gekomen, daarover kunnen we alleen maar speculeren. Bij en onder het net was de vegetatie duidelijk hoger dan in de omgeving. Waarschijnlijk was het daardoor meer geschikt voor muizen, een belangrijke prooisoort van de Buizerd. Vanaf 1 van de hoekpalen heeft de Buizerd wellicht haar slag geslagen, maar heeft dat met de dood moeten bekopen, doordat ze vast kwam te zitten in een maas van het net. De vogel heeft waarschijnlijk 1 of meerdere dagen een doodstrijd gevoerd voordat ze van uitputting en honger dood ging. Het camouflagenet was ongetwijfeld opgehangen om als schuilplek te dienen voor een jager tijdens de jacht op ganzen die op het aangrenzende wintergraanperceel wilden foerageren. Die jacht was blijkens de vele dode ganzen succesvol en op basis van de staat van de ganzenkadavers al zeker een maand daarvoor geschied. elke jachtorgie het net was opgeruimd of op het maaiveld was neergelegd zodat er geen Buizerd maar ook Haas en Ree het risico lopen daarin verstrikt te raken. Aan je einde komen in een camouflagenet is uitzonderlijk en bij mijn weten nog niet eerder vastgesteld. De meeste dode Buizerds die gevonden worden en waarvan de doodsoorzaak bekend was bleken door menselijk ingrijpen, al dan niet opzettelijk, te zijn omgekomen. Vergiftiging (63,8%), ziekten (15,3), afschot (9,7) en obstakels/ verkeer (8,6) zijn de belangrijksten (Bijlsma 1993) en deze Buizerd zou men in de laatste categorie kunnen plaatsen. Jan Schoppers Jan.Schoppers@sovon.nl Literatuur Bijlsma R.G. 1993. Ecologische Atlas van de Nederlandse Roofvogels. Schuyt & Co, Haarlem. Cynisch kun je zeggen dat deze jachtopstelling voor de jagers ook nog een leuke bijvangst heeft opgeleverd. Het was beter geweest als na Vlerk 27 / 2 (2010) - 49 -
Natuurbeleving in je eigen tuin Foto: Vilmar Dijkstra & Willeke Lanting Met lede ogen zien wij al jaren het fenomeen aan dat veel mensen hun tuin verstenen. En dat terwijl er in tuinen, hoe klein ze ook zijn, zo veel te genieten is als je ze goed inricht. Ook de tuin van het jaren 30 rijtjeshuis, dat wij in 2001 kochten in de Pinksterbloemstraat in Arnhemzuid, had last van ernstige verstening. De tuin bestond nagenoeg uitsluitend uit tegels (achtertuin) of worteldoek en grind (voortuin). Het enige lichtpunt was de mooie boom achter in de tuin, al is het dan een uitheemse papierberk. Ruimte voor natuur Het is voor ons een sport geworden om de tuin (achter 5 x 12 m, voor 5 x 7 m) zo in te richten dat er zoveel mogelijk natuur te vinden is. Achter het huis een hooilandje met verschillende grondsoorten (loss, rivier- en duinzand) en bodemdiepten. Voor het huis een hooilandje op rivierklei. Daarnaast is de tuin verrijkt met vogelkasten, egelhuizen, eikenpalen met gaten De huismussenmuis voor metselbijen, hout- en takkenstapels voor ongewervelden, salamanders, kikkers en padden. Ook is een schutting vervangen door een heg. Het leuke is dat alles wordt gebruikt waarvoor het is aangelegd en meer, en dat geeft heel veel voldoening. Zo ligt er op moment van schrijven een Egel in winterslaap in de achtertuin. Hoewel het dier het aangeboden zelfgebouwde egelhuis heeft genegeerd voor de winterslaap, wordt het in de zomer wel gebruikt. De tuin ontwikkelt zich geweldig en we worden beloond met spontane vestiging van Brede wespenorchissen, Bruine sprinkhaan, Struiksprinkhaan (waarvan de jongen de bloemen van onze Knolsteenbreken opeten) en bezoeken van Sleedoornpage en Oranjetipje. De Oranjetipjes planten zich af en toe in onze tuin voort op de, uiteraard aanwezige Pinksterbloemen (zo n straatnaam schept verplichtingen). De vogels Dagelijks gaat er een kapje brood op het schuurdak voor de Kauwen en wordt er wat zaad gestrooid voor de Huismussen, Tortel- en Houtduiven. Naast de gebruikelijke vogelsoorten worden we af en toe verwend met bijzondere tuinwaarnemingen zoals, Ringmus, Barmsijs, Appelvink, Geelgors, Rietgors, Keep, Braamsluiper (bijna ieder jaar vaste prik zingend in mei in de berk), Goudhaantje, Koperwiek, Kramsvogel, Boomkruiper, Grote bonte- en Groene specht en Steenuil. Daarnaast werden overvliegend o.a. Blauwe kiekendief en Pestvogel waargenomen. Jaarlijks hebben we broedende Kool- en Pimpelmezen, Merels en Kauwen (in de schoorsteen) en een enkele keer een - 50 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
Foto: Vilmar Dijkstra & Willeke Lanting Jonge kauw, de nieuwe lichting staat op uitvliegen nestje Heggemussen. De Koolmezen voelen zich dusdanig thuis dat bij de nestbouw zelfs in onze woonkamer en keuken nestmateriaal wordt verzameld en af en toe de huisspinnen worden genuttigd. Ook de Merels hebben dergelijke trekjes. Af en toe duiken ze de keuken in en we hebben zelfs een keer meegemaakt dat een jong werd meegenomen, die de gemorste broodkruimels gevoerd kreeg. Gelredome. De laatste twee jaar broeden ze vlak bij ons huis in de populieren langs de Nijmeegse weg. We kunnen vanuit de tuin het nest nét niet zien. Iedere winter en voorjaar genieten we tevens van de vanuit die populieren zingende Grote lijster en de roepende Groene specht. Daarnaast zijn er regelmatig foeragerende vleermuizen te vinden, waaronder Rosse vleermuizen. Boomvalken en populieren Wat ons echt verbaasde is de regelmaat waarop we jaarlijks Boomvalken over zagen vliegen. We zitten hier toch midden in de stad! Maar je hoort ons niet klagen. Het is een heerlijk gevoel om in het voorjaar s ochtends vroeg wakker te worden met het geluid van de net teruggekeerde kekkerende Boomvalken. De eerste jaren broedden ze op wisselende plekken zoals de Stadsblokken, het woonwagenkampje of bij het Over die populieren wil ik nog wel iets kwijt. De gemeente heeft het onzalige idee om langs de Nijmeegse weg de populieren te kappen en er kantoorpanden te bouwen. Een zeer onzalig idee dat voor de natuur in de stad en onze tuin een zware aderlating zal zijn. Deze groenstrook is een verspreidingsweg voor planten en dieren de stad in en door. Ik hoop dat de gemeente nog tot bezinning komt. Vlerk 27 / 2 (2010) - 51 -
Momenteel hebben we zelfs 2 slapende egels achter het huis. Het wordt druk! Foto: Vilmar Dijkstra & Willeke Lanting Sperwers Er is nog een andere roofvogel die enige aandacht verdient. Vrijwel vanaf het begin hadden we regelmatig bezoek van Sperwers. Dat gaat het hele jaar door en het gaat om beide geslachten. In de loop der jaren hebben ze al aardig wat vogels uit onze tuin gepakt: Huismussen, mezen, Tortelduif, Vink en Heggemus. Een Merelman kon zich net het vege lijf redden door onder een boomstronk weg te duiken. Toen de Sperwer was afgetaaid was de Merel een minuut stil om vervolgens tevoorschijn te komen en 5 minuten volop te schetteren. Het maakt voor de Sperwers niet zoveel uit of je in de tuin bent of niet. Het overkwam ons meerdere malen dat we buiten life getuige waren van de vangst. Zo scheerde een mannetje over ons heen om op 8 meter afstand één van onze Heggemussen te snaaien, die vervolgens nog enige laatste benepen roepjes ten beste gaf. Dat was even slikken. Een andere keer dook een mannetje doldriest de meidoornheg in om een Huismus te pakken. Na een wilde achtervolging in de heg had hij succes. En dat gebeurt allemaal gewoon voor je neus. Ik ben nooit op zoek geweest naar het nest, maar de prooi werd opvallend vaak richting de Rijnhal getransporteerd. Toen ik eens in mei vanuit de tuin met de kijker een Slechtvalk volgde die richting de Rijnhal vloog, zag ik dat deze fel werd aangevallen door een Sperwer. Ik vermoed dat daar toch ergens het nest zal zitten. - 52 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
Sperwers en Huismuizen Van Sperwers dacht ik altijd dat die alleen vogels als prooi vingen. Groot was mijn verbazing toen een Sperwer op 6 december 2008 probeerde één van onze Huismuizen te pakken. Het ging om een onvolwassen vrouwtje dat na een mislukte aanval op een Huismus in de berk ging zitten. Een vaker voorkomend verschijnsel. Dit keer keek ze echter zeer aandachtig naar onze achtergevel waar onder het raam wat brandhout is opgestapeld waar een familie Huismuis in huist. Vanuit die houtstapel snoepen ze van het strooivoer op het terras. Plotseling ging de Sperwer in glijvlucht in de aanval, maar miste. Ze ging weer in de berk zitten en keek weer aandachtig naar de houtstapel. We waren inmiddels zo nieuwsgierig dat we voor het raam gingen staan. Na 2 minuten deed ze een tweede poging, maar miste weer. Dit keer gaf ze het op en ging ervandoor. Het was machtig om binnen een meter van een jagende Sperwer te staan en dan nog wel jagend op een Huismuis! Het geval werd besproken met Peter van Geneijgen en hij gaf aan bij het Sperweronderzoek waaraan hij de laatste jaren meewerkte één keer een muis als prooirest gevonden te hebben. Ook in de roofvogelbijbel van Rob Bijlsma worden zoogdieren als prooi genoemd, zij het schaars. We dachten dat we het nooit meer zouden meemaken. Des te aangenamer was het dat er op 6 januari 2010 wederom een vrouwtje Sperwer (nu een adult) vanuit de berk een aanval uitvoerde op een Huismuis. De glijvluchten zijn echter te traag om onze weldoorvoede tuingenoten (en af en toe huisgenoten) te pakken te krijgen (voor zover het gezien is). Ook deze Sperwer ging na de poging weer in de berk zitten. Al snel volgde een tweede poging, maar nu op een Huismuis in ons frettenhok (in de zomer laten we onze Fret daarin los). Dat had natuurlijk helemaal geen zin en de Sperwer droop af. We vroegen ons wel af of het om hetzelfde vrouwtje zou gaan. Navolging De buurt kijkt soms meewarig en soms vol belangstelling naar onze tuinbezigheden en inmiddels worden toch zaken als het toegankelijk maken van achtertuin voor Egels, het maken van egelhuizen, houtstapels en hout met gaten voor metselbijen overgenomen. Er is een straatgenoot die regelmatig huisjes- en naaktslakken in de groene container gooide. Dat vonden we toch te ver gaan. We hebben toen gezegd dat hij ze beter bij ons in de tuin kan gooien voor de Egel. Sindsdien kun je af en toe een man met een zakje met slakken in onze tuin tegenkomen, die ze daar weer loslaat. Vreemd? Dat valt toch wel mee? Verder verschijnen er hier en daar vogelkasten, waaronder voor Gierzwaluw (en die zijn afgelopen zomer voor het eerst bezocht!) Deze winter gaan we met een aantal straatgenoten enkele hommelkasten maken. Op deze wijze stimuleren we elkaar om nog meer ruimte voor natuur te maken. Zelf willen we de regengoot in de voortuin nog laten aftakken op de tuin. Daar is een pinksterbloemveldje ontwikkeld en dat willen we verder vernatten om de Kievits- en Sleutelbloemen een betere kans te geven. Je blijft ook nieuwe dingen ontdekken. Zo eten de Houtduiven ieder voorjaar een groot deel van de knoppen uit de Pinksterbloemen. Vooruit dan maar, dat hoort erbij! Mocht iemand nog tips hebben om nog meer leven in de tuin te krijgen, dan horen we daar graag van. Mocht iemand zijn tuin ook natuurvriendelijker willen inrichten, dan is die persoon welkom om contact op te nemen (v.dijkstra1@ chello.nl of 06-17490499) of langs te komen voor inspiratie en tips (nr 54). Vilmar Dijkstra & Willeke Lanting Vlerk 27 / 2 (2010) - 53 -
Verkoop jubileumboek Raymond Schuurkes en Cor de Vaan hebben ons jubileumboek ter verkoop aangeboden bij Motel Westend/van der Valk aan de Arnhemseweg en aan de 3 LANDAL Veluwe parken in Hoenderloo, Beekbergen en Eerbeek. Op de foto s zie je dat het boek herkenbaar worden aangeprijsd in de ontvangstruimtes van LANDAL. Bij Motel Westend is de vitrinedeur ingericht met ons boek op een prominente plaats. Inmiddels zijn er al 6 boeken verkocht. Raymond Schuurkes encor de Vaan - 54 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
De Huiszwaluw is het tellen waard! De gezelligste zwaluw is ongetwijfeld de Huiszwaluw. Naast zijn pruttelende geluid nestelen ze ook in kolonies en vaak in onze dorpen. Wil je ook een kolonie, dorp of woonwijk tellen op deze soort dan kan dit tot begin augustus. Tellingen kunnen gewoon overdag uitgevoerd worden op de fiets dus lekker relaxed. In de omgeving van Rheden was 2007 bijna een daljaar, maar de soort lijkt daar weer langzaam uit te kruipen. Spannend is het of dit herstel zich doorzet dit jaar. Wil je ook Huiszwaluwen tellen neem dan contact op met Joost van Bruggen joost.vanbruggen@sovon.nl of 024-7 410 410, hij kan je inlichten welke kolonies of dorpen nog niet geteld worden. Aantal nesten van de Huizwaluw in De Steeg en tweetal boerderijen (vanaf 1998) en Rheden (vanaf 1997). 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Rheden-ZW 38 47 26 23 18 17 20 21 32 30 22 30 31 Wachter - 28 23 25 21 17 12 29 53 44 22 26 20 Eikenstraat - 28 19 20 19 16 12 17 16 11 8 11 20 De Steeg - 9 8 8 2 1 0 0 0 0 0 0 0 totaal 112 76 76 60 51 44 67 101 85 52 67 71 Kleefsche Waard - - - - - 48 - - 46 Vlerk 27 / 2 (2010) - 55 -
Visetende vogels profiteren bij vorst van meestromend Lingesysteem 2010 begon koud met flinke vorst in de eerste en derde decade van januari. Op 7 en 8 januari schaatste ik op de Loosdrechtse en de Ankeveense Plassen. Op 4 januari fotografeerde ik een groepje Patrijzen op een besneeuwde akker tussen Arnhem-Zuid en Elst. Op 6 januari legde ik een vrouwtje IJsvogel vast, op haar vaste visstek langs het slootje voor de woning direct ten zuiden van de Elster Brug, aan de Lingestraat. Dat is waar de Linge onder de snelweg Arnhem Tweede IJsvogelwijfje, 6 januari, hier met Driedoornig Stekelbaarsje, niet ver daarvandaan in een ijsvrije sloot langs de Rijkerswoerdsestraat. Het aan haar langere ondersnavelhelft herkenbare IJsvogelvrouwtje, dat we de hele vorstmaand januari 2010 regelmatig zagen op haar vaste visstekken langs een stromend slootje bij de Elsterbrug. Foto 6 januari 2010. wel met even lange snavelhelften. Ik legde vast hoe zij een Driedoornig Stekelbaarsje te pakken had en opat. Op 9 januari begluurde ik wederom het wijfje met de ongelijke snavelhelften bij de Elsterbrug, toen daar ineens een manlijke soortgenoot verscheen, met wie zij in heftige achtervolgingen in de clinch ging, tot hij afdroop en een paar honderd meter zuidelijker langs de Lingestraat vanaf weidepaaltjes en -draad ging zitten vissen. In dat slootje zwommen Slobeenden. In de Linge zelf visten Grote Zaagbekken en Dodaarzen en in Op 9 januari 2010 kreeg het IJsvogelvrouwtje bij de Elsterbrug Nijmegen door duikt. Deze IJsvogel, die individueel herkenbaar was aan een ondersnavel die wat langer was dan de bovensnavel, ben ik daar tot begin februari - toen ik met vakantie ging naar Amerika - geregeld blijven zien. Op diezelfde 6e januari trof ik even later, langs de Rijkerswoerdsestraat tussen Arnhem-Zuid en het Kassengebied Bergerden, ruim een kilometer noordoostelijker, nog een IJsvogelwijfje aan, deze - 56 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
Bergeenden en een mannetje Grote Zaagbek op 9 januari 2010 tussen Kassengebied Bergerden en het toekomstige Waterrijk van Park Lingezegen. Vissende Grote Zilverreiger op 10 januari in de ondiepe watergang tussen Bergerden en Lingezegen Open water dankzij stroming Op 10 januari lag er meer sneeuw. Het IJsvogelwijfje bij de Elster Brug viste onder meer vanuit de besneeuwde ruigte langs de watergang evenwijdig aan de Lingestraat en bij de watergang tussen Bergerden en Lingezegen heb ik wel een half uur staan kijken hoe een Grote Zilverreiger het ene na het andere visje verschalkte. Ik heb foto s daarvan naar RAVON gemaild: hij ving vooral Bittervoorns menen zij en daarnaast ook Oost-Europese Grondels die via het Donau Rijnkanaal Noord-West Europa koloniseren. Alle voornoemde zwemmers en vissers zaten uiteraard bij of in open water. Dat water was open gebleven dankzij de stroming, niet alleen in de Linge, maar ook in de aangrenzende slootjes en watergangen, waaronder het hele watersysteem in de woonwijken van Arnhem-Zuid. Aanvankelijk schreef ik al deze stroming toe aan de hoge waterstand van de Rijn van waar uit vanaf Doornenburg ook de Linge en de gedeeltelijk toegevroren ondiepe watergang tussen Kassengebied Bergerden en Waterrijk Oost van Park Lingezegen trof ik een mannetje Grote Zaagbek en een groepje Bergeenden aan. Vlerk 27 / 2 (2010) - 57 -
daarmee het hele Betuwse watersysteem wordt gevoed. Ik mailde wat van mijn IJsvogel- en Grote Zilverreigerfoto s naar het Waterschap Rivierenland in Tiel om te benadrukken hoezeer deze vogels bij vorst baat hebben bij de stroming van en vanuit de Linge. Ook informeerde ik naar de doelen en criteria voor het waterbeheer en de mogelijkheid om het water bij vorst desgewenst zo te sturen dat er nog meer water open blijft voor de vogels. Uit het antwoord dat ik kreeg, blijkt dat de Linge in feite altijd als nevengeul meestroomt met de Waal en de Nederrijn. Bij een peil van meer dan 10 meter boven NAP in het Pannerdens Kanaal gebeurt dat door natuurlijk verval, bij een lager peil met behulp van een drijvend gemaal dat het water er in pompt. Bij vorst probeert men de Linge en de daarmee verbonden watergangen Kleine Plevier in de waterbergings- annex natuurzone ten zuiden en westen van Bergerden met rode muggenlarven. Foto 19 april 2010. door deze doorstroming met relatief warm Rijnwater zo lang mogelijk ijsvrij te houden. Uiteraard fungeert de Linge ook als afvoer van Betuws hemel- en kwelwater. Wordt Park Lingezegen ook zo uitnodigend voor vogels? Wie bekend is met het hiervoor aangeduide gebied tussen Arnhem-Zuid, Huissen, Bemmel en Elst, dat min of meer overeenkomt met Kassengebied Bergerden en de waterbergings- annex natuurzone daaromheen plus Park Lingezegenin-aanleg, weet dat de hydrologische inrichting en de sturing door middel van regelbare stuwen, niet alleen bij vorst, maar voortdurend een heel gunstige invloed heeft op de aantrekkelijkheid van het gebied voor talloze soorten watervogels, steltlopers en reigerachtigen. Degene die heeft bedacht dat de waterbergingszone ten zuiden en westen van Bergerden grotendeels heel ondiep moest worden, met slikstrandjes en -randjes en dat het water erin langzaam mee moet stromen - 58 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
met de Linge verdient daarvoor een enorme pluim. Want dankzij die inrichting en dat waterbeheer is een licht dynamisch systeem gecreëerd dat veel toegankelijk voedsel produceert voor vissen en vogels. Rode muggenlarven spelen hierbij een belangrijke rol. Ik heb foto s van onder meer Witgatjes, Kleine Plevieren en Kluten die een kleine prooi in de snavel hebben. Bij nadere beschouwing blijkt dat een rode muggenlarve te zijn. Die rode muggenlarven en andere kleine waterinsecten en kreeftachtigen vormen natuurlijk ook voedsel voor vissen. Vandaar de flottieljes vissende Aalscholvers, de vele Grote Zaagbekken en reigers die je met grote en kleine vissen betrapt, de Lepelaars met vooral Driedoornige en Tiendoornige Stekelbaarsjes, de Visdiefjes die er broeden en de Futen die hun jongen het ene na het andere het jonge Snoekje presenteren. Op welke kennis, ervaring of feeling zijn deze inrichting en dit beheer gebaseerd? Wat is er bekend over optimale bodemprofielen en stroomsnelheid? In hoeverre is de succesformule Rond 20 januari 2010 begon het weer te vriezen. Zowel op de Linge als op diverse watergangen in Arnhem- Zuid, zoals hier tussen Elden en Elderveld zochten, Grote Zaagbekken het daar aanwezige visrijke open water op. van Bergerden ook gepland voor de komende inrichting en het beheer van het aangrenzende Waterrijk Oost van Park Lingezegen? Allemaal interessante vragen waar ik de komende tijd antwoorden op hoop te vinden. Als het zover is, meld ik me weer in Vlerk. Koos Dansen Foto s: Koos Dansen Vlerk 27 / 2 (2010) - 59 -
Ringterugmeldingen 2 In deze aflevering terugmeldingen van een ring (uit Op het Vinkentouw) en een meldingen van een drietal gekleurringde vogels. Bij uitzondering heb ik daar een Kolgans bij gedaan, omdat de tijd en de afstand tussen twee waarnemingen zo bijzonder is. Graag zie ik ook andere terugmeldingen waarbij die van de gewone soorten (zoals bv. Buizerd, Kerkuil of Koolmees) ook zeer welkom zijn. Het gaat niet alleen om (grote) afgelegde afstanden maar het is ook interessant om te weten of vogels standvogel zijn in onze regio en ook hoe oud ze kunnen worden. Naast recente meldingen mogen die uit het verleden ook worden doorgegeven aan Jan. Ook belangrijk is het dat uw ringvondst wordt doorgegeven aan het www.vogeltrekstation.nl zodat het in het nieuwe programma Griel komt. Een overzicht van de kleurringprojecten en adressen is te vinden op de website van Dirk Raes www.cr-birding.be Ooievaar ringnummer Arnhem.6065 Geringd als nestjong op 29 juni 2003 bij Gorssel. Op 19 mei 2005 zat deze Ooievaar langs de Ulsderweg bij Ulsda (Gr) en lukte het Andre Boven de metalen ring af te lezen. De vogel was eerder die dag al ontdekt door Ko Veldkamp, maar de ring kon pas na enige uren compleet worden afgelezen. De afstand tussen Ulsda en Gorssel bedraagt 126 km (Klaas van Dijk, OHV 116). Kolgans halsbandcode KBV Bob Coenen leest elk winterseizoen de nodige halsbanden van Kolganzen af. De meeste nog levende ganzen worden elk winterseizoen (oktmaart) meerdere malen afgelezen, vaak door verschillende aflezers. Het komt ook voor dat verschillende waarnemers dezelfde gans op twee opeenvolgende dagen (of zelfs op dezelfde dag) aflezen. Meestal worden deze twee waarnemingen dan gedaan in de directe omgeving van elkaar. Een uitzondering vormt de waarneming van de Kolgans met halsbandcode KBV. Deze vogel is als adulte vrouw geringd op 21-12-2007. In winterseizoen 2009/2010 is deze vogel in totaal 6 keer teruggemeld in Nederland tussen 10 november 2009 en 12 maart 2010. De waarneming van 12 maart 2010 heeft Bob gedaan om 16.00 uur in de uiterwaarden bij Steenderen (Spaensweerd). De daaropvolgende terugmelding is een dag later (13 maart 2010) om 13.15 uur van Simone, Ronny en Eric Müller bij Gülpe in de Duitse deelstaat Brandenburg (417 kilometer oostelijk, koers 77 graden). Dit is een prachtig voorbeeld van wat mogelijk is via www.geese.org Deze gans heeft in 1 nacht/dag zeker 417 km afgelegd, wat een flinke prestatie is. Opgemerkt moet worden dat de dichtheid aan aflezers nergens zo hoog is als in Nederland, waardoor de aflezing een dag later van een gans in het oosten van Duitsland wel heel bijzonder is. Stormmeeuw 05313920 Helgoland Germania (links), zwart AY15 (rechts) Symen Deuzeman las op 1 juli 2001 op de Vale Plas bij Giesbeek een kleurring rechts af met zwart AY15. De vogel broedde er op een van de drijvers van de zandzuigerbuizen en had 2 jongen. De vogel werd op 26 juni 1994 geringd als nestjong op de Diersfordter Waldsee bij Wesel (op ruim 47 km) door Stefan Sudmann en was dus op moment van aflezen ruim 7 jaar oud. Drie jaar na het ringen, op 10 mei 1997 werd de Stormmeeuw afgelezen op het Reeser Meer - 60 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
bij Rees (bijna 10 km NNW van ringplek) door Barbara Meyer en Stefan Sudmann. Stefan schreef in een mail aan Symen dat hij verrast was dat de vogel met tot dan toe slechts één terugmelding in Nederland broedde. Hij meldde verder dat in het voorjaar van 2001 door hoogwater in de Rijn een aantal broedplaatsen niet in gebruik waren. van een vrouwtje. Op 25 oktober 1999 was dit mannetje (1 e kalenderjaar) gevangen en geringd bij het nestkastonderzoek dat plaatsvindt op de nabijgelegen (1 km afstand) Westerheide. Stuur je ringterugmeldingen naar Jan Schoppers zodat andere daar ook kennis van kunnen nemen. Koolmees links: geel/aluminium, rechts: wit/oranje Jan Schoppers Jan.schoppers@sovon.nl Tijdens een inventarisatie van Sportcentrum Papendal op 25 maart 2000 zag Jan Schoppers een mannetje Koolmees met de bovenstaande kleurringcombinatie. De vogel was in gezelschap Hot shot Niet onder de indruk Afgelopen jaar op Koninginnedag werd het weer een groot en lawaaiig feest. Niet iedereen was echter onder de indruk is. Deze Meerkoet vertrok geen spier en bleef ondanks de herrie en de om zich heen vliegende plastic bekertjes gewoon op zijn nest zitten. Foto: Wim-Paul van de Ploeg Vlerk 27 / 2 (2010) - 61 -
Excusieagenda Zaterdag 5 juni 2010: Jezuïtenwaai en omgeving De Jezuïtenwaai is in het voorjaar altijd een welbezochte plaats voor allerlei vogels die zich voelen aangetrokken tot riet en water. Kleine sterntjes (zwarte stern), steltlopers en verscheidene soorten zangvogels bevolken dit gebied en laten zich horen en zien. Wellicht dat op het vroege tijdstip de Roerdomp zich nog laat horen! De excursie wordt begeleid onder de gebiedservaringskundige Hans Quaden. Datum: 5 juni 2010 Doel: Jezuïtenwaai Gelderland Vervoer: Te voet; goede wandelschoenen aanbevolen Kosten: Geen Vertrek: 5.30 uur - vanaf de parkeerplaats op de Berghoofdseweg Duur: Aan het eind van de ochtend/vroeg in middag terug Opgave bij: Arne van Kalsbeek 026-3234616 of 06-22489036 of mailen naar a.van.kalsbeek@anva.nl Vrijdagavond 25 juni 2010: Nachtzwaluwenexcursie Veluwezoom De jaarlijkse wandeltocht naar de plaats waar de Nachtzwaluwen normaliter hun gezang en vliegkunsten vertonen. Niet alleen de Nachtzwaluw, maar ook andere vogelsoorten als de Roodborsttapuit, Boompieper en uilen zijn te bespeuren, met ook kans op zoogdieren (herten en wilde zwijnen). Datum: 25 juni 2010 Doel: Nachtzwaluwen opsporen op de Veluwezoom Vervoer: Te voet; goede wandelschoenen aanbevolen Kosten: Geen Vertrek: 20.30 uur - vanaf de parkeerplaats Bezoekerscentrum Nationaal Park Veluwezoom Duur: Laat in de avond retour Opgave bij: Arne van Kalsbeek 026-3234616 of 06-22489036 of mailen naar a.van.kalsbeek@anva.nl Zaterdag 28 augustus 2010: Excursie Lauwersmeer In het Lauwersmeer worden een aantal waterrijke gebieden bezocht, zoals de Ezumakeeg en het Jaap Deensgat. Hier is altijd veel kans op steltlopers en sterns, waarbij regelmatig bijzondere soorten worden ontdekt. Datum: 28 augustus 2010 Doel: Lauwersmeer (steltlopers en sterns) Vervoer: Per auto Kosten: Autokosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: 7.00 uur - vanaf Bezoekerscentrum Sonsbeek Duur: Ongeveer aan het eind van de middag/begin van de avond terug Opgave bij: Arne van Kalsbeek 026-3234616 of 06-22489036 of mailen naar a.van.kalsbeek@anva.nl - 62 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
Zaterdag 2 / zondag 3 oktober 2010: Weekendexcursie Texel Een weekendexcursie naar een waddeneiland is inmiddels een traditie geworden. Dit jaar staat Texel weer op het programma. De zaterdag wordt overnacht op het eiland, waarbij wordt gekozen om te kamperen. Rond deze tijd is de trek van zangvogels en steltlopers in volle gang en worden meestal ook veel zeevogels op trek waargenomen. Datum: 2 + 3 oktober 2010 Doel: Trekvogels Texel Vervoer: Per auto; overnachting op camping Kosten: Autokosten + bootkosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen); overnachting camping Vertrek: 7.00 uur - vanaf Bezoekerscentrum Sonsbeek Duur: Aan het eind van de middag/begin van de avond op 3 oktober retour Opgave bij: Arne van Kalsbeek 026-3234616 of 06-22489036 of mailen naar a.van.kalsbeek@anva.nl Zaterdag 11 december 2010: Arkenheem en Oostvaardersplassen In Arnkemheen gaan we op zoek naar de Kleine Zwaan en andere watervogels. In de Oostvaardersplassen zijn watervogels vaak ook goed vertegenwoordigd, met daarnaast een aantal verschillende roofvogelsoorten. Wellicht laat de Zeearend zich zien! Datum: 11 december 2010 Doel: Wintervogels Arkemheen en Oostvaardersplassen Vervoer: Per auto Kosten: Autokosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: 8.00 uur - vanaf Bezoekerscentrum Sonsbeek Duur: Ongeveer aan het eind van de middag/begin van de avond terug Opgave bij: Arne van Kalsbeek 026-3234616 of 06-22489036 of mailen naar a.van.kalsbeek@anva.nl Zaterdag 22 januari 2011: Brabantse Biesbosch In de Brabantse Biesbosch zijn in de winter vele vogels van divers pluimage neergestreken, zoals eenden, zwanen en reigers. De excursie wordt deels te voet afgelegd. Datum: 22 januari 2011 Doel: Wintervogels Brabantse Biesbosch Vervoer: Per auto / te voet; goede wandelschoenen aanbevolen Kosten: Autokosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: 8.00 uur - vanaf Bezoekerscentrum Sonsbeek Duur: Ongeveer aan het eind van de middag/begin van de avond terug Opgave bij: Arne van Kalsbeek 026-3234616 of 06-22489036 of mailen naar a.van.kalsbeek@anva.nl Zaterdag 20 februari 2011: Zeeland Een rondje Zeeland - dat staat altijd garant voor leuke vogelsoorten zoals duikers, futen, ganzen, zeeeenden, roofvogels en steltlopers. Onder meer gaan we naar de vogelrijke gebieden van het Haringvliet, de Brouwersdam en de Prunjepolder. Datum: 20 februari 2011 Doel: Zeeland Vervoer: Auto Kosten: Autokosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: 7.30 - vanaf Bezoekerscentrum Sonsbeek Duur: Ongeveer aan het begin van de avond terug Opgave bij: Arne van Kalsbeek 026-3234616 of 06-22489036 of mailen naar a.van.kalsbeek@anva.nl Vlerk 27 / 2 (2010) - 63 -
Elten in 2009; we gaan voor het 15 e jaar! Wat voor een seizoen was 2009? Bij de tellers blijven vooral de tegenvallende aantallen hangen in de tweede helft van oktober en heel november. bij de Wespendief en bijna was dat het geval bij Buizerd, Visarend, Smelleken en het totaal aantal roofvogels. Records waren er niet (met uitzondering evenaring aantal soorten) maar een boven gemiddeld jaar was het voor de Rode Wouw, Bruine Kiek en Grauwe Kiek. Is deze somberheid terecht? Eerst maar even de aantallen: Wespendief 32 (--), Rode Wouw 12 (+), Zwarte Wouw 1, Zeearend 1, Bruine Kiekendief 44 (+), Steppekiekendief 1, Blauwe Kiekendief 10 (-), Grauwe Kiekendief 2 (+), Havik 5, Sperwer 325 (nog net gm), Buizerd 850 (-), Ruigpootbuizerd 1, Visarend 6 (-), Torenvalk 32 (gm), Roodpootvalk 4 (-), valk spec 1, Smelleken 6(-), Boomvalk 38 (gm) en Slechtvalk 8 (+); gem=gemiddeld (25% + of -). Maar liefst 18 soorten dat is gelijk aan het record van 2004; toen werd er geen Grauwe Kiek gezien maar wel een Steppebuizerd, de overige soorten waren hetzelfde. De jaren worden onderling vergelijkbaar gemaakt door te corrigeren naar inzet, immers niet elk jaar is wekelijks hetzelfde aantal tellingen gedaan. Laagterecords waren er Het meest in het oogspringend waren de lage aantallen van Wespendief en Buizerd. In de eerste helft van september overheerste winden uit noordelijke richting; met de wind in de rug zitten de Wespendieven hoog, buiten het zicht van de waarnemers. Voor de Buizerd geldt als mogelijke verklaring dat er in de derde week van oktober (doorgaans de topweek) er een aantal dagen met noordelijke wind waren (dus ook weer te hoog). In de weken daarna kwam de wind vooral uit zuidwestelijke richtingen, wat verdrifting vanuit de trekbaan oost van ons onmogelijk maakt. Vooral de Buizerd, de grootleverancier bij Elten, liet het dus afweten. Als we naar de voorgaande vijf jaar kijken dan missen we minimaal 400 Buizerds en ook ruim 150 Sperwers voor een doorsnee jaar. Elten vanaf Telpost, 21 november 2009-64 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
In de bijgevoegde figuur staat het seizoensverloop van de Buizerd in 2009 vergeleken met de 13 jaar ervoor. Wat opvalt is dat alleen in de tweede week van oktober (2x 100+ dagen met 246 en 177 ex.) en de één na laatste week van november het boven gemiddeld deden. In de overige weken, met name de tweede helft van oktober, was het ver onder normaal. Het leuke van trek is en blijft dat je het vaak niet kunt voorspellen, dus het onverwachte. Dachten we dat we de 25.000ste in de 3 e of 4 e week van oktober moesten kunnen verwelkomen, doet de Buizerd niet mee! Zelfs het hele seizoen ging het niet lukken want begin december misten we er nog 113. Dan maar dit jaar in de eerste helft van september, schat ik zo in. Naast het magere Buizerdjaar blijft vooral beklijven de Steppekiekendief op 6 september (2 e ooit) en de topdag (20 ex op 9 september) van de Bruine Kiek met om 18.15 uur nog een bel van 7 cirkelend naast de kerk van Hoch-Elten, samen met 1 Grauwe Kiek. Ook 9 oktober blijft heugen Figuur 1. Aantal Buizerds per telling bij Elten in 1996-2008 (bruin) en 2009 (blauw). Foto: Marc de Bont Vlerk 27 / 2 (2010) - 65 -
soort 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Wespendief Pernis apivorus 11 18 69 92 117 43 193 31 Zwarte Wouw Milvus migrans - - - - 1 1-3 Rode Wouw Milvus milvus - 3 2 9 4 3 8 9 Zeearend Haliaeetus albicilla - - - 2 1 1 - - Slangenarend Circaetus gallicus - - - 1 - - - - Bruine Kiekendief Circus aeruginosus 3 11 4 43 38 45 23 13 Steppekiekendief Circus macrourus - - - - - - - - Blauwe Kiekendief Circus cyaneus 10 2 2 6 14 28 27 11 Grauwe Kiekendief Circus pygargus - - - - 2 1 - - Havik Accipiter gentilus 3-4 3 6 9 4 7 Sperwer Accipiter nisus 183 154 254 616 539 743 386 347 Buizerd Buteo buteo 512 711 505 2258 1094 1762 1052 1006 Steppebuizerd Buteo buteo vulpinus - - - - - - - - Arendbuizerd Buteo rufinus - - - - - - - 1 Ruigpootbuizerd Buteo lagopus - - - 1 - - 4 1 Schreeuwarend Aquila pomarina - - - - 1 - - - Visarend Pandion haliaetus 3 5 10 9 10 31 13 7 Torenvalk Falco tinnunculus 9 2 10 22 58 82 18 33 Roodpootvalk Falco vespertinus 4-1 10 10 11 9 1 Smelleken Falco columbaris 6 1 4 10 25 34 17 15 Boomvalk Falco subbuteo 13 19 12 60 57 31 32 16 Slechtvalk Falco peregrinus 1 1 3 6 9 11 4 1 valk spec. Falco spec. - - - 2 - - - - totaal 758 927 880 3150 1986 2836 1790 1502 aantal soorten 12 11 13 16 17 16 14 16 Zwarte Ooievaar Ciconia nigra - - 1 15 7 3-11 Ooievaar Ciconia ciconia 1 2 2 4-5 2 5 Kraanvogel Grus grus - - - - 1 32 604 - aantal tellingen 25 26 46 54 68 85 81 75 teluren 99 102 180 307 374 484 477 444 bron: VWG Arnhem eo Tabel 1: Aantallen per roofvogelsoort bij Elten in 1996-2009. want toen kwamen er 6 Rode Wouwen en in sneltreinvaart 246 Buizerds (laatste groep 27 ex. om iets voor 18 uur) over en ook nog de extreem late Zwarte Ooievaar diezelfde dag. Op 21 oktober passeerde een juveniele Zeearend (waarschijnlijk 4 uur eerder gezien bij Weert) en op 24 oktober (de geplande jubeldag) toch mooi een Ruigpootbuizerd, de 9 e ooit en de eerste sinds 2005.Ja, dat en ook de talloze andere waarnemingen maken het trektellen bij Elten zo leuk en spannend om te doen. Op naar het 15 e jaar met de 1.000 e telling, de 25.000 e roofvogel en de 100 e Rode Wouw om enkele lustra te noemen waar we nu al naar uitkijken. De eerste telling - 66 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
soort 2004 2005 2006 2007 2008 2009 totaal Wespendief Pernis apivorus 81 160 98 71 145 32 1161 Zwarte Wouw Milvus migrans 4 1-2 - 1 13 Rode Wouw Milvus milvus 21 4 3 9 7 12 94 Zeearend Haliaeetus albicilla 2 - - - - 1 7 Slangenarend Circaetus gallicus - - 1 - - - 2 Bruine Kiekendief Circus aeruginosus 20 27 31 5 43 44 350 Steppekiekendief Circus macrourus 1 - - - - 1 2 Blauwe Kiekendief Circus cyaneus 20 25 9 13 16 10 193 Grauwe Kiekendief Circus pygargus - - - - 1 2 6 Havik Accipiter gentilus 7 6 3 4 5 5 66 Sperwer Accipiter nisus 380 384 431 304 521 325 5567 Buizerd Buteo buteo 1259 1253 1227 1398 1115 850 16002 Steppebuizerd Buteo buteo vulpinus 1 - - - - - 1 Arendbuizerd Buteo rufinus - - - - - - 1 Ruigpootbuizerd Buteo lagopus 1 1 - - - 1 9 Schreeuwarend Aquila pomarina - - - - - - 1 Visarend Pandion haliaetus 4 16 8 2 18 6 142 Torenvalk Falco tinnunculus 33 36 46 49 48 32 478 Roodpootvalk Falco vespertinus 7-3 4 7 4 71 Smelleken Falco columbaris 22 15 25 18 11 6 209 Boomvalk Falco subbuteo 39 27 31 20 32 38 427 Slechtvalk Falco peregrinus 7 6 11 7 7 8 82 valk spec. Falco spec. - - - - - 1 3 totaal 1909 1961 1927 1906 1976 1379 24887 aantal soorten 18 14 14 14 14 18 22 Zwarte Ooievaar Ciconia nigra 4 1 1-2 1 46 Ooievaar Ciconia ciconia 124 3 3-48 65 264 Kraanvogel Grus grus - - - 4 11 1 641 aantal tellingen 87 99 83 70 74 83 956 teluren 535 576 467 376 421 443 5285 vervolg Tabel 1: Aantallen per roofvogelsoort bij Elten in 1996-2009. begint rond 1 augustus en medetellers (ook met weinig ervaring met roofvogeltrektellen) zijn welkom. Jan Schoppers Jan.schoppers@sovon.nl Vlerk 27 / 2 (2010) - 67 -
Project Spijkerbroek denkt ook aan de gierzwaluw! Op 4 januari 2006 zijn de ramen in het voormalige prostitutiegebied van het Spijkerkwartier te Arnhem definitief gesloten. In maart 2006 heeft het college van Burgemeester en Wethouders ingestemd met de start van het project herontwikkeling concentratiegebied Thialf. Het project heeft de naam Spijkerbroek gekregen. In het project Spijkerbroek wil de gemeente, samen met de bewoners van het Arnhemse Broek en het Spijkerkwartier, komen tot een levendige woon en werkwijk. Het ontwerp Er is een schetsontwerp gemaakt, waarin is weergegeven hoe het gebied rond de Vrijstaat Thialf tussen Dullerstraat, C.A.Thiemestraat en de spoorlijn, er globaal uit komt te zien. De Vrijstaat Thialf wordt groter en het groene deel, tussen de bouwspeelplaats en de twee scholen aan de Thorbeckestraat, wordt een park voor de bewoners van Arnhemse Broek en Spijkerkwartier. In het park komt meer water, er komen nieuwe paden en een ecologisch eiland. Al vanaf de start van het project is er een enorme betrokkenheid van bewoners, zij hebben actief meegedacht en samen met de gemeente een ontwikkelingsvisie opgesteld. - 68 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
Op de plek van de huidige Dullerflat aan de Dullerstraat en de voormalige melkfabriek komen nieuwe woningen. Aan de Spijkerstraat en de Karel van Gelrestraat komen appartementen. Al met al zal het een prachtwijk worden! Maar is dat zo voor alle bewoners? Hoe zit dat met de Gierzwaluwen, mussen en vleermuizen, die al generaties voort hebben gebracht onder de krakkemikkige daken die juist voor hen uiterst riant waren? Onze gevleugelde vrienden zijn niet vergeten! Op maandag 8 februari 2010 was er in het Stedelijk Gymnasium aan de Thorbeckestraat 17 een werkbijeenkomst van het project Spijkerbroek. Er werd die avond overlegd over de nieuwe ontwerpen van de straten rond het park (Dullerstraat, C.A. Thiemestraat en Thorbeckestraat), de nieuwe hekwerken rondom het park en het ontwerp van het Dullerhof (voormalige Dullerflat en Melkfabriek). De buurtbewoners konden deelnemen aan een prijsvraag voor een nieuwe naam voor het park en kregen informatie over nestkastjes. Robin Driessen, beleidsmedewerker ecologie gemeente Arnhem, vroeg of ik informatiemateriaal over nestgelegenheid voor de Gierzwaluw kon leveren. Nog mooier zou het zijn aanwezig te zijn met voorbeelden van enige nestkasten en daarbij uitleg te geven. Zo ging ik die avond met informatie materiaal, foto s en nestkasten naar de Thorbeckestraat om daar samen met Robin te vertellen wat een bijzondere vogel de Gierzwaluw is, die juist in een dergelijk oude stadswijk gekoesterd moet worden. Vlerk 27 / 2 (2010) - 69 -
Het resultaat was zeker niet slecht! Belangstellende buurtbewoners konden zich deze avond opgeven voor een gratis nestkast. Na deze avond heeft de gemeente Arnhem 60 Gierzwaluwnestkasten, 12 Huismuskasten (elke Huismuskast heeft drie verblijven) en 6 grote vleermuiskasten besteld. De kasten worden in mei opgehangen. De bestaande panden worden dan ook nog niet gesloopt. Dus de bestaande nesten kunnen dit jaar weer dienst doen terwijl de nieuwe al aangeboden worden (vervangende woonruimte voor volgend jaar?). We gaan dit jaar eind juni - begin juli een paar avonden inventariseren in deze wijk. Voor degene die belangstelling heeft hier aan mee te werken, laat het me weten! Waarom inventariseren van broedplaasen? Het is de afgelopen jaren meerdere keren voorgekomen dat zich problemen voordeden bij de sloop of renovatie van panden waar juist in die tijd Gierzwaluwen broeden. Het is een feit dat het vaak huizen betrof van woningbouwverenigingen. Waarom broeden Gierzwaluwen dan ook zo vaak in deze huizen?gierzwaluwen zoeken spleten en gaten van gebouwen voor nestgelegenheid. Deze huurwoningen, vaak gebouwd in de jaren 70, zijn minder goed afgewerkt. Vaak vinden Gierzwaluwen hier openingen onder de dakgoot of vliegen ze onder de kantpannen. De vogels hebben in deze wijken met dezelfde huizen met dezelfde voor hen zo belangrijke veilige openingen ontdekt, waarnaar ze jaar op jaar terugkeren. Mogelijk speelt ook een rol dat mensen die een woning huren niet zo bang zijn dat een broedende vogel schade aan de woning toebrengt. Het is voor de Gierzwaluw een reëel probleem als deze veilige plekken, waar al tiental- - 70 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
len jaren generaties jonge vogels uitgevlogen zijn, plotseling afgedicht worden. Maar natuurlijk, ook deze woningen hebben onderhoud nodig. Gelukkig houden woonstichtingen steeds vaker rekening met vogels om zo nestgelegenheid te behouden. Als dit niet kan, wordt vaak nieuwe nestgelegenheid aangebracht en waar mogelijk worden de renovaties buiten de broedtijd uitgevoerd. Maar ook bij een aantal particuliere huizen hebben we goed adviezen kunnen geven. Waar woont Apus apus? In 2003, al weer zeven jaar geleden, was de Gierzwaluw bij vogelwerkgroep de jaarvogel. We hebben toen gevraagd aan de leden broedplaatsen van Gierzwaluwen door te geven. Dit resulteerde in een overzicht van 249 nestplaatsen in het werkgebied van de vogelwerkgroep Arnhem e.o. Inmiddels staat de teller op 308 nestplaatsen. Ondanks dat 308 nestplaatsen maar een klein percentage is van het daadwerkelijke aantal broedplaatsen hebben we een aardig beeld gekregen waar we broedplaatsen van Gierzwaluwen kunnen aantreffen. Dit overzicht kan ons helpen problemen te voorkomen bij b.v. sloop of renovatieplannen, maar ook om te adviseren bij vervanging van nestgelegenheid. We willen dit overzicht graag actueel houden en waar mogelijk uitbreiden. Daarom vragen we jullie nestplaatsen van Gierzwaluwen door te geven uit het hele werkgebied van de vogelwerkgroep. Ook al eerder doorgegeven plaatsen, waar dit jaar opnieuw weer gebroed wordt, zijn welkom. Ook kunnen de waarnemingen worden doorgegeven op de site van de vogelwerkgroep. Belangrijk is dan dat Vlerk 27 / 2 (2010) - 71 -
de gevraagde gegevens uit de lijst ook worden ingevoerd. Bijgevoegde tips voor het inventariseren van nesten van Gierzwaluwen en een waarnemingslijst! Dank aan Robin Driessen voor het geven en delen van informatie en aan Peter Schulenberg voor het kritisch nalezen van dit artikel. Graag na broedperiode zenden naar: Theo Verhoeven Van Der Hoevensstraat 136 6931DG Westervoort of via e-mail t.verhoeven9@chello.nl tel: 026-3114227 - 72 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
Waarnemingen nestplaatsen Gierzwaluw 2010 Beschrijf de plaats van de Registratieformulier Tijdstip Gierzwaluwnestplaatsen Straat/huisnummer Soort gebouw: Plaats, Wijk schatting bouwjaar van gebouw invliegopening b.v. onder windrichting dakgoot, kapotte dakpan, nestkast of anders Naam teller: Straat: plaats Tel: Vlerk 27 / 2 (2010) - 73 -
Tips voor het inventariseren van Gierzwaluwnesten Eind april komen de eerste Gierzwaluwen terug uit zuidelijk Afrika, in de tweede helft van mei zijn alle broedvogels terug. De eerste eieren worden omstreeks 20 mei gelegd en vanaf half juni worden de eerste jongen geboren. De ouders bezoeken nu eenmaal per uur de nestplaatsen. Vanaf half mei tot eind juni arriveren de (nog) niet broedende vogels. De niet broedende vogels trekken overdag naar gebieden waar veel insecten aanwezig zijn (bossen, meren, graanvelden.) In de ochtend en de avond bezoeken ze de broedgebieden, ze voeren dan gierend en jagende vluchten uit langs de nesten van de kolonie, soms gaan ze bij een invliegopening hangen en schreeuwen om te controleren of het nest nog bezet is, krijgen ze antwoord, dan laten ze los en vliegen verder. Let op, dit zijn aanwijzingen! Dus op het einde van de dag zijn Gierzwaluwen zeer actief en vliegen de (nog) niet broedende vogels in de kolonie met veel spektakel vlak langs de nesten. Let bij deze plaatsen op in- of uitvliegende Gierzwaluwen, dit zijn broedende exemplaren. Bij slecht weer trekken de niet-broeders weg naar gebieden met voldoende voedsel. Houdt het slechte weer aan, dan trekken ook de broedende vogels weg. Klaart het weer op dan keren de Gierzwaluwen terug. De beste tijd op de dag om te inventariseren is vanaf 19.00 uur tot zonsondergang en in de ochtenduren vanaf 7.00 uur tot 10.00 uur - 74 - Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken
Zonder veren De Wespspin Mijn eerste Wespenspin (ook wel Tijgerspin) in NW-Europa zag ik in Luxemburg in het najaar van 1997 toen ik daar bezig was met een onderzoek aan de Patrijs. Ik wist toen dat de spin met zijn prachtige uiterlijk zijn areaal vanuit Zuid-Europa in noordelijke richting aan het uitbreiden was. Het duurde toen nog zeker 5 jaar voordat ik mijn eerste in Nederland zag (in Limburg). Mijn eerste bij Rheden zag ik op 9 september 2008 op de Brink in een berm bij het spoor. Mijn kinderen en ikzelf ook weer, waren onder de indruk van deze exotisch ogende spin. Vanaf begin deze eeuw is de verspreiding van deze mooie spin in ons land verschoven naar het noorden met de nadruk op de hoge zandgronden. In 2007 werden zelfs de Waddeneilanden bereikt (waarneming.nl). Meestal wordt het vrouwtje (2 cm groot) gezien en in mijn geval was dat ook zo. Dit komt omdat de mannetjes een stuk kleiner zijn en daarnaast wordt het mannetje vaak na de daad verorbert door het vrouwtje. Ja, je geeft je leven als Wespenspinman om voor nageslacht te zorgen. Jan Schoppers V lerk 27 / 2 (2010) - 75 -