IV. Voor u, juridisch deskundige

Transcriptie

1 IV. Voor u, juridisch deskundige Het wettelijke kader

2 De verwijzingen naar de regelgevingen zijn up to date op 31 december 2010.

3 INHOUD I. Voor u, burgemeester: Vragen over camerabewaking in openbare ruimtes II. Voor u, projectbeheerder: De 10 fasen van het proces voor de installatie van een systeem van camerabewaking III. Voor u, technisch deskundige: Het technisch project IV. Voor u, juridisch deskundige: Het wettelijke kader...4 De wet tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s: een overzicht...4 De regelgevende teksten...17 V. Nationale en internationale goede praktijken 3

4 IV. Voor u, juridisch deskundige: Het wettelijke kader De wet tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s: een overzicht Inleiding en toepassingsveld van de camerawet Sinds 10 juni 2007 is camerabewaking bij wet geregeld. Het gaat om de wet van 10 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s (afgekort tot camerawet ). Deze wet werd onlangs gewijzigd door de wet van 12 november Deze kaderwet (die slechts een vijftiental artikelen bevat) is een aanvulling op de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (hierna de privacywet ): wanneer de camerawet geen uitdrukkelijke tegengestelde regel voorziet, blijft de privacywet van toepassing. Op welke camera s is de camerawet van toepassing? Bovendien verduidelijkt de wet dat ze van toepassing is op de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s (zoals hiervoor gedefinieerd), met het oog op het verzekeren van enerzijds toezicht en anderzijds bewaking. Dankzij deze verduidelijking - die geen bepalend element toevoegt aan de definitie zelf van de camera kan de nadruk worden gelegd op het feit dat men niet alle mogelijke cameragebruiken viseert, maar enkel de systemen die zijn geplaatst en worden gebruikt voor deze twee doeleinden. Bewakingscamera s die niet onder het toepassingsveld van de camerawet vallen Sommige camera s vallen niet onder het toepassingsgebied van de camerawet. Het gaat hierbij in de eerste plaats om camera s die geregeld worden door of krachtens een bijzondere wetgeving. Hiermee worden met name beoogd: - automatische radars (geregeld door de wet van 4 augustus 1996 betreffende de erkenning en het gebruik van bemande en onbemande automatisch werkende toestellen in het wegverkeer), - vaste camera s in de voetbalstadions (geregeld door de wet van 21 december 1998 betreffende de veiligheid bij voetbalwedstrijden en het Koninklijk Besluit van 22 februari 2006 betreffende de installatie en de werking van bewakingscamera s in de voetbalstadions), - of de camera s gebruikt in het kader van bijzondere opsporingsmethoden (geregeld door de wet van 6 januari 2003 betreffende de bijzondere opsporingsmethoden en enige andere onderzoeksmethoden). Om onder het toepassingsgebied van de wet te vallen moeten de camera s voldoen aan wat deze laatste als een bewakingscamera definieert: elk vast of mobiel observatiesysteem dat tot doel heeft misdrijven tegen personen of goederen of overlast in de zin van artikel 135 van de nieuwe gemeentewet te voorkomen, vast te stellen of op te sporen, of de orde te handhaven en dat hiervoor beelden verzamelt, verwerkt of bewaart. (artikel 2, eerste lid, 4 ). Deze definitie omvat dus zowel de aard van de camera s (vaste of mobiele camera s), als het doel waarvoor de camera s worden geplaatst (misdrijven tegen personen of goederen of overlast voorkomen, vaststellen, opsporen, of de orde handhaven en herstellen), en het meer technische aspect (verwerking, verzameling of opnemen van beelden). Wat het laatste aspect betreft, of de beelden nu wel of niet worden opgenomen, de camerawet is van toepassing. De wet definieert concreet wat men concreet onder mobiele bewakingscamera moet verstaan, namelijk: «de bewakingscamera die verplaatst wordt tijdens de operatie teneinde vanaf verschillende plaatsen en posities te filmen, wordt als mobiel beschouwd. Enkel camera s die aan deze definitie voldoen, worden beschouwd als mobiele bewakingscamera s. Hierop zijn dus de bijzondere regels van toepassing. Alle camera s die, wanneer ze filmen, niet worden verplaatst om te filmen vanaf verschillende plaatsen en posities zijn dus, in de betekenis van de wet, vaste camera s. Een tijdelijke camera (die tijdelijk wordt vastgemaakt om eenzelfde plaats gedurende enkele weken, een maand of zelfs enkele maanden te filmen) is bijgevolg een vaste camera. De camera s geïnstalleerd op de werkvloer met het oog op de veiligheid en de gezondheid, de bescherming van de goederen van de onderneming, de controle van het productieproces en de controle van de arbeid van de werknemer, vallen evenmin onder het toepassingsveld van de camerawet. Deze uitzondering verwijst voor wat de privésector betreft, naar de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 68 betreffende de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de werknemers met betrekking tot de camerabewaking op de arbeidsplaats. Categorieën van plaatsen bepaald door de wet De wet definieert in haar tweede artikel drie categorieën van plaatsen: de niet-besloten plaats, de voor het publiek toegankelijke besloten plaats en de niet voor het publiek toegankelijke besloten plaats. Een niet-besloten plaats wordt gedefinieerd als elke plaats die niet door een omsluiting is afgebakend en vrij toegankelijk is voor het publiek. Er wordt door de wet niet bepaald wat moet worden verstaan onder omsluiting, maar artikel 4, 1 van het Koninklijk Besluit van 2 juli 2008 betreffende de aangiften van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s (waarop we hierna zullen terugkomen) bepaalt dat de omsluiting minstens moet bestaan uit een op rechtmatige wijze aangebrachte visuele afbakening of aanduiding waardoor de plaatsen van elkaar kunnen worden onderscheiden. 4 5

5 Na kennisname van de door de wet bepaalde criteria (niet-afbakening door een omsluiting en vrij toegankelijk voor het publiek), zien we dat hoofdzakelijk de door een overheid beheerde openbare ruimtes worden bedoeld: straten, openbare ruimtes, marktpleinen, In sommige bijzondere gevallen kan, aangezien de wet deze categorie niet voorbehoudt aan de plaatsen die door de overheid worden beheerd, niet worden uitgesloten dat het kan gaan om plaatsen die door een privépersoon worden beheerd (bijvoorbeeld een niet-gesloten park dat eigendom is van een privépersoon maar vrij toegankelijk is voor het publiek of nog, een ruimte die door de gemeente aan een privépersoon in concessie is gegeven). Het was echter duidelijk de bedoeling van de wetgever om zich voornamelijk te richten op de openbare ruimtes die door de overheid worden beheerd en geenszins om particulieren de mogelijkheid te geven het openbare domein te bewaken. De voor het publiek toegankelijke besloten plaats wordt gedefinieerd als elk besloten gebouw of elke besloten plaats bestemd voor het gebruik door het publiek waar diensten aan het publiek kunnen worden verstrekt. Voor deze tweede categorie moet rekening gehouden worden met drie criteria: het bestaan van een afbakening of een omsluiting, de toegankelijkheid voor het publiek (gemeenschappelijk punt met de niet-besloten plaatsen) en de mogelijkheid om er diensten te verstrekken aan het publiek. Wat dit laatste criterium betreft, is het niet belangrijk dat de mensen die de plaats betreden al dan niet van de dienst gebruik maken: wat telt, is dat er diensten aan deze personen kunnen worden verstrekt. Behoren tot deze categorie: de (delen toegankelijk voor het publiek van de) meest uiteenlopende plaatsen: gemeentelijke administraties, winkels, overdekte winkelgalerijen, bankkantoren, een artsen- of advocatenkabinet, discotheken, feestzalen, In sommige gevallen kan het moeilijk zijn om te bepalen of het om een niet-besloten of een voor het publiek toegankelijke besloten plaats gaat. Het kan ook gebeuren dat camerabewaking wordt uitgeoefend op zowel een besloten als een niet-besloten plaats. In geval van twijfel over de hoedanigheid van een ruimte, en bij gemengd toezicht van een niet-besloten en besloten ruimte, is het aangewezen ervan uit te gaan dat men zich in de categorie van de niet-besloten plaatsen bevindt. Een belangrijk begrip: de verantwoordelijke voor de verwerking Het begrip verantwoordelijke voor de verwerking is woordelijk overgenomen uit de wet op de persoonlijke levenssfeer. Deze definieert de verantwoordelijke voor de verwerking als de natuurlijke persoon of de rechtspersoon, de feitelijke vereniging of het openbaar bestuur die/dat alleen of samen met anderen het doel en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens bepaalt. Het is dus de persoon die beslist om camera s te plaatsen en die het doel en de middelen van deze bewaking bepaalt. Het kan gaan om een natuurlijke persoon of een rechtspersoon, om een feitelijke vereniging of een openbaar bestuur. Wat betreft de gemeenten die camera s plaatsen, zou de verantwoordelijke voor de verwerking dus de gemeente zelf (rechtspersoon), het college van burgemeester en schepenen of de burgemeester kunnen zijn. Het kan in geen geval de gemeenteraad zijn, gezien de bijzondere rol die de de camerawet hen toebedeelt in de procedure voor de plaatsing van de camera s, zoals we hierna zullen zien. Het bepalen van de verantwoordelijke voor de verwerking is essentieel, omdat het gaat om de persoon die de door de wet voorgeschreven regels moet volgen en omdat hij de contactpersoon voor de overheden en de betrokkenen (gefilmde personen, personen wier beelden, en dus persoonlijke gegevens, worden verwerkt) is. Procedure voor het plaatsen van camera s Vóór de plaatsing De niet voor het publiek toegankelijke besloten plaats, tot slot, is elk besloten gebouw of elke besloten plaats die uitsluitend bestemd is voor het gebruik door de gewoonlijke gebruikers. Hier is geen sprake meer van toegankelijkheid voor het publiek. Een plaats behoort tot deze categorie wanneer ze afgebakend is door een omsluiting en niet toegankelijk is voor iedereen. Tot deze categorie behoren privéwoningen, appartementsgebouwen, maar ook de delen van fabrieken of ondernemingen die uitsluitend toegankelijk zijn voor het personeel en waar geen enkele dienst wordt aangeboden. Wanneer het gaat om het bewaken van voor het publiek toegankelijke en niet-toegankelijke besloten plaatsen door middel van eenzelfde camerabewakingssysteem, zullen de regels die op de voor het publiek toegankelijke besloten plaatsen van toepassing zijn, worden toegepast. Verder in deze fiche zal enkel nog de plaatsing van vaste bewakingscamera s in de niet-besloten plaatsen worden besproken, waarbij het onze bedoeling is om duidelijk te maken welke regels van toepassing zijn voor de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s in het openbare domein, en meer bepaald de openbare weg. Principes van het respect voor de persoonlijke levenssfeer De wet op de persoonlijke levenssfeer bevat enkele basisprincipes die moeten worden nageleefd bij de verwerking van persoonsgegevens. Het gaat om de principes van finaliteit, proportionaliteit, subsidiariteit en doelmatigheid. Finaliteitsprincipe Persoonsgegevens (in dit geval beelden) moeten worden gebruikt voor welbepaalde, uitdrukkelijk omschreven en gerechtvaardigde doeleinden. In het kader van de camerawet worden de bewakingscamera s gebruikt met het oog op het toezicht en de bewaking om inbreuken tegen personen of goederen, of overlast in de zin van artikel 135 van de nieuwe gemeentewet te voorkomen, vast te stellen of op te sporen of om de openbare orde te handhaven of te herstellen. Deze doelstellingen moeten vanaf het begin worden vastgelegd. Vervolgens zullen de beelden slechts voor deze welbepaalde doelstellingen kunnen worden verwerkt. 6 7

6 Principes van proportionaliteit, subsidiariteit en doelmatigheid De proportionaliteit moet worden nageleefd zowel op het vlak van de verwerking als van de verwerkte gegevens. De verwerking moet in de eerste plaats gerechtvaardigd zijn ten opzichte van de doelstellingen en in verhouding zijn tot de doelstellingen. De verantwoordelijke voor de verwerking moet zich de vraag stellen of het niet mogelijk is om deze doelstellingen te bereiken door middel van minder ingrijpende maatregelen (door minder gegevens of minder ingrijpende gegevens te verwerken). Wat betreft het subsidiariteitsprincipe moet de verantwoordelijke voor de verwerking, alvorens te beslissen om camera s te plaatsen, andere, minder ingrijpende maatregelen overwegen waarmee hij de beoogde doelstellingen kan bereiken. Bovendien schrijft het doelmatigheidsprincipe voor dat als men beslist om bewakingscamera s te plaatsen en te gebruiken, er redenen moeten zijn om te geloven dat, als het om het geschikte middel gaat om het/de vastgestelde veiligheidsproble(e) m(en) aan te pakken, of om minstens het doel te bereiken dat door hun plaatsing wordt beoogd. Het proportionaliteitsprincipe vereist vervolgens dat de verzamelde gegevens toereikend, ter zake dienend en niet overmatig zijn, uitgaande van de doeleinden die de verantwoordelijke voor de verwerking heeft bepaald. Dit principe van de conformiteit van de gegevens moet worden beoordeeld naargelang de feitelijke omstandigheden, naargelang de doeleinden: de verwerking van bepaalde gegevens is gerechtvaardigd voor bepaalde doeleinden, maar niet voor andere. Men mag dus enkel filmen wat nodig is voor de doeleinden die van bij het begin zijn bepaald. Bovendien mag men geen plaatsen filmen waarvoor men geen verantwoordelijke voor de verwerking is (hierop komen we verderop nog terug). Ook wat betreft het bewaren van de gegevens betreft, moet het proportionaliteitsprincipe worden nageleefd. De beelden ze mogen niet worden bewaard op een manier die de identificatie van de betrokkenen mogelijk maakt gedurende een periode die langer duurt dan nodig om de voor de verwerking noodzakelijke doelstellingen te realiseren. We komen later nog terug op het probleem van het bewaren van de beelden. Advies van de gemeenteraad en overleg met de korpschef Vóór de wetswijziging, moest de verantwoordelijke voor de verwerking voor een niet-besloten ruimte, voorafgaand aan de plaatsing van de camera s, twee positieve adviezen krijgen: dat van de korpschef van de zone waar de plaats zich bevindt en dat van de gemeenteraad van de gemeente waar de camerabewaking is geïnstalleerd. Sinds de wetswijziging, is het positieve advies van de korpschef niet meer nodig. De wet voorziet nu dat een positief advies moet worden verkregen van de gemeenteraad van de gemeente waar de camerabewaking is geïnstalleerd. De korpschef behoudt echter een belangrijke rol in deze procedure: alvorens zijn advies te geven, moet de gemeenteraad hem raadplegen. Specifiek geeft de korpschef de gemeenteraad advies geven over de veiligheid, op basis van de draagwijdte en het type van criminaliteit en overlast op de betrokken plaats. Op die manier, met kennisname van de analyse van de korpschef over de veiligheidsproblemen (en/of het onveiligheidsgevoel) in de betrokken niet-besloten plaats, zal de gemeenteraad zich uitspreken over de democratische legitimatie van het project voor camerabewaking. Zoals verduidelijkt in de omzendbrief van 18/12/2009 ter verduidelijking van de wet, is het aangewezen dat de verantwoordelijke voor de verwerking een volledig dossier indient zodat de gemeenteraad en de korpschef hun rol in deze procedure doeltreffend kunnen vervullen. Het is immers in de eerste plaats aan de verantwoordelijke voor de verwerking, aangezien hij beslist over de doeleinden en de middelen voor de verwerking, om zich hieromtrent vragen te stellen. Hij kan op die manier zijn project camerabewaking toetsen aan de principes van het respect voor de persoonlijke levenssfeer, meerbepaald: is er wel degelijk een veiligheidsprobleem op de plaats waar de camera s geplaatst gaan worden? Zijn er geen andere, minder ingrijpende middelen dan camerabewaking om dit tegen te gaan? Zullen de camera s waarvan de plaatsing gepland is zodanig worden geplaatst dat ze enkel datgene filmen wat nodig is met het oog op de vastgelegde doelstellingen?,... Tijdens parlementaire werkzaamheden werd de nadruk gelegd op het feit dat de camera s de aanwezigheid van de politie in het straatbeeld niet moeten vervangen en dat ze slechts een bijkomend middel zijn om de veiligheid te verbeteren. Naast antwoorden op deze vragen in zijn adviesaanvraag moet de verantwoordelijke voor de verwerking de volgende inlichtingen bezorgen: - de vermelding van de verantwoordelijke voor de verwerking; - de benaming van de verwerking (database); - de finaliteit van de verwerking (met name het toezicht en de bewaking) en de categorieën van verwerkte gegevens (met name het opnemen van beelden); - de wettelijke of reglementaire basis; - de plaatsing van bewakingscamera s en de perimeter van de bewaakte zone (en eventueel de beelden van een demo uitgevoerd ter plaatse); - de ontvangers; - de bewaartermijnen; - de veiligheidsmaatregelen; - de manier van kennisname van de bewaking door de betrokkenen; - het contactpunt voor het recht van toegang tot de beelden; - de contactpersoon voor de informatieaanvragen. Zodra de gemeenteraad kennis neemt van de analyse van de korpschef, beslist hij om al dan niet een positief advies te geven. Ongeacht zijn beslissing en zelfs al heeft de gemeenteraad het laatste woord, moet dit advies zo omstandig mogelijk zijn 8 9

7 gemotiveerd. Als hij de analyse van de korpschef niet volgt ongeacht of deze analyse in het voor- of nadeel van camera bewaking is dan moet hij/zij dit nog omstandiger motiveren. Als de gemeenteraad een positief advies geeft, kan de verantwoordelijke voor de verwerking overgaan tot de plaatsing van de camera s. In het andere geval kan hij zijn project niet verder zetten. Hij kan het eventueel herzien om opnieuw een dossier bij de gemeenteraad in te dienen. Deze adviesprocedure is enkel voorzien voor niet-besloten plaatsen. Voor gesloten plaatsen, al dan niet toegankelijk voor het publiek, moet de verantwoordelijke voor de verwerking geen voorafgaand positief advies krijgen. De plaatsing van bewakingscamera s in een niet-besloten plaats Het pictogram De verantwoordelijke voor de verwerking moet, aan de ingang van de bewaakte plaats, een pictogram aanbrengen dat duidt op de aanwezigheid van camerabewaking. Dit pictogram informeert de mensen die de bewaakte plaats betreden, dat ze worden gefilmd. Wat betreft de principes van het respect voor de persoonlijke levenssfeer en de camerawet zijn pictogrammen dus van fundamenteel belang. Terwijl uit de aanwezigheid van een pictogram mag worden afgeleid dat de gefilmde personen ermee instemmen om te worden gefilmd, impliceert het ontbreken ervan dat het toezicht wordt beschouwd als zijnde heimelijk, hetgeen ten strengste is verboden (door artikel 8 van de wet). tegenkomt. De pictogrammen moeten aan de hoofdingangen worden geplaatst, zodat een normaal voorzichtige en aandachtige persoon ze ziet en zich ervan bewust is dat de plaats die hij betreedt onder camerabewaking staat. Er moet dus geval per geval worden bekeken welke de beste manier is om deze pictogrammen te plaatsen. Het verplichte pictogrammodel is bijgevoegd bij het Koninklijk Besluit (het is overigens hetzelfde voor alle categorieën van plaatsen). Onder de afbeelding van de bewakingscamera moeten eveneens verschillende vermeldingen worden weergegeven: - De eerste vermelding is onveranderlijk. Het betreft de vermelding Camerabewaking Wet van 21 maart De tweede inlichting die op het pictogram moet worden weergegeven, is de naam van de verantwoordelijke voor de verwerking. Indien er een werd aangeduid, moet ook de naam van zijn vertegenwoordiger vermeld worden, t.a.v. wie de gefilmde personen de bij de wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer en de camerawet bepaalde rechten kunnen uitoefenen (recht op informatie, recht van toegang, recht op rectificatie). Het kan gaan om een dienst van de gemeente, belast met het beheer van de camerabewaking. Wat deze vermelding betreft, is het aangeraden om, teneinde te vermijden de informatie te moeten wijzigen bij elke verandering van persoon, de titel of de functie te vermelden in plaats van de persoon te noemen (bv. wanneer het gaat om de burgemeester). - De laatste voorgeschreven vermelding betreft het postadres en, in voorkomend geval, adres waarop de verantwoordelijke voor de verwerking of zijn vertegenwoordiger bereikt kan worden. Deze verplichte informatie kan in verschillende talen worden opgesteld. In dat geval kunnen de vermeldingen, om de leesbaarheid van de informatie te garanderen, op verschillende eentalige pictogrammen of aanliggende dragers worden aangebracht. Dit pictogram is gedefinieerd door het Koninklijk Besluit van 10 februari 2008 tot vaststelling van de wijze waarop wordt aangegeven dat er camerabewaking plaatsvindt. Dit Koninklijk Besluit bepaalt het model en de afmeting van het pictogram alsmede de inlichtingen die erop vermeld moeten staan. De richting van de camera s en gevoelige gegevens Wat de niet-besloten plaatsen betreft, bedragen de na te leven afmetingen 0,60 x 0,40 m en moet het pictogram bestaan uit een aluminiumplaat van minstens 1,5 mm dikte. De verantwoordelijke voor de verwerking moet waken over de zichtbaarheid van het pictogram en de toegankelijkheid van de informatie op dit pictogram. Als in een niet-besloten plaats de toegangen niet van elkaar kunnen worden onderscheiden, duidt de verantwoordelijke voor de verwerking de plaatsen aan waar de pictogrammen zullen worden aangebracht zodat deze toegankelijkheid gegarandeerd wordt. Wanneer een gemeente camera s in een bepaalde perimeter plaatst, moet aan alle ingangen van deze perimeter een pictogram worden geplaatst. In de praktijk hoeft dit niet te betekenen dat men om de twee meter een pictogram Wat de plaatsing van de camera s betreft, verduidelijkt de wet tevens dat de verantwoordelijke voor de verwerking moet garanderen dat de bewakingscamera( s) niet specifiek gericht wordt/worden op een plaats waarvoor hij niet zelf de gegevens verwerkt, tenzij hij daarvoor expliciet de toestemming heeft van de verantwoordelijke voor de verwerking van de betrokken plaats. Dit heeft met name betrekking op het geval waarin de gemeentelijke overheid camera s installeert die een straat filmen en op de beelden van de camera s bijvoorbeeld de ingang verschijnt van een privéwoning of een café. De gemeentelijke overheid zal, indien zij deze ingangen niet wil verbergen op de beelden, het uitdrukkelijk akkoord moeten krijgen van de verantwoordelijke personen voor de verwerking voor deze woning of dit café (d.w.z. het akkoord van de personen die bevoegd zouden zijn om er bewakingscamera s te installeren). Zonder dit akkoord is de verantwoordelijke voor de verwerking verplicht om, door middel van technische middelen, deze delen op de beelden te verbergen. Om een bewijs te hebben, zal dit akkoord bij voorkeur schriftelijk moeten worden gegeven

8 Wat betreft gevoelige gegevens, voorziet artikel 10 van de wet dat de camera s: - geen beelden mogen opleveren die de intimiteit van een persoon schenden (geen camera s in toiletten, pashokjes, kleedkamers, ); - niet mogen gericht zijn op het inwinnen van informatie over filosofische, religieuze, politieke of syndicale gezindheid, etnische of sociale origine, het seksuele leven of de gezondheidstoestand. Terwijl de eerste van deze regels gericht is op het absoluut verbieden van de plaatsing en het gebruik van camera s in plaatsen waar dit de intimiteit van personen zou kunnen schenden, heeft de tweede een ander bereik. Hij verbiedt immers het gericht zijn op het inwinnen van informatie over religieuze, politieke gezindheid, over de gezondheidstoestand,... Er is hier sprake van de finaliteit van de verwerking. Dit soort gevoelige gegevens zou dus op de beelden kunnen verschijnen (zoals bijvoorbeeld de huidskleur), zonder echter voor problemen te zorgen, voor zover de verwerking niet was bedoeld om deze gegevens in te winnen. Het filmen van een kerk om het gebouw te beschermen wordt dus niet beschouwd als zijnde gericht op het inwinnen van gegevens over filosofische of religieuze gezindheid. Alvorens de installatie in gebruik te nemen: de aangifte De verantwoordelijke voor de verwerking moet eveneens, uiterlijk de dag voor de bewakingscamera( s) in gebruik wordt/worden genomen, zijn beslissing om bewakingscamera s te plaatsen meedelen aan de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en aan de korpschef van de politiezone waarin de plaats zich bevindt. Deze mededeling (die wij hierna de aangifte zullen noemen) gebeurt door middel van een door de Koning bepaald standaardformulier. Deze verplichte aangifte geldt zowel voor niet-besloten als voor besloten plaatsen. Vorm van de aangifte Het Koninklijk Besluit van 2 juli 2008 betreffende de aangiften van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s voorziet dat deze aangifte gebeurt via het e-loket van de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en dat door deze aangifte ook wordt voldaan aan de meldingsplicht ten aanzien van de korpschef. De Commissie waakt over de mededeling van de informatie in dit formulier aan de betrokken korpschefs Deze mededeling vindt plaats op verzoek. De Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer heeft op haar website formulieren voor thematische aangiften Camerabewaking toezicht en bewaking ( geplaatst, een voor niet-besloten plaatsen en een ander voor besloten plaatsen (waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen diegene die wel en niet voor het publiek toegankelijk zijn). Er bestaat ook een thematisch aangifteformulier voor de aangifte van camerabewaking op de werkplek. Wanneer eenzelfde operationeel systeem 19 betrekking heeft op een of meerdere niet-besloten plaatsen en op een of meerdere besloten plaatsen, wordt de aangifte gedaan via een aangifte voor een niet-besloten plaats. Het Koninklijk Besluit voorziet bovendien dat een aangifte moet worden gedaan per plaats waarop het operationeel systeem betrekking heeft. Inhoud van de aangifte Er wordt in de eerste plaats afgesproken dat de aangifte de aanduiding van de site 20 bevat en de locatie 21 waarover het operationeel systeem zich uitstrekt alsook de plaats waar de verwerking geschiedt (artikel 6, 1 van het Koninklijk Besluit). Voor de niet-besloten plaatsen: - De aanduiding van de site gebeurt door vermelding van de gemeente; - De aanduiding van de locatie gebeurt door vermelding van de opsomming van de straten en/of de pleinen waarover het operationeel systeem zich uitstrekt; - De aanduiding van de plaats waar de verwerking geschiedt, gebeurt door vermelding van het adres waar de meldkamer zich bevindt (of van de verschillende adressen wanneer er meerdere meldkamers zijn voor hetzelfde operationeel systeem). De drie aan te geven elementen zijn voorzien om de politiediensten te helpen wanneer ze de beelden zouden nodig hebben. Voorts moet een reeks inlichtingen worden gegeven (die meestel elementen zijn waarvoor wij aanbevelen ze reeds bij de gemeenteraad in te dienen bij de adviesaanvraag). «1 de identiteit van de verantwoordelijke voor de verwerking; 2 de benaming van de verwerking met vermelding van het soort plaats; 3 het doeleinde van de verwerking, zijnde toezicht en bewaking ; 4 de categorie van de gegevens die worden verwerkt, zijnde beeldopnamen ; 5 de wettelijke of reglementaire basis, zijnde de wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s ; 6 de wijze van informeren over de verwerking; 7 de categorieën van ontvangers; 8 de beveiligingsmaatregelen die zijn genomen in het kader van de mededeling van de gegevens aan derden; 19. Onder operationeel systeem moet worden verstaan het bewakingssysteem waarbij een of meerdere camera s in een gesloten circuit verbonden zijn met een of meerdere meldkamers (artikel 1, 7, van het Koninklijk Besluit). Onder meldkamer moet worden verstaan de plaats waar de beelden worden bekeken en waar ze, desgevallend, worden bewaard» (artikel 1, 8 ). 20. Onder «site» wordt verstaan de aanduiding van de oorsprong van de gegevens, door opgave van de gebiedsomschrijving waarover het bewakingssysteem zich uitstrekt (artikel 1, 9 ). 21. Onder «locatie wordt verstaan de identificatie op de site van de plaatsingspunten waar bewakingscamera s worden opgesteld (artikel 1, 10 )

9 9 de informatie over de uitoefening van het recht op toegang; 10 de bewaartermijn voor de gegevens; 11 de veiligheidsmaatregelen die genomen zijn ter verhindering van toegang door onbevoegden; 12 de categorieën van gegevens en het land van bestemming; 13 de identiteit van de contactpersoon en van de ondertekenaar. (artikel 6, 2 van het Koninklijk Besluit) We merken hier ook op dat het voor de identiteit van de verantwoordelijke voor de verwerking of van de contactpersoon beter is om de personen niet bij naam te noemen, teneinde te vermijden de aangifte te moeten updaten bij elke persoonswissel voor de genoemde functie. Aan deze informatie moet, tot slot, voor de niet-besloten plaatsen, nog de datum van het positieve advies van de gemeenteraad en van de raadpleging van de korpschef worden toegevoegd, alsmede de verklaring dat de plaatsing en het gebruik van de camera s in overeenstemming zijn met de principes die zijn bepaald in de wet op de persoonlijke levenssfeer. Het bekijken van beelden in real time, beelden opnemen en bewaren Het bekijken van beelden in real time Het bekijken van beelden in real time van camera s in niet-besloten plaatsen is uitsluitend toegestaan - onder toezicht van de politiediensten en - opdat de bevoegde diensten onmiddellijk zouden kunnen ingrijpen bij misdrijven, schade, overlast of ordeverstoring en deze diensten optimaal zouden kunnen worden begeleid bij hun optreden. Bovendien worden de personen die bevoegd kunnen zijn om deze beelden te bekijken, onder toezicht van de politiediensten, aangewezen door een Koninklijk Besluit dat tevens de voorwaarden bepaalt waaronder ze deze beelden kunnen bekijken. In afwachting van de publicatie van dit Koninklijk Besluit, mogen enkel de politiediensten de beelden van deze camera s in real time bekijken om de bevoegde diensten (politiediensten, maar, in voorkomend geval, ook gemeenschapswachten of andere: brandweer, ziekenwagens, enz.) in staat te stellen onmiddellijk op te treden. Volgens deze logica (en tevens die van de definitie van een bewakingscamera en zijn doeleinden), voorziet de wet dat beelden niet langer dan één maand mogen worden bewaard, behalve als deze beelden kunnen bijdragen tot het verzamelen van bewijzen van een misdrijf, van schade of van overlast, of helpen bij het identificeren van een dader, een ordeverstoorder, een getuige of een slachtoffer. In dit laatste geval voorziet de wet geen bewaarlimiet. Ze moeten worden vernietigd zodra ze niet langer moeten worden bewaard om de nagestreefde doelstelling te vervullen, zoals het proportionaliteitsprincipe stelt (bv. na een strafrechtelijk of burgerrechtelijk proces). Recht van toegang tot de beelden De camerawet kent iedere gefilmde persoon recht van toegang tot de beelden toe. Hij kan dit recht uitoefenen via een gemotiveerd verzoek. In zijn aanvraag tot toegang moet de gefilmde persoon voldoende gedetailleerde informatie geven zodat de gegevens van de opnamen die op hem betrekking hebben (datum, uur, exacte plaats) kunnen worden geïdentificeerd. De verantwoordelijke voor de verwerking die, volgens de wet op de persoonlijke levenssfeer, 45 dagen heeft om op de aanvraag te reageren, maakt een afweging van de belangen van de persoon die om toegang verzoekt en de veiligheidsbelangen. Bij een negatief antwoord kan de persoon zich richten tot de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, die zal trachten te bemiddelen. Als deze bemiddelingspoging geen succes oplevert, moet hij zich tot de rechter richten. Aangezien in de camerawet geen enkele tegenovergestelde regel is voorzien, blijft de regel van onrechtstreekse toegang via de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer in geval van gegevensverwerking omwille van de Staatsveiligheid, de openbare veiligheid, de landsdefensie, het voorkomen of bestraffen van inbreuken door de overheden, geldig. De Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer is door de wet op de persoonlijke levenssfeer in dergelijke gevallen immers als bemiddelaar aangesteld: elke aanvraag moet aan haar worden gericht, met motivering van de identiteit, waarna ze de nuttige controles zal uitvoeren en enkel aan de betrokkene zal meedelen dat is overgegaan tot de nuttige controles (zonder de inhoud van de verwerkte informatie te onthullen). Sancties Beelden opnemen en bewaren Artikel 13 van de camerawet voorziet strafrechtelijke geldboeten. Camerabeelden mogen enkel worden opgenomen voor de door de wet bepaalde doeleinden: - bewijzen verzamelen van overlast of van feiten die een misdrijf opleveren of schade veroorzaken; - het opsporen en identificeren van daders, ordeverstoorders, getuigen of slachtoffers. Inbreuken op de regels betreffende de verwerking van gevoelige gegevens worden bestraft met een geldboete van 250 tot 1000 euro. Worden bestraft met een boete, de personen die over een afbeelding beschikken waarvan zij redelijkerwijs kunnen vermoeden dat dit beeld verkregen werd met schending van deze artikelen

10 De inbreuken van de bepalingen die de plaatsing van de camera s regelen (adviesprocedure, pictogram, aangifte), het bekijken in real time, de opname en het bewaren van beelden, evenals het verbod op het heimelijk gebruik van camera s worden bestraft met een geldboete van 25 tot 100 euro. Hij die beschikt over een afbeelding waarvan hij redelijkerwijs kan vermoeden dat dit beeld verkregen werd met schending van deze artikelen, wordt gestraft met dezelfde geldboete. Deze strafrechtelijke geldboeten moeten worden vermeerderd met de opcentiemen. Meer inlichtingen De regelgevende teksten Wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s (gecoördineerde versie op ) 16 17

11 18 19

12 20 21

13 22 23

14 24 25

15 26 27

16 Koninklijk besluit van 10 februari 2008 tot vaststelling van de wijze waarop wordt aangegeven dat er camerabewaking plaatsvindt (gewijzigd door het koninklijk besluit van ) 28 29

17 Koninklijk besluit van 2 juli 2008 betreffende de aangiften van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s 30 31

18 32 33

19 Ministeriële omzendbrief van 10 december 2009 betreffende de wet van 21 maart 2007 tot regeling van de plaatsing en het gebruik van bewakingscamera s 34 35

20 36 37

21 38 39

22 40

23 Camerabewaking is één van de instrumenten die gebruikt kan worden om het onveiligheidsgevoel te verminderen, de criminaliteit te bestrijden en de politie-interventies te optimaliseren. Dit systeem is slechts doeltreffend wanneer het ingebed is in een ruimer beleid en in een geheel van coherente preventieve maatregelen. Met behulp van de Cameragids wil de FOD Binnenlandse Zaken de steden en gemeenten ondersteunen die een systeem van camerabewaking willen invoeren. Dit deel van de gids, voor u, juridisch deskundige, bevat het wettelijk kader dat de installatie en het gebruik van de bewakingscamera s regelt. Voor meer informatie over camerabewaking: (rubriek Lokaal beleid en politie). V.U.: Jérôme GLORIE, Waterloolaan, Brussel Algemene Directie Veiligheid en Preventie Waterloolaan 76 T vps@ibz.fgov.be 1000 Brussel F