man, vrouw en kind info voor patiënten Zelfsondage bij de vrouw
Inhoud 01 Voorwoord... 04 02 De urinewegen... 05 03 Waarom moet u zichzelf intermittent sonderen?... 06 04 Hoe vaak moet u sonderen?... 06 05 Hoe moet u zichzelf sonderen?... 07 06 Kan u last hebben van complicaties?... 08 07 Praktische tips... 09 08 Financiële informatie... 10 09 Algemene informatie... 11
01. Voorwoord U hebt een probleem om uw blaas op de gewone, natuurlijke manier te ledigen. Daarom heeft uw arts u voorgesteld om uw blaas te ledigen d.m.v. intermittente zelfsondage. Dit betekent dat u op vaste tijdstippen een holle plastic buis (sonde of katheter), via de plasbuis (urethra), voorbij de sluitspier (sfincter), in de blaas brengt. Door de sonde stroomt de urine uit de blaas, die op deze manier geledigd wordt. Misschien baart deze zelfsondage u wat zorgen. Verscheidene studies tonen echter aan dat patiënten die zichzelf sonderen minder frequent en minder ernstige complicaties hebben dan patiënten met een verblijfsonde of incontinentieverbanden. Bovendien zijn er heel wat voordelen aan zelfsondage: minder ongemakken, een grotere mobiliteit, een grotere zelfstandigheid en controle over het eigen lichaam, een meer natuurlijke blaaslediging en -vulling, meer vrijheid in seksuele expressie en een betere levenskwaliteit. Bedenk hierbij dat duizenden mensen van alle leeftijden hun blaas elke dag sonderen. Het zal ook u best lukken om deze techniek onder de knie te krijgen. 02. De urinewegen De nieren filteren het bloed en verwijderen de afvalstoffen uit ons lichaam via de urine die ze produceren. De urine komt in de blaas via de urineleiders. De blaas verzamelt deze urine. De blaaswand rekt uit en de sluitspier (sfincter) sluit de blaas af. Als we plassen trekken de spieren in de blaaswand samen en gaat de sluitspier open. Het ruggenmerg en de hersenen regelen dit alles. Als de blaas, de sluitspier en/of de verbinding met de hersenen niet goed werken, kunnen er problemen optreden bij het plassen. Als de blaas te vol loopt, kan er urine terugstromen (reflux) naar de nieren. Dit kan leiden tot nierbeschadiging. De plasbuis (urethra) is bij de vrouw 4 cm lang en recht. De uitgang ligt tussen de clitoris en de vaginaopening. Alvorens de eigenlijke werkwijze uitvoerig te behandelen, geven wij u nog wat uitleg over de urinewegen en het functioneren ervan. 1. De clitoris 2. Het plasgaatje 3. De vagina 4. Kleine schaamlippen 5. Grote schaamlippen 1. Pubis of schaambeen 2. Blaas 3. Baarmoeder 4. Rectum 5. Plasbuis 5
03. Waarom moet u zichzelf intermittent sonderen? Er zijn meerdere redenen: U plast niet meer of nog wel, maar u ledigt de blaas onvoldoende. De resturine die na het plassen achter blijft in de blaas is een voedingsbodem voor bacteriën. Deze infecties kunnen leiden tot de vorming van stenen, nierinfecties en urineverlies. De urine die zich opstapelt, doet de blaas uitrekken. Door deze beschadiging zal u de blaas alsmaar minder goed kunnen ledigen. U hebt last van urineverlies en door te sonderen kan u terug droog worden. U hebt een blaasvergroting of andere blaasoperatie gehad waardoor plassen niet meer mogelijk is. U zal dus de nieren beschermen, minder last hebben van incontinentie, actiever en gezonder zijn en meer zelfvertrouwen hebben. 05. Hoe moet u zichzelf sonderen? In het ziekenhuis moet u de vulva (= schaamstreek) ontsmetten, maar thuis hoeft dit niet. In het ziekenhuis loopt u immers meer risico op een infectie. Het ziekenhuis is een meer besmet milieu dan bij u thuis. Welk materiaal hebt u nodig? Sonde: CH: Glijmiddel: Recipiënt om de urine in op te vangen (WC) Spiegel (in de beginperiode) 04. Hoe vaak moet u sonderen? Als u niet volledig leeg kan plassen dan kan het volstaan om een of twee maal daags te sonderen. Als u niet meer kan plassen, sondeer dan minimaal viermaal daags. Sondeer zeker niet minder, omdat de urine dan te lang in de blaas blijft en de kans op ontsteking verhoogt. Hou u zeer goed aan het aantal voorgeschreven sondages. En denk eraan, als u meer drinkt, bijvoorbeeld op een feestje, dan moet u ook eens meer sonderen. Minder drinken om minder te moeten sonderen zal vlugger leiden tot infecties en urineverlies. Voorstel sondageschema: Hoe bereidt u zich voor op zelfsondage? U hoeft de vulva niet te ontsmetten, maar wel één keer per dag te wassen. Was uw handen met water en zeep en droog ze altijd af aan een propere handdoek. Bij gebrek aan een propere handdoek laat u ze beter drogen in de wind. (Open het glijmiddel.) Doe de verpakking van de sonde open. U kleedt zich uit zoveel als nodig. U kan gaan zitten op het toilet of u kan met gespreide, licht gebogen benen boven het toilet gaan staan, met het gezicht al dan niet naar de spoelbak. U kan ook voor het toilet gaan staan met één been op de toiletrand. Kies de houding die u het gemakkelijkst vindt. De uitvoering van de zelfsondage Als u rechtshandig (linkshandigen doen alles omgekeerd) bent, spreidt u met de linkerhand de schaamlippen. U plaatst duim en wijsvinger/middelvinger tussen de kleine schaamlippen en spreidt de schaamlippen goed, zodat de plasopening vrij komt. U blijft deze spreiding aanhouden tot de sonde is ingebracht. 7
U neemt de sonde vast, juist onder het gekleurde gedeelte, en u brengt de sonde in. Als de sonde per vergissing in de vagina terecht komt of u laat ze vallen, moet u altijd een nieuwe sonde nemen. Als de sonde gemakkelijk afglijdt naar de vagina kan u de sonde gemakkelijker inbrengen door een knik te geven in de sonde en een scheppende beweging te maken. Misschien voelt u een nijpend gevoel. Als u enige weerstand voelt, is dat omdat de sonde tegen de sluitspier botst. Wacht eventjes zodat de sluitspier zich kan ontspannen en breng de sonde dan verder in. Van zodra de urine begint te lopen hoeft u de sonde niet verder te steken. Als de urine stopt met lopen, trekt u de sonde een beetje terug. Resterende urine laat u nog aflopen. U verwijdert de sonde langzaam in verschillende stapjes en laat telkens de resterende urine aflopen. Als er helemaal niks meer komt, klemt u de sonde af door ze af te knikken of door ze af te stoppen met uw wijsvinger. U verwijdert de sonde volledig. Door de sonde af te knikken voorkomt u dat de urine die zich in de sonde bevindt tijdens het verwijderen op uw kledij terecht komt of terugvloeit naar de blaas. 06. Kan u last hebben van complicaties? Er zijn een aantal risico s verbonden aan het sonderen. Gelukkig hebben we voor ieder risico een nuttige tip. Ik heb kleine hoeveelheden donkere urine U moet meer drinken. De ideale hoeveelheid urine is 300 à 400 ml per sondage. Boven 600 ml bestaat het gevaar voor overrekking van de blaas. In het begin kan u de hoeveelheid best eens meten om een idee te krijgen of u genoeg drinkt en vaak genoeg sondeert. Ik heb een overvolle blaas In dit geval is de onderbuik opgezet en hard. U moet zich dringend sonderen en eventueel in het vervolg meer sonderen. Gaat u een avondje uit waarbij u meer drinkt, denk er dan aan om u ook iets vlugger te sonderen. Als u meer drinkt, produceert u ook meer urine. Bovendien is alcohol vochtafdrijvend. Ik heb last van koorts of rillingen, pijn in de blaas, een branderig gevoel of troebele en sterk ruikende urine U hebt waarschijnlijk een infectie. Neem een urinestaal en bezorg het aan uw huisarts (bij ontslag uit het ziekenhuis kan u steriele urinepotjes meekrijgen). Bij infectie drinkt u best wat meer en sondeert u zich vaker, om de kiemen uit de blaas te spoelen. 07. Praktische tips U kan een infectie het best voorkomen door hygiënisch te werk te gaan en voldoende te drinken. Het sonderen lukt mij niet Als het sonderen eens minder goed lukt, forceer het dan niet. Wacht 10 à 15 minuten en herbegin. Ik heb bloed bij het sonderen Een druppeltje bloed bij het plaatsen of verwijderen van de sonde is geen bezwaar om verder te sonderen. Als dit zich vaak herhaalt of er is sprake van veel bloedverlies met klonters, contacteer dan uw arts. U kan dit voorkomen door voldoende glijmiddel te gebruiken en door de sonde zacht in te brengen. Zelfglijdende sondes kunnen hier nuttig zijn. Drink 1,5 liter per dag gelijkmatig verdeeld over de dag (2 glazen bij het ontbijt, 1 glas tussendoor, 2 glazen bij het middagmaal, 1 glas tussendoor, 2 glazen bij het avondmaal). Ga zeker nooit minder drinken om minder te moeten sonderen. Voorkom overvulling van de blaas door tijdig te sonderen. Voer de techniek correct uit zodat de blaas telkens volledig leeg is en er geen resturine achterblijft. Tegen sommige infecties kan het drinken van veenbessensap aangewezen zijn. U moet er dan wel 3 glazen per dag van drinken, of u kan het in tabletvorm nemen (1 tablet per dag). Er bestaan ook zelfglijdende sondes. Deze sondes zijn door de fabrikant al voorzien van een glijmiddel. U hoeft dus geen extra glijmiddel te gebruiken. Deze sondes zijn bedoeld voor éénmalig gebruik en aanzienlijk duurder. Ze kunnen wel een goede oplossing zijn voor het sonderen buitenshuis. 9
Als u uitgaat, neemt u best een kleine hoeveelheid sondes, (glijmiddel) en eventueel niet-alcoholische, reinigende doekjes mee. Op reis neemt u best een voorraad sondes voor een week mee in de handbagage. Dit voorkomt problemen wanneer de bagage verloren gaat of laattijdig arriveert. Het volstaat dat u de schaamstreek s morgens eenmaal per dag wast. Dit hoeft niet noodzakelijk te gebeuren met zeep. Veel water gebruiken is belangrijker. Voor het sonderen wast u telkens grondig de handen. U moet dus enkel beschikken over uw sonde en eventueel een glijmiddel. Als het niet altijd mogelijk is uw handen te wassen, bv. in publieke toiletten, dan kan u vochtige hygiënische doekjes meenemen om daarmee de handen te reinigen. Na het wassen van de handen in publieke toiletten kan u de kraan en de deur best manipuleren met een papieren handdoekje. Of u kan kraan en deur manipuleren met de hand waarmee u niet sondeert. Nog een andere oplossing is het gebruik van een pincet. Het belangrijkste is dat u de hand waarmee u sondeert proper houdt. Sondeer nooit minder dan het aantal sondages opgegeven door de arts. Hou u aan de afspraken voor controle bij uw arts. 09. Algemene informatie Aarzel nooit om meer uitleg te vragen over alles wat voor u niet duidelijk is. Mochten er toch nog problemen of vragen zijn, kan u altijd contact opnemen met de dienst Urologie van het UZ Gent op het nummer 09 332 27 61 (hospitalisatie) of 09 332 22 76 (poli). Binnen het ziekenhuis werken continentieverpleegkundigen bij wie u ook terecht kan. De patiëntenvereniging PIRUS vzw brengt lotgenoten samen en kan gecontacteerd worden via mail@pirus.be, www.pirus.be of 0477 67 24 77. Bij ontslag wordt voor u voorzien: Voorschrift voor sondes, evt. glijmiddel,. Aanvraagformulier voor terugbetaling (als u in aanmerking komt) Steriele potjes voor urinestaal Zelfsondage hoeft seksueel verkeer niet in de weg te staan. Voor het vrijen kan u zich best leeg sonderen om zo urineverlies tijdens het vrijen tegen te gaan. Als u thuis toch wil blijven ontsmetten, dan mag u enkel een waterige oplossing gebruiken voor de genitaliën. GEEN alcoholische oplossing. 08. Financiële informatie Voor de aankoop van sondagemateriaal is in sommige gevallen een tussenkomst van het RIZIV voorzien. De eerste aanvraag tot het terugbetalen van sondagemateriaal moet gebeuren door de uroloog, op een daarvoor bestemd formulier. De verlenging van de aanvraag kan gebeuren door de huisarts of de mutualiteit. U moet met uw aanvraag voor terugbetaling en uw factuur naar de mutualiteit gaan. Informatie over de terugbetaling kan u krijgen bij de verpleegkundige. De sondes en de olie worden terugbetaald, de eventuele ontsmettingsstof en deppers niet. Bij een arbeidsongeval dekt de verzekering meestal alle kosten. Een lange nelatonsonde kost ongeveer 0,35 euro, een korte 0,25 euro en een zelfglijdende 3 euro. De sondes zijn enkel te koop in de apotheek. 11
Dienst Urologie Polikliniek: tel. 09 332 22 76 Hospitalisatie: tel. 09 332 27 61 Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent. MODULO.be 118523 - Februari 2014 - (291) v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent UZ Gent De Pintelaan 185 B 9000 Gent T: +32 (0)9 332 21 11 info@uzgent.be www.uzgent.be