I Biografische schets van A. Staal ( ) 3. II Het archief 9. Acquisitie 9. Inhoud 9. Bewerking 9. Selectie 11. Aanwijzingen voor gebruik 12

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE INLEIDING I Biografische schets van A. Staal ( ) 3 II Het archief 9 Acquisitie 9 Inhoud 9 Bewerking 9 Selectie 11 Aanwijzingen voor gebruik 12 III Geraadpleegde literatuur 13 INVENTARIS 14 I Beroepspraktijk 15 Organisatie en administratie bureau 15 Projectdossiers 18 II Prix de Rome 122 Geschreven stukken 122 Ontwerptekeningen 126 Reisschetsen en plattegronden 127 Reisfoto s 136 III Vrij werk 138 IV Beroepsgerelateerde stukken en publicaties 141 1

2 V Nalatenschap J.F. Staal 150 Ontwerpen 150 Publicaties 152 Foto s 155 Overige stukken 157 bijlage Bibliografie 159 Publicaties van Staal 159 Publicaties van derden over 163 het werk van Staal 2

3 1936 INLEIDING I BIOGRAFISCHE SCHETS VAN ARTHUR STAAL ( ) Arthur Staal is op 3 juli 1907 in Amsterdam geboren als zoon van de architect J.F. Staal en J.E. Hoogenkamp. 1 De middelbare schooltijd brengt Staal door op de Gooische HBS in Bussum waar hij ook actief is met het ontwerpen van omslagen voor de schoolkrant, programmaboekjes en affiches voor schoolfeesten. 2 Na zijn eindexamen in 1924 gaat Staal naar de School voor Bouwkunde, Versierende Kunsten en Kunstambachten in Haarlem; medecursisten zijn onder anderen Piet Worm, Siem van Woerden en Gerard Holt met wie hij later zal samenwerken. Door een bezuinigingsmaatregel van de overheid wordt de opleiding eind 1925 plotseling gesloten. De meeste cursisten zetten hun (avond)studie voort aan het Hooger Bouwkunst Onderricht te Amsterdam (HBO) voorloper van de latere Academie van Bouwkunst. Staal echter vertrekt naar de MTS voor Bouwkunde in Utrecht, een toendertijd nieuwe opleiding, waar hij tot 1928 blijft. Ook hier maakt hij grafische ontwerpen voor de schoolactiviteiten, de Utrechtse Technische Vereniging van de MTS, reclamemateriaal en omslagen voor tijdschriftjes. 3 Hij sluit in zijn opleiding af met een eenjarige cursus aan het Voortgezet Hooger Bouwkunst Onderricht (VHBO) in Amsterdam, waar onder anderen leden van het Genootschap Architectura et Amicitia lesgeven. 4 1 J.F. Staal is ondermeer bekend van de villa s in Park Meerwijk te Bergen in de stijl van de Amsterdamse School. Latere ontwerpen, beinvloed door het Nieuwe Bouwen, zijn bijvoorbeeld De Wolkenkrabber in Amsterdam en de Beurs in Rotterdam. Voor het archief van J.F. Staal zie: NAi collectie, code STAX. Zie het themanummer over J.F. Staal, Forum, nr. 3-4, Archief A. Staal, aanvraagnummer: STAA: t Archief A. Staal, aanvraagnummer: STAA: t 30 tm t In de cursistenlijst van de VHBO komt de naam Arthur Staal slechts een keer voor als 2 e jaars cursist in het cursusjaar NAi: archief Academie van Bouwkunst, Amsterdam, aanvraagnummer: ABAM

4 Na zijn opleiding in Utrecht keert Staal in 1928 terug naar Amsterdam en gaat op het architectenbureau van zijn vader werken. Vanaf eind 1929 tot eind 1931 is hij opzichter en bouwkundig tekenaar op het bureau van de architecten H.A. en J. Baanders te Amsterdam. Hoewel hij zich vanaf 1930 als zelfstandig architect afficheert, treedt Staal in 1932 opnieuw bij zijn vader in dienst en werkt met hem samen aan verschillende projecten. Van deze samenwerking is vooral het prijsvraagontwerp (1937) voor het nieuwe raadhuis op het Frederiksplein in Amsterdam bekend. (waarover later meer) Omdat er in de crisistijd weinig bouwopdrachten zijn houdt Staal zich in die periode hoofdzakelijk bezig met kleine (interieur)verbouwingen en prijsvraagontwerpen is het jaar van samenwerking met Worm: een modemagazijn en twee jeugdherbergen, waarvan één bekroond, zijn het resultaat. In 1934 werkt Staal met Holt en Van Woerden aan een aantal projecten. In 1930 sluit Staal zich aan bij Amsterdamse architectenvereniging, het Genootschap Architectura et Amicitia (A et A), een jaar later zit hij in het bestuur. Staal wordt al snel met Albert Boeken de leidende figuur van de jonge leden voor een groot deel oud-leerlingen van de School voor Bouwkunde in Haarlem die vernieuwing nastreven en zich verzetten tegen de behoudende opvattingen in A et A ten aanzien van het Nieuwe Bouwen. Hun hervormingspogingen zijn niet erg succesvol en de vernieuwingsgezinden sluiten zich aaneen tot Groep 32 binnen A et A. Hiertoe horen o.a. P. Zanstra, H.L. Giesen en K. L. Sijmons, S. van Woerden en G.H.M. Holt. Groep 32 heeft voor het verspreiden van zijn ideeën over moderne architectuur, het Nieuwe Bouwen, een breed platform nodig. A et A beschikt hierover, het heeft veel leden, een goed gevulde kas en geeft twee tijdschriften uit, Bouwkundig Weekblad en het culturele maandblad Wendingen. 6 De pogingen van Staal en Boeken om A et A over te nemen en het bestuur te vervangen mislukken. 7 Groep 32 treedt uit en sluit zich in 1934 aan bij de architectengroep De 8. 8 Staal mengt zich stevig -in woord en geschrift- in het architectuurdebat en publiceert kritische artikelen in De 8 en Opbouw en later ook in dag- en weekbladen. 9 Het gaat aanvankelijk vooral over de richting waarin het Nieuwe Bouwen zich moet ontwikkelen, over de controverse tussen architecten die bouwkunst een louter functionele en maatschappijkritische (socialistische) taak toekennen en zij, die meer aandacht willen voor schoonheid en vormgeving in de architectuur. Dit conflict sluimert sinds het samengaan van Groep 32 met De 8 en in 1938 komt het dan ook tot een uitbarsting. Aanleiding is het ontwerp van Staal en Van Woerden voor een nieuw raadhuis te Huizen. Waar de een (Boeken) spreekt van een groepering van zuiver abstract geometrische vormen en het ontwerp met een koepel op het hoofdgebouw en zijvleugels ziet als een moderne monumentaliteit gruwt de ander (Van Loghem) van het historiserende ontwerp en dit vertoon van Hollands Klassicisme. 10 Eind 1938 treden nagenoeg alle leden van de voormalige Groep 32 uit De 8. Het raadhuisje wordt nooit gebouwd. 5 In de periode doet Staal aan 20 prijsvragen mee. Zijn inzendingen voor de prijsvragen van Architectura et Amicitia en de Vereniging Bouwkunst en Vriendschap worden regelmatig bekroond. 6 Staal ontwerpt omslagen voor Wendingen, 1930, nr. 8 en 1931, nr. 6. J.F. Staal maakt van 1920 tm 1931 deel uit van de redactie. Zie: Jeroen Schilt, e.a. Genootschap Architectura et Amicitia , Rotterdam Zie Architectura et Amicitia. (noot 6) 8 Van 1934 tot 1938 is Staal lid van De 8; in 1935 maakt hij deel uit van de redactie van hun tijdschrift De 8 en Opbouw. 9 Tot op hoge leeftijd blijft Staal deelnemen aan het architectuurdebat. 10 A. Boeken in De Telegraaf, 23 augustus Groep 32, Delft 1998, p

5 Aankomst uit Palestina in Damascus, 1939 (aanvraagnr. f 62) Prix de Rome: studiereizen In 1934 maakt Staal zijn eerste studiereis naar Frankrijk en Italië en neemt daarbij de kans te baat om bij Le Corbusier, een architect die door Groep 32 zeer wordt bewonderd, in Parijs langs te gaan. Deze neemt hem persoonlijk mee naar een aantal van zijn villa s. In 1935 doet Staal mee met de prijsvraag -de Prix de Rome- voor Schoone Bouwkunst van de Academie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Hij wint de proefkamp, een soort toelatingsexamen, met een ontwerp voor een begraafplaats met aula. 11 Met zijn ontwerp voor een Kunsthuis, verenigingsgebouw voor kunstschilders, wint hij de Prix de Rome. De jury kan echter geen unaniem oordeel vellen over de prijswinnaar(s) en dit gebrek aan eenstemmigheid wordt als officieel standpunt vermeld. 12 De prijs is een gouden erepenning, een driejarig (reis)stipendium voor kunsthistorisch onderzoek in landen rondom de Middellandse Zee en voor een studie naar Nederlandse pleinen. Het wordt voor Staal geen (gebruikelijke) Prix de Rome reis naar Italië. De Commissie van Toezicht van de Rijksacademie ziet daarvan af in verband met de politieke situatie in Europa èn als culturele straf voor Mussolini s inval in Abessinië. Onder leiding van Prof. Van der Pluym, adjunct directeur van de Rijksacademie, wordt er een alternatieve reisroute voor Staal vastgesteld. 13 In 1936 vertrekt Staal gewapend met introductiebrieven voor de Nederlandse ambassades in de landen die hij zal bezoeken. Hij reist via Frankrijk en Spanje naar Marokko, Algerije en Tunesië en via Sicilië door naar Griekenland. Via Hongarije, Oostenrijk en Duitsland keert hij terug naar Nederland. 11 Van de proefkamp-ontwerpen zijn geen stukken in het archief Staal aanwezig. 12 Zie het dossier over Staal en de Prix de Rome in het Archief van de Rijksacademie van Beeldende Kunsten, [1989] inv. nr. 581, Rijkarchief Provincie Noord Holland, Haarlem. 13 Staal zal later een grafmonument met Griekse decoratie voor Prof. van der Pluym ontwerpen. 5

6 In 1937 en 1938 blijft Staal in Nederland en verricht de Prix de Rome studie naar pleinen, ontwerpt een nieuw raadhuis voor Huizen en werkt met zijn vader aan verschillende projecten. Van hun samenwerking is het ontwerp voor een nieuw raadhuis voor het Frederiksplein te Amsterdam het meest bekend. Van de 225 inzendingen wordt het ontwerp van vader en zoon Staal, samen met dat van drie anderen, bekroond en worden de winnaars uitgenodigd hun ontwerp verder uit te werken. Ze vallen niet opnieuw in de prijzen en geen enkel ontwerp wordt gerealiseerd. 14 In 1939 vertrekt Staal opnieuw voor een grote studiereis naar Noord Afrika en het Midden Oosten. Omdat de politieke situatie in Europa dan al erg onzeker is stellen de Commissie van Toezicht van de Rijksacademie en het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschap een ruime reisroute op zodat Staal voldoende vrijheid heeft om te reizen naar gelang de omstandigheden. Hij vertrekt naar Egypte en reist vanaf Alexandrië per motor 1800 km zuidwaarts naar de 2 e Nijl Cataract bij Wadi Haifa op de grens van Soedan en weer terug. Rijdt dan, nog steeds op de motor, dwars door de Sinaïwoestijn naar Palestina, verder door Libanon en Beiroet en vandaar naar Syrië en Damascus. Als blijkt dat de omstandigheden in Klein Azië te ongunstig zijn om daar rond te reizen, vertrekt hij vanuit Noord Syrië via Cyprus naar Griekenland. Daar in september 1939 aangekomen is in Europa inmiddels de Tweede Wereldoorlog uitgebroken en moet hij tot zijn groot verdriet terug naar Nederland. Toch heeft hij nog veel in Griekenland kunnen zien, niet altijd zonder gevaar omdat men hem, al tekenend en fotograferend, regelmatig voor een spion houdt. Ik rijd driemaal de weg, die ik moet inslaan om Luxor te bereiken, voorbij. Maar ik kan ook niet aannemen dat zooiets slechts een weg zou zijn. Tot mijn ontzetting blijkt het echter wel degelijk de weg te zijn, een lijdens-weg, die ik mijn leven lang niet vergeten zal! Een kronkelende dijk, nog ondoorgrondelijker van loop dan Holland s kerende dijken, slingert zich in de laaiende zon moedeloos door het landschap. Gaten, voren, een dikke laag stof. Na een uur heb ik al geen oogen meer om iets rondom mij te zien, alleen de gaten en kuilen in, en de kameelen, ezels en fallachen òp het pad. De riemen houden nauwelijks de denderende, wegschokkende koffers achterop, hoewel ik de banden behoorlijk leeg liet loopen. In een mulle bocht wordt ik door een voorbij hollende wagen geraakt. Een der koffers ploft in het zand. Met groote moeite bevestig ik de gevallene weer met de eindjes gebroken riem, die ik in het volgende dorp aan elkaar zal laten naaien. Al gauw breekt er weer een riem en weer sleurt er een koffer door het zand. Het geval wordt zoo goed en zoo kwaad als het kan vastgeprutst. Het zweet gutst langs mij neer, het is meer dan 100 Fahrenheit, om dol van te worden. Tot overmaat van ramp wordt ik bij een tolboom lang in de brandende zon opgehouden, door een soldaat, die mij ondervraagt en mijn papieren onderzoekt. Als hij op zijn gemak aan de bagage wil beginnen raak ik door het dolle heen en geef gas. [ ] Ik sleep mij van kilometer tot kilometer verder, soms wezenloos met het hoofd op het stuur, dan weer sta ik stil in de schaduw van een muurtje, een spaarzame palmstam, angstig aangestaard door fellachen. Zoo kan ik het niet lang meer volhouden. Mijn thermometer wijst 47 Celsius. Hemel, dat is Egypte! uit: Onder de gouden zon van het morgenland, p Het zal nog tot de jaren tachtig van de twintigste eeuw duren voordat de Raadhuiskwestie wordt afgesloten met de bouw van de Stopera op het Waterlooplein. 6

7 Egypte 1939 (aanvraagnr. f 62) Voorjaar 1940 keert Staal terug in Nederland. Zijn reisimpressies: teksten, tekeningen en foto s worden gepubliceerd in Elsevier, De Telegraaf en in De Koplamp, een tijdschrift voor motorrijders. Twee reisverslagen uit 1936 worden in De 8 en Opbouw geplaatst. Door de breuk van Staal met De 8 worden zijn reisverslagen uit 1939 niet meer in hun blad gepubliceerd. Hij laat ze in boekvorm uitgeven onder de titels Onder de gouden zon van het morgenland, een reis door Egypte, Palestina en Syrië en Hellas, een reis door Griekenland. 15 De boeken zijn rijk geïllustreerd met schetsen en vooral met foto s die Staal met zijn Leica maakt, niet alleen van de kunstschatten maar ook van het dagelijks leven in de Oriënt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkt Staal in 1941 samen met H.A. Maaskant aan de openbare prijsvraag voor een stedebouwkundig ontwerp voor het platgebombardeerde Hofplein en Blaak in Rotterdam. Geen van de 80 inzendingen wordt bekroond en voor uitvoering voorgedragen. 16 In 1943 krijgt het Amsterdamse architectenbureau Zanstra, Giesen & Sijmons van Van Amstels Bouwvereniging, een conglomeraat van bouwondernemers, de opdracht een plan te ontwerpen voor de naoorlogse Amsterdamse woningvoorziening. Bijna alle leden van de voormalige Groep 32, waaronder Staal, worden bij de opdracht betrokken. Ze ontwikkelen een plan voor een paar duizend woningen en stellen een boek samen over woning- en stedebouw dat een standaardwerk op dit gebied moet worden. Het resultaat is Bouwen van woning tot stad Onder de gouden zon van het morgenland, een reis door Egypte, Palestina en Syrië, Amsterdam 1940; Hellas, een reis door Griekenland, Amsterdam Initiatiefnemer tot de prijsvraag was het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten, dat onder NSB leiding stond. Over Staals activiteiten tijdens de oorlog zijn (nog) onduidelijkheden. Zie o.a. Bosma p. 13 en NAi: Archief van de Bond van Nederlandse Architecten, aanvraagnummer: BNAR Zanstra, Giesen & Sijmons, Ir. A. Boeken, Auke Komter, Arthur Staal, S. van Woerden, Bouwen van woning tot stad, Amsterdam

8 Na de oorlog gaat Staals carrière echt van start met grote woningbouwprojecten in het kader van de wederopbouw van Velsen/IJmuiden, de uitbreidingen voor het westelijk deel van Amsterdam, twee woningbouwprojecten in Utrecht en de uitbreidingen van Amstelveen en Amsterdam Osdorp. 18 Naast de grote wederopbouwprojecten en kleinschaliger woningbouw voor corporaties richt Staal zich op de particuliere bouwmarkt. Hij ontwerpt 58 kantoor- en bedrijfspanden, waaronder 19 kantoren (nieuw- en verbouw) voor de Amrobank of zijn voorgangers de Amsterdamsche Bank en de Rotterdamsche Bank. Ook is de Koninklijke Shell een grote opdrachtgever met diverse laboratoria, kantoren en een bedrijfsrestaurant aan het IJ in Amsterdam Noord. Behalve de hierboven genoemde activiteiten richt Staal zich op een veelheid van ontwerpen, variërend van motels gecombineerd met benzinestations (een naoorlogse noviteit), theater- en horecaaccomodaties, ontwerpen voor tentoonstellingen en beurzen, clubhuizen voor (roei)sportverenigingen tot Koninkrijkszalen voor Jehovah s Getuigen. Van de 36 particuliere woonhuizen die Staal ontwerpt en (ver)bouwt staan er relatief veel in Zandvoort. Hier laat Staal, in 1946 getrouwd met Quita Pronk, een bungalow bouwen naar ontwerp van C. Wegener Sleeswijk. Het gezin verblijft afwisselend in Zandvoort en in het huis met atelier aan de Lijnbaansgracht in Amsterdam. Vanaf zijn eerste ontwerpen begin jaren dertig tot ongeveer begin jaren zeventig is er veel aandacht voor het werk van Staal in vaktijdschriften zoals De 8 en Opbouw en na de oorlog het Bouwkundig Weekblad en Forum, Van dit laatste maandblad is hij redacteur van 1951 tot Zelf publiceert Staal veel in bovengenoemde tijdschriften maar ook in dag- en weekbladen. Hij schrijft en bij zijn eigen projecten en levert commentaar op het werk en de ideeën van collegae. In de jaren vijftig is Staal lid van Raad voor de Woningbouw, de Schoonheidscommissie in Haarlem en bestuurslid van de Commissie voor de Oude Stad in Amsterdam. In 1979 draagt Staal zijn bureau in Amsterdam over aan zijn compagnon Ben Smit. 19 Daarna werkt hij nog mee met de renovatie van de woningen die zijn vader in 1924 in de Watergraafsmeer in Amsterdam bouwde. 20 Zijn laatste ontwerpen betreffen de inrichting van het Museumplein te Amsterdam waarvoor NRC Handelsblad in 1988 een prijsvraag uitschrijft. Op 5 december 1993 sterft Arthur Staal op de leeftijd van 86 jaar in zijn woonplaats Amsterdam In totaal ontwerpt Staal 37 (sociale) woningbouwprojecten, niet alle ontwerpen zijn gerealiseerd. 19 Het architectenbureau A.Staal BV is altijd klein gebleven met zo n 4 à 5 medewerkers. 20 Woningen aan de Pythagorasstraat hoek Copernicusstraat in opdracht van de Woningbouwvereniging Ons Huis. 8

9 II HET ARCHIEF ACQUISITIE Het archief van Arthur Staal is gedurende een tiental jaren in delen naar het Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst (NDB) in Amsterdam (de voorganger van het NAi) en vanaf 1992 naar het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) in Rotterdam overgebracht. In 1976 heeft Staal een cassette met circa 175 schetsen, gemaakt tijdens zijn Prix de Rome studiereizen naar landen rond de Middellandse Zee en het Nabije Oosten, met bijbehorende correspondentie en een aantal vooroorlogse ontwerpen, aan het NDB geschonken. In 1983 zijn project- en niet-projectgebonden ontwerpen, tekeningen en foto s overgedragen, gevolgd door het bureau-archief dat Staal in 1992, een jaar voor zijn overlijden, aan het NAi heeft geschonken. In 1998 heeft zijn weduwe, mevrouw Quita Staal-Pronk, archiefmateriaal, voor het merendeel van persoonlijke aard, zoals foto s gemaakt tijdens de Prix de Rome reizen, vrij (teken)werk en correspondentie, overgedragen. INHOUD Het archief Staal bestaat voor het overgrote deel uit projectdossiers met ontwerp- en werktekeningen, bestekken, correspondentie en documentatiemateriaal. Een groot deel van de gerealiseerde projecten is ook door middel van foto s gedocumenteerd. Van vier ontwerpen is tevens een maquette bij het NAi aanwezig. Het niet-projectgebonden materiaal bestaat uit schetsen en foto s van de diverse Prix de Rome reizen; vrij werk zoals (portret)tekeningen, ontwerpen voor affiches, boek- en tijdschriftomslagen; correspondentie met diverse architecten; stukken inzake lidmaatschappen en commissiewerk; artikelen van Staal met op eigen werk, dat van anderen en bouwkunst in het algemeen; verzameld materiaal over architectuur en architecten. Daarnaast bevat het archief nagelaten stukken van zijn vader, de architect J.F. Staal. Meer archief van J.F. Staal berust in het conglomeraat archieven- Staal (code STAX) in de collectie van het NAi. Deze archieven zijn nu (2001) nog uitsluitend door een plaatsingslijst toegankelijk. In dit conglomeraat bevindt zich ook archief van A.J. Kropholler (de schoonvader van J.F Staal) en van Margaret Staal- Kropholler (N.B. echtgenote van J.F. Staal, maar niet de moeder van A. Staal). BEWERKING Vóór de verhuizing van het NAi naar Rotterdam is in 1992 een plaatsingslijst gemaakt van het materiaal dat midden jaren zeventig en begin tachtig was binnengekomen, zoals de reisschetsen en de vooroorlogse (presentatie)tekeningen. Na de overdracht van het bureau-archief is in 1992 een lijst gemaakt van de (summiere) projectgegevens uit een meegekomen klapper. In 1999 is door de vorige archiefbewerker, Johan Jacobs, het bureau-archief omgepakt, geordend en in een voorlopige inventaris beschreven. Ook heeft hij eind 1998 met mevrouw Staal een selectie gemaakt uit het persoonlijke archief van Staal dat door haar is geschonken en heeft hij een plaatsingslijst van het materiaal gemaakt. 9

10 De ompakking van het bureau-archief dat oorspronkelijk in kisten, kokers en onverpakt was binnengekomen resulteerde in: 102 rollendozen waarin 378 rollen tekeningen. Het aantal tekeningen per rol uiteenlopend van schets tot detailtekening varieert van circa 3 tot circa 30 tekeningen. Daarnaast zijn er circa 225 archiefdozen en 20 platte dozen met projectgebonden materiaal zoals projectadministratie en -correspondentie, tekeningafdrukken, documentatie, correspondentie van persoonlijke aard en vrij werk. Tot slot zijn er circa 50 portefeuilles van diverse afmetingen met ontwerp- en presentatietekeningen. Het archief beslaat zo n 75 strekkende meter. Een toegang op het bureau-archief van Staal was de voornoemde bureauklapper (aanvraagnr. d 64). Hierin staan de namen van de opdrachtgevers en/of het project, het jaartal en soms de locatie alfabetisch op systeemkaartjes vermeld, waarbij is aangegeven in welke kokers of kist het werk zich bevond. De opgegeven datering in de klapper is niet altijd correct zoals bij de beschrijvingen van het materiaal bleek, ook is het aantal ontwerpen onvolledig: van de vooroorlogse projecten zijn er slechts zeven vermeld. De overige vooroorlogse werken staan op een naderhand door Staal opgestelde, in het archief aangetroffen chronologische werkenlijst vanaf 1929 tot 1948 (aanvraagnummer d 63). Staal hanteerde geen werkenlijst met bijbehorende nummering. In plaats van een werknummer staan locatie en opdrachtgever op de tekeningen vermeld, meestal hebben de tekeningen een volgnummer (soms hetzelfde) binnen een project gekregen. Niet altijd is de aanduiding van het project, zoals locatie, opdrachtgever of de naam van het (deel)plan zorgvuldig. Dit ligt, behalve aan de gebrekkige bureau-administratie in een aantal gevallen ook aan het feit dat de afbakening van een bouwlocatie bij grote projecten aanvankelijk niet altijd even duidelijk was, soms kregen projecten tijdens de bouw een andere opdrachtgever/eigenaar of zelfs een andere (straat)naam. Van een aantal projecten zijn slechts een paar tekeningen aanwezig; niet duidelijk is of de ontwerpactiviteiten zijn stilgelegd of de tekeningen verloren zijn gegaan. Het kleine bureau Staal besteedde bij grote opdrachten regelmatig tekenwerk uit. Dit kan een reden zijn voor het ontbreken van tekeningen. Niet alle ontwerpen zijn gerealiseerd, van een aantal is het onduidelijk of ze uitgevoerd zijn. De eigentijdse administratie is op dat punt onduidelijk. Opvallend is dat stukken die betrekking hebben op de opleiding en studie van Staal alsmede de organisatie en administratie van zijn architectenbureau schaars in het archief zijn vertegenwoordigd. Van het tweetal HBO opdrachten op de chronologische werkenlijst zijn geen stukken meer aanwezig, omwille van het overzicht zijn ze wel genoemd bij de projectdossiers. Het archiefmateriaal is in onderstaande categorieën verdeeld: I II III IV V bijlage beroepspraktijk Prix de Rome vrij werk beroepsgerelateerde stukken en publicaties nalatenschap J.F. Staal bibliografie ad. I Onder beroepspraktijk vallen de (schaarse) stukken over de organisatie van het architectenbureau A. Staal BV; de projectdossiers met ontwerpen, geschreven stukken, foto s en documentatie; en de opgave van ontwerpen waarvan geen stukken (meer) in het archief aanwezig zijn. ad. II Onder Prix de Rome is al het materiaal opgenomen dat met deze prijs en reizen samenhangt. Te weten: reisbrieven en (persoonlijke) correspondentie, manuscripten en 10

11 artikelen met concepten; reisschetsen; tekeningen en plattegronden van (Nederlandse) pleinen, reiskaarten en -gidsen en de reisfoto s. ad. III Onder vrij werk zijn alle stukken opgenomen die betrekking hebben op niet-projectgebonden ontwerpen, schetsen en tekenwerk. ad. IV Onder beroepsgerelateerde stukken en publicaties zijn stukken van verscheidene aard in chronologische volgorde beschreven. Ze zijn niet nader onderverdeeld in sub-hoofdstukken omdat dat een schijn van systematiek zou geven die de archiefvorming bij Staal thuis niet kenmerkte. Alle stukken zijn door Staal gevormd, ontvangen of verzameld. Het gaat om: correspondentie personalia stukken betreffende (deelname aan) commissies e.d. manuscripten en eigen publicaties publicaties van anderen over eigen werk stukken over (werk van) anderen ad. V Onder nalatenschap J.F. Staal zijn alle aan J.F. Staal gerelateerde stukken opgenomen die in het archief van A. Staal zijn aangetroffen. Het betreft correspondentie; ontwerpen en daarbij behorende stukken; artikelen van en over J.F. Staal; foto s van zijn werk. ad. bijlage De bijlage bevat een lijst met publicaties van Staal over zijn eigen werk en het werk van derden en een lijst met publicaties van anderen over het werk van Staal. SELECTIE In het archief is niet geselecteerd tot vernietiging. Wel heeft Staal zelf met het oog op een dergelijke selectie aangegeven welke projecten hij voor blijvende bewaring in aanmerking vond komen. Zijn criteria en overwegingen zijn niet bekend. Zijn selectie (N.B. tot bewaring) zijn bij de beschrijvingen van de projecten aangegeven door middel van een asterix (*). 11

12 AANWIJZIGINGEN VOOR HET GEBRUIK -Vanwege het ontbreken van werknummers zijn de projectdossiers in deze inventaris chronologisch geordend. Bij latere verbouwingen of uitbreidingen wordt verwezen naar het (jaartal van het) vroegere bouwdossier. -Bij de datering van een project is de vroegste en laatste datum aangehouden zoals op de tekeningen staat aangegeven. In een enkel geval is het ontwerp- en bouwproces echter pas jaren later afgerond. De datering in de projectbeschrijving geldt dus uitsluitend voor het aanwezige archiefmateriaal. -Op een naderhand door Staal opgestelde, onvolledige en min of meer chronologische werkenlijst vanaf 1929 tot 1948 (aanvraagnummer d 63) heeft Staal zijn projecten, in navolging van zijn vader, een opusnummer gegeven. Hierbij maakte hij geen onderscheid tussen zijn architectonische ontwerpen, Prix de Rome reizen en andere activiteiten. Het gevolg is dat bij de projectbeschrijvingen opusnummers ontbreken omdat deze zijn beschreven in een ander deel van de inventaris. Omdat de datering van bovengenoemde werkenlijst, zoals bij de bewerking van de stukken bleek, niet altijd correct is, is het mogelijk dat de opusnummers in chronologie afwijken. De ongedateerde projecten van deze werkenlijst blijken na onderzoek gedateerd te kunnen worden tussen 1948 en Hiervan zijn op bovengenoemde lijst alleen de nummers van de bestekken vermeld. -De beschrijving van de projecten waarvan geen stukken meer aanwezig zijn is noodgedwongen zeer beperkt en gebaseerd op de summiere werkenlijst die naderhand door Staal is opgesteld. -De oorspronkelijke ordening van de stukken voor zover door Staal aangebracht is zoveel mogelijk gehandhaafd. Dit betekent dat soms materiaal van uiteenlopende aard in één omslag zit. -Bij de foto s van de projecten staan de namen van de fotografen tussen haakjes aangegeven. nn staat voor fotograaf onbekend. Dit is veelal bij de kiekjes het geval. -Omwille van de volledigheid en het oeuvre-overzicht zijn bij de projectdossiers ook de projectbeschrijvingen opgenomen waarvan geen stukken in het archief (meer) aanwezig zijn. Duck Zandbergen NAi

13 III GERAADPLEEGDE LITERATUUR 21 M. Bock, e.a. Van het Nieuwe Bouwen naar een Nieuwe Architectuur, Den Haag, 1983 K. Bosma, e.a. Een geruisloze doorbraak. De geschiedenis van architectuur en stedebouw tijdens de bezetting en de wederopbouw van Nederland, Rotterdam, 1995 H. Fuchs, Nieuw IJmuiden, Wonen tussen duinen en Noordzeekanaal, Haarlem, 1997 Groep 32. Herinneringen aan de roemruchte Groep 32, faculteit bouwkunde T.U. Delft, 1998 R. Mens, e.a. Le Corbusier in Nederland. Utrecht, 1985 F. Ottenhof, Goedkope arbeiderswoningen (1936) Amsterdam, 1981 B. Rebel, Het nieuwe bouwen, Assen, 1983 J. Schilt, e.a. Genootschap Architectura et Amicitia, , Rotterdam, 1992 J. van der Werf, Uitgesproken talent. De geschiedenis van de Prix de Rome voor Schone Bouwkunst, Rotterdam, 1990 Zanstra, e.a. Bouwen van woning tot stad, Amsterdam, 1946 Krantenartikelen en tijdschriften (zie bijlage) 21 Deze literatuur is aanwezig in de bibliotheek van het NAi 13

14 INVENTARIS I Beroepspraktijk 15 Organisatie en administratie bureau 15 Projectdossiers 18 II Prix de Rome 122 Geschreven stukken 122 Ontwerptekeningen 126 Reisschetsen en plattegronden 127 Reisfoto s 136 III Vrij werk 138 IV Beroepsgerelateerde stukken en publicaties 141 V Nalatenschap J.F. Staal 150 Ontwerpen 150 Publicaties 152 Foto s 155 Overige stukken 157 bijlage Bibliografie 159 Publicaties van Staal 159 Publicaties van derden over 163 het werk van Staal 14

15 I BEROEPSPRAKTIJK 1. ORGANISATIE EN ADMINISTRATIE BUREAU Kladboekje met opgave van materiaalprijzen, door Staal genoteerd, , 1 deel documenten Aanvraagnummers geschreven stukken: a 43 Kasboeken, , 7 delen documenten Aanvraagnummers geschreven stukken: a 43 geschreven stukken: a , 4 delen; , 1 deel; 1952, 1 deel; , 1 deel Agenda, 1946, 2 delen documenten Aanvraagnummers geschreven stukken: a 43 Opmetingen panden Lijnbaansgracht te Amsterdam (woonhuis en atelier Staal) 1957 documenten Aanvraagnummers geschreven stukken: a

16 Stukken betreffende de vordering van C. de Jong op Architectenbureau A. Staal in verband met werkzaamheden voor Dorr Oliver, geschreven stukken: a 205 Lijst van opdrachtgevers met vermelding van ontvangen betalingen, geschreven stukken: d 41 Overdruk Nederlandse Staatscourant nr. 87, 6 mei 1966 betreffende de oprichting van de naamloze vennootschap: Architectenbureau Arthur Staal N.V geschreven stukken: d 60 Overeenkomst betreffende de verkoop van aandelen van de naamloze vennootschap Architectenbureau Arthur Staal N.V. aan Dhr. B. Smit, afschrift, 1979 geschreven stukken: d 61 16

17 Correspondentie betreffende de overdracht van Architectenbureau A. Staal N.V., geschreven stukken: d 62 Lijst van werken, naderhand opgesteld door Staal, z.j. geschreven stukken: d 63 Stukken betreffende bureau-medewerker H. Reinbergen, z.j. documenten aanvraagnummers geschreven stukken: a 205 geschreven stukken: a 205 architectuurschetsen (waarschijnlijk van de hand van Reinbergen), 3 ansichtkaarten en 2 pasfoto s Alfabetische klapper met opgave van (uitgevoerde) projecten geschreven stukken: d 64 17

18 2. PROJECTDOSSIERS N.B. 1. Projecten geselecteerd door A. Staal voor blijvende bewaring zijn met een asterix * gemerkt. Zie de inleiding: Selectie 2. Bij de datering van een project is de vroegste en laatste datum aangehouden zoals op de tekeningen staat aangegeven. In een enkel geval is het ontwerp- en bouwproces echter pas jaren later afgerond. De datering in de projectbeschrijving geldt dus uitsluitend voor het aanwezige archiefmateriaal Ontwerpschets van een aula op een begraafplaats tekeningen: t Monument De Jong met H. Lammers (opus 1) tekeningen: t 8 tekeningen: t 8 2 tekeningen op karton 1930 Woning en onderstuk voor Waal, Voetboogstraat 6, 8 te Amsterdam (opus 2) tekeningen: a 175 tekeningen: a 175 Revisietekening gevel garage Keldermans 1930 Badhuis, studie-opdracht Hooger Bouwkunst Onderricht (HBO) (opus 3) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 18

19 1931 Huis op de Kaag, studie-opdracht Hooger Bouwkunst Onderricht (HBO) (opus 4) geen tekeningen of andere stukken aanwezig documentatie: De 8 en Opbouw 1934 nr. 26, p Warenhuis, prijsvraag Vereniging Bouwkunst en Vriendschap ontwerp onder motto: aa 32 (opus 5) tekeningen: t 6 documentatie: J. Duiker, De studieprijsvragen van de Vereniging Bouwkunst en Vriendschap in De 8 en Opbouw 1932, p tekeningen: t 6 6 tekeningen op karton 1932 Tennishuisje in Amsterdam (opus 6) tekeningen: t 37 tekeningen: t 37 1 tekening met opschrift sporthuisje van hout op betonvloer 19

20 1932 Woonhuis voor Dhr.J.W.A. Mulder, Pauwlaan te Heemstede (opus 7) n.g. tekeningen: t 17; r 100 documentatie: A. Boeken, Woonhuis te Heemstede in De 8 en Opbouw 1932, p. 126 Afgekeurd door de schoonheidscommissie te Heemstede in De 8 en Opbouw 1932, p (over A. Boeken, A. Staal en H. Zwiers) algemeen: Het ontwerp is afgekeurd door de schoonheidscommissie ter plaatse. Men eiste een steile kap op de woning omdat het platte dak niet zou harmoniëren met de andere woningen in de straat. tekeningen: t 17 1 tekening op karton r tekeningafdrukken 1932 Woonhuis voor een architect, prijsvraag Genootschap Architectura et Amicitia (opus 8) tekeningen t 38 documentatie d 43 Bouwkundig Weekblad 1932, p. 193 algemeen: Het ontwerp van A. Staal werd samen met dat van 9 architecten uitverkoren. De prijs was de publicatie in Bouwkundig Weekblad, juni 1932 tekeningen t 38 1 afdruk op karton documentatie: d 43 gepubliceerde ontwerp- en situatieschets 20

21 1932 Modemagazijn Gerard Worm N.V, Gravendwarsstraat hoek Keizersstraat te Den Helder (opus 9) met Piet Worm foto s: f 54 geschreven stukken d 65 documentatie: d 43 Groep 32, faculteit bouwkunde T.U. Delft 1998, p. 141 algemeen De adviescommissie in Den Helder had bezwaren tegen het ontwerp; het ontwerp werd diverse keren aangepast (zie Groep 32) foto s: f 54 7 foto s van exterieur en interieur (nn) geschreven stukken d 65 bouwvergunning, 1933 documentatie: d 43 5 afbeeldingen, 1 bestektekening uit De 8 en Opbouw 1933, p Jeugdherberg De Zevensprong, Spreeuwendijk te Petten voorlopig ontwerp (opus 11) n.g. met Piet Worm documenten aanvraagnummers tekeningen: t 14 documentatie: d 56 De 8 en Opbouw, 1935, p tekeningen: t 14 1 tekening documentatie: d 56 2 plattegronden, afdrukken (waarschijnlijk voorontwerp) A. Staal en P. Worm, Jeugdherberg De Zevensprong te Petten in De Jonge Gids 1932, p

22 1932 Ontwerp voor een jeugdherberg, prijsvraag Genootschap Architectura et Amicitia, ontwerp onder motto: nr bekroond met 1 e prijs (opus 10) met Piet Worm tekeningen: t 16 documentatie: d 43 Bouwkundig Weekblad 1932, p. 441 A. Staal, Jeugdherbergen in De 8 en Opbouw 1935, p Groep 32, T.U. Delft 1998, p. 24 algemeen: Voor deze prijsvraag worden 105 plannen ingestuurd en op 12 februari 1932 tentoongesteld. De jury bestaat uit A. Boeken, H.T. Zwiers en P. Zanstra. De prijs is de publicatie van het winnende ontwerp tekeningen: t 16 3 bestektekeningen op karton, afdruk d 43 5 afdrukken van ontwerp- en bestektekeningen en situatieschets 1933 Luchthavenstation, prijsvraag Vereniging Bouwkunst en Vriendschap (opus 12) tekeningen: t 7 documentatie: De 8 en Opbouw 1933, p tekeningen: t 7 3 tekeningen op karton 1933 Verbouwing winkel, Merwedeplein te Amsterdam (opus 13) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 22

23 1933 Sportterrein met gebouwen voor Amsterdam West, prijsvraag Architectura et Amicitia, ontwerp onder motto 8 (opus 14) tekeningen: t 3 documentatie: d 43 Bouwkundig Weekblad 1934, p , 53, 79 De 8 en Opbouw 1935, p. 48 algemeen: Er werden slechts 3 plannen ingezonden waarvan 1 ongeldig. De jury bestond uit P. Vorkink, A.R. Hulshoff en S. van Ravesteyn. A. Staal won de eerste prijs bestaande uit een geldbedrag van ƒ 200,- tekeningen: t 3 4 tekeningen op karton documentatie: d 43 3 afbeeldingen van ontwerp- en perspectieftekening 1933 Passantenhotel, prijsvraag Genootschap Architectura et Amicitia, ontwerp onder motto 2055 m3, bekroond met 1 e prijs (opus 15) tekeningen t 39 documentatie d 43 Bouwkundig Weekblad 1934, p. 37 tekeningen t 39 ontwerptekening documentatie d 43 2 afdrukken van ontwerptekening, situatieschets en plattegrond 1934 Woonhuis voor Dhr. v. Tilburg, Julianastraat te Waalwijk (opus 16) n.g. met G.H.M. Holt geen tekeningen of andere stukken aanwezig 23

24 1934 Goedkope arbeiderswoningen, prijsvraag van de gemeente Amsterdam, ontwerp onder motto &, met G.H.M.Holt en S. v. Woerden (opus 17) tekeningen: t 10, t 40 foto s: f 82 documentatie: Bouwkundig Weekblad 1935, p. 473 De 8 en Opbouw 1935, p. 287 F. Ottenhof, Goedkope Arbeiderswoningen, Rotterdam 1936 maquette: MAQV 611 (zie abeelding op linkerpagina) algemeen: De goedkope arbeiderswoningen passen in het Algemeen Uitbreidings Plan voor Amsterdam van Van Eesteren. Bij de 92 inzendingen is er niet een die door de jury met de hoofdprijs van ƒ 3.000,- wordt bekroond. 3 architectencombinaties waaronder Staal c.s. ontvangen een premie van ƒ 400,- voor het ontwerp, hoewel hun ontwerp als minder functioneel wordt beschouwd. De waardering geldt voornamelijk de architectonische aspecten ervan. Zie ook archief Holt, inv. nrs. 272 A.AM; 377A.AM 16A. AM tekeningen: t 10 6 tekeningen op kartons en hout (1) t 40 1 afdruk van een isometrische projectie foto s: f 82 6 foto s van de maquette (Vorwalt foto, nn) 1 foto van de plattegrond (nn) 1934 Café-restaurant Boulevard Fauvage, Piet Heinstraat te Zandvoort (opus 18) met G.H.M. Holt geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1935 Kantoor Van Leer (opus 20) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 24

25 1934, 1937 Ontwerp voor hoogbouw, plan Lek, Weteringschans te Amsterdam* met J.F. Staal (opus 26 en 28) tekeningen: r 2 algemeen: Deze tweede wolkenkrabber van J.F. Staal (de eerste was aan het Daniël Willinkplein, nu Victorieplein) was gepland op het terrein van Dhr. Lek aan de Weteringschans, bekend als Plan Lek. Opus 28 is volgens opgave het definitieve Plan Lek: tekeningen of andere stukken daarvan ontbreken. tekeningen: r 2 3 blauwdrukken met de kadastrale kaart van de omgeving van het Rijksmuseum. 15 tekeningen met de bouwing voor de percelen 28 en 28a (1934) en een serie uit Op deze ontwerpen staat de naam van J.F. Staal 1935 Woonhuis voor Dhr. Dippel te Eindhoven; prijsvraag, (opus 21) n.g. documentatie: De 8 en Opbouw, 1938, p Schouwburg te Arnhem, prijsvraag, (opus 22) met S. van Woerden. Zie archief Van Woerden: kenmerk: Woer: inv.nr. k.2 geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1935 Begraafplaats met aula; proefkamp Prix de Rome (opus 23) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 25

26 1935 Kunsthuis, verenigingsgebouw voor kunstschilders; eindkamp Prix de Rome ontwerp onder motto loge 12, bekroond met de Prix de Rome voor Schone Bouwkunst (opus 24) tekeningen: t 9.2, r 361 documentatie: De 8 en Opbouw 1935, p. 273 Bouwkundig Weekblad 1936, p. 94 De jury kon geen unaniem oordeel vellen; dit gebrek aan eenstemmigheid werd als officiëel jury-standpunt vermeld. De prijs was een gouden erepenning en een 3 jarig stipendium voor kunsthistorisch onderzoek in de landen rondom de Middellandse Zee Zie ook het dossier over A. Staal en de Prix de Rome in Archief van de Rijksacademie van Beeldende Kunsten, [1989] Rijksarchief Provincie Noord Holland, Haarlem, inv. nr. 581 tekeningen: t tekeningen op karton r ontwerptekeningen (calque) 12 ontwerp- en perspectieftekeningen, plattegronden (afdrukken) 1935 Parkeergarage met winkels, Beethovenstraat hoek Stadionweg te Amsterdam (opus 25) n.g. met J.F. Staal tekeningen: r 97 algemeen: Zie ook archief J.F. Staal, kenmerk: STAX, inv. nr. pf ; ; tekeningen: r 97 1 bestektekening 26

27 [1937] Herenhuis Crost (nadere identificatie ontbreekt) tekeningen: r 4 tekeningen: r 4 14 schetsen van diverse gevelontwerpen en plattegronden 1937 Raadhuis, Frederiksplein, prijsvraag van de Gemeente Amsterdam* ontwerp onder motto anafkh (opus 29) met J.F. Staal tekeningen: t 19, r 5 geschreven stukken: a 206 foto s: f 75 documentatie: A. en J.F. Staal, Raadhuis voor Amsterdam, prijsvraagontwerp in Bouwkundig Weekblad 1937, p. 94; B.W. 1939, p ; B.W p De 8 en Opbouw, 1940, p ; 8 en O 1942, p. 104, 109, Ir. S.J. van Embden, Samenspraak der architecten in Bouw 1946, p. 17 B. Rebel, Het nieuwe bouwen, Assen 1983, p. 252 ev. Groep 32, faculteit bouwkunde, T.U. Delft 1998, p. 157 ev. M. Bock, Van het Nieuwe Bouwen naar een Nieuwe Architectuur, Den Haag 1983, p algemeen: Uit de 225 inzendingen wordt dit ontwerp, samen met dat van 3 anderen uitverkoren om te worden uitgewerkt. Staal cs. ontwerp valt in de tweede ronde af. Geen enkel ontwerp is (ooit) uitgevoerd. De hele stadhuiskwestie eindigt met de bouw van de Stopera in Zie ook archief J.F. Staal, kenmerk STAX: k 21 tekeningen: t presentatie- en geveltekeningen, plattegronden en doorsneden met afdrukken r 5 3 afdrukken, 1 perspectieftekening vanaf de Singelgracht (calque) geschreven stukken: a 206 fotokopieën van de ontwerptekeningen en de maquette van het raadhuis, bewaard in het Gemeente-archief Amsterdam; correspondentie, krantenartikelen nav. een nieuwe raadhuisprijsvraag in 1961 foto s f 75 3 foto s van maquette van J.F. Staal (J.J. d Oliveira, nn) 1 foto van plattegrond Museumplein (nn) 27

28 1938 Verbouwing villa Van Dam te Utrecht (opus 31) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1938 Voorstel voor flats aan de Koningslaan [te Utrecht] (opus 32) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1938 Bebouwing Allebéplein te Amsterdam (opus 33) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1938 Kantoor Van Dam, Nieuwe Spiegelstraat te Amsterdam (opus 34) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1938 Verbouwing Van Dam van Isselt te Utrecht (opus 35) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1938 Tweede project voor het raadhuis te Amsterdam (opus 36) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 28

29 1938 Bibliotheek met leeszaal en conciërgewoning, prijsvraag Genootschap Architectura et Amicitia (opus 37) geen tekeningen of andere stukken aanwezig documenten documentatie: aanvraagnummers Architectura et Amicitia, ontwerpstudio 11 in Bouwkundig Weekblad 1938, p Raadhuis voor de gemeente Huizen; prijsvraag ontwerp onder motto 7 (opus 38) met Siem van Woerden documenten tekeningen: t 1 documentatie: De 8 en Opbouw 1938, p. 249 Bouwkundig Weekblad 1938, p. 311 Bouwen 1946, p. 152 ev. tekeningen: t 1 6 tekeningen op karton, deels beschadigd 1938 Plan voor Grand Theater Sluizer (opus 39) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1938 Zomerhuis voor Dhr. J.C. Brandt Corstius te Petten* (opus 40) geschreven stukken: a 26 geschreven stukken: a 26 6 bestek-, detailtekeningen, calques 29

30 1939 Schets voor het KLM bureau in de nieuwe Beurs te Rotterdam (opus 41) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1940 Ontwerp Savoy Club (opus 43) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 1940 Boerderij met theeschenkerij in het Amsterdamse Bos (in aanleg); lustrumprijsvraag Architectura et Amicitia, ontwerp onder motto farmer (opus 44) tekeningen: t 12 documentatie: Bouwkundig Weekblad 1941, p. 324, 334, 342, 346 tekeningen: t 12 8: presentatietekeningen, situatieschetsen, plattegronden op kartons 1941 Ontwerp Homobonus en kerk met omgeving, met G.H.M. Holt (opus 45) geen tekeningen of andere stukken aanwezig (zie archief G.H. M. Holt, kenmerk: Holt, inv. nr.: 240) 30

31 1941 Verbouwing Roxy cinema, Kalverstraat 224 hoek Singel te Amsterdam (opus 46) met George Staal tekeningen: r 6, r 7 geschreven stukken: a 84, a 153 algemeen: G. Staal is een broer van A. Staal Verbouwing van de entreepartij met kassa en de foyer tekeningen: r 6 5 constructietekeningen (blauwdrukken) r 7 16 ontwerp- en bestektekeningen geschreven stukken: a 84 en a 153 contract, correspondentie, nota s, aanvraag bouwvergunning, constructietekeningen, blauwdrukken, tekeningenlijst, bestek en begroting Bebouwing Hofplein en Blaak te Rotterdam*; prijsvraag onder motto Delftsche Poort met H.A. Maaskant (opus 47) Opdrachtgever: de Algemeen Gemachtigde voor de Wederopbouw tekeningen: t 9.1 foto s: f. 50 documentatie: Bouwkundig Weekblad 1942, p. 140 Groep 32, faculteit bouwkunde T.U. Delft, 1998, p. 163 ev. maquette: MAQV 11 (zie afbeelding op linkerpagina) algemeen: Het gaat om een nieuwe stedebouwkundige invulling van Hofplein en Blaak na het bombardement op Rotterdam. In het ontwerp moet een industriepaleis worden opgenomen, een locatie voor een permanente tentoonstelling van de producten van de Nederlandse industrie. tekeningen: t tekeningen op kartons, deels ernstig beschadigd foto s: f 50 5 foto s van de maquette (Spies, nn) 1 foto van de ontwerptekening (nn) 31

32 1942 Ontwerp en uitvoeringsplan van een fabriek, kantoor en opslagruimten voor N.V. Continental, Willem de Zwijgerlaan te Amsterdam (opus 48) tekeningen: r 8, r 9 geschreven stukken: a 24 tekeningen: r 8 11 werktekeningen en plattegronden met afdrukken r 9 4 bestektekeningen, deels beschadigd (calque) geschreven stukken: a 24 1 omslag met bestekken, begroting en blauwdruk goederenlift 1942 Verbouwing interieur boekhandel Scheltema & Holkema, Rokin te Amsterdam (opus 49) geschreven stukken: a 81 documentatie: A. Staal, Nieuwe boekwinkelinterieurs in Forum 1947, p Th. Wink, Drie nieuwe boekwinkelinterieurs in Forum 1947, p geschreven stukken: a 81 ontwerp- interieur- en bestektekeninge, (calque en afdrukken), verbouwingsplan winkelpui, , correspondentie, Ontwerp voor een jeugdherberg te Epe (opus 50) geen tekeningen of andere stukken aanwezig 32

33 z.j. Ontwerp pui Waterlooplein, Turfsteeg en Nieuwe Amstelstraat te Amsterdam [B.N.A. gebouw] tekeningen: t 13 tekeningen: t 13 2 tekeningen op kartons z.j. Woningbouw onder motto 493 nadere identificatie ontbreekt tekeningen: t 18.1 tekeningen: t tekeningen (1 op karton) 33

34 Studie woningbouw Groot Amsterdam, Plan 45 met Zanstra, Giesen & Sijmons Opdrachtgever: de Gemeente Amsterdam (opus 51) geschreven stukken a 165, d 16 foto s f 51 documentatie: Zanstra, Giesen & Sijmons, Ir. A. Boeken, Auke Komter, Arthur Staal, S. van Woerden, Bouwen van woning tot stad, Amsterdam 1946 Beëindigingsplan Amsterdam in Forum 7, 1946, p. 208 Bouwen van woning tot stad in Groep 32, faculteit bouwkunde T.U. Delft, 1998, p B. Rebel, Het nieuwe bouwen, Assen 1983, p. 305 ev. Bouwen van woning tot stad in Van het Nieuwe Bouwen naar een Nieuwe Architectuur, Den Haag 1983, p maquette: MAQV 144 (zie afbeelding op linkerpagina) algemeen: In 1943 richtte Van Amstels Bouwvereniging de stichting Van Woning tot Stad op. Deze stichting gaf opdracht aan het bureau Zanstra, Giesen & Symons om een plan te maken voor de na-oorlogse woningbouw in Amsterdam. Behalve een voorlopig ontwerp voor een paar duizend woningen was het ook de bedoeling een boek samen te stellen van woningbouw en stedebouw dat een standaardwerk zou moeten worden; dit is Bouwen van woning tot stad geworden geschreven stukken: a 165 Correspondentie betreffende Bouwen van d 16 Woning tot Stad, Bouwen van Woning tot Stad, plattegronden van diverse woningtypen van de architecten Göbel en De Hertog. Studie vervaardigt in opdracht van diverse bouwondernemingen. [z.j.] foto s: f foto s van de maquette van het stedebouwkundig plan (M.C.Meyboom) 1945 Ontwerp voor café-restaurant De Beurs, Damrak 33 te Amsterdam (opus 52) met G. Kiefer tekeningen: r 15 geschreven stukken: a 85 tekeningen: r 15 3 bestektekeningen, calques geschreven stukken: a 85 tekeningen, opmetingen, tekeningenlijst en 34

35 1946 Villa voor Dhr.J. de Vogel, Soerabaja, Indonesië (opus 54) tekeningen: r 103 tekeningen: r ontwerptekeningen (beschadigd) 1946 Ontwerp voor een monument te Maassluis*, prijsvraag nadere identificatie ontbreekt tekeningen: r 29 tekeningen: r 29 3 tekeningen waarvan 2 vrijstaande oorlogsmonumenten met een sculptuur van G. Brinkgreve 1946 Ontwerp voor een monument aan de Parkkade te Rotterdam* prijsvraag onder motto Hekabe tekeningen: t 4, r 32 tekeningen: t 4 3 tekeningen op kartons, deels beschadigd r 32 3 ontwerptekeningen, deels beschadigd, calques 35

36 Ontwerp voor een stedebouwkundig plan voor het centrum van Oosterbeek (Park Dennenkamp) prijsvraag onder motto vijf tekeningen: t 11 documentatie: Bouw 1947, p Bouwkundig Weekblad 1947, p algemeen: Staal maakte 2 ontwerpen. Het plan omvat o.a. een monumentaal stadhuis, kerk en sportvelden tekeningen: t 11 5 tekeningen, 1 op karton 3 tekeningen Woningen met winkels en bedrijfsruimten, urgentieplan Bos en Lommer te Amsterdam* (opus 53) Opdrachtgever: Algemene Woningbouwvereniging Amsterdam tekeningen: r 17, r 18, r 19, r 20 geschreven stukken: a 78 foto s: f 31 documentatie: A.Staal, B. Merkelbach, Na-oorlogse Amsterdamse Woningbouw in Bouwkundig Weekblad 1955, p algemeen: Het betreft 42 woningen, 2 winkels en 12 bedrijfsruimten op 7 percelen aan de Elckerlycstraat (blok t) en 30 woningen en 10 winkels op 5 percelen aan de Hoofdweg (blok s) tekeningen: r 17 heirapporten, situatietekeningen blokken t en s, detail-, betontekeningen, calques r 18 2 schetsen, 2 betontekeningen, 23 tekeningen blok t r bestek- en detailtekeningen blok s, 3 betontekeningen r 20 ontwerptekeningen: 3 calque en 1 afdruk van Woonblokken voor het Urgentieprogramma Amsterdam in opdracht van de bouwondernemers De Hertog & Rozemeyer & Koper, geschreven stukken: a 78 voorstudies, plattegronden, doorsneden, tekeningafdrukken, ingekleurd stedebouwkundig plan, bestek dd. 1950, uitslag onderzoeksbureau naar verfsoorten. foto s: f 31 5 foto s (Jan Versnel. Lood van Bennekom) 36

37 Woningbouw, plan Watervliet te Velsen-Noord (opus 55) met Siem van Woerden Opdrachtgever: Rk. Ver. Woningbouwvereniging Uitvoering: Fa. van de Putten te Haarlem tekeningen: t 20, r 36, r 37, r 38, r 39 geschreven stukken: a 45, a 87, a 88, foto s: f 24 documentatie: d 43 A. Staal, S. v. Woerden, Woningbouw te Velsen Noord, wijk Watervliet in Forum 1950, p E.F. Groosman, Enige gedachten naar aanleiding van de herbouw van Velsen in Forum 1950, p J.H. Mulder, Wederopbouw en uitbreiding van de gemeente Velsen in Forum 1950, p W. v. Tijen, Stedebouwkundige ontwikkeling van Velsen in Tijdschrift voor Volkshuisvesting en Stedebouw 1954, p. 155, 167, 196 algemeen: De 148 woningen zijn verdeeld in 32 blokken op een terrein tussen de Grote- of Koningsweg, de Schmidt van Gelderstraat en de Wijkerstraatweg tekeningen: t ontwerp, bestektekeningen r bestek- en situatietekeningen, afdrukken (in slechte staat) r 37 ca. 25 werktekeningen (ook onvoltooid) r 38 ca. 20 werktekeningen r 39 tekeningen in zeer slechte staat geschreven stukken: a 45 correspondentie (conflict met Briët en Van Tijen en Maaskant) tekeningafdrukken a 87 ontwerp-, bestek- en werktekeningen, calque, bestekken a 88 bouwvergunning foto s: f 24 1 foto (Jaap d Oliviera) documentatie: d 43 7 afbeeldingen van foto s op karton 37