Het evangelie volgens Marcus IN ISRAËL GEWORTELD

Transcriptie

1 Het evangelie volgens Marcus Opstel 1 IN ISRAËL GEWORTELD Ton van den Ende

2

3 1 - Ten geleide 1 Jezus, koning van Israël, werd koning van Juda ** Als kind ben ik vertrouwd geraakt met Jezus, geboren in de stad van koning David, Bethlehem; in doeken gewikkeld en neergelegd in een kribbe, gevonden door herders en wijzen. En ook met het lijdensverhaal over Jezus, ter dood veroordeeld, met doornen gekroond, gekruisigd en gestorven als: koning van de Judeeërs. In de oudste laag van Marcus en Johannes is Jezus: koning van Israël. De titels: koning van Israël en koning van Juda vormen een koppel sinds er twee koninkrijken ontstonden door de breuk tussen 10 stammen en 2 stammen. Dit werkt door tot in het Nieuwe Testament. Jezus was koning van Israël en werd koning van Juda. 2 Psalmen uit het Noordrijk Israël Rond 1000 voor Chr. zijn David en na hem zijn zoon Salomo, uit de stam Juda, koning over alle twaalf stammen die samen het volk Israël vormen. Rond 933 scheiden 10 stammen zich af en vormen in het noorden het koninkrijk Israël. De stammen Juda en Benjamin vormen het Zuidrijk Juda. Zo blijft het ruim 200 jaar. In onze bijbelgroep hebben we lange tijd psalmen gelezen. Ook daar kom je Israël tegen. In de tekst vonden we aanwijzingen dat deze teksten ontstaan zijn in het Noordrijk Israël, tijdens het hierboven genoemde tijdvak van 200 jaar. De inhoud klikte ook vaak met die uit de oudste laag van Marcus en Johannes. 3 Begin van een reeks opstellen en tekstboeken Vanaf 2003 bestudeer ik hoe het evangelie volgens Marcus stap voor stap is gegroeid. Op maak ik de uitkomsten van dit onderzoek bekend. Daar is al een schat aan gegevens te vinden. Die blijf ik aanvullen met wetenschappelijke verantwoording en met achtergronden voor belangstellende lezers. Nu is de tijd rijp om uitkomsten van de studie ook in druk te laten verschijnen. Ik werk aan een eerste Tekstboek met de oudste tekst van Marcus en aantekeningen. Intussen verschijnt dit eerste opstel, een zoektocht naar de betekenissen van het woord Israël, als de grond waarin Marcus en Johannes geworteld zijn. Rotterdam 6 mei 2017 Ton van den Ende 1

4 2 - Eén volk - twee koninkrijken: het Noordrijk Israël en het Zuidrijk Juda v. Chr. KONINKRIJK ISRAËL o Samaria o Betel o Jeruzalem KONINKRIJK JUDA v. Chr. GALILEA + SAMARIA o Samaria o Betel o Jeruzalem KONINKRIJK JUDA vanaf 587 v. Chr. GALILEA + SAMARIA o Samaria o Betel o Jeruzalem JUDA KLEURGEBRUIK Betrekking op Israël Betrekking op Juda Betrekking op volken en Paulus Overige tekst STAMVADERS VAN DE HEBREEËN Abraham I Isaak I Jakob > Israël I 12 zonen / stammen DE OLIJFBOOM 1967 Aquarel naar foto tussen Betel en Jeruzalem Als levenssappen stromen, groeien uit stammen en bladeren olijven en olijven. 2

5 1 Jakob wordt Israël, stamvader van de Hebreeën Jakob, het moederskindje dat gevlucht was voor zijn broer Esau, keert jaren later terug als vader van een gezin. In het verhaal over zijn strijd in de nacht bij de rivier de Jabbok, zegt zijn tegenstander: Jouw naam zal niet meer Jakob zijn maar Israël, want in Gn 32:29 krachtmeting met God en met mensen ben je de sterkste. Gn 35:12 In Betel zegt God: Het land dat ik heb gegeven aan Abraham en Isaak, heb ik gegeven aan jou en aan jouw nageslacht. Uit de twaalf zonen van Israël groeit een volk van 12 stammen. Dit volk wordt in de bijbel vaak genoemd naar hun stamvader: zonen van Israël, Israëlieten ; of kortweg: Israël. 2 Israël en Juda: twee eeuwen twee koninkrijken Saul, uit de stam Benjamin, wordt rond 1030 v. Chr. de eerste koning over heel Israël. David, uit de stam Juda, volgt hem op. Na hem wordt zijn zoon Salomo koning; hij bouwt voor God een tempel en leidt een weelderig leven. Om de kosten te dekken legt hij aan de andere stammen harde arbeid en een zwaar juk op. 1 Kon 12: :20 Rond 933 sterft Salomo. Heel Israël komt samen om zijn zoon Rechabeam tot koning te kronen. Ze vragen hem de lasten te verlichten, maar hij zeg: Mijn vader strafte jullie met zwepen; ik zal jullie straffen met schorpioenen. Het komt tot een breuk. Niemand blijft het huis van David trouw, behalve de stam Juda. Ps 120 Ps 121:4 200 Jaar staat het koninkrijk Juda, de stam Juda met Benjamin, naast het koninkrijk Israël, de overige tien stammen. In die tijd krijgt Israël vooral de betekenis: het volk en het land van de tien stammen in het noorden. En Juda krijgt de betekenis: het volk en het land van de stam Juda in het zuiden. 3 Liederen uit Israël in het boek van de psalmen In Juda ligt Jeruzalem, met de tempel van de Heer van de twaalf stammen. Mensen uit Israël blijven deze tempel bezoeken, zoals blijkt uit een aantal psalmen. Je zingt in het Jordaandal, voordat je Israël verlaat en het koninkrijk Juda binnengaat. Stammen, die samen Israël vormen, ontmoeten elkaar in het huis van de Heer. Ps 132 De politieke scheiding tussen Israël en Juda was ontstaan omdat Rechabeam de andere stammen nog zwaarder wilde belasten. Maar in het huis van de Heer ervaar je dat je samen bent als één volk, kinderen van vader Israël, broers - en zussen - van elkaar. Op de volgende bladzijden staan we stil bij deze drie psalmen. 3

6 3 - Psalm 120 (121) De wachter van Israël waakt over jou. Bedevaart lied * Aanhef vers 2 vers 6 Ik hef mijn ogen omhoog naar de bergen waar vandaan zal er hulp komen voor mij? Mijn hulp komt van de kant van de Heer, ** die de hemel maakt en de aarde. Hij laat jouw voet niet struikelen en Hij die waakt over jou zal niet sluimeren. Kijk, Hij zal niet sluimeren en niet slapen Hij die waakt over Israël. De Heer zal waken over jou. De Heer is voor jou als een beschuttende schaduw op jouw rechterhand. Overdag zal de zon jou niet steken en de maan niet in de nacht. *** De Heer zal waken over jou tegen alle kwaad Hij zal waken over jouw leven. De Heer zal waken over jouw weg naar binnen toe en over jouw weg naar buiten toe, vanaf nu aan en tot in eeuwigheid. * Het oudste deel van Marcus, het lied van Salomé, stamt uit Israël en is geschreven in het Grieks. Bij verwijzing naar het Oude Testament maakt Salomé geen gebruik van de Hebreeuwse tekst (TM), maar van de oude Griekse Septuagintvertaling (LXX). Daarom gebruik ik voor teksten uit Israël de tekst van de LXX. ** De Godsnaam JHWH mag men niet uitspreken. De LXX vertaalt met: o kurios : de Heer. Ik volg deze keuze. *** Dat de zon steekt, is ons bekend. Maar, zeker in de woestijn, kan ook de maan ziekmakend steken, wat kan leiden tot hevige stemmingswisselingen, die men maanziekte noemt. 4

7 vers 1 vers 5 1 Onderweg van Israël naar Jeruzalem in Juda Wie vanuit het Noordrijk Israël, naar Jeruzalem gaat, kan kiezen uit drie wegen. Door de laagvlakte, over de bergrug die van Noord naar Zuid loopt of door het Jordaandal. Alleen in het laatste geval kan je omhoog kijken naar de bergen. En als de zon tegen de avond steeds lager komt, valt de schaduw op je rechterhand. Rond Jericho laat je het koninkrijk Israël achter je. Je komt in het koninkrijk Juda en gaat de bergen in, door de woestijn van Juda, omhoog naar Jeruzalem. Als nakomelingen van Israël vormen we samen één volk van twaalf stammen, maar in feite ben je in Juda in het buitenland met een andere koning. De God die met Israël meetrekt Vers 3-8 Op dit deel van de reis, hoort psalm 120, over de Heer die waakt over jou. Jou, jouw, het wordt tien keer herhaald. Daardoor raakt de tekst raakt je diep. En vanuit die diepte, zingt ieder naar de anderen: jou, jij. Het lied is lijfelijk: jouw voet struikelt niet; zon en maan steken jou niet, verkoelende schaduw op jouw hand. vers 3-5 Zo zingt deze psalm over God: als de Heer die waakzaam is; niet wegdommelt of inslaapt, maar beschermend waakt over jou. Zo samen zingen, voedt je innerlijke rust, je vertrouwen en gevoel van veiligheid. De Heer, die aan onze stamvader Jakob de erenaam Israël heeft gegeven, waakt als een herder ook over jou en mij. vers 3,7,8 Drie keer klinkt: De Heer zal waken over jou. Als een schaduw bij brandende zon. Waken over jou tegen wat je kwaad kan doen of jouw leven bedreigt. Waken dat je veilig binnengaat in het huis van God, en weer thuis komt. Heel die weg, van Israël naar Juda en Jeruzalem, en tot je weer thuis komt, waakt de Heer over jou. 3 God, de helper van vader Israël en van mij Vers 8 Je huis uit gaan om binnen te gaan in het huis van de Heer; en dan en Gn terug gaan naar je eigen huis: dat is de bedevaart. Dat is ook de 28:10-22; weg van de stamvader Israël: van het huis van God - Betel - naar 35:1-15 het land van de voorouders, en terug naar Betel. Deze God die Israël heeft begeleid, waakt ook over zijn nakomelingen, over jou. vers 1-2 In vers 3-8 zingen we over onze God die meetrekt met jóu, met óns. In vers 1 zing ík vol vertrouwen naar God die míjn hulp is bij zie ook wat ík nodig heb. Daarvoor ga ik naar het huis van de Heer die de Gn 1:26 hemel maakt en de aarde, in het vertrouwen dat ik de hulp vind zie Ps 121 die ík verwacht. In de volgende psalm bezingen we hoe dat afloopt. 5

8 4 - Psalm 121 (122) Samen bidden om vrede voor Jeruzalem. Bedevaart lied Ik ben verheugd over hen die tegen mij hebben gezegd: Wij zullen binnengaan in het huis van de Heer. Onze voeten staan nu in jouw voorhof, Jeruzalem. * Jeruzalem, gebouwd als een stad. Wie deelhebben aan jou, komen op deze plaats samen. Want daarheen gaan de stammen omhoog, de stammen van de Heer, samen verbonden tot Israël, om de naam van de Heer te prijzen. Daar zijn zetels neergezet voor de rechtspraak, de zetels bij het huis van David. ** Je moet dan ook vragen wat tot vrede leidt voor Jeruzalem en tot voorspoed voor de mensen die van jou houden. Laat er toch vrede geboren worden binnen jouw versterkingen en voorspoed binnen jouw zware stadsmuren. Ten bate van mijn broers en de mensen van mijn volk spreek ik dan ook over vrede voor jou. Vanwege het huis van de Heer, onze God, onderzoek ik wat goed is voor jou. vers 2 vers 5 * De Hebreeuwse tekst leest: in jouw poorten, de LXX leest: in jouw voorhof. De nadruk ligt op de eenheid van de twaalf stammen die als één volk samenkomen in het huis van de Heer. ** De Israëlieten hebben in het Noordrijk hun eigen koning. In Jeruzalem, de hoofdstad van het koninkrijk Juda, regeren afstammelingen van koning David over de stam Juda en Benjamin. In Jeruzalem staat ook het paleis, het huis van David. Volgens de psalm wordt er voor dat gebouw recht gesproken. 6

9 Ps 120 vers 1,9 vers 1,9 vers 5 1 Zetels voor de rechtspraak Ik kijk omhoog en verwacht hulp van de Heer, zo zing ík in Psalm 120. En nu, in Psalm 121,1 ben ík in het huis van de Heer. Hier zal ík dus hulp te vinden voor mijzelf. Het slot van het lied laat zien dat ík een andere instelling heb gekregen: ík onderzoek wat goed is voor jóu, Jeruzalem; dat doe ík vanwege het huis van de Heer. Het huis van de Heer is vermeld in de eerste en laatste zin van de psalm. In het midden is sprake van het huis van David, het paleis waar de koning van Juda zetelt. Mensen uit Israël vallen onder de koning van Israël. Maar wat buiten het paleis gebeurt, is ook voor Israëlieten van belang: daar staan de zetels voor de rechtspraak. Genesis t/m Deuteronomium 2 Volgens de bepalingen van Mozes De rechtspraak is gegrondvest op de voorschriften, bepalingen en verhalen uit de Tora, de vijf boeken van Mozes. Het verbond tussen de Heer en de kinderen van Israël vormt het hart. De ziel ligt in de tien woorden, in steen gegrift, die Mozes ontvangt van de Heer die slaven en ballingen een thuis geeft. vers 6 vers 7 vers 8 vers 6 vers 7 Ps 120:1 Ps 121: 1 vers 8 vers 9 Ik kom naar het huis van de Heer om hulp. Vind ik die bij deze zetels voor de rechtspraak? De psalm nodigt me uit om open te staan voor de juiste vragen: Wat leidt tot vrede voor Jeruzalem; vrede met de buitenwereld; vrede in de stad zelf? En als ik spreek met anderen, gaat het dan over vrede voor jou, Jeruzalem? De vraag om vrede gaat hand in hand met vragen om voorspoed. Voor wie? Ontroerend vind ik het eerste antwoord: Voor de mensen die van jou houden, Jeruzalem in welk land ze ook mogen wonen en tot welk volk ze behoren. Als tweede komt de vraag om voorspoed voor je eigen inwoners, Jeruzalem. 3 Vrede voor wie van Jeruzalem houden 'Ik, daar gaat het om in deze psalm en de vorige. Ik heb hulp nodig en vertrouw dat de Heer die aan mij zal geven. Als ik in de voorhof sta, herinner ik me dat anderen de aanzet hebben gegeven: We gaan binnen in het huis van de Heer. Die eenzame tobbende ik trekt met hen op. Zo ontstaat een groep: we. Die kring groeit. Met mensen van andere stammen uit Israël ervaar je broederschap. Met Judeeërs in Jeruzalem voel je dat je één volk vormt. Je ontmoet mensen van andere volken die je liefde voor Jeruzalem delen. Ik blijft bestaan, maar is nu gericht op wat goed is voor Jeruzalem, vanwege het huis van de Heer. 7

10 5 - Psalm 132 (133) Israël en Juda zijn een zegen voor elkaar Bedevaart lied van David Kijk dan toch; niets is zo goed en zo verkwikkend als het wonen van broers met elkaar samen. Het is als welriekende olie op het hoofd, die naar beneden druppelt in de baard, de baard van Aäron, die naar beneden druppelt op de kraag van zijn kleed. Het is als dauw van de Hermon die naar beneden druppelt op de bergen van Sion. Want daar schenkt de Heer de zegen * en leven tot in eeuwigheid. Num 6:22 6:23 * De priesterzegen (LXX) De Heer zegt tegen Mozes: Zeg tegen Aäron en tegen zijn zonen: Zó zal je de zonen van Israël zegenen, door tegen hen te zeggen (en ze zullen mijn naam leggen op de zonen van Israël dan zal Ik, de Heer, hen zegenen). De Heer zegent jou en waakt over jou. De Heer spreidt de glans van zijn gelaat over jou en heeft medelijden met jou. De Heer keert zijn gezicht naar jou toe en geeft jou vrede. 8

11 vers 2 vers 3 1 Waarmee kan je het vergelijken? Hoe kan je je meest innerlijke gevoel naar anderen overdragen? Woorden schieten te kort. Je zoekt en stamelt; je vergelijkt het met iets. Het lijkt op.. Ik moet denken aan In deze psalm gebeurt dat twee keer. Het is als welriekende olie die naar beneden druppelt. Het is als dauw die naar beneden druppelt. Twee beelden die wijzen naar twee werelden. De bergen van Sion, liggen in Juda. De Hermon ligt in het noordelijke Israël. Zelf ervaar ik een ongekende tederheid in het beeld van de dauw die naar beneden druppelt. Dauwdruppels, beeld van het water-rijke Israël, bevochtigen de grond in het water-arme Juda. 2 Aäron en zijn nageslacht: hogepriesters in het huis van de Heer Vers 2 Lev 8:12 zie Ex 30:22-33 Er wordt nog een beeld opgeroepen: Aäron, de broer van Mozes, is met olie gezalfd tot hogepriester. Dit ambt wordt doorgegeven van geslacht op geslacht. Steeds wordt iemand bekleed met het hogepriesterlijk gewaad en vloeit de olie. De hogepriester verbindt het heden met de tijd waarin het verbond is gesloten. Ex 28:21 Lev 16: :34 Vers 2,3 Num 6:22-27 vers 3 vers 1 Op zijn borst draagt de hogepriester een orakeltas. Aan de voorzijde zijn twaalf verschillende edelstenen aangebracht. Op elke steen moet de naam van één van de stammen geschreven worden. Zo is de hogepriester een zichtbaar teken dat de Heer alle twaalf stammen samenvoegt tot één volk. Eén keer per jaar, op de Grote Verzoendag, zal de hogepriester het binnenste van het huis van de Heer - het Heilige der Heiligen - binnengaan. De beschrijving van alle rituelen sluit af met de woorden: Dit zal voor jullie een eeuwige instelling zijn van verzoening voor de zonen van Israël van al hun zonden. 3 Met broers samenleven Zo verwijst Sion naar Juda, Jeruzalem, het huis van de Heer, de hogepriester en mede priesters. Van geslacht op geslacht spreken zij de priesterzegen uit. Die zegen van de Heer strekt zich vanaf Juda ook uit over de tien stammen van Israël. Daardoor groeit de broederschap tussen alle stammen van Israël in heel het land. Op de Hermon ontspringt de Jordaan, die de zee van Galilea voedt. De Hermon wijst naar het vruchtbare land Israël dat overvloedig vruchten voortbrengt. En dat levende water van de Hermon blijft leven geven ook in Juda. Zo zal Israël de vruchten van de rijke oogst delen met Juda. Dat is: met broers samenleven. 9

12 6 - Psalm 149 God redt door de vromen en zachtaardigen. Halleluja * 1 2 Zingt voor de Heer een nieuw gezang Het loflied voor Hem in de samenkomst van de vromen. Laat Israël zich verheugen voor Hem die hen maakt. en laat de zonen van Sion juichen voor hun koning Laten ze zijn naam prijzen met een reidans met pauken en tokkelen op snaarinstrumenten voor hem. (Zie 97:4) want de Heer heeft welgevallen in zijn volk en zal zachtaardigde mensen verhogen in redding. De vromen roem verwerven En juichen op hun slaapplaats / legerstede. De lofprijzingen van God in hun keel en tweezijdige zwaarden in hun handen om aan de heidenen straf te voltrekken de tuchtiging aan de volken. om hun koningen in voetboeien te ketenen en de mensen die onder hen beroemd zijn, in ijzeren handboeien. Om over hen een vonnis op schrift te stellen. Dat is de roem voor al zijn vromen. * In psalm 149 zijn twee teksten ineen geweven. vers 1,8,9 Een samenkomst van de vromen, zij zullen de overheersende vers 5,8,9 koningen gevangen nemen en vonnissen. Beroemde tegenstanders worden gevangenen. De vromen zullen roem verwerven; al zijn zie ps 120 vromen delen daarin. Zing dus, Israël voor de God die jou maakt! Mensen in Sion, Jeruzalem zingen een nieuw lied voor God. Zij, de zachtaardigen, zullen met het zwaard de volken overwinnen die hen overheersen. Zij zullen Gods werktuig zijn. Zo zal God laten zien dat Hij hun koning is. 10

13 1 De koninkrijken Israël en Juda zijn verdwenen. In 722 voor Chr. wordt de droom een nachtmerrie als Assyrië het Noordrijk Israël verovert en de hoofdstad Samaria verwoest. Een groot deel van de bevolking wordt verbannen en vervangen door mensen uit andere landen. Een deel van wat het Noordrijk Israël was, heet sindsdien Samaria; het noordelijkste deel wordt Galilea. In 587 voor Chr. verovert Babylonië het Zuidrijk Juda. Jeruzalem en de tempel worden een puinhoop. Alle belangrijke personen worden als balling afgevoerd naar Babylon. Het gewone volk van het land blijft achter. Het gebied heeft de naam Juda of Judea behouden, maar het koninkrijk Juda is nooit meer hersteld. 2 Hoop op redding in tijd van bezetting In Psalm 149 herkennen we dit tijdperk. Blijkbaar is er geen eigen leiderschap meer. Maar de achterblijvers - de zachtaardigen en de vromen - zingen vol vertrouwen dat de Heer redding zal brengen, en wel door hen. De voorstellingen in Israël en in Juda over hoe dat zal gebeuren, zijn samen geweven tot één psalm. vers 2 vers 4 vers 6,7 In Sion - Jeruzalem, Juda - is geen koning meer, geen zoon van David. Dit lied voedt de verwachting dat God zal laten zien dat Hij zelf de koning is. Hij die door alle eeuwen heen op uiteenlopende manieren zijn volk heeft gered en bevrijd. Hij zal de zachtaardigen gebruiken om de heidenen te straffen en de volken te tuchtigen. vers 2 Ps 120:2 Ps 120:4 vers 5 vers 8-9 Ezra 1:1 In Israël zingen de vromen voor Hem die hen maakt. Dit komt overeen met wat eerder is gezongen: Hij die de hemel maakt en de aarde en Hij die waakt over Israël. Roemloze vromen zullen de overheersers, en wie onder hen roem vergaren, boeien en vonnissen. Dat zal tot roem strekken en eer van alle vromen. 3 En dan komen de ballingen terug. Die redding komt, maar wel op een andere manier dan de achterblijvers verwacht hadden. Perzië wordt de machthebber en in 538 geeft koning Kores opdracht aan de ballingen terug te gaan naar Jeruzalem om het huis van de Heer op te bouwen. In 515 wordt de tweede tempel ingewijd. Ezra 4:1 De bouw van de Tweede Tempel is een zaak van de ballingen die weggevoerd waren uit Jeruzalem en Juda en nu terugkeerden uit Babel. De mensen die achtergebleven waren - de zachtaardigen - krijgen als taak de weg te banen voor de ballingen. Samaritanen mogen niet mee bouwen. De vromen spelen niet mee. 11

14 7 - Jezus, de Wet en de Tempel in Het lied van Salomé Mc 1:1 1:2 Begin van het goede bericht van Jezus christus, zoon van God, dat je kunt vergelijken met het begin van het goede bericht dat geschreven is in het boek van Jesaja, de profeet: Een stem van iemand die luid roept in de woestijn: Maak de weg gereed voor de Heer, maak de paden recht voor jullie God. Mc 12:32 12:33 12: 34 En de schriftgeleerde zegt tegen Jezus: Goed, meester, naar waarheid zeg je: 'Eén is Hij en er is geen ander buiten hem. Dt 4: 35 En het beminnen van hem uit heel je hart en uit heel je bevattingsvermogen en uit heel je kracht, Dt 6:4-5; Jos 22:5 en het beminnen van de medemens zoals jezelf, Lev 19:18 is buitengewoner dan alle brandoffers en slachtoffers. 1 Sam 15:22; Ho 6:6 Jezus ziet dat hij met kennis heeft geantwoord en zegt tegen hem: Je bent niet ver van het koningschap van God. En niemand waagt het meer hem te ondervragen. Mc 13:1 13:2 En Jezus gaat naar buiten, het heiligdom uit. Dan zegt één van zijn leerlingen tegen hem: Meester, kijk, die prachtige bouwwerken. En Jezus zegt tegen hem: Je ziet die grote bouwwerken? Amen, ik zegt jullie: Er wordt hier zeker niet een steen op een steen gelaten die zeker niet volledig losgemaakt wordt. 12

15 ** Mc 14: Mc 1:1 Ezra 7:14 Mc 12: psalm 121:6 ** 1 Begin van Het lied van Salomé Ruim 5 eeuwen later in Kafarnaüm in het voormalige Noordrijk Israël, schrijft de schoonmoeder van Petrus haar verhaal over Jezus. Hij is kort daarvoor veroordeeld door de Hogepriester en de hogeraad. Dat hij zich de christus, de zoon van God noemt zien zij als godslastering. Volgens de Wet staat daarop de doodstraf. Salomé ziet Jezus wel als christus en zoon van God en noemt haar boek dan ook een goed bericht. Wat dit voor haar betekent, deelt zij stap voor stap met de lezers. In haar boek neemt ze je mee door Israël, Dekapolis en Jeruzalem En dan keer je herboren terug naar huis. Het doet denken aan de bedevaart liederen. 2 De Wet samengevat in twee opdrachten Na de bouw van de Tweede Tempel geeft de opvolger van Kores aan de schriftgeleerde Ezra de opdracht om in Judea en Jeruzalem een onderzoek in te stellen of de Wet van God wordt nageleefd. Alle aandacht richt zich ruim 5 eeuwen op Wet en Tempel; Juda en Jeruzalem. Alles daarbuiten lijkt geen rol te spelen. Als de Galileeër Jezus in de tempel is, vraagt een schriftgeleerde: Meester, welk gebod is het eerste van alle? Jezus verklaart de liefde voor God en de naaste als de hoogste geboden. De schriftgeleerde deelt deze opvatting en voegt er aan toe dat deze geboden belangrijker zijn dan alle brandoffers en slachtoffers. Jezus richt de aandacht van de mensen naar buiten: Houden van God, van jezelf en van de mens naast je. Dit lijkt in eenzelfde lijn te liggen als de vragen die volgens psalm 121 horen bij de rechtspraak volgens de Wet: Wat leidt tot vrede voor Jeruzalem en tot voorspoed van de mensen die van jou houden? 3 De tempel ontmanteld Het gesprek over de Wet gebeurt in het heiligdom. Dit is de Tweede tempel die al weer vijf eeuwen gebruik is. Alleen op deze plaats is verzoening met God door brandoffers en slachtoffers. En dan vindt Salomé, in navolging van Jezus zelf, dat liefde tot God en medemensen belangrijker is dan wat hier gebeurt! Mc 13:1,2 De tempel is opnieuw gebouwd door Herodes. Maar Jezus laat weten dat die gebouwen ontmanteld moeten worden: steen voor steen losmaken, om voor mensen gebruikt te worden; want dit bouwwerk heeft niets te maken met het koningschap van God. 13

16 7 - Jezus: koning en herder van Israël in Het lied van Salomé en bij Johannes Mc 15:26 15:27 15:29 15:32 Er is het opschrift van zijn schuld opgeschreven: de koning van de Judeeërs. En met hem worden twee rovers gekruisigd, een rechts en een links. En de voorbijgangers lasteren hem. Ze schudden de hoofden en zeggen: De gezalfde, de koning van Israël, kom nu af van het kruis. Als we dat zien, zullen we geloven. Mc 14:27 14:28 Dan zegt Jezus tegen hen: Jullie zullen allen aanstoot nemen, want er is geschreven: Ik zal de herder neerslaan en de schapen zullen worden verstrooid. (Zach 13:7) Maar nadat ik ben opgestaan zal ik voor jullie uitgaan tot in Galilea. Joh 10:14 Ik ben de goede herder. Ik ken de mijnen en de mijnen kennen mij. [ ] 10:16 En ik heb andere schapen die niet van deze stal zijn. En ook die moet ik weiden en ze zullen horen naar mijn stem. En ze zullen worden: één kudde en één herder. Mc 16:7 Maar ga aan zijn leerlingen zeggen, en ook aan Petrus: Kijk, ik ga voor jullie uit tot in Galilea. Daar zullen jullie mij zien, zoals ik jullie heb gezegd. 14

17 1 Jezus koning van Israël Onder Joden leeft tot vandaag de verwachting dat het koningschap hersteld zal worden. Men verwacht een gezalfde: messias (Hebreeuws) ofwel christus (Grieks) uit het koningshuis van David. Christenen zien Jezus als die zoon van David, de christus die redder is van de mensen en de wereld. Mc 15: 26,32 ** Mc 14: Joh 9:39-10:21 10:16 Maar in Galilea leefde ten tijde van Jezus blijkbaar de verwachting dat er een koning van Israël zou komen. Voor Salomé is Jezus aan het kruis niet de koning van Juda maar koning van Israël. En in de oudste laag van Johannes wordt Jezus in Jeruzalem door de mensen ontvangen als: de koning van Israël. 2 Koning als een herder In de oudste teksten van Johannes en bij Salomé wordt het beeld van de koning van Israël nader ingevuld met het beeld van de herder. Zo spreekt Salomé over Jezus als de herder die tegen de grond wordt geslagen - waarover Zacharja spreekt. - Maar hij zal opstaan en voor de kudde uitgaan naar Galilea. In Johannes spreekt Jezus over zijn taak met het beeld van de herder. Hij waakt over de kudde. Hij is geen huurling, maar het is zijn eigen kudde, volgens mij de 10 stammen van Israël. Hij heeft nog een andere kudde - volgens mij Juda - elk met een eigen stal. Zijn opdracht is dat ze één worden: één volk van 12 stammen. In dit opstel hebben we kennis gemaakt met de godsbeleving die vanouds in het Noordrijk Israël leefde, met name onder de vromen. Vanuit die wortels gaat de groei verder tot in de teksten van Salomé en Johannes, de oudste teksten van het Nieuwe Testament. In die zin is het lied van Salomé in Israël geworteld. Mc 15:41 Mc 16:7 3 Afronding In dit opstel zijn we in aanraking gekomen met de oudste laag in het evangelie volgens Marcus, door mij genoemd: Het lied van Salomé. Deze leerling is een van de vrouwen die bij het graf van Jezus de opdracht ontvangen om te verkondigen dat Jezus is opgestaan en voor de leerlingen uit zal gaan naar Galilea. Dit lied van Salomé is in Jeruzalem door Marcus aangevuld met teksten uit het onderricht van Petrus en waarschijnlijk in Antiochië met teksten uit het onderricht van Paulus. Zo is het evangelie ontstaan dat de naam heeft gekregen: Evangelie volgens Marcus. Zie hiervoor verder op: 15

18 9 - Inhoudsopgave Blz Ten geleide 2 - Eén volk - twee koninkrijken: het Noordrijk Israël en het Zuidrijk Juda 3 - Psalm 120 (121) De wachter van Israël waakt over jou. 4 - Psalm 121 (122) Samen bidden om vrede voor Jeruzalem. 5 - Psalm 132 (133) Israël en Juda zijn zegen voor elkaar 6 - Psalm 149 God redt door de vromen en zachtaardigen. 7 - Jezus, de Wet en de Tempel in Het lied van Salomé 8 - Jezus: koning en herder van Israël in Het lied van Salomé en bij Johannes 9 - Inhoudsopgave 16

19

20 VERKOOPPRIJS 10,- Daarvan is 5,- bestemd voor Jeel al Amal MARCUSEVANGELIE OPSTEL 1 Ton van den Ende 2017 Overnemen enkel toegestaan met toestemming van de schrijver. Druk: Breda Roggeband & Accuraat BESTELLEN CONTACT Ton van den Ende Torenlaan BP Rotterdam NL 25INGB A.G.M. Van den Ende info@tonvandenende.nl JEEL AL AMAL GENERATIE V. D. HOOP Huis voor Palestijnse weesjongens en gemengde basisschool voor 350 kinderen van de armen in Betanië. Droom: eigen middelbaar onderwijs.