Voorziene metadatavelden in de RIFF-WAVE-fileheader: Voorziene metadatavelden in de AIFF-fileheader:

Transcriptie

1 3. Digitale preservatie van audiovisuele media 3.1. Reformattering en Archivering Audio- en videobehoud wordt databehoud. Een op DV gemaakte video is bijvoorbeeld al een databestand dat kan bewaard worden op een harde schijf of een datatape. Maar digitale archivering van audiovisuele objecten is nog steeds een rijzende praktijk en meer onderzoek en vooral ervaring is nodig om helderheid te scheppen, zowel voor het heden als de toekomst. Momenteel bevinden we ons in een transitieperiode, die gekenmerkt wordt door grote veranderingen in de broadcasting- en filmindustrie. Omroepen zijn op internationale basis bezig aan het digitaliseren van hun integrale productie- en postproductieproces en bereiden zich voor op de overgang naar digitale transmissie en HDTV (High Definition Television) en parallelle veranderingen in het gebruik van kabel- en satellietdistributie (zie 3.3). In de filmindustrie wordt gewerkt aan de toekomst van digitale cinema, waarvoor nieuwe formaten en apparatuur worden ontwikkeld met zware technische eisen (zie 3.4). Deze evoluties hebben ingrijpende gevolgen op de vandaag te nemen beslissingen over de preservatie van audiovisueel materiaal. Audiovisueel materiaal wordt steeds meer digitaal geboren en zal ook, logisch, digitaal opgeslagen en gedistribueerd worden. Die digitale toekomst is een van de voornaamste redenen om ook de bestaande analoge en digitale video -en audiotapes media-less te archiveren als digitale bestanden. Binnen de globale problematiek van digitale archivering nemen deze audiovisuele documenten een aparte status in, omdat dit paradigma ondanks de inherente complexiteit en labiliteit momenteel gezien wordt als de beste oplossing voor hun lange termijnbewaring, in tegenstelling tot ander niet-digital-born materiaal zoals papier, foto s en film. De overdracht van video en audio naar digitale formaten kan immers de originele visuele en auditieve ervaring recreëren - alhoewel er tijdens het proces wel degelijk fundamentele, transformatieve elementen optreden: wat video betreft kan bijvoorbeeld een conversie van composiet naar component signaal optreden. Digitale en media-less archivering biedt ook een oplossing voor de problemen, zoals die reeds in voorgaande hoofdstukken werden besproken: Fragiliteit en degradatie van signalen en dragers Gelimiteerde levensduur van formaten en afspeelapparatuur. Op termijn zullen de tapeformaten ophouden te bestaan en wordt de productie en opslag volledig tape-less en mediaonafhankelijk. Generatieverlies bij het kopiëren van signalen Grote schaal van mediacollecties. Analoge informatie kan enkel in real time overgezet worden Ook de mogelijkheden die digitale archivering opwerpt moeten beschouwd worden Geen degradatie van inhoud bij reproductie Klonen kan sneller dan real time Automatisering van management, migratie en statusverificatie Het fysieke volume van het archief daalt gevoelig Mogelijkheid tot loss-less of ongecompresseerde opslag Insluiting van metadata mogelijk Opportuniteiten voor ontsluiting en distributie, bvb. het maken van streamingkopies Er moet opgemerkt worden dat de huidige praktijk van audiovisuele archivering in bepaalde opzichten reeds aangepast is aan de realiteit van digitale archivering: reformattering en de aanmaak van referentiekopieën zijn reeds inherent. Archivarissen van internetsites bijvoorbeeld hebben immers ook te kampen met dynamische content, gesloten formaten, verkeerd gecodeerde materialen en dergelijke. Ook de disjuncte relatie tussen toegang, conservering en auteursrechten, waar veel archivarissen nu mee te maken krijgen bij digitale archivering, is een oud zeer bij het conserveren van audiovisuele media. In ieder geval is ook de technische kennis die gold in de analoge videowereld nog steeds van groot belang. Zoals we al opmerkten is het efficiënt afspelen en corrigeren van analoge video- (en in mindere mate audio) signalen geen exacte wetenschap. Vooral de signalen van consumentenformaten zoals VHS en Hi-8, die vooral werden gebruikt voor documentatie, zijn inherent onstabiel, in vergelijking met professionele formaten. Om dit materiaal bijvoorbeeld te kunnen gebruiken binnen hedendaagse systemen, moet eerst worden geconverteerd naar hogere standaarden, om de signaallabiliteit te corrigeren. Die overdracht zal niet veranderen hoe het signaal eruit ziet de povere VHS 103

2 kwaliteit blijft maar het signaal zal wel aangepast worden aan de professionele standaarden. Kortom: de reformattering van video vergt zowel kennis van het analoge als het digitale domein. De realiteit is echter dat, zeker met de snelle tendens naar het preserveren van digital-born materiaal, die kennis zeer schaars is en al even snel vergaat als de tapes zelf. Archieven, bibliotheken, publieke en private instellingen werkten al langer aan strategieën om hun digitale documenten te bewaren en voor tekst, afbeeldingen en ook geluid zijn inmiddels internationaal gevaloriseerde digitale formaten gevonden 1, maar digitale video zorgt vooralsnog voor heel wat extra hoofdbrekens. Door het hoge prijskaartje dringen zich weloverwogen keuzes en goede selectiecriteria op. Ongecompresseerd bewaren is niet alleen duur maar ook technisch veeleisend: tapeformaten als D5 of D6 waren al niet geschikt als archiveringsformaat (zie ook 1.2.5) en de meeste hard- en software op de huidige markt is niet afgestemd op het gebruik van ongecompresseerde videobestanden, wegens de noodzakelijke bitrate (zo n 270 Mbps). In de archiveringspraktijk worden tegenwoordig overwegend populaire tapeformaten gebruikt, met name vooral Digital Betacam, die echter een lossy compressie toepast en bovendien ook geen open standaard is (zei ). Er bestaat dus heel wat discussie over het gebruik van deze formaten voor archiveringsdoeleinden, zeker in het licht van de recente evoluties op het vlak van opslagcapaciteit, die het mogelijk maken om video lossless of zelf ongecompresseerd te archiveren op serversystemen. Het probleem van de opslag mag dan intussen wel min of meer achterhaald zijn, over de het te gebruiken formaat bestaan er nog heel wat vraagstukken. Bij de keuzes die gemaakt worden bij digitalisering moeten immers ook de toekomstige mogelijkheden in rekening gebracht worden. HDTV bijvoorbeeld. Een praktisch voorbeeld: mocht je een standaard DVD willen converteren naar het HDTV formaat, zou het meteen duidelijk zijn dat het resulterend beeld voor veel applicaties niet bruikbaar is. Wanneer analoge collecties dus gedigitaliseerd worden naar conserveringsmasters, moet de context van een digitale, high-definition omroepwereld ingepast worden binnen de globale preservatiestrategie. Lossy compressie is dus voor deze reden zeker niet aangeraden. De Amerikaanse video-expert Jim Lindner wijst ook op formaten zoals MPEG7, die aandacht hebben voor indexering van audiovisuele informatie en data over kleuren, vormen en klanken incorporeren die gebruikt kunnen worden bij queries. Nieuwe technologieën maken beeld-, tekst- en spraakherkenning en de integratie van rich-data mogelijk. Om daarvan gebruik te kunnen maken moet de hoogste videokwaliteit worden behouden. Als tijdens het digitaliseringsproces details verloren gaan, kunnen deze technologieën mogelijks onbruikbaar worden 2. Lindner raadt dus aan om een hoge resolutie te gebruiken, zelfs al is dergelijke resolutie overbodig voor de menselijke perceptie. Hij wijst op de toenemende daling van de kosten en de stijgende capaciteit van digitale opslag en stelt dat compressie van video binnenkort een non-issue wordt net als nu het geval is met audio: waar een tiental jaar geleden nog fel gediscussieerd werd over de te gebruiken compressie, worden de meeste audiofiles momenteel ongecompresseerd als WAV opgeslagen. Video zal wellicht nog enkele jaren gecompresseerd gebruikt zal worden, vooral voor bandbreedte applicaties en broadcasting, maar voor archivering is lossy compressie nu zijn voordelen aan het verliezen, terwijl de roep voor het lossless of ongecompresseerd bewaren van videomateriaal steeds luider weerklinkt. Gezien dit voor veel archieven nog steeds te duur uitvalt, stelt Lindner dat we ons momenteel bevinden in een "in between" periode, met heel wat onduidelijkheden die echter heel snel zouden opgeklaard zijn 3. Algemeen wordt echter vooropgesteld dat er geen of lossless compressie moet worden gebruikt, in een standaard, niet-commercieel opslagformaat. Volgens een rapport van het Library of Congress moet bij de keuze van een archiveringsformaat voor video, afgezien van de algemeen geldende criteria voor digitale formaten (zie 2.4) ook met de volgende kenmerken rekening worden gehouden Mogelijkheid tot normale rendering: het continu afspelen van een beeldstroom met bijhorende klank in mono of stereo op een of twee speakers.met behulp van software kunnen beeld- en geluidselementen worden gecontroleerd en geanalyseerd. De rendering mag niet gelimiteerd zijn tot specifieke hardware en moet zowel voor huidige als toekomstig gebruik moeilijk maken. Ondersteuning voor hoge beeldresolutie ( clarity ): Algemeen geldt: hoe groter de beeldgrootte, hoe groter de clarity. De meeste videodocumenten hebben tegenwoordig een Standard Definition televisiesignaal, met een aspect ratio van 4:3. Met de komst van HDTV zal de beeldgrootte veranderen. De digitale televisiestandaarden 1 Zie o.a. en 2 Digital Video Preservation Reformatting, rapport opgesteld door Media Matters, LLC voor het Dance Heritage Coalition project, juni (

3 maken verschillende configuraties mogelijk, de meeste met een 16:9 aspect ratio. De resolutie van een beeld is ook afhankelijk van het frame type, interlaced of progressive (zie ). Ondersteuning voor hoge klankresolutie ( fidelity ): De term fidelity wordt hier in een brede betekenis gehanteerd, refererend naar de factoren die de luisterervaring beïnvloeden Ondersteuning voor meerdere klankkanalen: veel media-onafhankelijke videoformaten ondersteunen surround sound. Functionaliteit verder dan de normale rendering: verschillende formaten beschikken over kenmerken die verder gaan dan de normale rendering (zie ook 4.2). - De integriteit van individuele beeldframes is belangrijk bij het hergebruik van bepaalde segmenten. Dit kan het best bereikt worden door geen compressie te gebruiken, maar ook via lossless, op frames gebaseerde formaten zoals Motion JPEG Formaten zoals MPEG4 beschikken over schaalbaarheid, dat het gebruik van streamingprotocols en serversoftware mogelijk maakt. - Interactiviteit is een ander kenmerk, dat o.a. beschikbaar is bij MPEG4 - Jim Lindner had het ook al over de zogenaamde rich-data formaten, die kunnen vergeleken worden met de masters, die kunnen gebruikt worden als basis voor verder gebruik. Bepaalde formaten (zoals MXF en Motion JPEG) kunnen ongecompresseerde video opslaan, wat voor preservatiedoeleinden de beste oplossing is. Maar de hoge datarate impliceert dat de meeste computers ongecompresseerde bestanden niet kunnen lezen. In een opslagsysteem zouden dergelijke bestanden in minder dan real-time beheerd worden. Vooraleer te kunnen afspelen zouden gecompresseerde files moeten aangemaakt worden. Veel archivarissen neigen dus naar het gebruiken van rich-data content, als een soort marge voor fouten en toekomstige mogelijkheden. Er wordt gezocht naar mogelijkheden om content op te slaan met hoge resolutie en bitdepth, zelfs al zijn die factoren niet meteen objectief waarneembaar. Als resultaat wordt er vaak gewerkt met state-of-the-art technologie. Internationaal wordt gewezen op het recent ontwikkelde en door SMPTE gevaloriseerde MXF (Material Exchange Format) als nieuw archiveringsformaat. MXF kwam uit verschillende recente studies o.a. het DHC Digital Preservation Reformatting Project 4 naar voren als valabele oplossing. Ook volgens Filip Boudrez van het Stadsarchief Antwerpen zijn MXF en het verwante AAF (Advanced Authoring Format) aangewezen als archiveringscontainers voor video. Beide formaten voldoen aan de voornaamste criteria van een archiveringsformaat: open gedocumenteerd, gestandaardiseerd, uitwisselbaar, mogelijkheid tot ongecomprimeerde opslag van audio en video, uitbreidbaar etc.. Als beide formaten een vrij natuurlijk presentatie van de videodata kunnen bevatten en voldoende verspreiding vinden, hebben ze een vrij grote kans op slagen. Beide formaten kunnen voor archiveringsdoeleinden ook in combinatie met elkaar worden gebruikt (AAF voor de moederkopie, MXF voor de (streaming) raadplegingskopie). Bij AAF dient men er over te waken dat de bestanden volledig zelf voorzienig zijn en niet linken naar externe bronnen. 5 Zowel AAF en MXF zijn net als AVI en QuickTime containerformaten of file wrappers, die bestanden en metadata gestructureerd verenigen in een enkel formaat. De ontwikkeling van dergelijke formaten heeft veel te maken met het toenemend belang van de rich metadata voor zowel produktie als preservatie. Een wrapper zoals WAV er een is voor audio kan functioneren als een generiek formaat dat verschillende codecs kan gebruiken. Het is dus van essentieel belang om te kiezen hoe het bestand erbinnen wordt opgeslagen. Het Digital Video Preservation Reformatting Project kwam tot de conclusie dat het Motion JPEG2000 in een lossless vorm (3:1 compressie), naast het ongecompresseerd opslaan, ook een goede oplossing kan bieden voor digitale archivering van video. Het enige knelpunt binnen het verhaal van MXF en AAF is dat ze, ondanks optimistische verwachtingen, nog steeds niet breed geadopteerd zijn binnen de industrie. Het goede nieuws is echter dat zowel AAF en MXF van nature reversibel zijn. Dit impliceert dat archieven ervoor kunnen kiezen om deze formaten te gebruiken, met de kennis dat, zelfs indien ze zouden mislukken op de markt, de essence en de metadata integraal kunnen onttrokken worden Boudrez F., digitale archivering: bruggen bouwen op technologisch drijfzand, abstract voor presentatie in SMAK, 19 maart ( 105

4 Archiveringsformaten voor audio 6 Kwaliteitsvereisten moederkopie: Bestandsformaat: Windows/Intel: WAVE of (B)WAV met RIFF-bestandsstructuur Mac: AIFF Codec: PCM (zowel voor (B)WAVals AIFF) Compressie: geen Voorziene metadatavelden in de RIFF-WAVE-fileheader: List chunk - info : Inam - Name/Title: beschijving ICRD - Creation date: datum digitalisering IARL - Archival Location: bijv. bestandsnaam of archiefnummer Format chunk - fmt : Compression code: 1 (uncompressed) Number of channels: 1(mono), 2(stereo) Sample rate Sampler chunk - "smpl": Manufacturer Product Sample period Voorziene metadatavelden in de AIFF-fileheader: Common chunk - comm : numchannels numsampleframes samplesize samplerate Digitaliseringsparameters en veel gebruikte instellingen: samplefrequentie: 192 KHz, 96 KHz, 48 KHz sampleresolutie: 24 bits, 16 bits aantal kanalen: 2 (stereo) Het WAVE bestandsformaat met de lineaire Pulse Code Modulation (PCM) codec van Microsoft wordt o.a. door het Library of Congress 7 en het IASA (International Association of Sound and Audiovisual Archives) 8 aangeraden als archiveringsformaat voor audio. Het EBU (European Broadcast Union) heeft WAV intussen verder ontwikkeld tot BWF (Broadcast Wave Format), specifiek gericht op de uitwisseling tussen verschillende radiostations. Het WAV formaat is gebaseerd op het RIFF (Resource Interchange File Format) metaformaat, door Microsoft ontwikkeld voor de opslag van multimedia bestanden. Een bitstream is binnen het WAV formaat niets meer dan een header in het RIFF formaat gevolgd door opeenvolgende datablokken of chunks 9. De header bestaat uit de letters RIFF (in ASCII), de grootte van de chunks en de letters WAVE. Dan volgt de format subchunk die het formaat van de audiodata en de datasubchunk beschrijft. De format-subchunk bevat informatie over compressie, aantal kanalen, sample-rate en bit-rate (= sample-rate x aantal kanalen). Na de letters DATA volgen de vermelding van de resterende grootte van de chunk en de feitelijke audiodata. In de plaats van PCM kunnen ook andere (lossy) codecs worden gebruikt om de data in een WAV-bestand op te slaan: A-law, µ-law, ADPCM, MP3, enz. In een WAV-bestand kan een geluidssignaal in verschillende sample-rates (van 6000 tot Hz) en in verschillende sample-resoluties (van 8 tot 32 bits) worden opgeslagen. Aangeraden wordt dat audio wordt gedigitaliseerd met 48 khz of hoger en met een resolutie van minstens 24 bit. In een WAV-bestand kan ook gebruikersinformatie 6 Naar uitgebreides studie van de DAVID en C-DAVID projecten Voor een analyse, zie 106

5 worden ingebed. Deze gegevens worden opgeslagen in labeled textchunk. De standaard RIFF-header voorziet volgende metadatavelden: titel, artiest, album, genre, trefwoorden, digitale bron, medium, ingenieurs, digitizer, leverancier, copyright, software en creatiedatum. WAV is een de facto gesloten standaard, maar wijdverspreid en goed gedocumenteerd. Omdat dit formaat gebonden is aan Windows compatibele hardware, kan WAV niet rechtstreeks afgespeeld worden op bijvoorbeeld Apple computers. Vandaar dat ook het AIFF (Audio Interchange File Format) formaat wordt aangegeven voor gebruik binnen een Mac omgeving, ondanks zijn zijn gesloten karakter Archiveringsformaten voor video Bestandsformaat: AAF, MXF Codec: open, gestandaardiseerde codec Compressie: geen (4:2:2 volgens CCIR 601-ITU-R 601 standaard of 4:4:4) of lossless compressie (MJPEG2000) Metadatavelden: voor de registratie van metadata wordt XML gebruikt. De gebruiker kan zelf zijn eigen metadatamodel uitwerken - AAF en MXF zijn immers uitbreidbaar - of een bestaand XML metadataschema aanpassen. Digitaliseringsparameters en veel gebruikte instellingen: - sample-rate: 4:4:4: Y:13,5 MHz (NTSC: 858 samples/lijn; PAL: 864 samples/lijn) R-Y: 13,5 MHz B-Y: 13,5 MHz 4:2:2: Y:13,5 MHz R-Y: 6,75 MHz B-Y: 6,75 MHz - videoformaat: component - frame-rate: 30 frames/seconde, 25 frames/seconde - aantal lijnen: 720 lijnen - bitdiepte: 10 bits - aantal audio kanalen: 4 a. Advanced Authoring Format (AAF) AAF is een open, professioneel formaat voor de uitwisseling van bestanden in de productie en post-productie omgeving. AAF is dus vooral ontwikkeld om het probleem van de interoperabiliteit van digitale audio en video en de bijhorende metadata op te lossen, over verschillende platforms, besturingssystemen, netwerkprotocollen en software. AAF is niet gebonden aan één bepaald compressieschema zoals MPEG of DV en kan net zo goed ongecomprimeerde videodata bevatten. Het AAF-bestandsformaat is ook uitbreidbaar, zowel voor de essence als de metadata. De voornaamste functies van AAF zijn Het is mogelijk om complexe relaties te beschrijven binnen een objectgeoriënteerde model de basis voor de opslag van essence en metadata 2. De uitwisseling van metadata en/of programmacontent wordt vergemakkelijkt 3. De geschiedenis van een stukje van een programma kan perfect worden uitgestippeld, van de bron to het eindproduct 4. Het is mogelijk om downstream te renderen 5. Voor de archivering kunnen alle elementen van een project essence en metadata ondergebracht worden in het formaat

6 AAF werd in 1998 geïntroduceerd door twee vooraanstaande instellingen in het IT domein: Avid (die eerder het Open Media Framework Interchange (OMFI) formaat ontwikkelden, waarop AAF is gebaseerd) en Microsoft. In de tussentijd is de AAF Association een belangrijk decor geworden voor de convergentie van de software-industrie (Adobe, Microsoft, Apple, ), de audiovisuele industrie (Sony, Panasonic, Eastman Kodak, ) en de televisiewereld (AOL/Time Warner (o.a. CNN en Warner Bros), BBC, FOX, ). De AAF Association werkt samen met ISO en het Pro-MPEG Forum. Ondanks die industriële verbondenheid is AAF een open standaard, dat wordt ontwikkeld op het Source Forge Open Source platform 11. AAF is ook ontwikkeld als een flexibel formaat, waarin instellingen zonodig eigen metadata kunnen definiëren, aangepast aan hun individuele behoeftes. Het initieel doel van de AAF Association was de ontwikkeling van een standaard voor de uitwisseling van de metadata in combinatie met (externe) video- en audiodata. Uitwisseling van essence was met de gangbare - voornamelijk commerciële - systemen al mogelijk, maar dit ging telkens met metadataverlies gepaard. Binnen AAF wordt de essence en de geassocieerde metadata gescheiden, zodat het evengoed als native file format voor essence (video- en audiodata) als voor metadata kan worden gebruikt. Voor montage en postproductie kunnen dus verschillende softwarepakketten gebruikt worden zonder verlies van metadata. Het bestand omvat een onder andere een index van alle inherente objecten: de metadata objecten, de beschrijving van die objecten en, optioneel, de essence zelf. Binnen de materiële objecten metadatacategorieën zijn de volgende eigenschappen ondergebracht: identificatie en locatie (de unieke identificatie van het item) administratie (rechten, toegang, encryptie etc.) interpretatief (namen, artiesten etc.) parameters (signaalcodering, technische karakteristieken) proces (montage en compositie) relationeel (de relatie tussen verschillende metadata en/of essence) spatio-temporeel (plaats en tijd, camerahoeken etc.). AAF is afgestemd op de transitie van analoge naar digitale, genetwerkte media en dient om te gebruiken binnen productie en post-productie workflows en niet voor presentatie of ontsluiting. Hiervoor werd het complementaire MXF ontwikkeld (zie onder). AAF werd inmiddels al volop geïmplementeerd in professionele (editing)software (Windows Media Video en Audio 9 Series, Windows Media Player (Microsoft, plugin ontwikkeld door Collediaproject), Xpress Pro - Mojo (Avid), Première Pro (Abobe), Final Cut Pro (Apple), enz.) en is intussen commercieel beschikbaar. Op het eerste zicht is AAF inzetbaar voor archivering: alle programma elementen kunnen immers op een consistente wijze worden verpakt. Wel dient men erop te letten dat alle data in het AAF-bestand wordt ingekapseld en dat er niet naar extern video- of audiodata wordt gerefereerd. Ook de eigenschap dat de volledige historiek van elk programma element kan geregistreerd worden is interessant vanuit archiveringsperspectief. b. Material Exchange Format (MXF) Ook MXF is een open en flexibele standaard voor de uitwisseling van audiovisueel materiaal en metadata tussen servers, werkstations en digitale archieven. Net zoals AAF is de MXF body niet afhankelijk van compressie of bitrate en kunnen dus net zo goed ongecomprimeerd zijn. In tegenstelling tot AAF zijn MXF-bestanden echter altijd volledig en zelfvoorzienig en bevatten ze geen verwijzingen naar externe bronnen. Migratie van AAF naar MXF is lossless wanneer geen ander compressieschema wordt toegepast. Qua essence kunnen video, audio en andere data zoals tekst worden opgeslagen, zowel volledige programma s als sequenties. In essentie bewaart het formaat een serie videoframes, elk met geassocieerde audio en frame-gebaseerde metadata timecode en informatie over het bestandsformaat (de zogenaamde interleaved mediafile) 12. Technisch gezien is MXF een subgroep van AAF, ontwikkeld voor meer efficiënte, lineaire essence. Qua metadata neemt MXF enkel de descriptieve en structurele metadatacategorieën over van AAF. De metadata wordt gedefinieerd in de header en de footer, die over het algemeen secties bevatten voor de partition (de structuur van de secties en essence containers), metadata (structurele en descriptieve informatie over de essence) en de index (die zorgt voor een directe toegang tot de essence). Qua essence worden enkel de delen met betrekking tot de rushes en de

7 afgewerkte programma s overgenomen. Objecten, attributen en methoden over composities, effecten enz. ontbreken. Dit heeft voor gevolg dat MXF een minder complexe bestandsstructuur heeft en dus een kleinere bestandsomvang, waardoor ze meer geschikt zijn voor online access. MXF is dus specifiek ontwikkeld voor de raadpleging van afgewerkt videomateriaal. De inhoud van MXFbestanden kan gemakkelijk in streaming worden omgezet. MXF is compatibel met UMID (Unique Material Identifier) en beschikt over het KLV format (Key, Length, Value) zodat bestanden snel kunnen worden opgezocht zonder te moeten downloaden. Het is mogelijk om een file gedeeltelijk te downloaden of clips binnen een enkel bestand te bekijken MXF is het resultaat van de samenwerking tussen het Professional MPEG Forum en de AAF Association (zie boven). Het Pro-MPEG Forum is een vereniging van broadcasters, programmamakers en producenten ter promotie van de MPEG2 standaard. MXF werd voor standaardisatie voorgelegd aan SMPTE en wordt ondersteund vanuit de industrie en bepaalde gebruikersgroepen zoals EBU. Mappings zijn nu beschikbaar voor IMX en HD- Cam, MPEG2, DV en uncompressed zijn nu in voorbereiding. MXF en AAF zijn dus op verschillende vlakken complementair. Zo kan men op basis van AAF-bestanden gemakkelijk MXF-bestanden samenstellen of MXF video en audio combineren met AAF metadata. Terwijl AAF vooral compositionele informatie bevat die nuttig is voor het productie en postproductie proces info die niet nuttig is voor de eindgebruiker - is MXF meer gericht op informatie over de media zelf. Deze eigenschap, samen met de zelfvoorzienigheid maakt van MXF een iets betere kandidaat voor archivering en ontsluiting dan AAF. c. Motion JPEG2000 Zowel MXF als AAF zijn bestandscontainers, zodat het ook van essentieel belang is om te kiezen hoe de essence erbinnen wordt gecodeerd. Uncompressed 4:4:4 is vanzelfsprekend de beste optie, maar ook het Motion JPEG2000 (mjpeg2k) formaat een open standaard - kan een oplossing bieden omdat het onder andere lossless compressie mogelijk maakt (3:1 compressie). Het Library of Congress ziet MXF-MJP2 alvast als een potentieel archiveringsformaat 13. Mjpeg2k is een videoversie van de nieuwe JPEG2k codec voor afbeeldingen. Een videostroom wordt behandeld als een serie van foto s, frames die ieder apart worden gecompreseerd met JPEG2k. Er wordt dus geen interframe compressie toegepast, wat ideaal is voor montagedoeleinden. Een ander voordeel van Mjpeg2k is de schaalbaarheid, wat betekent dat het lossless gecompresseerd bestand kan gebruikt worden om andere eventueel lossy gecompresseerde bestanden van te onttrekken, wat van pas kan komen voor distributie. Vanuit een technisch oogpunt reikt Mjpeg2k dus zowel een oplossing aan voor archivering als ontsluiting. Er zijn echter wel twee hindernissen: 1. 3:1 compressie betekent dat er nog veel opslagruimte nodig is, wat voorlopig nog een dure zaak is. 2. In praktijk zijn er weinig of geen betaalbare compatibele real-time hardware componenten of software die deze codec implementeren 14. Omtrent beide puntjes zijn er echter wel evoluties merkbaar op de markt. Ten eerste wordt opslagmedia worden steeds goedkoper. Ten tweede blijken recent langzamerhand Motion JPEG2000 hardware encoderende en decoderende chips op de markt te verschijnen Digitale archivering van video: technische vereisten Het opslaan van lossless of 4:4:4 uncompressed video kan niet gebeuren via de standaard videosystemen, maar enkel als bestand op een dataopslagsysteem. Er is een groot conceptueel verschil tussen tapes en digitale bestanden. Videotape is een lineair medium, waarop informatie onveranderlijk kan opgeslagen worden. Defecten kunnen echter resulteren in afspeel- en conversiefouten. Datatape en harde schijven, de dragers van bestanden, Zie o.a Het gaat hier o.a. om ADV202 van Analog Devices. Zie Bako, C., JPEG 2000 Image Compression, Analog Dialogue, september 2004 ( 109

8 kunnen beschouwd worden als non-lineair en dus flexibeler: bestanden kunnen gereorganiseerd en gereconfigureerd worden, zonder de context te veranderen. Het converteren van een tapecollectie naar bestanden impliceert een compleet andere set van hardware dan bij een tapegebaseerde infrastructuur. Tapes worden afgespeeld op formaatspecifieke videoapparatuur, voor bestanden zijn snelle en betrouwbare computers en complexe hardware nodig om de content te beheren en toegankelijk te houden.voor het overzetten naar bestanden moeten enerzijds de nodige analoge en digitale players beschikbaar zijn om de tapes af te spelen, inclusief de nodige apparatuur voor de monitoring en calibratie van het videosignaal (time base correctors, waveform monitors, vector scopes, signal generators, etc.), anderzijds een capturestation. Een capturecard kan de verschillende analoge en digitale bronnen (U-Matic, S-VHS, Digital Betacam etc.) capteren via een zogenaamde breakout box (bvb. de Io box van AJA 16 ). De ontwikkeling van nieuwe inputmodules evolueert snel en moet worden opgevolgd. In de toekomst zal de High-Definition standaard steeds meer gebruikt worden, wat een verdere aanpassing van apparatuur zal nodig maken. Figuur 1: Bandbreedte voor verschillende videoformaten 17 De geprocesseerde data wordt vervolgens geschreven naar een opslagarchitectuur van datatapes of harde schijven. Gezien de hoge opslagvereisten zullen de meeste archiefinstellingen kiezen voor Hierarchical Storage Management (HSM, zie ), een dataopslagsysteem waarbij het grootste deel van de data opgeslagen wordt op datatapes en bestanden gekopieerd worden naar harde schijven wanneer nodig, als een soort van caches. Een andere mogelijkheid is het stockeren van de data op harde schijven, wat directe toegang mogelijk maakt, en het maken van een exacte kloon op datatape, als een off-site veiligheidskopie. Minstens één mirror is steeds een vereiste. Bij de keuze van architectuur moet in ieder geval worden voorzien dat de content op een gegeven moment, wanneer het systeem verouderd is, zal moeten gemigreerd worden. De mogelijkheid tot snelle overzetting van grote datastromen moet steeds in rekening worden genomen. Een ander knelpunt is het feit dat de hoge datarates van uncompressed en lossless video door de meeste hedendaagse computers niet verwerkt kunnen worden. In een opslagsysteem zouden dergelijke bestanden beheerd worden in minder dan real-time en overgezet worden naar gecompreseerde files vooraleer ze te kunnen afspelen. Er lijkt wel steeds meer hardware op de markt te verschijnen 18. Volgens berekeningen van het Phonogrammarchiv 19 bedragen de kosten voor een geschikt capturestation tussen en euro, afhankelijk van de externe harddisk array. De capture card 16 Raasveld, J., Capturekaarten, Pro Audio Visie, februari 2004 ( Bako, C., JPEG 2000 Image Compression, Analog Dialogue, september 2004 (

9 alleen kost zo n euro + PC, system disk, geheugen, I/O cards, monitors en klanksysteem. Daarnaast is er ook software: besturingssystemen, asset management systemen, beveiliging, back-up, Softwareondersteuning voor uncompressed of lossless video is nog steeds zeldzaam en kostelijk. Videoarchivering vergt dus een complex systeem van geavanceerd en gespecialiseerde hardware en software, die bovendien compatibel moeten werken. Om de hoogst mogelijke kwaliteit te behouden moeten er interne testprocedures ontwikkeld worden waarmee de status van het systeem constant kan gecontroleerd worden. Ook moet het mogelijk gemaakt worden om de statusinformatie van datatapes of harde schijven automatisch op te volgen, om de noodzakelijke refreshingcyclussen te kunnen bepalen. Bestanden op gelijk welk opslagsysteem kunnen immers corrupt worden. Daarvoor is reeds software beschikbaar, maar er rekening gehouden worden dat deze applicatie een bijkomende druk zal uitvoeren op een HSM systeem, waardoor de performance mogelijks wat trager verloopt. Om dit alles te kunnen bolwerken is personeelsopleiding dus, zoals ook al gesteld in 2.5, een must, tenzij gekozen wordt voor uitbesteding. Een optie is om het logische beheer zelf te onderhouden en de fysieke opslag uit te besteden. Hieronder volgt een overzicht van de opslagkosten video op harddisk en tape, voor DV/DVCam, DV50, 8bit uncompressed en 10bit uncompressed. 111

10 Figuur 2: opslagkosten video op harddisk en tape (januari 2005) 20. Prijzen zijn in euro, excl. BTW. (*)de transfersnelheid van een volle disk is minder, meestal zal 8bit uncompressed nog werken, 10bit waarschijnlijk niet. (** )DVCAM no-memory chip Hieruit blijkt dat datatape voorlopig nog de goedkoopste oplossing biedt. Uncompressed 10bit video kost bijvoorbeeld 43 euro per uur, met een initiële aanschafkost van 7283 euro. De Xserve RAID van 4,4Tb in RAID5 ziet er duur uit, maar biedt wel een oplossing om tegelijk een grote capaciteit on-line te zetten zonder aan technologische limieten te werken, met doorgroeimogelijkheden naar een netwerk - SAN oplossing. Zoals blijkt uit worden harde schijven steeds goedkoper. Voorzien wordt dat in vier à vijf jaar tijd, de kosten voor het opslaan van 4:4:4 video op harde schijf ongeveer hetzelfde zal kosten als nu de huidige 4:2:2 opslag op Digitale 20 Gegevens: Double Precision ( 112

11 Betacam 21. Terwijl de meeste archiefinstellingen tot voor kort pragmatisch kozen voor DigiBeta als archiveringsformaat, wegens het minst lossy disponibel formaat, wordt nu geanticipeerd op de beschikbaarheid van nieuwe, betaalbare lossless oplossingen. Ondertussen worden dezelfde instellingen wel geconfronteerd met de vraag welke strategie de volgende jaren moet gehanteerd worden voor de conservering van bedreigd videomateriaal. Slechts grote commerciële en goed gesubsidieerde publieke instellingen zullen bij machte zijn om een grootschalige conversieronde door te voeren, met gebruik van uncompressed of lossless video. Kleinere instellingen zullen wellicht een gemengde strategie moeten hanteren, waarbij compressie zal worden afgewogen aan de hand van de beschikbare fondsen. Globaal gezien worden echter nu reeds voorzichtig strategieën uitgetekend om IT opslagtechnologieën te implementeren. Figuur 3: voorbeeld van een digitaal opslagnetwerk. Inclusief monitoring, archiefbibliotheken en ontsluitingsmechanismes (zowel voor SD als HD) Automatisering De traditionele migratie van video, inclusief het kuisen en het opstellen van conditierapporten kost volgens Jim Lindner van Mediamatters en het Presto project ongeveer $200 per afgewerkt uur, exclusief de kosten van de nieuwe dragers. Bovendien verloopt het proces ook tergend traag. Het Phongrammarchiv heeft berekend dat de klassieke overzetting van een uur analoog materiaal naar digitaal ongeveer een hele dag in beslag neemt, inclusief het invoeren van metadata 23. Bovendien ontbreekt het kleine archiefbeheerders aan de budgetten om de nodige playback- en overzettingsapparatuur aan te kopen of gespecialiseerd personeel op te leiden of aan te nemen. Zelfs als deze initiële investeringen kunnen gemaakt worden, kan de manuele inspectie, restauratie en reformattering maanden of jaren kosten. Niet alleen zijn de meeste instellingen daar niet tegen opgewassen, ook de media zelf vergaat in die tijdspanne. Deze factoren zorgen ervoor dat de roep naar automatisering binnen de archiefgemeenschappen heel groot is geworden. Het Prestospace project is een onderzoek gestart naar een preservatiefabriek, gericht op het ontwikkelen van een geïntegreerde, semi-geautomatiseerde oplossing, zodat 21 McDonough, J.P., Preservation-Worthy Digital Video, or How to Drive Your Library into Chapter 11, paper voor de Electronic Media Group, (

12 de kosten gereduceerd worden en ook de kleinere collecties kunnen behandeld worden. Vanuit de VS lijkt het SAMMA (System for the Automated Migration of Media Archives) systeem, ontwikkeld door Mediamatters, veel stof te doen opwaaien 24. Dit systeem zou, mits grote schaalvoordelen, de kosten kunnen verminderen tot 50 dollar/uur en bovendien een kwaliteitscontrole leveren die precies, herhaalbaar en gedocumenteerd is. Het systeem wordt gecontroleerd door speciale software en omvat een kuismodule, een time-base corrector en een playbacksysteem dat een breed gamma aan analoge en digitale spelers omvat. Momenteel worden de ¾ duimsformaten (U-matic), de Betacams en de VHS formaten ondersteund en worden testen uitgevoerd met audiotapes. Het bronmateriaal zou getransfereerd kunnen worden naar een digitaal tapeformaat of een elektronisch bestand naar keuze. De keuze van nieuw formaat gaat uit naar het lossless MJPEG in een MXF container 25. Op die manier wordt de manuele arbeid van het digitale archiveringsproces gereduceerd tot een visuele inspectie van de tape en het inloggen in het systeem via een barcode die gebruik maakt van de Unique Material IDentifier (UMID) standaard. De voorbereiding zou amper een tiental minuten in beslag nemen, zodat grote hoeveelheden informatie quasi in real time kunnen verwerkt worden. Via scanners en analyseapparatuur wordt de fysieke conditie van de tape en het signaal gecontroleerd en worden alle signaalcorrecties gedocumenteerd. Ook de integriteit van de uiteindelijke bestanden wordt geverifieerd. De resulterende metadata wordt, gecorreleerd met de timecode, geïntegreerd in de MXF container (AAF is nog in onderzoek) en/of geconverteerd naar XML en geïmporteerd in een digitaal asset management systeem. Momenteel wordt het SAMMA systeem ook gebruikt en onderzocht door het Prestospace project (zie 3.3.1). Volgens Jim Lindner wordt het systeem vanaf 2005 in Europa beschikbaar. Ook voor audio zijn geautomatiseerde systemen beschikbaar, zoals het Elettra Audio Ingestion System van datzelfde Mediamatters Jim Lindner op JTS symposium

13 Figuur 4: de SAMMA workflow Digitale Ontsluiting Optische Schijven Uit blijkt dat optische schijven op dit moment niet voldoen als archiveringsformaat voor video (wel voor audio). CD s en DVD s kunnen echter wel gebruikt worden als consultatiemedia, waarbij de essence wordt

14 gecompresseerd. Andere optische media, zoals Blu-Ray schijven zijn in aantocht. Recent zijn heel wat studies uitgevoerd rond de houdbaarheid en levensduur van optische media (voornamelijk DVD en CD) Streaming In de digitale omgeving is het echter niet meer nodig om verschillende ontsluitingskopieën te maken. De mogelijkheden om beeld en geluid via het internet te ontsluiten zijn het laatste decennium ongelooflijk gegroeid. Terwijl eerder veelal de zogenaamde download and play mode die onafhankelijk kan gebeuren van de bandbreedte, met lange wachttijden als gevolg werd gebruikt, wordt nu, door de expansie van breedbandnetwerken, vooral gefocust op streaming media. Het aantal computers die via een breedband verbinding karakteristiek permanent, met een hogesnelheidsverbinding die een snelle down- en upstream van grote hoeveelheden data mogelijk maakt 29 - aan het Internet verbonden zijn groeit immers stormachtig. Volgens het onderzoeksbureau Datamonitor 30 zal in het jaar 2006 het aantal Europese digitale huishoudens dat van de Verenigde Staten gaan inhalen. Het aantal zal groeien van 31 miljoen huishoudens eind 2003 tot 63 miljoen eind 2006 en meer dan 89 miljoen eind een verdriedubbeling in vijf jaar tijd. België bijvoorbeeld staat wereldwijd steevast in de top 6 wat de penetratiegraad van breedbandinternet betreft (september 2004: 32%, zie figuur), wat in grote mate te danken is aan de concurrentiestrijd tussen twee technologieën, namelijk ADSL (in Vlaanderen: Belgacom) en kabel (in Vlaanderen: Telenet). Nieuwe symmetrische technologieën zoals VDSL (Very High Speed Digital Subscriber Line) en EuroDocsis (Data Over Cable Services Interface Specification), in Vlaanderen geïntroduceerd door respectievelijk Belgacom en Telenet, staan klaar om de markt te verruimen. Daardoor kunnen nog veel hogere bandbreedtes behaald worden en allerlei nieuwe diensten worden uitgebouwd, zoals interactieve televisie. Breedband zal ook steeds meer gebruikt worden voor wireless applicaties, o.a. via satelliet. 28 Voor meer info, zie Byers, F., Care and Handling of CD s and DVD s, Council on Library and Information Ressources, ( CDandDVDCareandHandlingGuide.pdf). Byers, F., Lu, R., Slattery, O., Zheng, J., Tang, X., Stability Comparison of Recordable Optical Discs : a Study of Error Rates in Harsh Conditions, Journal of Research of the National Institute of Standards and Technology, Vol. 109, nr 5 September-October 2004, pp ( Labriola, D., DVD ot or not?, PC Magazine, mei 2004 ( Bennett, H., Understanding Recordable & Rewritable DVD, 2004 ( Digital Data Preservation Program : CD and DVD Archiving : Quick Reference Guide for Care and Handling, NIST (National Institute of Standards and Technology), 2004 ( 29 Aangenomen wordt dat een verbinding breedband wordt als minstens 5Mb/s bereikt wordt

15 Figuur 5: breedbandtoegang via het internet in de EU via DSL en kabel, september Diensten BROADCASTING DATA TELEFONIE Netwerk INTERNET wired (kabel, telecom) & wireless (satelliet, 3G) Terminal TELEVISIE COMPUTER MOBIEL Figuur 6: technische convergentie van datacommunicatie via het internet De ontwikkelingen op het gebied van breedband bieden niet enkel nieuwe mogelijkheden voor opslag en archivering, maar bovendien treedt, zoals bovenstaande figuur aangeeft, een technologische convergentie op van verschillende distributiediensten en toegangsmogelijkheden, van media, telecommunicatie en informatietechnologie. Er wordt zowel op internationaal als Europees niveau dan ook gewerkt naar een technologie- en contentneutrale legale en technologische harmonisatie van alle elektronische communicatie, inclusief het streamen van audiovisueel materiaal. Streaming video is, na het succes van streaming audio, immers niet meer weg te denken uit het internetbeeld: verschillende commerciële en culturele sites trekken bezoekers met live-uitzendingen en omroepsites bieden de mogelijkheid om gemiste uitzendingen alsnog te zien. Beelden van belangrijke gebeurtenissen bereiken de kijker soms zelfs eerder via een nieuwssite dan via de televisie. Voor de gebruiker lijkt streaming media een eenvoudige technologie. Toch is de technologie complexer dan op het 31 IPSOS-INRA & CompTIA, Telecoms Services Indicators, rapport voorde Europese Commissie, DG informatiemaatschappij, september ( htm) 117

16 eerste gezicht lijkt: zo bestaan er verschillende standaarden voor streaming naast elkaar, en wordt de schijnbare eenvoud waarmee klank en beeld binnenstromen slechts mogelijk gemaakt door geavanceerde compressie- en streaming-technieken. Om streaming video te bekijken, wordt gebruik gemaakt van een speciale applicatie, de player. In tegenstelling tot de download & play mode, waarbij je elk bestand dat je op je computer wilde bekijken eerst lokaal moet opslaan, haalt bij streaming de player het bestand in gecomprimeerde vorm als een continue stroom binnen. Slechts een klein deel van deze datastroom wordt eerst opgeslagen in een buffer op je computer. Dit bespaart veel ruimte op de harde schijf. Als er voldoende data in de buffer staat begint de player met afspelen van het bestand. De buffer vangt haperingen in de datastroom op, waardoor je een vloeiend geheel ontvangt. Om te zorgen dat streamingbestanden op tijd en in de juiste volgorde worden ontvangen, moeten verschillende zaken geregeld worden. Zo moet bijvoorbeeld voldoende bandbreedte op het netwerk beschikbaar zijn voor het doorsturen van het bestand. Bovendien is het belangrijk dat de doorgifte van gegevens gewoon doorgaat, ook als een (beperkt) aantal datapakketjes verloren gaan. Hiervoor wordt in de regel gebruik gemaakt van het netwerkprotocol UDP (User Datagram Protocol) dat, anders dan het veelgebruikte protocol TCP (Transmission Control Protocol), niet telkens controleert of alle pakketten zijn aangekomen 32. Ook mobiel lijkt streaming video, met de komst van UMTS UMTS (Universal Mobile Telecommunications System of 3G), binnen handbereik. Met de continue groei van bandbreedte en breedbandpenetratie, zullen ook de applicatiemogelijkheden van streaming video en mobile streaming gevoelig toenemen, met sterkere visuele en interactieve ervaringen en een grotere contentvariatie als gevolg, zowel via websites als televisie (zie 3.3). Streaming services zullen in de komende jaren zich sterk ontwikkelen: Stap 1 Websites met Streaming Video support Online winkels, Infotainment en virtual tours WebTV diensten IP-TV diensten van bestaande kanalen via internet Regionale internet en special interest kanalen Mobiel Video Video MMS en Video Clips op mobiel naast interactie tussen mobiel en bestaande TV formats Stap 2 Verdergaande integratie set-top box en PC zorgen voor IP-TV diensten Nieuwe WebTV kanalen Multi-Channel formats. Combinaties tussen KTV, IP-TV, Internet en mobiel Digitale TV via DSL zal alternatief worden voor bestaande televisie (Near) Video On Demand diensten Stap 3 Volledige integratie van streaming diensten, Geen onderscheidt meer tussen de verschillende kanalen. 32 Voor streaming handleidingen, zie o.a

17 Internet &mobile Video Streaming interactivity images Animations/ sound Eenvoudige Video clips Web Radio Media player integrated Video MMS IP-TV Mobile streaming Simple text voice SMS MMS Tijd & bandbreedte Figuur 7: de aangroei van applicaties voor videostreaming en mobile streaming Formaten Er zijn voor streamingapplicaties verschillende formaten op de markt, waardoor er ook compatibiliteitsproblemen optreden - al kunnen de meeste players van tegenwoordig bijna alle audio- en videoformaten aan. Dat heeft veel met de recente ontwikkeling van de verschillende streamingsystemen te maken: terwijl die in eerste instantie gefocust waren op de noodzakelijke compressie, wordt er nu vooral gewerkt naar interoperabiliteit en multimediale toepassingen voor zowel creatie als distributie. Onderhevig aan snelle innovatie en concurrentie zijn die streaming media geëvolueerd van kleine videovensters op postzegelformaat naar grote resolutie formaten, van netwerken naar wireless applicaties en uiteindelijk ook naar de markt van internetdistributie van muziek en video. Er zijn drie belangrijke commerciële streaming formaten, die zowel voor video als audio werken: RealVideo, Windows Media en Quicktime, ontwikkeld door respectievelijk RealNetworks, Microsoft en Apple. Alledrie de bedrijven hebben een eigen codec, een streaming server en een player ontwikkeld. Van de players zijn doorgaans gratis versies te verkrijgen op de bedrijfssites. De laatste versies van deze players kunnen ook meerdere videoformaten afspelen. Parallel zijn de laatste jaren overigens ook steeds meer Open Source streamingapplicaties ontwikkeld, zoals OGG Vorbis, Mpeg4IP, Divx 34, de Open Source Darwin Streaming Server (DSS) 35, Dyne CD-rom 36 of FFmpeg 37. Van de officiële ISO standaarden van MPEG zijn noch MPEG1, noch MPEG2 ontwikkeld voor streaming, maar eerder voor opslag op vaste media. Dit is onder andere het geval is voor het bekende MP3 audio-formaat de afkorting voor MPEG2, layer3. De MPEG4-standaard biedt echter efficiëntere coderingen en is meer geschikt streaming. MPEG4 is een open standaard, gericht op multimedia applicaties: niet enkel een stroom aan video en audio, maar een container van media objecten en geassocieerde metadata, die kunnen worden gecombineerd, gesynchroniseerd en afgespeeld langs verschillende kanalen. Apple s QuickTime heeft zich met volle kracht geschaard achter MPEG4, terwijl Realmedia zich aanbiedt als een universeel platform, met de nadruk op eigen producten. Microsoft blijft investeren in het Windows Media formaat en schuift versie 9 naar voren als concurrent voor MPEG4. Toch wegen de voordelen van een open standaard op tegen een betere compressieperformantie van commerciële formaten. Er zijn verschillende codecs voor MPEG4, bijvoorbeeld 3ivx, DivX, XviD... Advanced Audio Coding (AAC) moet de MPEG4 tegenhanger worden van het MP3 formaat. Ondanks alle pretenties biedt MP3 geen echte audio-cd kwaliteit en ontstaan er na de compressie soms toch nog forse mediabestanden. Anders dan MP3 ondersteunt AAC multi-kanaals audio tot maximaal 48 kanalen en kunnen er samplingrates tot 96 KHz 33 Figuur: Logica CMG (

18 gebruikt worden. AAC biedt niet alleen een efficiëntere datacompressie (40% kleiner), maar ook een geluidskwaliteit die de ongecomprimeerde Audio-CD moet benaderen. Of dat helemaal lukt hangt van de gebruikte bandbreedte en het systeem af. In ieder geval is de kwaliteit van een AAC bitstream aan 96 kbps merkelijk beter dan die van een MP3 bitstream aan 128 kbps. Op 128 kbps stereo valt eigenlijk geen verschil met het ongecomprimeerde audio-bronbestand te horen. Voor doorsnee radio-uitzendingen is 64 kbps voldoende. Tot op heden is broadcasting op 320 kbps voor een 5.1-channel audio-programma mogelijk gebleken. Inmiddels zijn er al diverse AAC audio-bibliotheken en radiostations op Internet te beluisteren 38. De opvolger, High Efficiency AAC (HE-AAC, ook wel bekend als AACplus) staat reeds klaar en werd in december 2004 geratificeerd voor digitale uitzendingen 39. De tegenhanger voor video is Advanced Video Coding (AVC), ook bekend als MPEG4 Part- 10 (ISO/IEC ) of H.264, de meeste recente, complexe maar efficiënte codec voor video. H.264, die DVD-kwaliteit belooft bij datasnelheden van 1 mbps, is een uiterst schaalbare videocodec, die een goede kwaliteit over het hele bandbreedtespectrum geeft, van High Definition-televisie tot videoconferenties en mobiele 3G-multimedia. AVC en AAC zullen volgend jaar worden meegeleverd met een nieuwe versie van de QuickTimesoftware van Apple 40. De concurrentie van Microsoft, met Windows Media Video 9 en de afgeleide VC-1 codec laait echter hoog op. De nieuwe technologieën zorgen er immers voor dat streaming media zich verder ontwikkelt tot een volwaardig broadcastplatform en als basis voor Digital Video Broadcasting (DVB) (zie 3.3.4) Bandbreedteverkeer: unicast, multicast, peer-to-peer Elke audio- of videostroom neemt een aanzienlijk deel van de beschikbare bandbreedte in beslag. Het Unicastprincipe, dat nu nog veelvuldig wordt toegepast, mist de efficiëntie om tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar streaming. Met Unicast wordt het audio- of videobestand immers telkens opnieuw in zijn geheel doorgestuurd naar elke aanvrager, wat voor een enorme belasting op netwerkverbindingen en servers zorgt. Met multicast werd recent een nieuwe techniek ontwikkeld voor hoge kwaliteit streaming van audio en video en voor live videotoepassingen. Multicast zorgt ervoor dat de audio- of videostroom in één keer van de provider naar meerdere gebruikers kan worden gestuurd. Ook al zitten de verschillende gebruikers verspreid over de wereld, de stroom kan vaak toch gedeeltelijk dezelfde route gebruiken. Op het punt waarop de wegen zich scheiden, wordt een kopie gemaakt, zodat het pakket vanaf dat punt een eigen route kan kiezen. Dit biedt een enorm voordeel op het vlak van schaalbaarheid. Het netwerk wordt tevens veel minder belast en men kan een belangrijke kostenbesparing doorvoeren doordat er minder dient geïnvesteerd te worden in hardware. Een organisatorisch probleem voor de invoering van multicast is echter dat alle routers - computers in het netwerk die datapakketten onderweg doorsturen - geschikt moeten worden gemaakt voor deze technologie. In de nabije toekomst zullen echter steeds meer netwerken ondersteuning gaan bieden aan Multicast. De BBC bijvoorbeeld experimenteert reeds geruime tijd met multicast, onder andere voor de uitzending van de Olympische spelen 41. Het gelijktijdig bekijken van een live uitzending via internet door een miljoenenpubliek, verspreid over de hele wereld, waarbij iedereen geniet van hetzelfde programma in een hoge beeld- en geluidskwaliteit, komt met de installatie van iedere nieuwe router met Multicast-ondersteuning telkens een stapje dichterbij zie o.a voor samples en meer info, zie de site van Internet Streaming Media Alliance ( Overzicht van alle streaming elementen: 120

19 Figuur 8: unicast/multicast Ook peer-to-peer technologieën zoals Bittorrent 43 bieden mogelijkheden voor distributie 44 (zie ook 3.3.3). Het delen van bestanden middels peer-to-peer programma s is een belangrijke wijziging in de manier waarop internetgebruikers informatie vinden en uitwisselen. In het traditionele client/server model, zoals gebruikt wordt voor streaming, wordt toegang tot informatie en diensten gerealiseerd door interactie tussen cliënten en servers. Het peer-to-peer model stelt gebruikers die dat willen in staat om direct met elkaar te interageren en informatie te delen, zonder interventie van een server 45. Peer-to-peer netwerken kunnen direct diensten bieden en gebruikers met elkaar verbinden, waardoor een vorm van 'filesharing' mogelijk wordt. Er zijn globaal gezien twee soorten P2P netwerken: 1. Het gecentraliseerde model waarin een centrale server of makelaar ('broker') het verkeer tussen individueel geregistreerde gebruikers regelt. Napster was hiervan het bekendste voorbeeld. 2. Het gedecentraliseerde model waarin deelnemers elkaar direct vinden en interageren. Het Gnutella netwerk is hiervan een voorbeeld 46. P2P vooral dan de meest recente generatie - kan eigenlijk een ideale technologie vormen voor de gedistribueerde opslag van grote hoeveelheden informatie door gebruik te maken van de collectieve opslagcapaciteit van genetwerkte PC s. Het is geen toeval dat in 2004 voor het eerst meer video- dan audioverkeer werd waargenomen 47. Dit is voor een aanzienlijk deel het gevolg van het BitTorrent protocol, dat specifiek gericht is op het verspreiden van grote bestanden. Anders dan Napster, KaZaA of edonkey concentreert dit programma zich op directe distributie, en niet zozeer op zoeken. BitTorrent werkt op de achtergrond van een web browser en helpt bij het uploaden en downloaden van bestanden. Als gebruikers bestanden willen verspreiden moeten zij een 'tracker' opzetten. Een tracker is een low-level server die verzoeken voor een bepaald bestand registreert en de vrager stuurt naar de gebruikers die het bestand aanbieden. Deze gebruikers hebben links naar de tracker op een website geplaatst. De bestanden zijn in kleine stukjes opgesplitst. Wanneer iemand Gavidia, D., Szymaniak, M., Streaming Content Delivery In Peer-to-Peer Network, Vrije Universiteit Amsterdam, ( 45 Benschop, A., Peer-to-peer: netwerken van onbekende vrienden, Universiteit Amsterdam, ( 46 Ibid. 47 Pesce, M., F*ck Big Media: Rolling Your Own Network, ( 121

20 een bestand begint te downloaden dient de computer van deze persoon onmiddellijk als een upload server voor alle anderen die naar het bestand zoeken. De technologie brengt automatisch up- en downloadsnelheden met elkaar in balans. Op deze manier wordt ervoor gezorgd dat mensen die downloaden iets teruggeven aan het netwerk. Anders dan bij andere P2P netwerken voor bestandsruil geldt dat een toename van het aantal mensen dat naar een bepaald bestand zoekt ook de snelheid van het downloaden vergroot omdat individuele stukjes snel via de gemeenschap worden verspreid. Hoe meer mensen het dus gebruiken, des te sneller het hele systeem functioneert. Figuur 9: Het bittorrent principe. De zes die een bestand willen downloaden zijn de leechers. De seeder (S) is een computer die het volledige bestand reeds in zijn bezit heeft. Een tracker (niet op dit schema) is een website die informatie bijhoudt. Een torrent is een bestand dat alle informatie bevat die je nodig hebt om te beginnen met downloaden. Dat is precies wat dit programma radicaal anders maakt dan het overdragen van bestanden via het bekende FTPprotocol. Via FTP wordt er vanuit één plaats geupload, zodat een veelbezochte site over krachtige computers en grote bandbreedte moet beschikken. Met BitTorrent maken cliënten automatisch een mirror van de bestanden die zij downloaden, waardoor de belasting van de uitgever zeer klein wordt. De sleutel voor goedkope bestandsverspreiding is het aftappen van de ongebruikte upload-capaciteit van de cliënten. Hun bijdrage groeit in hetzelfde tempo als hun vraag. Hierdoor wordt onbegrensde schaalbaarheid gecreëerd tegen vaste kosten. Dit schaalvoordeel werd recent ook door de BBC (alweer zij) erkend, die de technologie ingezet hebben voor hun Flexible TV project, waarbij BBC programma s via breedband kunnen worden gedownload 48. De bittorrentverwante technologie maakt het immers, op het gebied van bandbreedte, mogelijk om hun programma s te distribueren naar hun 66 miljoen kijkers 49. Niet alleen wordt het dataverkeer per client geminimaliseerd, maar er ontstaat ook een virtuoze cyclus: hoe populairder een programma, hoe meer kopieën er zullen bestaan op het netwerk en hoe gemakkelijker het wordt om het te downloaden. Er zijn natuurlijk nog heel wat knelpunten, zoals soft- en hardwareconflicten, netwerkconfiguraties, de incorporatie van nieuwe wireless (Wi-Fi) technologieën (Pocketster, Bluetooth) en niet, te vergeten, veiligheid. DRM huist binnen P2P communities immers in de taboesfeer. Bovendien zijn de ontwikkelaars en gebruikers van P2p netwerken niet zelden dezelfde mensen die commerciële DRM protocols kraken (bvb. itunes 50 ), reverse-engineeren (Harmony 51 ) of regelrecht omzeilen (Podcasting). Broadcasters en contenteigenaars zullen dus moeten leren omgaan met het verlies aan controle, dat inherent is aan digitale distributie en aan het gebruik van P2P. Het feit is dat consumenten steeds meer het heft in handen nemen om hun eigen consumptie en mediagebruik te definiëren en controleren, binnen sociale netwerken. Peercasting, zoals Mark Pesce het fenomeen benoemt 52, is immers een vorm van social software, 48 Knights, M., BBC trials TV on your PC, Computeractive, ( 49 zie ook Cybersky-TV, dat vanaf 2005 zou functioneren, gebruik makend van de aanverwante ByteTornado technologie ( Pesce, M., Redefining Television, Mindjack, ( 122

21 maar dan gericht op het selecteren van audiovisuele media. Het ziet er dus naar uit dat de P2P ecosystemen (en de technologieën blijven evolueren zie de ontwikkeling van exeem 53 ) zullen blijven functioneren en evolueren, ongeacht of de content- en distributiebedrijven erbinnen hun plaats innemen. Ondertussen wordt bottom-up decentralisatie van distributie steeds meer gekoppeld aan tools om nieuwe content te creëren, manipuleren en archiveren, wat voor de mainstream media (en adverteerders) alweer nieuwe uitdagingen oplevert (zie 3.3.3). Figuur 10: de evolutie van de downloadsnelheid voor audiovisuele applicaties De Broadcasting industrie "As public broadcasters, we are called upon to generate, to preserve and to make available the material that will offer to our own programme-makers and to the generation that succeed them the opportunity of greater understanding of the experience of our time. Among other things, this means that a new kind of responsibility falls on our generation to maintain, conserve and to use this archive." Bob Collins Director General, RTE EBU Copyright Symposium, Amsterdam, Juni De omroeparchieven Op de vooravond van de digitale revolutie bevinden de omroepen zich in een transitieperiode waarin nieuwe technologieën het productie- en transmissieproces ingrijpend transformeren. Digitale televisie, HDTV en interactieve TV zullen verreikende gevolgen hebben voor de televisie-industrie, maar ook het publiek. Het is een technologisch wereld die omgeven wordt door complexe technische, juridische en economische kwesties, maar die ook een resem nieuwe paradigma s voor de creatie en consumptie van content aanreikt. Broadcasting zal nooit meer hetzelfde zijn. Deze periode zal nog wel enkele jaren blijven aanslepen. Niet alleen wordt digitale televisie niet in alle werelddelen even geestdriftig, laat staan compatibel, onthaald en ingebed, maar in ieder geval blijft ook de analoge wereld nog een tijd voortsluimeren in de nieuwe workflow. Er moet immers nog steeds rekening gehouden worden met de analoge transmissieformaten (PAL, NTSC, SECAM). Bovendien bevinden zich in de archieven van oudere omroepen de residu s van 50 jaar analoge televisie. Het probleem van het fysieke verval van 53 Het vervolg op Suprnova, een van de eerste Bitttorrent applicaties. Lees ook het P2P manifesto van januari 2005 (

22 audiovisueel materiaal en apparatuur is voor de broadcastingsector dus ontzaglijk en acuut. Uit het Presto onderzoek uit 2001 bleek dat de Europese omroepen naar schatting 10 miljoen uren film, 20 miljoen uren video en 20 miljoen uren audio beheren, een hoeveelheid die nog iedere dag aangroeit. Het totaal van alle audiovisuele archieven in Europa beheert naar schatting meer dan het dubbele: 100 miljoen uren 55. Uit dezelfde studie werd opgemaakt dat de kosten voor conservering met de vandaag gebruikte methodes en technologie oplopen tot 200 euro/uur voor videotapes en zelfs euro/uur voor film, zoals aangegeven in de onderstaande figuur (voor het jaar 2000 in Euro, gebaseerd op de informatie van de tien deelnemende archieven van het PRESTO project.) manuele overdracht Gebruik/levensduur kosten per gebruik Kosten/uur FILM VIDEO AUDIO Digitale massa-opslag Gebruik/levensduur kosten per gebruik Kosten/uur FILM VIDEO AUDIO Figuur 11: kosten voor preservatie van video, audio, film volgens Presto onderzoek (in Euro, cijfers van 2000). Volgens de redenering in het Prestorapport moet de waarde van een item meer dan vier keer hoger liggen dan de conserveringskost om op commerciële basis financieel verantwoord te zijn. Conserveren is dit opzicht vooral het zo kostefficiënt mogelijk behouden van het deel van de omroeparchieven dat het meest zal bijdragen tot toekomstig gebruik, terwijl volgens hetzelfde rapport toch ook een veiligheidsnet en een apart financieringsmechanisme voor werk van cultureel-historische waarde moet ingebouwd worden. Belangrijke vaststelling is dat digitale reformattering en massaopslag percent duurder is dan het kopiëren naar een ander tapeformaat, maar verwacht wordt het gebruik te verdubbelen (gegevens van 2000!). Veel omroepen hebben in een poging om het sneeuwbaleffect van continue (niet-automatische) formaatconversie tegen te gaan enkele jaren geleden reeds voorzichtige stappen ondernomen om nieuwe digitale bestandsformaten te introduceren in hun productie- en archiveringsproces: de RAI investeerde in digitale massaopslagsystemen en digitaliseerde zijn radioarchief in , de BBC investeerde 80 miljoen van eigen budget in een periode van 10 jaar en werkt nu aan het BBC One Vision project, gericht op het digitaal stroomlijnen van zijn integrale productieproces. Het INA archiveert en beheert 3 miljoen radio en TV programma s van publieke en private omroepen in Frankrijk en voert sinds 1999 onderzoek naar digitalisering en systematische digitale back-up van hun archieven. Ze maken hierbij een onderscheid tussen PSN, hun Plan Sauvegarde Numérisation en SNC, Sauvegarde Numérisation Communication, een conserveringsbeleid gebaseerd op basis van gebruikersvraag. Sinds begin 2004 is ook Inamedia in werking: een online digitale beeldbank, toegankelijk voor professionele gebruikers. Ook Prosieben en ORF werken trouwens momenteel aan beeldbanken. Deze werken moet gedeeltelijk gezien worden in het licht van de tendensen van digitale televisie en ontsluiting via DVD: archiefmateriaal krijgt opnieuw een marktwaarde. Terwijl in een poging om een ijkpunt te bereiken vooral gefocust wordt op het digitaliseren van het huidige produktie- en archiveringsproces, wordt ook onderzocht hoe de uitgebreide tape-archieven efficiënt en kostenefficiënt kunnen worden overgezet naar de digitale omgeving. Om die volledige inhaalbeweging te kunnen maken, wordt gewezen op de noodzaak aan de automatisering van het archiveringsproces. Deze visie wordt vooral ondersteund en uitgedragen door het Europese Prestospace project het vervolg op Presto, een conglomeraat van omroepen, archieven, onderzoekscentra en IT-bedrijven - dat het idee van een preservatiefabriek in praktijk wil omzetten, gericht op het ontwikkelen van een geïntegreerde, semigeautomatiseerde oplossing, zodat de kosten gereduceerd worden en ook de kleinere collecties kunnen behandeld worden. Volgens de hierboven aangegeven berekeningen kan 50% van het preservatiewerk uitgevoerd worden door een dergelijk systeem. Er bestaan momenteel slechts gedeeltelijke oplossingen, gefragmenteerd en 55 Voor een overzicht van geschatte video, audio en film in de gescreende omroeparchieven, zie o.a. Presentations/Presto%20Feb%202001v2.ppt 124

23 niet geïntegreerd in een houdbaar en breed commercieel en juridisch model. Het SAMMA systeem wordt door het Prestospace project aangehaald als een oplossing, al moet nog een valorisering gebeuren. Het moet gezegd dat de meeste onderzoeksinitiatieven naar preservatiemogelijkheden op een kortetermijn basis gesubsidieerd werden, wat een eerder zwakke ondersteuningsbasis biedt voor langetermijn strategische samenwerkingen op Europees niveau. Instellingen als de BBC, RAI en INA, de voornaamste spelers binnen Prestospace, koesteren het idee dat digitalisering een proces is dat gebaseerd moet zijn op continu en prospectief onderzoek en training. Met dat inzicht heeft het INA naast de preservatiefunctie ook een uitgebreid onderzoekslaboratorium voor beeld en geluid ingericht, bij de BBC is de afdeling Information & Archives (I&A) gekoppeld aan technologie onderzoek en ontwikkeling en ook de RAI heeft een centrum voor technologisch onderzoek en innovatie (CRIT, Centro Ricerche e Innovazione Tecnologica 56 ). Figuur 12: De verschillende modules van het Prestospace project Naar een geïntegreerd productieproces Het traditionele omroepproces en de scheiding tussen de video-, audio- en de IT wereld hebben ervoor gezorgd dat de meeste omroepen tot op vandaag geconditioneerd zijn door een video- en audiocentrische aanpak. Door de digitalisering en de bijhorende evolutie naar digitale, interactieve televisie en radio is er een convergentie is opgetreden tussen telecommunicatie, IT en media. Broadcasting is dataverkeer geworden, een ontwikkeling die onomkeerbaar lijkt. Dit heeft vooral voor televisie radicale, complexe gevolgen. In de jaren 1960 en 1970 werd televisie nog geheel met analoge apparatuur werd gemaakt. De hele keten van apparatuur bestond voornamelijk uit nauwkeurig afgeregelde, onderhoudsgevoelig breedbandige videoversterkers. De analoge transmissienormen, met inherent de helderheids amplitude, de kleurenamplitude, hulpdraaggolf fase 58 en groeplooptijd 59 in het Teruggi, D., Can We Save Our Audio-visual Heritage?, Ariadne, iss. 39, april 2004 ( 58 Subcarrier : het transportmiddel voor het overbrengen van kleur en geluid. Normaal is een afzonderlijke draaggolf op een afstand van 5,5 MHz (6,6 MHz bij satelliet TV) van het videosignaal. Bij stereo of tweekanaalsuitzendingen worden er dan 2 hulpdraaggolven gebruikt. 125