ANBI AAN DE BEGUNSTIGERS VAN HET OOIEVAARSBUITENSTATION DE LOKKERIJ REESTDAL. Broedseizoen 2012

Transcriptie

1 Schiphorsterweg 28, 7966 AC De Schiphorst (gem. Meppel) tel fax Rabobank Staphorst IBAN NL 02 RABO Internet; ING-Bank Meppel IBAN NL 13 INGB delokkerij (Twitter) ANBI AAN DE BEGUNSTIGERS VAN HET OOIEVAARSBUITENSTATION DE LOKKERIJ REESTDAL Broedseizoen 2012 Niet alleen uit de eigen regio, maar ook van daarbuiten bereikten, ons in de loop van 2012 berichten, dat er veel was misgegaan tijdens de broedperiode, al in de eifase en daarna met kleine en grotere jonge ooievaars: vooral in de eerste 7 weken na uitkomst van de eieren. Met een ervaring van ruim 30 jaar op de teller is de constatering niet uitzonderlijk, dat een behoorlijk percentage van de nieuwe generatie de vliegvlugge leeftijd niet bereikt bij ons: sinds 1981 t/m 2010 zo'n 26%. In het seizoen van 2012 is het allemaal wat beroerder geweest. Een verliespercentage van minimaal 38%! binnen het station en een straal van ca. 500 meter daaromheen. De uivers scoorden slechts 1.51 jong per bebroed nest aan overlevers. (let wel: de ooievaars van deze locaties worden dan nog enigerlei mate ondersteund met bijvoedering: incidenteel gebeurt dit ook door de andere nesteigenaren). Voor zover wij betrouwbare informatie hebben van verder weg uit de regio, ligt het percentage overlevers rond 1.58 jong per bebroed nest. Daarbij realiseren wij ons, dat op de Lokkerij meerdere broedparen huisden met jonge vogels (2 en 3 jaar) bij wie die jonge leeftijd de kans op succes verkleint. Broedoverzicht Lokkerij Rest de Schiphorst geïnventariseerde totaal nesten in overige regio a. Nestparen (met en zonder broedsel) b. Nestparen (alleen met broedsel) Waargenomen geboren hiervan geringd volgroeid (vliegvlug) a. gemiddeld aantal geboren per nest b. idem per bebroed nest a. aantal ringbare per nest b. idem per bebroed nest a. aantal volgroeide per nest b. idem per bebroed nest Wij hebben in overzichten nu het aantal eieren niet meer vermeld. In de afgelopen ruim 30 jaar van het bestaan van het station is getracht het aantal zo nauwkeurig mogelijk te benaderen. Alle jaren bewoog het gemiddeld aantal eieren zich tussen 3.95 en Wij rekenen nu met gemiddelde per bebroed nest van 4 eieren. Zijn er opmerkelijke uitschieters (plus of min), dan wordt zulks vermeld. Over de landelijke situatie is op dit moment nog geen betrouwbaar beeld, maar gelet op de lange reeks van historische cijfers denken wij ervan te moeten uitgaan, dat het in doorsnee op al die andere locaties zeker niet beter geweest zal zijn. Van waar nu de oorzaken van het tegenvallende broedresultaat in 2012? Allereerst de voor broedende ooievaars en hun zeer ongunstige weersomstandigheden: mooi weer op het verkeerde moment en slechte weersituaties op het verkeerde moment. Maart was te mooi, april mooi, droog en 's nachts erg koud: dit gold ook voor begin mei. In die periodes waarin veel (heel) kleine op de nesten lagen heerste grote droogte (krapte aan belangrijkste voer: regenwormen, kevers, grote insecten e.d.). Later een natte periode met lage nachttemperaturen (voor grotere weinig schuilmogelijkheid i.c. beschutting onder de oudervogels) E.e.a. meermalen in combinatie met een slechte voedselopbrengst. Kortom: de droogteperiodes, de late nachtvorsten en de vaak zeer hevige, langdurige regenbuien bij lage temperaturen hebben een flinke aanslag gepleegd op de overlevingskansen van het opgroeiende kroost. Als we de deskundige wetenschappers moeten geloven, dan voorspellen zij dat weerextremiteiten, zoals die in de laatste paar jaren zijn voorgekomen, in de nabije toekomst een vast patroon gaan vormen. Afwachten dan maar of de ooievaars hun gedrag dan gaan aanpassen aan de nieuwe situatie? Zo'n ontwikkeling vindt ook niet plaats van de ene dag op de andere. 1

2 Opvallend in 2012 was, dat een aantal, meer dan in eerdere broedseizoenen, broedvogels ontijdig hun nest lieten voor wat het was of er nu eieren in lagen of. Eveneens het feit, dat opmerkelijk veel broed in een vroeg stadium verloren ging. Er openbaarde zich ook een agressieve schimmel in de nesten, waardoor binnen heel korte tijd alle van een besmet nest vaak bijna gelijktijdig het leven lieten. In alle gevallen die wij kenden, ging het om jonge ooievaars van tussen de 2 en 8 weken oud. Nestplaatsen waarop zich dit verschijnsel met zekerheid heeft voorgedaan, bevonden zich in Barsbeek (2), St.Jansklooster (1) den Oosterhuis (2), Linde (1), Wanneperveen (1), Koekange (1): verder ook in Midlaren en op een aantal nesten in omgeving Herwijnen. Het merendeel van de onderzochte kadavers, maar ook van levend opgevangen vertoonden z.g.n. steenbuiken ; een maagvulling van aarde, zand, steentjes, plantenresten. Absoluut verkeerd voedsel: er hadden resten van wormen, torren, kevers, grote insecten, muizen enz. in aangetroffen moeten worden. De schimmelinfectie is het meest funest voor zwakke exemplaren. In de loop van 2012 zijn opvallend veel ooievaarsnesten verdwenen. Helaas niet allemaal op legale wijze. zoals b.v. als gevolg van natuurlijke ongelukken. Menig illegaal gesloopt nest onderging het lot zelfs in de broedperiode. Het opzettelijk verwijderen van een ooievaarsnest, zeker als het al bewoond is, respectievelijk geweest is, is strafbaar, tenzij voor een dergelijke ingreep ontheffing (vergunning) is verleend door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De regel geldt ook buiten de broedtijd. Kortom: ooievaarsnesten vallen het jaar rond onder het beschermingsregime. Gelukkig valt er over 2012 ook wel iets positiefs te melden. Ons bereikten een mooi aantal meldingen van nieuwe nestbezettingen: soms ging het om recent geplaatste nesten, maar menig keer om nesten, langer geleden opgezet. Die berichten stamden niet alleen uit onze regio maar ook van elders in den lande. Zo bijvoorbeeld in Peest, Leersum Ruinen, Midlaren, Zwolle, Wateren, Hollandscheveld, Engelbert, Brucht,. Dit is maar een greep uit alle eerste nestbezettingen. Leeftijdsopbouw Groep A Hieronder een overzichtje van de leeftijdsopbouw binnen de groep ooievaars, die hebben genesteld/gebroed in het ooievaarsstation de Lokkerij en buurtschap De Schiphorst. Leeftijd in jaren Aantal ooievaars met broedsel zonder broedsel Leeftijd in jaren Aantal ooievaars met broedsel totaal 92 zonder broedsel totaal 7 Totaal 99 geringde ooievaars, resp. geboortejaar bekend. Totaal 19 ongeringde ooievaars, waarvan de leeftijd niet bekend is. Vier van hen hadden geen broedsel. Van enkele broedseizoenen hebben wij uitgerekend het gewogen gemiddelde van de ouderdom van de populatie. Alleen die vogels zijn in de berekeningen meegenomen, van wie de leeftijd zeker is. (ooievaars x leeftijd gedeeld door alle relevante ooievaars) Jaar Gemiddelde leeftijd in jaren 8,87 8,97 8,75 9,94 8,90 8,92 9,38 10,55 10,45 N.B.: de groep oudste ooievaars verblijft grotendeels op de Lokkerij en in het buurtschap De Schiphorst. Omdat in tegenstelling tot de eerdere metingen een groot aantal van de regio-ooievaars niet is meegenomen kan er een aanmerkelijk verschil in de gemiddelde leeftijd optreden. Groep B Hieronder een overzichtje van de leeftijdsopbouw binnen de groep ooievaars, die hebben genesteld/gebroed in een gedeelte van de regio elders. Leeftijd in jaren Aantal ooievaars met broedsel zonder broedsel Leeftijd in jaren Aantal ooievaars met broedsel totaal 90 zonder broedsel totaal 0 Totaal 90 geringde ooievaars, resp. geboortejaar bekend. Totaal 39 ongeringde ooievaars, waarvan de leeftijd niet bekend is, of waarvan het ringnummer onbekend is. Gemiddelde leeftijd groep A=9,96 jaar; groep B=10,96 2

3 Is de ooievaar gered voor de toekomst? Is bijvoeren van ooievaars, zinnig of onzinnig? Er zijn wereldwijd natuurbeschermingsprojecten waarbij bedreigde dier-/vogelsoorten in eerste instantie in gevangenschap worden gehouden met de bedoeling om jonge dieren uiteindelijk los te laten in de natuur om de natuurlijke populatie te versterken of om een nieuwe populatie te creëren. Voorbeelden van dergelijke projecten zijn o.a. de Californische Condor, de Raaf op de Veluwe, de Echoparkiet op Mauritius, de wijnborstamazone in Brazilië enz. In Nederland hebben we natuurlijk het succesvolle ooievaarsherintroductieproject. Kenmerkend voor deze projecten is dat de dieren, waarvan het de bedoeling is dat deze worden losgelaten in de natuur, worden geboren in de omgeving van de locaties waar de dieren uiteindelijk worden losgelaten. De bedoeling is dat de losgelaten dieren een wilde populatie gaan vormen en de regio als geboortegrond gaan beschouwen. Zo zijn er in het kader van het herintroductieproject van ooievaars in Nederland buitenstations opgezet in gebieden waar de ooievaar een goede overlevingskans heeft. Het meest succesvolle ooievaarsbuitenstation wordt beheerd door Stichting De Lokkerij in het Reestdal bij Meppel. Bij de herintroductie van een soort is het gunstig als er al een wilde populatie aanwezig is in een regio zodat de geïntroduceerde vogels onderdeel worden van de natuurlijke populatie en binnen deze populatie leren hoe ze zich kunnen handhaven in de natuur. Als er nog geen nieuwe populatie is, is het een complex probleem waarbij het een traject kan zijn waar tientallen jaren mee gemoeid kan zijn voordat zich een zelfstandige populatie kan handhaven. In het geval van de herintroductie van de ooievaar was er geen natuurlijke populatie aanwezig. Bij herintroductieprojecten is het vaak noodzakelijk om nog meerdere jaren speciale voederplaatsen te handhaven om, als ondersteuning, de wilde vogels bij te voeren om te voorkomen dat de dieren, door gebrek aan voedsel het alsnog niet gaan redden en om daarmee de broedresultaten te verbeteren. Het bijvoeren van wilde vogels, die onderdeel zijn van een herintroductieproject, is wereldwijd bekend. Zo worden Californische Condors als onderdeel van de herintroductie al tientallen jaren bijgevoerd. Zo zijn er in Frankrijk gierenrestaurants voor de Vale gier, de Aasgier en de Lammergier ter ondersteuning van de wilde populaties. Daar is in het blad Vogels van de Vogelbescherming over gepubliceerd. Er worden overigens ook bijvoederacties voor akkervogels in de winterperiode gesteund om er voor te zorgen dat de vogels in Nederland goed de winter doorkomen zodat de vogels in het broedgebied, in het hoge noorden, voor nakomelingen kunnen zorgen. Het ooievaarsproject is vooral dankzij de inzet van vele vrijwilligers een groot succes geworden waardoor de ooievaar zijn plaats als broedvogel in Nederland weer heeft teruggekregen. In het kader van het herintroductieproject van de ooievaar is het bijvoeren van ooievaars vanzelfsprekend onderwerp van discussie. Vanzelfsprekend is het geen goede zaak om bij te voeren als daar geen goede redenen voor zijn. Het bijvoeren is dan ook de afgelopen jaren stapsgewijs steeds meer teruggedrongen. Bijvoeren wordt door Stichting De Lokkerij alleen gedaan als ondersteuning van de populatie of als ondersteuning van individuele ooievaars nodig lijkt. Ondanks het succes van het ooievaarsproject en de aanwezigheid van een groot aantal broedparen is het nog te vroeg om er zeker van te zijn dat de ooievaarspopulatie zal stand houden in de toekomst. Een populatie kan uiteindelijk alleen stand houden als er voldoende worden geboren waarbij er vervolgens voldoende de leeftijd behalen om zelf een rol te spelen in de reproductie. Er zijn verschillende factoren die de broedresultaten en de overlevingskansen van de jonge vogels bepalen. De broedresultaten moeten we relateren aan de bedreigingen voor de ooievaar ten aanzien van de beschikbare, geschikte leefomgeving en met name ten aanzien van de omstandigheden in de overwinteringgebieden in Afrika en tijdens de trek. Als het slecht gaat met ooievaars in de overwinteringgebieden heeft dat een negatief effect op de broedpopulatie en op de broedresultaten in Nederland. Een steeds groter aantal ooievaars trekt niet meer naar Afrika maar blijft overwinteren in Zuid Europa. Ook is er een deel van de ooievaarspopulatie dat in de winterperiode in Nederland blijft om te overwinteren. Uit onderzoek naar het trekgedrag van de Nederlandse lepelaar is gebleken dat een deel van de lepelaars niet meer overwintert in Mauretanie en Senegal, de oorspronkelijke overwinteringgebieden, maar blijft hangen in Frankrijk en Spanje. Het bleek dat de vogels die niet naar Afrika trekken 10% meer kans hebben om het volgende jaar als broedvogel naar Nederland terug te keren dan de vogels die naar Afrika trekken. Voor het voortbestaan van de lepelaar in Nederland is het dan ook gunstig als meer vogels er voor kiezen om niet meer naar Afrika te trekken. 3

4 Het is verbazingwekkend dat een groot deel van de vogels nog naar Afrika vliegt als de overlevingskansen daardoor duidelijk kleiner zijn. Het geeft wel aan dat de soorteigen gewoonte om naar de oorspronkelijke overwinteringgebieden te trekken heel hardnekkig is en vastligt in het DNA van de vogels. Het verschuiven van het trekgedrag is een bijzonder fenomeen waar nog lang niet alles van bekend is. Zo is het bijzonder om de afgelopen jaren steeds meer overwinterende zilverreigers in Nederland te zien. Dat was 30 jaar geleden nog ondenkbaar. De veranderingen van het trekgedrag kunnen deels beschouwd worden als een biologische aanpassing waarbij de vogels het risico van de trek lijken af te wegen tegen het risico van het overwinteren. Hoewel het aantal broedparen sterk is gestegen zijn er redenen om nog niet echt gerust te zijn over de uiteindelijke broedresultaten binnen de populatie. De gemiddelde broedresultaten van de ooievaars in Nederland zijn nog altijd reden voor zorg over de toekomst. De uiteindelijke broedresultaten worden bepaald door: het aantal bevruchte eieren dat per nest wordt gelegd het aantal dat per nest wordt geboren het aantal dat het nest verlaat het aantal dat uiteindelijk de leeftijd haalt waarop de vogels geslachtsrijp worden en onderdeel worden van de broedpopulatie. Kijken we naar de cijfers die bekend zijn over de broedresultaten in de periode van dan zien we dat landelijk het aantal eieren per nest gemiddeld uitkomt op 2,24. Kijken we naar het aantal eieren per nest in de regio van de Lokkerij, dan is het aantal eieren gemiddeld 2,75. Kijken we naar het gemiddeld aantal dat per nest uitvliegt, dan is het landelijk gemiddelde gedurende 18 jaar: 1,42 jong per nest. Het gemiddelde in de regio van de Lokkerij is : 2,17 jong per nest. Conclusie: Gedurende 18 jaar is er in de regio van de Lokkerij gemiddeld 0,75 jong per nest meer uitgevlogen dan in het landelijk gemiddelde. Dat betekent dat er bij 600 broedparen volgens de landelijke resultaten : 852 uitvliegen Dat betekent dat er bij 600 broedparen volgens de resultaten in de regio van de Lokkerij: 1302 uitvliegen. Het verschil is 450 uitgevlogen ooievaars. Bij het beoordelen van broedresultaten bij vogels gaat het niet alleen om meer of minder. Van groot belang is de gezondheid en vitaliteit van de geboren. De gezondheid/vitaliteit van de kunnen we deels afmeten aan de broedresultaten. Van een gezond vrouwtje met 5 eieren en 5 geboren kan worden verwacht dat een groter deel van de uiteindelijk sterk en vitaal genoeg is om te overleven als we het vergelijken met de van een vrouwtje met 4 eieren waarbij er 1 ei onbevrucht is en 1 jong op jonge leeftijd dood gaat. De verwachting is dat de overgebleven 2 minder gezond en vitaal zijn dan de sterkste 2 van het nest met 5. Er is een minimum aantal eieren vereist om uiteindelijk een gezonde en vitale populatie te garanderen in de toekomst. Zo legt een merel of een kievit 4 eieren met de bedoeling dat er 4 geboren worden in de wetenschap dat alleen de sterkste en meest vitale vogels het eerste jaar overleven. Bij minder dan 4 eieren haalt een te klein percentage van de de geslachtsrijpe leeftijd. Legt een merel of kievit maar 2 eieren en groeien er maar 2 op, dan is de kans groot dat van deze 2 jonge vogels er geen overblijft om een rol te spelen voor de volgende generatie. Binnen een gezonde populatie is een minimaal percentage overlevende vereist om uiteindelijk de populatie in stand te houden. Het beoordelen of een populatie gezond/vitaal genoeg is om de toekomst te kunnen garanderen is niet eenvoudig. Gemiddeld 1,42 jong per nest lijkt een te laag aantal om de toekomst van een gezonde populatie te waarborgen. Bij ooievaars is de moeilijkheid dat, als ooievaars eenmaal de geslachtsrijpe leeftijd hebben, de vogels relatief hoge leeftijden behalen. De moeilijkheid is dat als er sprake is van een vergrijzing binnen een populatie de negatieve gevolgen van de minder goede broedresultaten pas in de toekomst naar voren komen. Om te kunnen beoordelen of het werkelijk goed gaat met een populatie is het dan ook belangrijk om de leeftijdsopbouw binnen de populatie te weten in combinatie met de broedresultaten. Tot op heden is er geen onderzoek gedaan naar de effecten op de broedresultaten van het beleid om ooievaars onder bepaalde omstandigheden bij te voeren. 4

5 Stichting de Lokkerij voert een gericht beleid om ooievaars bij te voeren. Gezien het grote verschil tussen de landelijke broedresultaten en de resultaten in de regio van de Lokkerij lijkt het voor de hand liggend om serieus naar de effecten te kijken. Het is vanouds gebruikelijk om in strenge winterperiodes de wilde vogels bij te voeren. In strenge winters werden in het verleden blauwe reigers, roerdompen en kerkuilen bijgevoerd als bij strenge vorst de vogels geen voedsel meer konden vinden. Zo is het een goede zaak om in periodes van aanhoudende vorst wakken te maken om ijsvogels gelegenheid te bieden om voedsel te kunnen vinden in de wetenschap dat ijsvogels anders massaal kunnen doodgaan gedurende een ongunstige winterperiode. Deze maatregelen staan bij natuurbeschermers en binnen de vogelbescherming niet ter discussie. Zo zijn er ook goede argumenten om ooievaars bij te voeren in periodes dat er onvoldoende voedselaanbod is. Dat is zeker van toepassing als het gaat om ooievaars die in Nederland overwinteren onder omstandigheden dat er geen of nauwelijks voedsel beschikbaar is. Het is zeer voor de hand liggend dat het bijvoeren in de winterperiode een belangrijke rol kan spelen bij de broedresultaten voor het komende jaar. Er zijn ook redelijke argumenten om bij te voeren als in de aanloop van de broedperiode een periode van heftige droogte speelt, waardoor de ooievaars niet de benodigde regenwormen of insecten/kevers kunnen vinden. Bij een ongunstige aanloop van het broedseizoen met een verminderde broedconditie door een ongunstige periode in de winter of ongunstige klimaatomstandigheden in de broedperiode zullen ooievaars niet of minder eieren leggen en zullen jonge ooievaars geboren worden met een verminderde levensvatbaarheid. Door op het juiste moment bij te voeren kan een slecht voorseizoen worden gecompenseerd en kunnen de broedresultaten verbeteren.. Vanzelfsprekend moet dit met beleid gebeuren, inspelend op de omstandigheden. In het kader van de bescherming van soorten zijn er goede redenen om soorten te ondersteunen in overwinteringgebieden waar onvoldoende voeding beschikbaar is om te overleven danwel onvoldoende voedsel beschikbaar is om in een goede conditie te kunnen terugkeren naar het broedgebied. In discussies lijkt het er op dat er voor ooievaars een merkwaardige uitzondering wordt gemaakt als het gaat om het bijvoeren van de vogels als ondersteuning van de individuele vogels en als ondersteuning van de wilde populatie. Deze merkwaardige uitzonderingssituatie gaat zo ver dat er zelfs kritiek is op het bijvoeren in een winterperiode als het risico aanwezig is dat vogels de winter niet zullen overleven danwel in een slechte algemene conditie aan het nieuwe broedseizoen moeten beginnen. Wilde vogels in tuinen worden op allerlei manieren, massaal bijgevoerd en het wordt zelfs door de Vogelbescherming aangemoedigd om de vogels in de tuin het hele jaar bij te voeren waarbij het hele jaar allerlei producten via webshops en winkels worden aangeboden. Het staat in schril contrast met de manier waarop in discussies wordt gesproken over de bescherming en ondersteuning die de ooievaar als wilde vogel verdient. Temeer omdat de ooievaar zowel het symbool is van de negatieve invloed van de mens op wilde vogels als het symbool van positieve effecten van het werk van vrijwilligers om deze unieke soort te behouden. Drs. Jan Hooimeijer DVM CPBC Vogeldierenarts, Kliniek voor Vogels Meppel Bestuurslid Stichting De Lokkerij. 5

6 6 Overzicht broedresultaten 2012 Paar Nestplaats Landelijk nestnummer De Lokkerij, De Schiphorst Geboren Ringbare Volgroeide x ong Paalnest achterpad B x 2525 Paalnest ong. x 7925 Paalnest x 4836 Paalnest ? x 5735 Paalnest x 498 Paalnest x 2949 Paalnest B x 6844 Eerste perenboom hoog B x 4120 Tweede perenboom B x 9685 Perenboom achter info rechts x 5662 Appelboom zuid paalnest midden x ong. Appelboom west paalnest midden x 5429 Appelboom west paalnest oost x 3040 Ingang v.m. kooi C x 6319 Achterzijde v.m. kooi C x 9X351 Achter op v.m. broedkooi D x 4491 Boven v.m. kooi C/D B 18 ong. x ong. Scheiding kooien A/B x ong. Voorzijde kooien station kooi A x 1 E193 Op kooi B achterzijde rechts IE008 x 9496 Dode kastanje voor huis zuidgrens, onder ng. x 1 E204 Dode kastanje voor huis zuidgrens, boven x 9198 Op spar zuid voor woonhuis B x ong. Dode kastanje boomgaard midden boven x 1 E013 Dode kastanje boomgaard midden onder STR x 9661 Kastanje voor huis, zijtakken x 3398 Kastanje voor huis, top, midden ong. x 9605 Kastanje voor woonhuis top zuidzijde? E003 x ong. Kastanje voor woonhuis top noordzijde x 8709 Lokkerij, eik toegangspad B 31 1 E166 x ong. Eik toegangspad t.o. woonhuis x 5682 Voorgevel woonhuis 1025? 0 0 B x 215 Achterzijde dak woonhuis ng. x 8482 Acacia voor het huis zuidgrens x 6447 Conifeer achter woning B x 8050 Werkschuur dak rechts ong. x ong. Op inforuimte rechts x 5801 Op inforuimte links x 9685 Perenboom achter info rechts? 0 0 B x IE301 Perenboom achter info midden x 814 Boswal noord 999? 0 0 B x 6826 Heg hoek zuid/oost paal x ong. Afscheidingsheg zuid oostzijde paal

7 Paar Nestplaats Landelijk nestnummer Geboren Ringbare Volgroeide x 9237 Afscheidingsheg zuid westzijde paal B x 6330 Afscheidingsheg oostzijde paal B x 9920 Op heg afscheiding ren en kleine vijver rechts ong. x 3693 Bij kooi A/B x ong. Eik overpad achter links x 0300 Eerste grondnest Totaal station De Schiphorst, overig x ong. Schiphorsterweg 32 B x 5916 Schiphorsterweg 32A, Holtrop x 610 Beuk t.o. Hessenweg B x 3725 Molentje Reestdal x 2232 Hoge wal Reest x 7666 Eik reigerkolonie hoek x 4136 Reigerkolonie middennest x ong. Reigerkolonie bos noordrand? x 4606 Landgoed Havixhorst boswal westzijde x 7701 Schiphorsterweg t.o. nr. 26, boomnest Totaal De Schiphorst Avereest x NN Grootoever 12, Boomzagerij x 4270 Oud Avereest 35, Reestwerkgroep x CK 0793 Oud Avereest x 5601 Oud Avereest t.o. nr x 2441 Den Kaat achter nr. 4, Reestwerkgroep x 5663 Den Oosterhuis 10,Smits/ Reestwerkgroep B 66 NN x NN Den Oosterhuis 26, Kok v.d. Woude B 67 B9641 x 3589 Luttenoever 2, Reestwerkgroep IJhorst, Halfweg 68 ong x 6298 Heerenweg 45, Dolfing x 499 Daknest Vergulde Ros 64? NN x 6331 Schotsweg 9, Bouwman x 5691 Schotsweg 19, Mateboer x 2965 Respersweg 2, Reestwerkgroep x 4510 Reest bij pastorie IJhorst B Koekange, Echten 74 NN x NN Weerwille t.o. nr B x ong Prinsesseweg 4, Bouwens x 5629 Prinsesseweg 6, Boesveld? x ong. Ruinerweg 5, Spoon x 8720 Nijstad 2, Hein NN x ong Eggeweg 54, Duyvestein B 7

8 Paar Nestplaats Landelijk nestnummer St. Jansklooster 8 Geboren Ringbare Volgroeide x 1040 Heetveld 15, Boxum B x 4241 Monnikenweg 52, Boxum B x ong Barsbeek 31, Spans B 83 NN x NN Barsbeek 25, Boes B De Wijk x 2302 Zorgcentrum Dunninghe x 1716 Commissieweg NN x NN Holwortel, Dorpsstraat B 87 NN x 5584 Leyenweg 6, Vonk B 88 NN x NN Oosterwijkerweg, boom B x 3084 Stapelerweg 18, HDL Meppel x 3609 Tuinweg 73, Ter Horst x ong. Reggersweg 4, boom x 3316 Reggersweg 4, paal 913? NN x NN Reestplantsoen a.d. Reest?? 1 B 94 M6358 x 1 E165 Engelgaarde/Boerkist boom Lankhorst x 5428 Buitenstouwe 6B ong. x 6761 Lankhorsterweg 5A, Vos B 97 NN x NN Lankhorsterweg 8, boom?? x NN Lankhorsterweg 8, dak A2909DER x 7606 Lankhorsterweg 12, silo 1939? 3 0 B x 1187 Lankhorsterweg B Veeningen/Zuidwolde x 9912 Wildenberg x Veeningen x ong. Veeningen ong. x 6122 Veeningen ong. x 8797 Zuidwolde, Linieweg B x 7307 Zuidwolde Nieuwe Dijk x 5x350DEW Zuidwolde, Wateroverstort 936? x 2947 Zuidwolde, Westerveldseweg silo Overige geïnventariseerde nestplaatsen x 7637 Balkbrug Veldzicht, boom? ong. x 5675 Balkbrug Veldzicht x 7569 Dedemsvaart, Zuidwoldigerweg 45, Vrieling x ong. Giethoorn, bovenweide ong. x 5814 Giethoorn, Noorderpad B x DEW5x585 Linde, Linderweg B x 7695 Linde, Laarhoeve 16? NN x NN Noordstegeren 22, Rozenboom NN x NN Rouveen, Oude Rijksweg B 118 NN x NN Ruinen, Postweg 12, Tissingh NN x NN Ruinerwold, Buitenhuizerweg, v. Setten B

9 Paar Nestplaats Landelijk nestnummer Geboren Ringbare Volgroeide x ong. Ruinerwold, Larijweg B x 8283 Staphorst, DAC Kerkweg x 2129 Staphorst, Reeststouwe x 4699 Staphorst, Zuidweg B 124 NN x NN Wanneperveen, Veneweg B x ong, Zwartsluis, Baarlo Bijzonderheden bij de broedgevallen Totaal regio overig In het broedseizoen van 2012 zijn vooral ooievaars van 3 tot 8 weken oud binnengebracht en korte of langere tijd in de opvang (verzorging) van ons station geweest. Voor alle duidelijkheid hieronder dus allereerst een overzicht van die opvang. nestnummer en reden van opvang datum opvang datum vrijheid ringnummer ringdatum trekdatum 001 Na hun eerste vlucht konden de het ouderlijke nest niet meer bereiken, te zeer gehinderd door de begroeiing op de aanvliegroute 023 Uit het nest geworpen :toch in redelijk conditie, sterk vermagerd. 030 Slecht vliegend opgevangen. Tweede jong alleen gelaten op het nest: ondervoed, nauwelijks vliegvlug van het nest. teruggekeerd E 459 2E dec.aug E dec.sept E 461 2E dec.sept 1 dec.sept 2e dec. sept. 035 Na ongelukkige landing in vijver in shock E dec.aug 045 Liggend onder nestpaal aangetroffen: niet vliegvlug. Op 21 juni zwaar weer met harde windstoten. Lichte kwetsuren. 073 Jong werd niet meer gevoerd, 1 oudervogel niet meer aanwezig. 087 Onvoldoende vliegvlug van het nest. Ondervoed; afwijkende bevedering uit het nest gevallen. Weerssituatie. Dit jong niet vliegvlug. 093 Kon ouderlijk nest niet bereiken. Liep in woonwijk rond; opgejaagd. Slecht weer, doorweekt. 105 Ouders voerden het laatst overgebleven jong niet meer, meest afwezig. Jong sterk ondervoed. 113 Uit het nest gevallen/gegooid? inwendige bloeding, veel parasieten. 117 Opgevangen. Niet vliegvlug van het nest geraakt. Na loslaten toch weer vliegproblemen: terug in de opvangkooi; later met succes in vrijheid 119 Onder het nest aangetroffen. Niet vliegvlug. Onderkoeld E dec.aug E dec.sept E dec.sept E dec.aug E dec.aug E dec.aug E dec.aug E dec.aug E dec.sept 120 Onderkoeld van nest genomen. Maagobstructie E dec.sept Behalve deze groep hebben wij een klein aantal jonge ooievaars opgevangen, verzorgd en geringd van nesten die niet staan vermeld in het overzicht broedresultaten Nestplaats datum opvang Reden van opvang ringdatum ringnr. vrij op trekdatum Noordeinde, Geldersesluis Achtergebleven jong uit nest van E dec.aug Zwolle, Fabrieksweg Jong uit broedsel van 5: uit nest gevallen/geworpen? Maagobstructie: zeer mager. Op dood aangetroffen in België, Bois-et-Borsu, Wallonië. Oorzaak onbekend. Afstand 262 km E dec.aug 9

10 Wijhe, Wijhedaalseweg Zwervend in Wijhe aangetroffen E dec.aug Arnhem, Steenfabriek. Meineswijk Lankhorst of directe omgeving, nestplaats onbekend. Dedemsvaart e.o Op 25 juni al opgevangen bij dierenopvang Noach te Halle, onderkoeld, verstopte snavel, maagobstructie. Op 11 juli naar Lokkerij voor revalidatie en uitwenning Vast in onder stroom staand schapengaas gedurende nacht. Volledige stress. Op 19 juli naar Vogelkliniek Meppel: op 23 juli terug in redelijke conditie. Enkele dagen in afzondering gehouden In tuin te Dedemsvaart geland. Kon niet meer over de omheining komen. Was op zeer ondeskundige wijze links gekortwiekt. Smalle ring boven hak: VPD Uiterst angstige ooievaar. Voorlopig in kooi tot voorjaar 2013, indien linker slagpennen voldoende hersteld respectievelijk aangegroeid, wordt de ooievaar in vrijheid gesteld E dec.aug E dec.aug E 349 t.z.t. n.v.t. Bijzonderheden bij de broedgevallen Nestnummer 008 Van broedsel niets terecht gekomen a.g.v. onrust vanaf 2 door reigers bewoonde nesten in dezelfde boom. Later groot deel van de boom incl. reigernesten verloren gegaan. 3 jonge reigers hebben de val overleefd. 009 Jong 2 E042 is op dood aangetroffen op een volière in De Lokkerij: het was bijzonder slecht weer. Mogelijk van nest geblazen of bij aanvliegen nest verongelukt. 017 Tijdens stormweer in juli is dit nest omgegaan. Nieuw paal nest opgericht. 032 Nest is wel bebroed geweest. Onduidelijk of er ook zijn geboren. Regelmatig bezoek door reigers. FOTO 10 Foto: John Dekker

11 035 Evenals vorig jaar hebben de oudervogels, opnieuw, toen de 3 flink uit de kluiten waren gewassen, een soort satellietnest gebouwd naast de schoorsteen, waarop zij zich na verzorging van de in alle rust terugtrokken. 039 Nest tijdens storm-en regenweer omlaag gestort. 041 Het blijft misgaan tijdens het broedproces op dit nest. Het schijnt een zeer gewilde plek voor de nijlganzen, die tevergeefs herhaaldelijk probeerden de woning van de ooievaars te kraken. Die ooievaars hadden het dus te druk met andere zaken dan met broeden. 052 Waarom de oudervogels zeer vroeg in het seizoen het nest verlieten (met daarop 3 kleine ) is volkomen onduidelijk. Het zou ook een geval van schimmelinfectie bij de geweest kunnen zijn. Inmiddels is dit nest verdwenen na ingrijpen door gemeente De Wolden, omdat dit boven de rijweg hangende nest een te groot gevaar voor de openbare veiligheid betekende. De betreffende beuk zou bovendien in slechte conditie zijn. Tussen de afgeknotte takken in de top is inmiddels een nieuw nest gebouwd. 065 De op dit nest zijn aan een agressieve schimmelinfectie ten offer gevallen. Zij overleden kort voor het geplande ringen: zij waren toen al ca. 6 tot 7 weken oud. 066 Een identieke catastrophe als bij nr. 065 schimmelinfectie. 074 De mannelijke ooievaar liep een gebroken poot op en was derhalve niet in staat voldoende voedsel aan te brengen voor de 2 op het nest. Bij aankomst van de dierenambulance bleken de reeds dood te zijn. 079 Ook hier vrij grote slachtoffers van schimmelinfectie. 080 Het broedpaar op dit nest vormde zich vrij laat en het kwam er niet meer aan toe om een broedsel te produceren. 081 Op 3 nesten in nagenoeg dezelfde week uitbraak van schimmelinfectie met fatale gevolgen voor de jonge ooievaars. 082 Idem als nest Idem als nest De 3 zijn niet erg groot geworden: reden? Dit nest is later omgevallen nadat de hoofdpaal was doorgerot. 099 Op dit nest zijn 3 grotere zichtbaar geweest. Tijdens het verdere broedseizoen is dit nest van de silo verdwenen incl.. Hier wordt opzet vermoed. 114 Op de dag dat de ringers hier zouden ringen bleek dat de ringbare nagenoeg gelijktijdig waren overleden. Ook hier is schimmelinfectie zeer aannemelijk. 120 Een dag na het ringen op , werd jong 1 E 980 dood aangetroffen op het nest. Was het 3 e jong van 4. Het bleek besmet met het begin van schimmelinfectie, het vertoonde maagobstuctie en was te laag in gewicht. (Slechts 1500 gram). Het 4 e jong 2 E052 is opgevangen op De Lokkerij en daar volgroeid. N.B.: Maagobstructie ontstaat als er onvoldoende geschikt voedsel beschikbaar is. Er vormen zich grote (braak)ballen in de maag bestaande uit o.a. zand, steentjes, grashalmen e.d. Omdat het jong door de volle maag weinig bedelt, treed verhongering op of de bal is zo groot dat b.v. het hart in gedrang komt. 123 Op dit nest 3 redelijk grote waargenomen. Alle 3 dood onder het nest aangetroffen. 124 Ook hier waren in korte tijd de 4 dood: oorzaak? Voedselproblemen,verzwakking, schimmelinfectie? FOTO Foto: John Dekker 11

12 12 Verdere bijzonderheden Onder deze rubriek een greep uit gebeurtenissen waarbij ons station direct of slechts zijdelings betrokken was Ooievaar 497 (1985 geboren op De Lokkerij) broedde voor het laatst in 2010 op de Lankhorst t.o. De Lokkerij aan gene zijde van de Reest. In 2011 leidde zij (Keetje Tippel) een wat zwervend bestaan tot 3 februari, toen zij verkleumd en broodmager werd opgeraapt uit het station. Direct onder dak, waarbij zij met graagte een aantal dode kuikens at en weer in de poten kwam. Op 4 februari tegen de avond sliep zij in, 27 jaar oud De enige tijd landelijk zeer bekende ooievaar Freedom, Duitse ring ZG : Nederlandse ring 1 E780, welke in onze opvang kwam, nadat deze van Noordduitsland via 2 adressen in België tenslotte werd losgekocht en in Nederland belandde, heeft op 8 maart om 5.15 uur de vrijheid gekozen tesamen met een door ons opgevangen jonge ooievaar 1 E 945. Beide vogels bleven maar kort aan de grond, verhieven zich en nadat ze nog enkele rondjes boven De Lokkerij hadden gevlogen verdwenen zij beide in zuidoostelijke richting. Er zijn sindsdien geen waarnemingen van deze ooievaars gemeld De herkomst van een ongeringde ooievaar met 2 gebroken poten boven de knie en enkele andere verse fracturen, was niet bekend. Gevonden in het station. Hoe deze ooievaar het station heeft kunnen bereiken met zulke kwetsuren is een raadsel. Mogelijk tijdens het vliegen opgelopen: verkeer? Hoogspanningsleiding? De vogel is na de aanvaring kennelijk in de lucht gebleven tot deze het station bereikte en bij het landen door de poten zakte. In de Vogelkliniek te Meppel laten inslapen Onder het nest Broekhuizen 24 werden 4 kapotte eieren aangetroffen. Mogelijk veroorzaakt a.g.v. nestgevechten? Het voorval heeft zich voorgedaan tijdens afwezigheid van de nesteigenaar Opnieuw ooievaar 9253, overgebracht vanuit Elburg, in grote moeilijkheden door insnoering van de tenen aan beide poten a.g.v. vissnoer. In 2010 hebben wij de vogel ook al met een identiek probleem in de verzorging gehad. Deze keer was het allemaal wat ernstiger. Tenen deels vergroeid en ontstoken. Zeer verzwakt, broodmager en veel luis. De vogel at gelukkig wel direct zelf van het aangeboden voer. Op 8 mei duidelijke verbetering. Behandeling van de poten (tenen) verder door Vogelkliniek Meppel. Voor herstel van en nieuw gebruik van blijvend verminkte tenen in De Lokkerij gebleven. Zodra de ooievaar zich goed stappend kon voortbewegen in vrijheid gesteld op 9 juli Heeft nog enige tijd in de directe omgeving vertoefd. Op 20 juli 2012 weer terug op het eigen nest te Doornspijk Melding dode ooievaar langs de snelweg A 32 bij knooppunt Lankhorst: geen kadaver meer aangetroffen Te Ruinen ooievaar 9913 aangetroffen met een open botbreuk aan een vleugel. Via de dierenambulace Meppel naar een dierenkliniek gebracht om uit zijn lijden verlost te worden. (2010 geboren te De Wijk, Holwortel) Ooievaar 1 E857, geboren in 2012 te Harssenhorst (Wilsum) onder nest gevonden in zeer slechte conditie: ondervoed, besmetting flagellaten, vertoonde een slipped wing : spierbeschadiging (myopathie). Tijdens observatieperiode in Vogelkliniek te Meppel op 28 juni overleden Ooievaar 9233 (2010) geboren op De Lokkerij: opgevangen in station: rechterpoot loshangend. Geen verbetering en op 9 juli voor onderzoek naar Vogelkliniek Meppel. Uitslag: probleem: een oude breuk tussen knie en heup. Dikke knobbel a.g.v. vorming nieuw bindweefsel. Geen echte verbinding tot stand gekomen. Vogel was nog in goede conditie, doch door dit mankement niet meer te redden. Euthanasie op 10 juli Te Ruinerwold werd een dode ongeringde ooievaar gemeld. Deze stond met een andere ooievaar op een dak en zij vlogen later het weiland in. Bedoelde ongeringde overleefde de landing niet. Wij hebben de ooievaar opgehaald en voor onderzoek naar Vogelkliniek Meppel gebracht. De vogel vertoonde geen uiterlijke verwondingen en was eigenlijk in een perfecte conditie. Heeft waarschijnlijk bij het aanvliegen een object (draad?) geraakt en overleed direct aan een inwendige bloeding. De vogel was afkomstig van een nest uit de buurt Op het nest te Kallenkote kropen 2 uit hun ei. 1 jong stierf al vrij spoedig. Het 2 e jong werd 10 weken oud (dus bijna vliegvlug) ook dood aangetroffen. Oorzaak onbekend: had dit misschien te maken met een invasie in die omgeving van de eikenprocessierups? Wellicht door oudervogels als voedsel aangeboden? Problemen in Hollandscheveld Oostwijk: 1 jong vliegvlug, het 2 e zou nog leven op het nest maar werd niet meer verzorgd. Laat in de avond is de dierenambulance ter plaatse, doch het jong is inmiddels overleden Via Dierenopvang Noach te Halle werd ons ooievaar 1 E974 gebracht. Deze werd aan de weg bij de begraafplaats te Gorssel gevonden. Op 23 juli door ons naar de Vogelkliniek Meppel gebracht, gelet op het vreemde gedrag van de vogel. Daar is getracht tot 28 juli om de ooievaar enigszins fit te krijgen, hetgeen niet lukte. Uiterlijk had de vogel slechts lichte verwondingen: wat beschadigingen aan de kop: bloedstolsels. Uit nader onderzoek kwam helaas vast te staan, dat er een grote bloedophoping achter het linker oog school: daardoor links ook blind. Na korte tijd vertoonden zich uitvalverschijnselen en viel het dier steeds terug in stress. Bijna zeker een hersenbeschadiging opgelopen. Oorzaak van dit alles een aanvaring met een auto? Op 28 juli in laten slapen. 2/3-08 Het nest te Onnen bij Haren (Gr.) werd door de bliksem getroffen, 1 jonge ooievaar direct dood, 1 jong wordt gewond overgebracht naar Dierenopvang Groningen Noord. Op 10 augustus werd het dier weer teruggebracht naar de nestplaats, omdat men vond dat het voldoende hersteld was: kon nog niet vliegen! Zwierf op 15 augustus nog steeds rond het nest. Ons advies vangen en overbrengen naar een opvangcentrum werd niet opgevolgd, want men wilde het nog enkele dagen aanzien. Wat? Daarna niets meer gezien of vernomen Op 5 augustus een melding uit Wanneperveen: ooievaar met gebroken poot. Liet zich niet verschalken en deze is later niet weergezien In Bloemberg bij Groot Oever 6 een gewonde jonge ooievaar (ongeringd) aangetroffen. 2 kapotte poten en een zware borstverwonding. Vermoedelijk een draadslachtoffer (hoogspanning). Al vaker slachtoffers gevonden in deze nabijheid. Verwondingen onherstelbaar: in laten slapen Ooievaar 1 E710, geboren in 2012 te Zegveld, zwervend aangetroffen te Westenholte (Zwolle Zuid) Goed benaderbaar. Komt steeds terug naar dezelfde plek Vreugdewijkerweg 19. Door dierenambulance gevangen en naar De Lokkerij. Broodmager, uitgehongerd. Neemt enkele dagen heel veel voer op. Blijft tot voorjaar 2013 in gesloten opvang.

13 Ontwikkeling broedresultaten 1981 t/m 2010 in regio De Lokkerij Jaar Paren in kooien of omheining Vrijvliegende ooievaarsparen Aantal eieren * Geboren Bij ringen nog in Weggetrokken leven jonge ooievaars Aanwezig in Lokkerij en omgeving (2) (4) (4) (3) (2) (1) (1) 21 (1) (1) (2) (1) 41 (2) (2) (1) 61 (5) (1) (2) (2) (3) (7) (2) (1) 131(10) (1) (8) (1) 173 (6) (10) (7) (9) (4) totaal % 69,06% 51,90% 52,35% 0,42% Tussen haakjes () paren die niet tot broeden kwamen inbegrepen. *Deels geschat naar het jaarlijkse gemiddelde. Ontwikkeling broedresultaten 2012 in het Ooievaarsstation De Lokkerij en in het buurtschap de Schiphorst. Jaar Paren in kooien of omheining Vrijvliegende ooievaarsparen Aantal eieren * Geboren Bij ringen nog in Weggetrokken leven jonge ooievaars Aanwezig in Lokkerij en omgeving (7) 192* 126** (3) 234* 123** totaal 426* 249** % 58,45% 46,48% 43,66% 0,70% * Deels geschat naar het jaarlijkse gemiddelde. **Bij enkele nesten onduidelijk: lage inschatting. Tussen ( ) paren die niet tot broeden kwamen inbegrepen. Van de andere voldoende geïnventariseerde plaatsen waren de resultaten als volgt: Jaar Paren in kooien of omheining Vrijvliegende ooievaarsparen Aantal eieren * Geboren ** Bij ringen nog in Weggetrokken leven jonge ooievaars Aanwezig in Lokkerij en omgeving (1) 127* totaal % 64,88% 45,80% 42,24% 0,00% * Deels geschat naar het jaarlijkse gemiddelde ** Bij enkele nesten onduidelijk lage inschatting. Tussen ( ) paren die niet tot broeden kwamen inbegrepen. Alles overziende schatten wij in, dat het getal aan bewoonde nesten nauwelijks zal afwijken van dat in 2011 en 2010, ongeveer 220 dus. 13

14 Herkomst van de vrijvliegende gepaarde ooievaars in de regio de Lokkerij Heel vaak wordt gedacht, dat de ooievaars in ons gebied allemaal van de Lokkerij stammen, maar dit is niet juist. Er heeft inmiddels een aardige vermenging plaatsgevonden, zoals volgend overzicht laat zien. Wij beginnen hier met het jaar 1985, toen de eerste gebiedsvreemde ooievaars opdoken en zich soms als paar of helft van een paar vestigden. Dit is een puur natuurlijke aanwas, evenals bij de van de trek terugkerende. De populatie tussen 1981 en 1984 was wel geheel eigen Bestand Liesveld (uitgezette ooievaars) Aan komen vliegen van elders ** In Polen geringd In België geringd In Frankrijk geringd In Duitsland geringd Onger. ooievaars Achtergebleven / teruggekeerde Totaal vogels Aantal paren Paren in omheining Totaal paren % eigen bestand % gebiedsvreemd % ongeringde Bestand Liesveld (uitgezette ooievaars) Aan komen vliegen van elders ** In Polen geringd In België geringd In Frankrijk geringd In Duitsland geringd Onger. ooievaars Achtergebleven / teruggekeerde Totaal vogels Aantal paren Paren in omheining Totaal paren % eigen bestand % gebiedsvreemd % ongeringde De aantallen solitaire ooievaars zijn meegenomen in de tellingen. **Aan komen vliegen uit andere Nederlandse stations of van gebiedsvreemde nesten, in Nederland (2010) Specificatie hierna: Akmarijp 4 ex. Emmen 1 ex Liesveld 15 ex Spanga 23 ex Alphen a.d. Rijn 2 ex. Gorssel 6 ex Noordeinde (Ov) 1 ex Terwispel 1 ex Amsterdam 1 ex. Haastrecht 2 ex Wassenaar 1 ex Beetsterzwaag 1 ex. Herwijnen 1 ex Rossum 1 ex Willige Langerak 1 ex Eernewoude 4 ex. Leeuwarden 2 ex Schoonhoven 1 ex Zegveld 2 ex 14

15 Herkomst van de vrijvliegende ooievaars in ooievaarsstation de Lokkerij en buurtschap de Schiphorst Bestand Liesveld (uitgezette ooievaars) Aan komen vliegen van elders ** In België geringd 1 - In Frankrijk geringd 1 1 In Duitsland geringd 1 1 Ongeringde en onbekende ooievaars Achtergebleven/teruggekeerde uit de hele regio Totaal vogels Aantal paren Paren in omheining 1 1 Totaal paren % eigen bestand % gebiedsvreemd % ongeringd/onbekend **Aan komen vliegen uit andere Nederlandse stations of van gebiedsvreemde nesten in Nederland (2012). Alphen a.d. Rijn 1 Hoonhorst 1 Emmen 1 Spanga 8 Gorssel 4 Zegveld 2 Herkomst van de vrijvliegende ooievaars uit andere plaatsen in de regio (deels) Bestand Liesveld (uitgezette ooievaars) Aan komen vliegen van elders ** In België geringd 1 2 In Frankrijk geringd 1 1 In Duitsland geringd 2 3 Ongeringde en onbekende ooievaars Achtergebleven/teruggekeerde uit de hele regio Totaal vogels Aantal paren Paren in omheining - - Totaal paren % eigen bestand % gebiedsvreemd % ongeringd/onbekend * **Aan komen vliegen uit andere Nederlandse stations of van gebiedsvreemde nesten, in Nederland (2012). Akmarijp 2 Hoonhorst 1 Spanga 3 Eernewoude 1 Liesveld 3 Terwispel 1 Gorssel 1 Rossum 1 Zegveld 1 Wordt vervolgd op pagina 20 15

16 Nestbezetting In onze regio is nog steeds sprake van stijging in de bezetting van nesten door ooievaars. Of zij benutten door de mensen aangeboden kunstmatige nestplaatsen, òf zij bouwen geheel zelf een nestplaats. Dit laatste komt steeds vaker voor. Van een nestbezetting wordt gesproken, indien een nest tenminste 28 dagen aaneengesloten wordt bewoond door eenzelfde paar of solitaire ooievaar. Zulks in de periode tussen 1 maart en 15 juni / / / /- Bezette nesten op het ooievaarsstation *waarvan grondnesten *waarvan vrijvliegende paren *waarvan nesten vrijvliegende solitairen Ten opzicht van 2011 verdween 1 boomnest, 1 nest op uitwenkooien en 1 nest op omheining. Bijgekomen 4 boomnesten, 1 nest op paal en 1 nest op de uitwenkooien. Ooievaaria * Vanaf 2007 tot 2012 opereerden de ooievaarsbuitenstations onder een tijdelijke ontheffing (vergunning) afgegeven door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Voordien bestond er het systeem van één vergunninghouder, waaronder de ooievaarsstations ressorteerden: die houders waren achtereenvolgens Vogelbescherming, ooievaarsdorp Het Liesveld en ooievaarsstation en vogelasiel Gorssel. Vanaf 2007 diende elk project afzonderlijk over een vergunning te beschikken: het ging hier nog om een voorlopige ontheffing. Vanaf 2012 dienen alle projecten die dieren (uit het wild) opvangen te beschikken over een ontheffing, dus niet alleen ooievaarsstations, doch ook dieren of vogelasiels. Aan de verkrijging van zo'n ontheffing is een pakket eisen (kwaliteitsnormen) verbonden, waaraan de projecten moeten voldoen. De Lokkerij verwierf op grond van de Flora- en Faunawet art. 75 sub 9 en 13 een definitieve ontheffing. (vergunning) in mei 2011: looptijd 7 jaar., waarna opnieuw toetsing plaatsvindt. * Tekort aan vrijwilligers is een probleem waarmee menige vrijwilligersorganisatie heeft te kampen. Vooral toestroom van jeugdigen is tot een bedenkelijk laag niveau gedaald. Dit probleem wordt ook meer en meer ons probleem. Ons project is van top tot teen een vrijwilligersproject: geen betaalde krachten, ook het bestuur is onbezoldigd. Wij trachten alle klussen met vrijwilligers te klaren. Soms moet er wel een vakman van buitenaf worden ingezet. Wij hebben gebrek aan mensen, die in staat zijn goede voorlichting te geven; aan mensen die bereid zijn veel tijd en geduld te investeren in de observatie van ooievaars (nesten) en het aflezen van ringen; aan mensen die op het station z.g.n. dagelijkse werkzaamheden verrichten: een assistent beheerder. Natuurlijk vereisen sommige werkzaamheden specifieke vaardigheden. In overleg is heel veel mogelijk. Er zijn karweien voor jong en oud(er). * Het beheerdersechtpaar bereikte in 2013 opgeteld de gezamenlijke leeftijd van 150 jaar!(76 en 74). Het wordt tijd, dat nagedacht moet worden over de opvolging voor dit (ook!)vrijwilligerswerk. Dit kan niet van stel op sprong en dat hoeft ook nog niet. In de laatste jaren hebben zich vaker gegadigden gemeld. Het vooruitzicht dat al het werk, 7 dagen (soms hele lange dagen) in de week, allemaal moet worden gedaan op basis van vrijwiligheid, noem het een roeping, zonder enige financiële beloning, schrikte af. Het huidige beheerdersechtpaar heeft zich sinds de oprichting van het project in 1981 voor het welzijn van de ooievaars ingezet. In 2013 al 32 jaar. Het zal die inzet al naar gelang de omstandigheden ook blijven geven. Het stichtingsbestuur hoopt de continuïteit van het project t.z.t. met nieuwe beheerder(s) te kunnen waarborgen. * Dat zich rond de Lokkerij sinds ca. 25 jaar blauwe reigers ophielden, vooral in een bosperceel ca. 100 meter achter het ooievaarsstation, is wel bekend. Bij de groep reigers nestelen aan de rand van dit perceel ook enkele ooievaarsparen. Voor het eerst hebben zich 2 paar reigers in het ooievaarsstation een plekje toegeëigend. Ringers van de Natuurbeschermingsvereniging IJhorst-Staphorst e.o. konden er 2 ringen op 14 juni Voor de liefhebbers: de ringnummers zijn en Twee takkelingen konden niet worden gevangen. Op 20 juni ging één nest in een stormvlaag verloren en 2 ongeringde reigertjes zijn overgebracht naar Fûgelhelling te Ureterp. * Een tamelijk laag overvliegende zwarte ooievaar, waargenomen op 1 augustus tijdens onze koffiepauze buiten. Duidelijk te herkennen, omdat de vogel met een grote bocht boven ons van koers veranderde. Die dag ook waarnemingen gemeld uit Annen (2 x) en Avereest. Zwarte ooievaars, dwaalgasten, worden in de regio steeds vaker waargenomen. * Niet alleen de ooivaars beleefden een moeilijk Dat gold evenzeer voor onze financiën. Het boekjaar 2011 kon nagenoeg quitte worden afgesloten: in 2012 openbaarden zich in een forse terugval in de inkomsten en gelijktijdig een behoorlijke stijging van de uitgaven. Om even een paar zaken te noemen: 1. De prijzen van materialen, energie, communicatie en kosten voor noodzakelijk onderhoud door derden, voor overheidsdiensten enz. stegen soms aanmerkelijk. (Had, denken wij, iedereen wel mee te maken). 2. De noodzakelijke bijvoedering werd tot dusver in belangrijke mate gesponsord: deze sponsoring is in de loop van 2012 grotendeels weggevallen. 3. Het voldoen aan de eisen i.v.m. de verkrijging van de definitieve ontheffing (vergunning) heeft kostbare aanpassingen gevraagd. 4. Het aantal bezoekers is in 2012 t.o.v flink teruggelopen, zowel bij de groepen als individuele bezoekers. In 2011 resp =6859; in 2012 resp =5776; een terugval van ca. 16%. 5. Ook de terugloop in het aantal donateurs en kostnemers heeft zijn negatieve uitwerking niet gemist. 6. In november 2012 was de financiële situatie zo nijpend dat, met de winter voor de deur, er geen budget meer beschikbaar was om de in de winter nodige bijvoedering voor de overwinterende ooievaars in te kopen. Het bestuur van onze stichting heeft toen besloten om een beroep te doen op onze begunstigers en anderen d.m.v. de actie Help de ooievaars de winter door. Het was zeer verblijdend, dat velen gehoor hebben gegeven aan onze 16

17 noodkreet. De ooievaars hoefden in de lange winter 2012/2013 niet te hongeren. Uiteraard hebben we getracht zo verantwoord mogelijk om te gaan met de verkregen voedergiften. De ooievaars hadden weliswaar geen volle pens, maar wel voldoende om in redelijke conditie te blijven. De Rabobank en de NAM hebben een bijdrage geleverd, naast de vele particuliere gevers, waaronder enige zeer royale. Alle gevers hebben inmiddels een bedankbrief van het stichtingsbestuur ontvangen. * Van het Dinamofonds te Delft ontvingen wij een bijdrage voor de inrichting en afwerking van de opvangruimten en de uitwenkooien. Gelet op de financiële positie waren wij met deze bijdrage van 900 euro zeer in onze nopjes. In memoriam Op 27 augustus 2012 overleed op 60-jarige leeftijd, na een ernstige ziekte, André Boonstra uit Hardenberg. Hoewel hij niet behoorde totj onze vrijwilligersgroep, heeft hij veel werk verzet voor de ooievaarspopulatie in zijn (wijde) omgeving. Ook wij werden voorzien van veel informatie. Hij was een goed propagandist voor de Lokkerij, waar hij ook veelvuldig kwam: onder begeleiding het laatst nog 2 dagen voor zijn overlijden. Hij was gedurende enkele jaren lid van de Ledenraad van Vogelbescherming Nederland. Trouwens, alle vogels waren hem heilig. Niet voor niets droeg hij in zijn omgeving de bijnaam De Vogelaar. Overwintering en winteraflezingen Van 16 december 2012 tot 14 januari 2013 hebben wij, vooral 's avonds de overwinteraars op de Lokkerij geteld en de ringen afgelezen: wij noteerden totaal 142 ooievaars, het verreweg meest voorkomende getal van veel observaties. 2006/ / / / / / Grondooievaars: kunnen niet vliegen en bevinden zich binnen de omheining Broedooievaars uit de regio (geen achtergebleven ) Regiovreemde ooievaars Kooi- ooievaars, wel vliegvlug Telbare ongeringde ooievaars/ niet nader te identificeren Omdat kennelijk toch wat misverstanden ontstaan zijn bij het lezen van het getal 142 overwinteraars op de Lokkerij, hebben wij de cijfers, voor een juist begrip, uitgewerkt. Menigeen denkt namelijk dat al die 142 ooievaars op de Lokkerij woonden in 2012, doch het waren er slechts 37= ca. 27% (zie 1,2 en 4). Daarvan weer (37-6, zie 1 en 4) uit vrije wil: blijft 22% : bovendien van de resterende 31 ooievaars broedden er 7 in het buurtschap De Schiphorst: er blijven dus 24 eigen broedvogels/nestelaars (die konden gaan en vliegen waarheen ze wilden) over binnen de grenzen van het ooievaarsstation: resultaat 17%. Van de grondooievaars, broedooievaars en kooivogels in het station en buurtschap de Schiphorst zijn er van de totaal 37 slechts 24 op de Lokkerij geboren. De andere ooievaars komen van ringplaatsen De Wijk (2), Spanga (3) en (1) van de plaatsen Donderen, Emmen, Gorssel, Liesveld, Meppel, Wilsum, omgeving Dedemsvaart en 1 van onbekende origine. De herkomst van de groep van 89 (regio- en regiovreemde ooievaars) is behoorlijk gemêleerd. Daarbij is gekeken naar de ringplaats, maar de ringplaats is meestal niet de broedplek. Wij laten het lijstje nu volgen. Akmarijp 1 Haastrecht 2 Spanga 10 Boven Leeuwen 1 Halfweg (ov) 1 Staphorst 3 Broekhuizen 3 Herwijnen 1 Steenwijk 1 De Schiphorst 3 Liesveld 6 Terwispel 1 De Wijk 7 Lokkerij 15 Wanneperveen 1 Den Huizen 1 Noordnederland? 1 Wassenaar 1 Den Kaat 1 Nijeveen 2 IJhorst 1 Eernewoude 5 Peize 1 Zegveld 1 Friesland? 1 Rossum 1 Zuidwolde (Drenthe) 1 Gorssel 2 Rouveen 4 Duitsland 4 Groot Ammers 1 Schoonhoven 1 onbekende ringen 4 Schoonrewoerd 1 Het bijhouden van de telling 'overwinterende ooievaars' gebeurt in feite al sinds de oprichting in Tot en met 1983 betrof het alleen ooievaars in gevangenschap. Op de Lokkerij waren toen nog geen vrijvliegende ooievaars 17

18 Dan wordt de Lokkerij jaarlijks in oktober/november mede bevolkt door ooievaars die elders gebroed/genesteld hebben: 89 vogels (zie 3): deze kozen ons station uit als overwinteringslocatie. Nu horen we alweer zeggen: ja, maar die vogels zijn natuurlijk wel allemaal op de Lokkerij geboren! Ook dat is een misvatting: van de 89 zijn het er 17= 19%. Dus als we nagaan hoeveel zijn er nu van de ergens in de 31 bestaansjaren van het station geboren ooievaars bij de overwinteraars? =41 exemplaren. Hiertussen bevinden zich 12 voormalige projectooievaars (gefokt en uitgezet), waarvan bekend is, dat deze ooievaars niet meer trekken. Waarom die andere 29 ooievaars niet vertrokken? Het is wel zeker, dat bijvoedering hierop nauwelijks van invloed is. Het is ook niet zo, dat elk jaar dezelfde ooievaars komen overwinteren: vooral binnen groep 3 zijn er veel wisselingen. Bij de telling 2011/2012 noteerden wij 167 overwinteraars, nu 142: een afname van 25 ooievaars= 15%. Van de toen 116 ooievaars in groep 3 zijn er nu 58 niet afgelezen. : daarvoor in de plaats 31 andere. Van de ongeringde, niet traceerbare ooievaars zal verreweg het grootste deel van elders komen. Het ringpercentage op de Lokkerij was en is behoorlijk hoog. Er verblijven hier relatief weinig ongeringde jonge ooievaars. De oudste ooievaars van groep 2 en 3 zijn nrs. 215 en 232: allebeide 32 jaar; de jongste 2E465 is 1 jaar. Tussen de groepen bevonden zich 4 in Duitsland geringde ooievaars. Tenslotte de gemiddelde leeftijd van de overwinteraars: groep 2 (31 vogels)= 16.8 jaar, groep 3 (89 vogels)= 14,6 jaar. Landelijke tellingen Aandeel regio Reestdal Aandeel regio Reestdal 2002/ exemplaren 31,1 % 2007/ exemplaren 30,2% 2003/ exemplaren 32,4 % 2008/ exemplaren 37,3% 2004/ exemplaren 28,9 % 2009/ exemplaren 34,0% 2005/ exemplaren 34,4 % 2010/ exemplaren 27,2% 2006/ exemplaren 30,6 % 2011/ exemplaren 25,5% 2012/ exemplaren 24,5% Totaal 142 regelmatige bezoekers aan de voedertafel in de overwinteringsperiode, die een lange winter bleek voort te brengen. Ook 27 reigers uit de naburige reigerkolonie meldden zich rond de voedertijd: brutale en rappe s die reigers. Zoals gemeld door Stichting STORK t.o.v. 2011/2012 kleinere aantallen : van 653 naar 579 overwinteraars. Bijna 12% minder. De eveneens vorig jaar grotere concentraties t.w. Akmarijp, Den Haag en De Lokkerij vertoonden een identiek beeld: bij de Lokkerij zelfs 15% minder. Ooievaarstrek Tot dusver publiceerden wij een lijstje met data waarop jonge ooievaars op trek gegaan zouden zijn. Over het algemeen klopten die data vrij aardig, maar het vereiste veel waarnemingen. Omdat de beschikbaarheid van aflezers een steeds groter probleem wordt, hebben wij besloten de trekmomenten per decade (10-daagse periode) te vermelden. Het gaat om de in dit verslag opgenomen : dus Lokkerij en een stukje regio. 3de decade van juli (21 t/m 31-7) 22 exemplaren 12,4% 1e decade van augustus (01 t/m 10-8) 31 exemplaren 17,4% 2e decade van augustus (11 t/m 20-8) 31 exemplaren 17,4% 3e decade van augustus (21 t/m 31-8) 29 exemplaren 16,3% 1e decade van september (01 t/m 10-9) 5 exemplaren 2,8% 2e decade van september (11 t/m 20-9) 3 exemplaren 1,7% Onbekende vertrekperiode eind juli-begin september 57 exemplaren 32,0% exemplaren 100,0% Het jong 2 E465 vertrok op 7 september, doch keerde op 13 september weer terug. Daarna heeft het waarschijnlijk van oktober tot eind december een wat zwervend bestaan geleid. Op 3 januari 2013 troffen wij dit jong weer aan bij de overwinteraars. In onze jaarverslagen heeft u vaak kunnen lezen dat onder het kopje Terugmeldingen waarnemingen van Nederlandse ooievaars in Spanje voorkwamen. In de meeste gevallen betroffen het meldingen vanaf de grote vuilstortplaatsen. Via het Zwitserse ooievaarsproject heeft er onderzoek plaatsgevonden bij deze vuilstortplaatsen. Er zijn 5 van die hele grote vuilstortplaatsen die in de trekperiode door ooievaars van de westelijke Europese trekroute worden bezocht: dus ooievaars uit Duitsland (deels), Frankrijk, Spanje, België, Zwitserland en Nederland. Sommige ooievaars worden zelfs op meerdere plaatsen afgelezen. Deze ooievaars blijven over het algemeen de hele overwinteringsperiode op een of enkele van deze vuilstortplaatsen. Met de atlas kunt u ze opzoeken: het zijn Montoliu bij Lèrida, Catalonië, Dos Hermanas bij Sevilla, Andalusië, Miramundo bij Medina Sidonia, Andalusië, Los Barrios bij Algeciras, Andalusië en Zaragoza. Vooral de delen met organisch afval zijn bij ooievaars in trek. Enkele stortplaatsen herbergen in de overwinteringsperiode enkele duizenden ooievaars. Bij de onderzoeken op 4 grote vuilstortplaatsen kon worden vastgesteld, dat deze weliswaar nog steeds van groot belang zijn voor de trekkende ooievaars, maar aan de andere kant is men inmiddels begonnen met reconstructie van de stortplaatsen, resp. met reducering van stort van organisch afval. Al binnen enkele jaren zal de voedselbron (afval) aanmerkelijk zijn ingekrompen. Wat de invloed van dit grotendeels wegvallen van deze voedselbron op het trekgedrag van en de overlevingskans voor de trekkende ooievaars zal zijn???????? 18

19 Terugmeldingen Levend afgelezen Ringnr Ring jaar Ringplaats Vinddatum Vindplaats afstand Balkbrug, den Huizen Amsterdam (NH) 94 km Meppel, Verpleeghuis Schiphorst Roderwolde (Dr), broedvogel 56 km Meppel, Reggersweg Ankeveen (U), broedvogel aldaar 64 km Meppel, Verpleeghuis Schiphorst Baarlo (Ov) 18 km 1 E Ruinerwold, Haakswold Arnhem, Meinerswijk (Gld), broedvogel aldaar 85 km 1 E De Schiphorst, grondnest De Lokkerij Ankeveen (U) 61 km Lijst van verliezen verkeersslachtoffer Ringnr Ring jaar Ringplaats Vinddatum Vindplaats afstand 1 E IJhorst, de pastorie Den Nul (Ov) Euthanasie: open botbreuk 60 km Ziek/gewond: overleden Ringnr Ring jaar Ringplaats Vinddatum Vindplaats afstand De Wijk, Stapelerveldweg Balkbrug, Den Kaat 17 (Ov), sterk verzwakt, gestikt in ontstekingsprop na verwonding: obstructie. 8 km De Schiphorst, Lokkerij Station de Lokkerij. Zie: Verdere bijzonderheden. 0 km Draadslachtoffer Ringnr Ring jaar Ringplaats Vinddatum Vindplaats afstand De Wijk, Holwortel Ruinen, zie: Verdere bijzonderheden 17 km Doodsoorzaak onbekend Ringnr Ring jaar Ringplaats Vinddatum Vindplaats afstand 1 E Lemelerveld (opvang Lokkerij) De Schiphorst, landgoed de Havixhorst (Dr) 8 km 2 E Zwolle Fabrieksweg (opvang Lokkerij) Bois-et-Borsu, Wallonië, België. 262 km Aflezingen Aflezingen van buiten Nederland geringde ooievaars of niet officiële (Nederlandse) ringen Bruxelles M5527, België,. Extra zwarte kunststofring met gele inscriptie 5527, nadere gegevens ontbreken nog Bruxelles P 1455, België. Ringdatum , ringplaats Wormelgem, Vlaanderen, afstand 203 km, broedvogel te Oud Avereest Luttenoever (Ov) DER A 6610 Radolfzell, Duitsland, Salem, Baden-Württemberg, afstand 586 km donkerblauwe neutrale ringen rechts boven de hak.; op onderste ring een smalle witte verticale balk, diagonaal. Geen nadere gegevens CK 0793, Museum Paris, Frankrijk, kleurring AGCI; ringplaats: 1 Rue du Tabac in Hochfelden, Elzas, afstand 440 km, broedvogel te Avereest. (Ov) DER 7105, Radolfzell, Duitsland, ringplaats Graben-Nadorf, Baden-Württemberg, afstand 425 km. Vindplaats St.Jansklooster, Monnikenweg (Ov) DEW 1X 184 Wilhelmshafen, Duitsland, ringdatum , ringplaats Rheine Zoo, afstand 94 km, broedvogel te Lankhorst (Ov) DEW 5X350, Helgoland, Duitsland, ringdatum ,ringplaats Berne-Glüsing, Wesermarsch, afstand 149 km, broedvogel te Zuidwolde, wateroverstort (Dr). 19

20 DEW 5X585, Helgoland, Duitsland, ringdatum , ringplaats Sachsenhagen, Hannover, afstand 189 km, broedvogel te Linde (Dr) A2909 DER, Radolfzell, Duitsland, ringdatum , ringplaats Neureut, Nordbaden, afstand 431 km, broedvogel te Lankhorst (Ov) Strassbourg 3550, Frankrijk, ringdatum , ringplaats Koeningsmacker. Lotharingen, afstand 366 km, broedvogel op De Lokkerij (Dr) Bruxelles M 6358, België. Extra zwarte kunststofring met gele inscriptie 087, ringplaats Mechelen, afstand 208 km, broedvogel op De Lokkerij (Dr) DEW 9X351, Wilhelmshafen, Duitsland, links gele kippenring, broedvogel op De Lokkerij, nadere gegevens ontbreken. N.B. Deze verbleef tot met Arnhem 8889 op een nest op De Lokkerij (Dr): daarna niet meer waargenomen, geen broedsel Neutrale gele kippenring, rechts op de tenen, geen nadere gegevens Dunne metalen ring (neutraal) op linker tenen, broedvogel te Rouveen (Ov), nadere gegevens ontbreken Smalle groene voetring met 60010: geen nadere gegevens HERKT, OSN, Duitsland, ringdatum , ringplaats Osnabrück, afstand 190 km, broedvogel te Rouveen (Ov) X501 DEW, Wilhelmshafen, Duitsland, vindplaats De Lokkerij (Dr), nadere gegevens ontbreken nog. ALGEMENE INFORMATIE Bezoektijden Station: van 1 april tot 1 september op woensdagmiddag en zaterdagmiddag van tot uur, op 2e paasdag, hemelvaartsdag en 2e pinksterdag, bovendien bij passage van de Drentse Fietsvierdaagse. Groepen op afspraak, ook op andere dagen, behalve op zondag. Parkeren: Het parkeren voor het ooievaarsstation voor auto s en motoren is bij de Havesathe de Havixhorst, aangegeven met borden. Vanaf de parkeerplaats leidt de paarse wandelroute U naar het station ( ca. 500 meter). Fietsers, bromfietsers en wandelaars kunnen via de normale toegangsweg (naast de invalidenparkeerplaats) het ooievaarsstation bereiken. Zij kunnen de fiets/bromfiets op het ooievaarsstation plaatsen. Honden, mits aangelijnd, geen bezwaar. Het ooievaarsstation is nu ook met de buurtbus vanaf NS-station te Meppel bereikbaar. Halte Havixhorst. Informatiemateriaal: Informatiemateriaal over de ooievaar in het algemeen en over het projekt in het bijzonder is op het station verkrijgbaar of kan worden toegezonden. In het laatste geval hopen wij op een kleine bijdrage in de verzendkosten. U kunt ook de infopagina's op internet raadplegen: en/of Inkomsten: Het projekt te De Schiphorst is een vrijwilligersprojekt. De kosten voor de instandhouding worden bestreden uit : giften, donaties (ten minste 10,-- per jaar), donaties voor het leven ( 250,-- eenmalig), adopties (naamgeving ooievaar éénmalig 50,--), indekostneming van een ooievaar ( 50 per jaar), verkoop van nesten ( 125,-- afgehaald), verkoop van kleine geschenken en opbrengsten uit bijzondere aktiviteiten. Het Ooievaarsstation De Lokkerij wordt door de belastingdienst aangemerkt als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI), giften en donaties aan ons station zijn aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Namens de Stichting, de beheerders, Els en Frits Koopman. 20