HET UITSTRIJKJE ONDERZOEK NAAR DE BAARMOEDERHALS

Transcriptie

1 HET UITSTRIJKJE ONDERZOEK NAAR DE BAARMOEDERHALS FRANCISCUS VLIETLAND

2 Inleiding U bent verwezen naar de gynaecoloog omdat bij u afwijkende cellen zijn gevonden in een uitstrijkje. In deze brochure staat wat er gaat gebeuren om de oorzaak hiervan vast te stellen en wat eraan kan worden gedaan. Vooraf wordt in deze brochure aangegeven waarom het goed is een uitstrijkje te laten maken en hoe een uitstrijkje wordt gemaakt. Doel van het uitstrijkje De baarmoederhals is bekleed met twee soorten slijmvlies, aan de binnenkant en aan de buitenkant. Er is een overgangsgebied, waar het ene soort slijmvliescellen overgaat in het andere soort. Soms ontstaat er op dit overgangsgebied een ontsporing van de celgroei - waar u zelf weinig of niets van merkt - die in een later stadium baarmoederhalskanker kan worden. Met het uitstrijkje kan deze ontsporing in een vroeg stadium worden opgespoord en daardoor goed worden behandeld. Bevolkingsonderzoek Gericht zoeken naar baarmoederhalskanker is heel zinvol. De overheid streeft er daarom naar dat alle vrouwen in Nederland tussen de 30 en 60 jaar elke vijf jaar een oproep krijgen om een uitstrijkje te laten maken. Bij bepaalde klachten is er soms reden om vaker een uitstrijkje te laten maken, ook als u niet tot deze leeftijdsgroep behoort. Jongere vrouwen Bij jongere vrouwen komt baarmoederhalskanker ook wel eens voor, vooral bij vrouwen die wisselende seksuele contacten met mannen hebben. Voor hen kan het daarom ook raadzaam zijn eens een uitstrijkje te laten maken. Vragen vooraf Voordat het onderzoek plaatsvindt, beantwoordt u een aantal vragen: Gebruikt u een voorbehoedmiddel? Zo ja, welk (pil, condoom, spiraaltje, prikpil)

3 Bent u nog regelmatig ongesteld? Zo ja, wanneer was de laatste ongesteldheid? Hebt u kinderen? Zo ja, hoeveel? Hebt u last van ongewoon bloedverlies uit de schede: o Tussen twee perioden van ongesteldheid in o Bij of vlak na geslachtsgemeenschap o Terwijl u al een paar jaar niet meer ongesteld bent geweest. Ook een klein beetje bloedverlies -soms niet meer dan wat bruine afscheiding - is de moeite waard om te melden. Al deze zaken spelen een rol bij de beoordeling van het uitstrijkje. Vandaar dat ernaar wordt gevraagd. Menstruatie U kunt een uitstrijkje laten maken op elk willekeurig moment in uw cyclus, behalve tijdens de menstruatie. Want als er wat bloed in het uitstrijkje zit, is dit niet goed te beoordelen en is soms een tweede onderzoek nodig. Het is daarom beter om geen uitstrijkje te laten maken als u ongesteld bent. Voorbereiding U hoeft zich niet speciaal voor te bereiden. Het onderzoek gaat echter makkelijker als u uw buik ontspant en de blaas en de endeldarm leeg zijn. Het is daarom verstandig vóór het uitstrijkje wordt gemaakt even naar het toilet te gaan. Hoe wordt een uitstrijkje gemaakt? U gaat op de onderzoeksbank liggen met de benen gespreid in de speciale steunen. Om de baarmoedermond goed zichtbaar te maken, is het nodig dat de schede/vagina wat verder wordt geopend. Het instrument waarmee dit gebeurt is een speculum. Het instrument wordt in gesloten vorm voorzichtig ingebracht; vervolgens wordt het speculum langzaam geopend. Op deze wijze wordt de baarmoedermond goed zichtbaar. Dan wordt een borsteltje rondgedraaid langs de baarmoedermond, zodat er wat cellen vanaf worden geveegd. De meeste vrouwen merken hier nauwelijks iets van, omdat de baarmoedermond relatief gevoelloos is. Soms is er na afloop wat bloedverlies; dit heeft echter niets bijzonders te betekenen.

4 Het onderzoek is hiermee klaar. Het speculum wordt dichtgedraaid en in gesloten vorm uit de schede teruggetrokken. Het uit- en aankleden meegerekend kan het maken van een uitstrijkje binnen 10 minuten zijn gebeurd. De uitslag De arts spreekt met u af wanneer en hoe u de uitslag te weten komt. Het duurt meestal twee weken voordat de uitslag bekend is bij de arts. Het kan zijn dat de uitslag goed is: dan zijn er geen afwijkende cellen gevonden. Soms vindt men wel afwijkende cellen. Dat kan betekenen dat u een voorstadium van baarmoederhalskanker hebt. In dat geval blijft u onder controle of wordt u behandeld. Lang niet altijd wijst de aanwezigheid van afwijkende cellen op een voorstadium van baarmoederhalskanker. De cellen kunnen er ook afwijkend uitzien door bijvoorbeeld een infectie. Een enkele keer is het uitstrijkje niet goed te beoordelen, bijvoorbeeld als er wat bloed in het uitstrijkje zit; in dat geval moet het uitstrijkje worden herhaald. Pap-test Op het laboratorium worden de uitstrijkjes microscopisch onderzocht op afwijkende cellen. Voor dit onderzoek moeten de uitstrijkjes op een bepaalde manier worden gekleurd. Dat gebeurt op een manier die ruim 40 jaar geleden door de Amerikaanse cytoloog (= arts gespecialiseerd in celdiagnostiek) George Papanicolaou is ontwikkeld. Daarom wordt het uitstrijkje ook wel Pap-test genoemd. Ook de uitslag van het onderzoek draagt zijn naam: ingedeeld in Pap I tot en met Pap V. Pap I: Het uitstrijkje bevat alleen normaal uitziende cellen. Het uitstrijkje hoeft pas over vijf jaar te worden herhaald. Het uitstrijkje is minder betrouwbaar als in het uitstrijkje geen cellen zitten die afkomstig zijn uit het overgangsgebied;

5 in dat geval wordt aangeraden het onderzoek na een jaar te herhalen. Pap II: In het uitstrijkje bevinden zich een paar afwijkende cellen. Of er zitten enkele witte bloedcellen, bacteriën schimmels of andere ziektekiemen in. De lichte afwijking van de baarmoederhalscellen wordt soms door een vaginale infectie veroorzaakt. Deze kan worden behandeld. De uitslag Pap II wijst helemaal niet op een voorstadium van kanker. Na een half jaar zal opnieuw een uitstrijkje worden gemaakt. Pap IIIA: In het uitstrijkje worden duidelijk afwijkende cellen gevonden. Meestal gaat het om 'onrustige' cellen, die bij een vervolguitstrijkje vaak spontaan verdwenen zijn. Komt deze uitslag bij een routine-onderzoek naar voren, dan volgt een herhaling van het uitstrijkje na drie maanden. Indien de uitslag opnieuw Pap IIIA luidt, dan volgt colposcopie (zie verder). Is het uitstrijkje gedaan, omdat er klachten zijn als onregelmatig bloedverlies en/of bloedverlies na geslachtsgemeenschap, dan volgt meteen colposcopie. Pap IIIB en IV: In dit geval zijn er veel en sterker afwijkende cellen in het uitstrijkje gevonden. Er zijn echter geen kankercellen aanwezig. Verder onderzoek met colposcopie is noodzakelijk. Pap V: In het uitstrijkje bevinden zich ernstig afwijkende cellen. Dit kan wijzen op baarmoederhalskanker. Verder onderzoek is noodzakelijk, beginnend met colposcopie. Vervolgonderzoek Colposcopie Colposcopie betekent letterlijk 'kijken naar de cervix'. Met een speciaal instrument, een soort verrekijker, een vergrootglas, kijkt de arts naar de baarmoedermond. De colposcoop vergroot 10 tot 20 keer. Hiermee kunnen afwijkingen aan de baarmoedermond die met het blote oog niet te zien zijn, worden opgespoord. Om het verschil tussen 'gezond' en 'ziek' weefsel duidelijker te maken, kan de baarmoedermond worden gekleurd met een sterk verdunde azijnzuur- of jodiumoplossing. Uit de verdachte plekken worden vervolgens, met een speciaal tangetje, een klein stukje weefsel weggenomen. Dit noemen we een biopsie.

6 Het wegnemen van een stukje weefsel is meestal niet erg pijnlijk, doordat de baarmoedermond relatief ongevoelig is. Ook kunt u hierdoor wat bloedverlies en afscheiding krijgen; dit kan enkele weken duren. De verwijderde stukjes weefsel worden vervolgens microscopisch bekeken (histologisch onderzoek). Dit is nodig om een duidelijker beeld te krijgen van de afwijkende cellen die bij het uitstrijkje zijn gesignaleerd. Uitslag van het weefselonderzoek De uitslag van het weefselonderzoek wordt ook ingedeeld in een aantal stadia; dit wordt aangegeven met de letters CIN (= graad van afwijkende cellen in het oppervlak van de baarmoedermond). CIN I: Er is slechts een lichte afwijking in de cellen in de overgangszone. Behandeling is niet perse nodig. Wel moet regelmatige controle plaatsvinden door middel van een uitstrijkje iedere zes maanden. CIN II: Er is een duidelijke afwijking in de celopbouw te zien, maar en zijn geen kankercellen. De arts kan besluiten de verdachte plaats regelmatig te controleren of te verwijderen met een elektrisch lusje of door conisatie. CIN III: Er zijn ernstig afwijkende cellen gevonden. Dit kan een voorstadium van baarmoederhalskanker zijn. Verdere behandeling is zeker nodig, omdat met een vrij eenvoudige ingreep algehele genezing kan worden bereikt. Mogelijke behandelingen Afhankelijk van de omvang van de gevonden afwijking komen kleinere of grotere ingrepen in aanmerking, LETZ (beperkte wegsnijding met een elektrisch lusje) Met behulp van een elektrisch lusje wordt het aangedane weefsel weggesneden. Dit is een poliklinische ingreep waarbij de baarmoederhals lokaal wordt verdoofd. Tot zes weken na de ingreep is er meer afscheiding dan normaal. Lisexcisie ( beperkte wegsnijding met een elektrisch lusje)

7 Hierbij wordt met een elektrisch lusje het aangedane weefsel weggesneden. De ingreep is van korte duur en kan poliklinisch met een plaatselijke verdoving worden uitgevoerd. Eventueel kan u vragen of de ingreep op de operatiekamer plaatsvindt onder narcose of met een ruggenprik. Tot zes weken na de ingreep kan u wat wondvocht uit de schede verliezen dat soms wat bloederig kan zijn. Conisatie (beperkte wegsnijding) Hierbij wordt een kegelvormig stukje weefsel uit de baarmoederhals weggesneden waarna het wondbed wordt dichtgeschroeid. Als de ingreep nogal bloederig is, wordt een tampon in de vagina gebracht. Meestal wordt er dan ook een blaascatheter ingebracht en moet u een nacht in het ziekenhuis blijven. De volgende ochtend worden de tampon en blaascatheter verwijderd en kan u naar huis. Deze vaginale ingreep vindt plaats in de operatiekamer en afhankelijk van uw voorkeur onder narcose of met een ruggenprik. In sommige gevallen kan een nabloeding optreden. Het kan een week of zes duren voordat de wond is genezen. Tot die tijd is er wat meer afscheiding, die in het begin een beetje bloederig is. Tot de wond is genezen, mag er geen geslachtsgemeenschap plaatshebben. Curettage Het kan zijn dat de colposcopie niet lukt, omdat de overgangszone dieper in het baarmoederhalskanaal ligt. Dan zal de gynaecoloog een curettage van de baarmoederhals verrichten om weefsel voor verder onderzoek te verkrijgen. Curettage van de baarmoederhals is een gevoelig onderzoek, dat poliklinisch wordt uitgevoerd omdat het van zeer korte duur is. Hierover is ook een brochure verkrijgbaar. Om infectiegevaar uit te sluiten, mag u de eerste vier weken geen geslachtsgemeenschap hebben. Mogelijke gevolgen voor de zwangerschap De gevolgen van bovengenoemde onderzoeken vallen voor de vruchtbaarheid (kans om zwanger te worden) en zwangerschap (kans op vroeggeboorte) gelukkig erg mee.

8 Operatie Bijna elke vrouw die in een vroeg stadium voor baarmoederhalskanker wordt behandeld, kan worden genezen. Soms is een operatie waarbij de baarmoeder moet worden verwijderd, noodzakelijk. De gynaecoloog bespreekt dit met u. Wetenschappelijk onderzoek Als bij u urine, bloed of weefsel wordt afgenomen voor onderzoek, dan kan het zijn dat dergelijk lichaamsmateriaal overblijft. Dit materiaal kan worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. Hierdoor wordt inzicht verkregen in het ontstaan en de behandeling van ziekten. Onderzoek moet aan strenge voorwaarden voldoen, zoals het anoniem verwerken van uw lichaamsmateriaal. Alle belangrijke informatie over onderzoek van lichaamsmateriaal, vindt u via Heeft u er bezwaar tegen dat uw lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek wordt gebruikt? Dan leest u in de folder hoe u bezwaar kunt maken. Vragen? In deze folder hebben we alleen de meest belangrijke vragen beantwoord. Als iets u niet duidelijk is, vraagt u dit dan aan de assistent of aan de gynaecoloog. U kunt ook telefonisch contact opnemen met onze polikliniek gynaecologie via telefoonnummer Niet vergeten Zijn uw gegevens gewijzigd? Geef dit dan vóór uw afspraak door bij de Inschrijfbalie op de begane grond. Juni