Ringvakantie Kvismaren, Zweden, juli 2010

Transcriptie

1 Ringvakantie Kvismaren, Zweden, juli 2010 Vincent van der Spek

2 Inleiding Van 14 tot 31 juli was ik in het merengebied in het zuiden van Zweden, waar ik twee weken als hoofdringer heb gefungeerd voor Fågelstation Kvismaren, ca. 12 km ten zuidoosten van Örebro. Ik belandde er min of meer per toeval. Ik besloot me in te schrijven voor het eerste vogel-/ringproject dat ik op internet voorbij zou zien komen. Het enige criterium was dat het in een nieuw land moest zijn. Via Norman van Swelm verscheen op RingersNet een mail over dit project. Met het Vogeltrekstation is vervolgens afgesproken dat deze werkvakantie opgevoerd kan worden als certificering voor het verlengen van mijn ringvergunning. Methoden & plekken Kvismaren is een zowel een Natura 2000-gebied als een Ramsar-site van 780 ha. Er zijn twee meren met veel riet: Kvismaren Östra (oost) en Västra (west). Verder is er cultuurlandschap (relatief extensieve weilanden vergeleken met Nederland), wilgen- en berkenbosjes, wat dennenbos en een klein stukje natte heide. Er lopen diverse projecten. De belangrijkste zijn de standaard ringprojecten in Östra ( , ) en Västra ( , ), die al sinds de tachtiger jaren om de dag worden uitgevoerd. Hier wordt van april tot en met september met een vaste methodiek geringd. Er worden op standaardplekken iedere vangochtend resp. 24 (Västra) en 20 (Östra) 10-meternetten opgezet. Start: een half uur voor zonsopgang (in dit geval: 4.00) tot zes en een half uur daarna. De netten worden ieder uur gecontroleerd. Er wordt geen geluid gebruikt. De vangplekken staan vaak redelijk ver uit elkaar, dus verplaatsing gebeurt per fiets. De volgende gegevens van gevangen vogels worden genoteerd: - Soort - Leeftijd - Geslacht - Tijd van ringen - Vleugellengte - Vet (in 10 klassen: 0-9) - Post-juveniele rui (in 6 klassen: 0-5) - Vleugelrui (ingetekend op een apart formulier) - Staartrui (ingetekend op een apart formulier) - Gewicht Kraanvogel, adult, Kvismaren Östra, Zweden, 19 juli 2010: wegens pikgevaar richting de ogen wordt de nek vastgehouden: de greep op de foto lijkt mogelijk steviger dan ie in werkelijkheid is.

3 In het najaar (vanaf begin augustus) komt er een derde ringplek net buiten Kvismaren bij, waar met geluid gevangen wordt. Ik heb op deze plek alleen wat onderhoudswerkzaamheden gedaan, maar ik heb hier niet meer geringd. Daarnaast worden alle nestkasten in het gebied gecontroleerd en worden de jongen daarvan geringd. Er is een project met Bruine Kiekendieven waarbij nesten gezocht worden en de jongen geringd. Ik was wat laat in het seizoen: de meeste jongen vlogen al rond. Ten slotte worden Kraanvogels geteld. Er broeden in het gebied maar enkele paartjes, maar het is een relatief belangrijk gebied voor nonbreeders. s Zomers zitten er honderden exemplaren. Er is een project om landbouwschade te beperken, waarbij een weiland als gedoogzone is gecreëerd. De vogels op dit weiland worden eens per week geteld. Ik heb ze eenmaal geteld. Als er nog tijd over is, word er opportunistisch geringd, zoals in kolonies zwaluwen, jongen van incidenteel gevonden nesten of steltlopers in het moeras. Oeverzwaluw, adult, Norrbyås, Zweden, 24 juli 2010 Aantallen en soorten De aantallen bij de projecten waren laag en dat verraste me: ik ben gewend dat in moerassen juist flinke aantallen worden gevangen. Op de slechtste dag vingen we 11 nieuwe vogels, op de beste dag (slechts) 55. Zie de bijlage voor de aantallen nieuw geringde vogels tijdens mijn verblijf. Soorten die we op mijn ringstek in Nederland (Meijendel, Wassenaar) alleen in lage aantallen vangen, waren hier bijna dagelijkse kost. Zo ringde/controleerde ik tientallen Rietzangers en vingen we regelmatig Groenlingen en Geelgorzen. Diverse vangmethoden geen gesneden koek voor mij, zoals het vangen van zwaluwen in kolonies (zowel Boeren- als Oeverzwaluw), het zoeken van nestjongen van meeuwen en het vangen van steltlopers met mistnetten in een moeras was zelfs een geheel nieuwe ervaring. Eén van de hoogtepunten was de tweede poging om steltlopers te ringen. Er stonden negen dichtgeschoven mistnetten in het moeras, die voor zonsondergang opengeschoven worden. Ik had twee geluidsbronnen bij me en gokte daarbij op twee soorten die op dat moment goed vertegenwoordigd waren: Bonte Strandloper en Bosruiter. Na een moeizame eerdere sessie (1 Bosruiter) was deze avond een stuk beter: binnen anderhalf uur viste ik vier Bosruiters, twee Bonte Strandlopers en als bonus een juveniele Kokmeeuw en twee adulte Visdieven uit het net! Helaas was het niet mogelijk om vaker steltlopers te ringen: daarvoor ontbrak simpelweg de tijd: als hoofd-ringer moest ik dagelijks aanwezig zijn bij de standaardprojecten.

4 Zowel qua kleed- en leeftijddeterminatie van diverse soorten als qua vangmethoden was het een leerzaam tripje (en wat mij betreft dus een terechte certificering). Het feit dat er in het gebied voor mij geen nieuwe soorten zitten, maakte het eigenlijk juist leerzamer/zinvoller. In totaal ving ik zes nieuwe handsoorten : Kraanvogel, Dwergmeeuw (nestjong), Visdief, Oeverzwaluw en Taigaboomkruiper. Boomklever europaea betekende een nieuwe ondersoort. Tevens waren er diverse soorten die ik wel eerder had gevangen, maar waarvan ik nu vogels met voor mij nieuwe kleden ringde: Kokmeeuw (nestjong), Bosruiter (adult), Noordse Nachtegaal (juveniel), Koperwiek (juveniel), Kramsvogel (juveniel), Bonte Vliegenvanger (juveniel), Baardmannetje (juveniel), Ringmus (nestjong), Groenling (div. kleden), Geelgors (div. kleden). Lijst van geringde soorten 1. Grauwe Kiekendief Tweede broedgeval ooit voor de plek en het eerste succesvolle. Geen onbekende, want in 2008 was ik een zomer lang aan de slag voor St. Werkgroep Grauwe Kiekendief. Voor mij was erg leuk dat dit mijn eerste rietnest was: ik had eerder alleen nesten in akkers gezien. We hebben vier nestjongen geringd: drie vrouwtjes en een mannetje; de eerste ringvangsten ooit voor het gebied! Determinatie van geslacht ging op basis van iriskleur een nieuwe methode voor de locals. De adulte vogels werden dagelijks gezien. 2. Kraanvogel* Bizar! Bij de eerste poging om steltlopers te vangen, was er een merkwaardige vangst van een adulte Kraanvogel. In mijn ooghoek zag ik iets groots en grijs bewegen in een bosje. Tot mijn verbazing was het niet (weer) een das, maar een Kraanvogel. De vogel kon in het bosje niet opvliegen: ik kon m zo pakken. De verzwakte vogel bleek vier jaar eerder als jong geringd te zijn op een andere plek: 9 juli 2006 I Näs, Köping, Västmanland 59.33N 15.39E. Bij het vrijlaten rende het beest (ferm) weg. De vleugels zagen er echter puntgaaf uit en leken zeker ook niet gebroken. Wat er nu precies aan de hand was bleef onduidelijk. Max. aantal ter plaatse getelde vogels op de gedoogakker bedroeg ca Bonte Strandloper Er werden twee adulte vogels gevangen tijdens de tweede poging om steltlopers te ringen. 4. Bosruiter In totaal vijf exemplaren in twee pogingen: de eerste keer één, de tweede keer vier. Bosruiter, adult, Kvismaren Östra, Zweden, 5. Dwergmeeuw* Ook al het tweede broedgeval ooit en ook al het eerst geringde ex. ooit. Dit was op dezelfde dag als de Grauwe Kiekendieven, m.a.w.: twee nieuwe ringsoorten voor Kvismaren op één dag. Opmerkelijk aangezien het project al sinds de zestiger jaren loopt. Op mijn eerste dag

5 gingen we de pullen zoeken. Al snel zag ik twee jonge Kokmeeuwen rennen. Toen we bij de Kokmeeuwen aankwamen, vonden we ook de pullus van de Dwergmeeuw. Het beest was duidelijk anders (zie tekst onder Kokmeeuw en zie foto s). Even later kwamen de oudervogels poolshoogte. Prachtig om te zien dat het jong begon te roepen nog voordat wij de adulte beesten zagen! Na het ringen en slechts een paar plaatjes hebben we de plek weer snel verlaten. Dwergmeeuw, pul (links) en adult, Kvismaren Västra, Zweden, 18 juli Kokmeeuw Twee nestjongen naast de Dwergmeeuw. Het was goed om de verschillen te zien: de Kokmeeuwen waren duidelijke groter, met lichtere, langere snavels, dikkere poten en een warmere kleur van de kop: bij de Dwergmeeuw koud grijsbruin, bij de Kokmeeuwen warmbruin. De Kokmeeuwen hadden een lichte oogring, die bij de Dwergmeeuw ontbrak. Naast deze vangsten hing er tijdens de steltlopervangsten een pas uitgevlogen juveniel in de netten. Op 23 en 24 juli was er trek te zien van 100-en exemplaren. Pullen van Dwergmeeuw (links) en Kokmeeuw, Kvismaren Västra, Zweden,18 juli Visdief* Twee prachtige >3 e kj Visdieven vlogen in de avondschemer de mistnetten in, die opgesteld waren voor de steltlopers. Een onverwachte, zeer fraaie soort! 8. Kleine Bonte Specht Een prachtig jong mannetje was ook voor deze plek geen dagelijkse kost. Verder heb ik in het hele gebied nog maar één ander exemplaar (roepend) waargenomen. 9. Oeverzwaluw*

6 Drie gerichte pogingen op twee plekken leverde de volgende resultaten op: poging 1: 5 nieuwe, 1 terug uit 2007 poging 2: 5 nieuwe, 1 terug van poging 1 poging 3: 27 nieuw, 1 eigen terug uit 2009 en 1 vreemde terug uit 2009 van Kungsörs grustag, Lenmora, Kungsör (dat is redelijk in de buurt) 10. Boerenzwaluw Twee pogingen bij een boerderij, met in totaal vijf vangsten (incl. 1 eigen terug) 11. Witte Kwikstaart Slechts 1, een juveniel. 12. Roodborst 13. Merel 14. Kramsvogel Slechts 1 ex., een juveniele vogel. Dagelijks waargenomen. Nieuw kleed voor mij als ringer. 15. Zanglijster 16. Koperwiek Behalve een adult heb ik ook twee juvenielen geringd: een nieuw kleed. 17. Paapje Eén ex. geringd. 18. Noordse Nachtegaal Eén keer eerder geringd in Meijendel. Hier diverse terugvangsten van in totaal vier in Kvismaren geringde vogels. Leuk was dat alle teruggevangen vogels nog in juveniel kleed waren. Noordse Nachtegaal, juveniel, Kvismaren Östra, Zweden, 22 juli Grasmus 20. Tuinfluiter 21. Zwartkop 22. Rietzanger Na Kleine Karekiet de meest geringde soort (tientallen ex.) en daardoor heel leerzaam: in Meijendel vangen we ze alleen tijdens de najaarstrek en in kleine aantallen (10-40 per jaar). We vingen ook dagelijks adulte vogels. In Nederland ring ik vrijwel alleen juvenielen. De adulte vogels knallen er echt uit: zeer grijs en zeer gesleten. Dat ik dat in het veld nooit zo opvallend heb gezien, is me een raadsel. Zouden Hollandse vogels door de kortere dagen minder bleken door de zon? 23. Kleine Karekiet De meest geringde soort. 24. Bosrietzanger

7 Een behoorlijk schaarse soort hier en de assistenten waren dan ook blij toen ik er eentje uitpikte die als Kleine Karekiet was binnengebracht. Met een Kleine Karekiet ernaast kon ik goed uitleggen en laten zien waar de verschillen zaten. 25. Spotvogel Door één van de assistenten binnengebracht als Fitis, dus de verrassing was des te groter toen ik het zakje opende. Mooie juveniel. 26. Fitis 27. Bonte Vliegenvanger Vrijwel dagelijks gevangen, in lage aantallen. Leuk was dat de vogels in de eerste week allemaal in jeugdkleed waren (voor mij een nieuw kleed bij het ringen). Een week later waren de vogels bijna allemaal in eerste winterkleed, ook de terugvangsten van een week eerder. 28. Boomklever Eén ex. geringd; ook hier geen dagelijkse kost. Ssp. europaea had ik nooit eerder geringd. Rietzanger, adult (voorste vogel) en juveniel, Kvismaren, Zweden, juli 2010 Spotvogel, juveniel, Kvismaren Västra, Zweden, juli 2010

8 29. Taigaboomkruiper* Nieuwe ringsoort. Verder nog vier ex. waargenomen. Wordt hier niet veel geringd. De kortere snavel en de veel langere teennagel vallen écht op als je normaalgesproken Boomkruipers vangt! Taigaboomkruiper, Kvismaren Västra, Zweden, juli Baardmannetje Slechts vier exemplaren, terwijl ze vrijwel dagelijks waargenomen werden. Leuk was dat het juvenielen waren: vooral de juveniele man (gele kop, maar met masker) was heel aardig. In Meijendel vangen we alleen Baardmannen later in het najaar, wanneer adulten en juvenielen niet meer van elkaar te onderscheiden zijn. 31. Pimpelmees 32. Koolmees 33. Glanskop 34. Ringmus Twee pullen uit een nestkast geringd. Twee andere pullen van een andere kast waren nog (veel) te klein: die waren zelfs nog kaal. 35. Vink 36. Groenling Vrijwel dagelijks werden er enkele gevangen. In Meijendel worden ze niet eens jaarlijks gevangen. Hier kwamen alle kleden voorbij. Leerzaam! 37. Rietgors 38. Geelgors Kleine aantallen, in totaal ca. 10 vogels geringd. Leerzaam om geslacht en leeftijd te determineren. Overige waargenomen soorten Knobbelzwaan, Grauwe Gans, (Canadese Gans), Wilde Eend, Wintertaling, Slobeend, Krakeend, Smient, Kuifeend, Tafeleend, Dodaars, Kuifduiker, Aalscholver, Blauwe Reiger, Roerdomp, Buizerd, Zeearend (min. 3 ex.), Visarend (5+), Bruine Kiekendief, Sperwer, Torenvalk, Boomvalk, Meerkoet, Waterral, Kievit, Goudplevier, Zilverplevier, Wulp, Kemphaan, Rosse Grutto, Watersnip, Groenpootruiter, Zwarte Ruiter, Tureluur, Witgat, Oeverloper, Temminks Strandloper (1), Krombekstrandloper, Kanoet (2), Zilvermeeuw, Baltische Mantelmeeuw, Stormmeeuw, Zwarte Stern, Houtduif, Holenduif, Turkse Tortel, Grote Bonte Specht, Zwarte Specht, Ransuil (1 ad. + 2 juv), Gierzwaluw, Veldleeuwerik, Huiszwaluw, Tapuit, Winterkoning, Gele Kwikstaart, Snor (1; goede soort

9 hier), Sprinkhaanzanger, Grauwe Vliegenvanger, Kuifmees, Raaf, Kauw, Ekster, Bonte Kraai, Vlaamse Gaai, Spreeuw, Kneu, Putter, Sijs, Huismus. Grauwe Kiekendief, juveniel mannetje (lichte iris) op nest, Kvismaren Västra, Zweden, 24 juli 2010 Zoogdieren Ree, Vos, Das (5 waarnemingen), Veldmuis, woelmuis spec., vleermuis spec. Reptielen en amfibieën Ringslang, Hazelworm, Levendbarende Hagedis, Bruine Kikker. Ringslang, vanwege de grootte vermoedelijk vrouwtje, Åsjon, Zweden, 30 juli Het beest werd een stukje verplaatst vanwege maaiactiviteiten.

10 Hazelworm, vrouwtje, Garphytthans, Zweden, 29 juli Vanwege een aanstormende groep fietsers hebben we deze van het pad afgehaald. Blauwe Glazenmaker, mannetje, Kvismaren Östra, Zweden, 20 juli 2010 Dagvlinders Kleine Parelmoer, Dagpauwoog, Kleine Vos, Klein Geaderd Witje, Klein Koolwitje, dikkopje spec., blauwtje spec., Kleine Vuurvlinder. Juffers en libellen Variabele Waterjuffer, Gewone Pantserjuffer, Viervlek, Blauwe Glazenmaker, Groene Glazenmaker, Bruine Glazenmaker, Venglazenmaker, glanslibel spec., Zwarte Heidelibel, Bloedrode Heidelibel, Steenrode Heidelibel.

11 Bijlage Totaal aantal nieuw geringde vogels Hieronder staat het totaal aantal nieuw geringde vogels tijdens mijn aanwezigheid. De ochtendvangst van de 18 e is niet meegenomen, omdat ik pas s middags arriveerde. Op 25 juli werd vanwege weersomstandigheden in het geheel niet geringd, op 26 en 30 juli alleen in de middag. Let wel: de resultaten geven een vertekend beeld van de werkelijk gevangen aantallen vogels, omdat terugvangsten niet in de tabel staan. Het werkelijke aantal ligt naar schatting ca. een derde hoger: nog altijd mager vergeleken met de vangsten die ik in Nederland gewend ben in deze tijd van het jaar. Tabel 1: Aantal nieuw geringde vogels tijdens mijn verblijf in Kvismaren Soort/datum Totaal Grauwe Kiekendief Kraanvogel Bosruiter Bonte Strandloper 2 2 Dwergmeeuw 1 1 Kokmeeuw Visdief 2 2 Kleine Bonte Specht 1 1 Oeverzwaluw Boerenzwaluw Witte Kwikstaart 1 1 Roodborst Merel 1 1 Kramsvogel 1 1 Zanglijster 3 3 Koperwiek Paapje 1 1 Noordse Nachtegaal* * Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Rietzanger Kleine Karekiet Bosrietzanger 1 1 Spotvogel 1 1 Fitis Bonte Vliegenvanger Boomklever 1 1 Taigaboomkruiper 1 1 Baardmannetje Pimpelmees Koolmees Glanskop 1 1 Ringmus 2 2 Vink 1 1 Groenling Rietgors Geelgors Totaal * Alleen terugvangsten