UvA-DARE (Digital Academic Repository) Kangling: Sporen naar het hart van het bot van Baar, B.J.W. Link to publication

Transcriptie

1 UvA-DARE (Digital Academic Repository) Kangling: Sporen naar het hart van het bot van Baar, B.J.W. Link to publication Citation for published version (APA): van Baar, B. J. W. (1999). Kangling: Sporen naar het hart van het bot General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam ( Download date: 07 Nov 2017

2 NOTEN 1 Marcus in Clifford & Marcus "Writing Culture" (1986: 265) Clifford in Clifford & Marcus "Writing Culture" (1986: 2) 3 Zie bijvoorbeeld Pratt in Clifford & Marcus "Writing Culture" (1986: 28) over Donner. 4 Horkheimer & Adorno, "De Dialektiek der Verlichting" (1947) Friedrich Nietzsche, "Voorbij Goed en Kwaad" (1885: 31) 6 Zie voor het vermeend programmatische karakter van Geertz' interpretatieve antropologie JW. Bakker's "Enough profundities already" (1988) en ook mijn bespreking hiervan in "Antropologische Verkenningen" 8/3 najaar Zie Bakker (idem), maar ook Bakker, Kuiper, Miedema (red.) "Antropologie tussen wetenschap en kunst" (1987) 8 Clifford Geertz,"The Interpretation of Cultures" (1973: 83) : : 112 1! : 9 12 : 5 13 : : : 9 16 : Clifford Geertz, "Works and Lives" 1988: : : : : : : idem: : Bob Schölte in Hymes (ed.) "Reinventing Anthropology" (1974: 440) en Nencel & Pels (ed.), "Constructing Knowledge" (1991: 169) Bob Schölte (1984), "Reaction on Shankman", in "Current Anthropology 25: In Schölte (1986), "The Charmed Circle of Geertz' Hermeneutics" in "Critique of Anthropology" VI: 5-15 B. Schölte: idem 30 G. Ryle, "The Concept of Mind" (1949) en Vesey, "Perception" (1973: 36) 345

3 31 Clifford Geertz, "The Interpretation of Cultures" (1973: 18) 32 Pratt in Marcus & Clifford (ed.), "Writing Culture" (1986: 32) 33 Clifford, idem: Rabinow, idem: 253 J. Fabian (1971), "Language, History and Anthropology" in "Philosophy of the Social Sciences 1: J. Fabian, "Time and the Other" (1983: 36) 3 ' : ix 38 J. Fabian (1985), "Culture, Time and the Object of Anthropology", in Berkshire Review 20: Clifford in Clifford & Marcus (ed.), "Writing Culture" (1986: 109) 40 J. Fabian (1979), "Rule and Process: Thoughts on Etnography as communication", in "Philosophy of the Social Sciences 9: Zie bijvoorbeeld Hickerson "Linguistic Anthropology" (1980: 86) voor het ezelsbruggetje 'SPEAKING' om een "speech event" te analyseren. 42 R. Bauman, "Verbal Art as Performance" (1984: 22) 43 D. Tedlock, "The Spoken Word and the Work of Interpretation" (1983: 338) 44 D. Tedlock in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 278) 45 D. Tedlock, "The Spoken Word and the Work of Interpretation" (1983; 326) 46 D. Tedlock in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 7) 4' Nietzsche noemde de mens het wezen dat gedoemd is zichzelf tegen te spreken. 48 Bakhtin in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 198) 49 D. Tedlock in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 2) : 3 52 : : 3 54 J. Fabian, "Power and Performance" (1990: 5) en in R. Pool in Nencel & Pels (ed.), "Constructing Knowledge" (1991: 70) R. Pool in Nencel & Pels (ed.), "Constructing Knowledge" (1991: 70) 56 D. Tedlock in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 13) R. Pool in Nencel & Pels (ed.), "Constructing Knowledge" (1991: 70-76) 58 D. Tedlock in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 7) R. Pool in Nencel & Pels (ed.), "Constructing Knowledge" (1991: 76) 60 : Stephen Tyler in Clifford & Marcus, "Writing Culture" (1986: 125) 346

4 62 Clifford in Clifford & Marcus, "Writing Culture" (1986: 121) D. Tedlock in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 15) 64 Friedrich Nietzsche, "De Vrolijke Wetenschap" (1976: 130, 131) 65 G.Ridderbos & B. Voorsluis (red.) "Nietzsche en het Post-Modernisme" (1989) 66 Als gevolg van China's 'open deur-politiek' is het recentelijk weer hersteld. Zie inleiding van Yeshe Tsogyal "The Lotus-Born" (1993) 68 Zie onder meer Snellgrove en Richardson (1968) voor een overzicht van de Tibetaanse geschiedenis. In Lhasa was het in 1959 het toneel van de Tibetaanse opstand. Tot 1978 werd het door de Chinezen in Tibet dan ook verboden. In 1987 kwam het gedurende het festival echter wederom tot rellen toen een aantal van de aanwezige monniken voor een vrij Tibet gingen demonstreren. Zie van Walt van Praag "The Legal Status of Tibet" (1988). 71 Thurman onderzoekt in "An Outline of Tibetan Culture" (1988) de relatie tussen de Chinezen en de Tibetanen. Hij noemt een zestal criteria waardoor deze volkeren tot éénzelfde natie zouden kunnen behoren: (1) Wanneer zij door de geschiedenis samen zijn gekomen in een gemeenschappelijk territorium. (2) Wanneer zij een'gemeenschappelijke taal gebaseerd op een schriftsysteem hebben. (3) Een gemeenschappelijk wettenstelsel hebben. (4) Doordrongen zijn van een gemeenschappelijk beeld van de geschiedenis. (5) Een reeks religieuze overtuigingen van elkaar tolereren. (6) Een gemeenschappelijk gevoel van identiteit hebben op grond van deze karakteristieken en raciale verwantschap. Met betrekking tot al deze punten blijkt dat er geen sprake kan zijn van een gemeenschappelijke natie. 72 Zie voor de meer recente geschiedenis van Tibet bijvoorbeeld Avedon (1979). De veertiende Dalai Lama in "Concentratie en Mededogen" (1987: 13). 74 Dalai Lama in Chö Yang III: 42 Sogyal Rinpoche in Canberra 29-V97. Tertön Sogyal Trust. In Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 49) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 50) ' "The nature of mind, the face of Rigpa, is introduced upon the very dissolution of conceptual mind". Patrul Rinpoche in Sogyal Rinpoche, "Dzogchen and Padmasambhava" (1990: 7) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 42) 80 : , Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 11) De Vier Edele Waarheden zijn: 1. De Waarheid van het Lijden 347

5 De Waarheid van de Oorzaak van het Lijden 3. De Waarheid van het Ophouden van het Lijden 4. De Waarheid van het Achtvoudige Pad dat leidt naar het Ophouden van het Lijden. Tarthang Tulku "Ways of Enlightenment" (1993: 25-27) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 122) Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 7, 8) 10, Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 121) Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 15) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 126) Zie voor de relatie tussen schrift en de ontwikkeling van rationaliteit en wetenschap Goody "The Domestication of the Savage Mind" (1977) en "The Interface between the Written and the Oral" (1987) en Lemaire "Antropologie en Schrift" in Lemaire (ed.) "Antropologie en Ideologie" (1984: ) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 54) Dudjom Rinpoche in Sogyal Rinpoche, "Dzogchen and Padmasambhava" (1990:7) Chögyam Trungpa Rinpoche,"Orderly Chaos" (1991: 85) Dit heldere zien wordt 'vipashyana' genoemd. Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 51) Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) en Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 103 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 104 Deze aanhef van het "Sutra of the Heart of Transcendent Knowledge" komt van Dudjom Rinpoche. In "Rigpa Daily Practice Book". 105 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 247) "Sutra of the Heart of Transcendent Knowledge". In "Rigpa Daily Practice Book". 1 8 Dudjom Rinpoche in Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 152) 1 9 Dudjom Rinpoche in Sogyal Rinpoche, 'Dzogchen and Padmasambhava" (1990:9) 11 Zie bijvoorbeeld Chögyam Trungpa Rinpoche "Glimpses of Abhidharma" (1975) of Tarthang Tulku "Ways of Enlightenment" (1993: ) Hl F. Fremantle & Chögyam Trungpa Rinpoche, "The Tibetan Book of the 348

6 Dead" (1975: xvii) 112 Tulku Thondup Rinpoche, "Hidden Teachings of Tibet" (1986: 19, 20) 113 p Fremantle & Chögyam Trungpa Rinpoche, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 3-10) 114 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 151) 115 Chögyam Trungpa Rinpoche, "Training the Mind" (1993: 40, 41) 116 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 74) 117 : p Fremantle & Chögyam Trungpa, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 1-3) 119 "Generation of Bodhicitta" from the Longchen Nyintik Ngöndro. In "Rigpa Daily Practice Book" 120 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) m : Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) 1 23 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 1 24 Zie bijvoorbeeld Chögyam Trungpa Rinpoche, "Journey without Goal" (1985) voor een goede introduktie in het Vajrayana Boeddhisme Zie Sogyal Rinpoche, "Dzogchen and Padmasambhava" (1990:27-51) of Chögyam Trungpa Rinpoche, "Crazy Wisdom" (1991) 126 Yeshe Tsogyal, "The Lotus Born" (1993:0) 127 : 12 l 2^ Een vajra is een vijfspakige scepter, die 'vaardige middelen', compassie, transformatie en onverwoestbaarheid symboliseert Yeshe Tsogyal, "The Lotus Born" (1993: 34) 130 Chögyam Trungpa, "Crazy Wisdom" (1991: 25-27) 131 Chögyam Trungpa, "Crazy Wisdom" (1991) 13 2 : Sogyal Rinpoche, "Dzogchen and Padmasambhava" (1990: 31-33) 134 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) 135 : Sogyal Rinpoche, "Dzogchen and Padmasambhava" (1990: 35-37) 137 Rigpa Daily Practice Book 138 Sogyal Rinpoche, "Dzogchen and Padmasambhava" (1990: 50) 139 Dudjom Rinpoche in Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 44) 14 Dilgo Khyentse Rinpoche, "The Wishfulfilling Jewel" (1988) 141 Clifford Geertz, "The Interpretation of Cultures" (1973: 112) 142 Chögyam Trungpa, "The Heart of the Buddha" (1991: 137) : Chögyam Trungpa/'Orderly Chaos - The Mandala Principle" (1991) l 4^ Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 285) 349

7 Calligrafie van Sogyal Rinpoche. Tertön Sogyal Trust. De Dalai Lama in Ellingson "The Mandala of Sound" (1979: 717) Frits Staal schreef een paar jaar geleden een artikel "Abakadabra" genaamd. Helaas weet ik niet meer waarin of wanneer het precies gepubliceerd is. Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: ) : 371 : 308 Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: ) : 210 F. Fremantle & Chögyam Trungpa, "The Tibetan Book of the Dead" (1Q75-1,2) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 263) Chögyam Trungpa Rinpoche, "Journey without Goal" (1985: 77-86) F. Fremantle & Chögyam Trungpa, "The Tibetan Book of the Dead" (1975) : : Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) : 346 Sogyal Rinpoche, "Dzogchen and Padmasambhava" (1990: 62) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) 165 "Rigpa Daily Practice Book" 166 In Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 677) : 351 : 361 : 181 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 72, 73) Ivan Vandor, "Die Musik des Tibetischen Buddhismus". Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 364) 174 Evans-Wentz "Het Tibetaans Dodenboek" (1927: 106) 175 Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 336) 176 : : : Lama Lhalungpa in Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 677) 180 In Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 196) 181 : Wanneer de drum 'zichzelf bespeelt', dat wil zeggen 'zonder moeite', wordt dit wel "teaching Dharma to the gods" genoemd. In Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 189) 350

8 183 p. Fremantle & Chögyam Tr'ungpa, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 21) 184 Zoals we in hoofdstuk zeven en acht nog zullen zien speelt de "humour of the View", zoals Sogyal Rinpoche dat noemt, een belangrijke rol in deze traditie. 185 Scheidegger onderscheidt in "Tibetan Ritual Music" (1988: 24) drie verschillende type kanglings, en suggereert daarbij een verschil in gebruik, dat volgens Karma Lhundup echter (in ieder geval in de praktijk) niet voorkomt. a. 'langchub-sem Kang' is made of the bone of a bodhisattva, which according to Tibetan tradition - greatly encourages the aspiration to actualize bodhicitta. b. 'Bam-Kang' is made of the bone of a dead pregnant woman. All the love that the mother couldn't give to her unborn child is now projected to the deities of protection by means of her bone. c. 'Dri-Kang'. During a battle two warriors died together. Their minds were full of violence. This energy is used during wrathful rituals to subdue Evil Spirits. 186 Pas veel later, toen ik Karma Lhundup weer na zes jaar terugzag, vertelde hij me dat de scrotumhuid hiervoor het beste is. Los van alle voor de hand liggende symbolische connotaties is, als je er nuchter over nadenkt, dit gedeelte van de huid als het ware reeds 'voorgevormd'. 187 Nebesky-Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956: 398). Hij stelt dat Waddell's bewering dat de maker van de kangling een stukje van het vlees moet eten niet correct is. 188 P. Reps "Zen Flesh Zen Bones" (1957: 12) Er word verteld dat, toen Bodhidharma, die het Zenboeddhisme van India naar China heeft gebracht, weer wilde vertrekken, hij zijn vier meest intieme leerlingen bij zich riep om te kijken wat ze van zijn leringen hadden opgestoken. Dofuko zei: "Naar mijn mening is waarheid voorbij bevestiging of negatie, want dit is de wijze waarop het beweegt". Bodhidharma antwoordde: "Jij hebt mijn huid". De non Soji zei: "Naar mijn mening is het als Ananda's visie van het Boeddha-land; eens gezien en voor altijd". Bodhidharma antwoordde: "Jij hebt mijn vlees". Doiku zei: "De vier elementen van licht, luchtigheid, vloeibaarheid en vastheid zijn leeg en de vijf skandha's zijn geen-dingen. Naar mijn mening geen-ding (Geest) is werkelijkheid". Bodhidharma gaf als commentaar: "Jij hebt mijn beenderen". Tenslotte boog Eka voor de meester en bleef zwijgen. Bodhidharma zei: "Jij hebt mijn merg". 189 Terry Clifford stelt dus abusievelijk in haar fraaie boek "The Diamond Healing" (1984: 169) dat het lichaam in de Chö als zijnde "ugly" gevisualiseerd wordt. 190 Edou schrijft in "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 92, 351

9 ): Chö continued to exist within the Gelugpa school, at Drepung and Ganden for instance, but as a marginal phenomenon, practiced most often outside the monastic framework. A violent debate, in fact, was waged over it at the beginning of this century, ending sometime in the thirties with an outright ban of this practice within Gelugpa monastic precincts. This controversy luas mainly instigated by Tongpön Rinpoche, who feared that the Chö might turn the monks away from their studies. Even so, many of them apparently continued to practice it in secret. Attanasi & Friedrich, "Dialogic breakthrough: Catalysis and Synthesis in Life-Changing Dialogue", in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 33-53) Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 12 augustus Tertön Sogyal Trust. Ngapo Ngawang Jigmei, J. van Hartevelt (ed.) "Tibet, een culturele ontmoeting" (1981: 17) Yeshe Tsogyal, "The Lotus Born" (1993:189) Chögyam Trungpa, "Crazy Wisdom" (1991) Chögyam Trungpa/'Training the Mind" (1993: ) E.B Tylor definieerde animisme als "the belief in spiritual beings". Deze definitie wordt hier in al zijn eenvoud gebruikt, los van Tylor's evolutionistische ideeën. Terry Clifford, "The Diamond Healing" (1984: 155) 199 "Rigpa Tibetan Calendar" 200 Avedon, "In Exile from the Land of Snows", (1984: ) en Nebesky- Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956: ) Zie ook de paragraaf 'Spontaniteit en de transformatie van de wilde geest' in hoofstuk Nebesky-Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956) : 47 In Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 677) Namkhai Norbu in 'Dzogchen Nieuwsbrief Holland" (1990: 48-51) 208 Terry Clifford, "The Diamond Healing" (1984: 159) Namkhai Norbu in 'Dzogchen Nieuwsbrief Holland" (1990: 49) 210 Tucci, "The Religions of Tibet" (1970) 211 Chögyam Trungpa Rinpoche, "Shambhala" (1984: 84) 212 Chögyam Trungpa Rinpoche, "Training the Mind" (1993: 116, 117) 213 p eter G 0 i d/ "Tibetan Reflections" (1984:34-36) In Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 371) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 164) Nebesky-Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956: 470) 352

10 217 : 471, : : 474, idem: Yeshe Dorje Rinpoche in Woolf, Blanc, "The Rainmaker" (1994: 27-29) 222 peter Gold, "Tibetan Reflections" (1984: 69-74) 223 Chögyam Trungpa Rinpoche in Allione, "Women of Wisdom" (1984: 21) 224 p. Fremantle & Chögyam Trungpa Rinpoche, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 54, 55) 225 Chögyam Trungpa Rinpoche in Allione, "Women of Wisdom" (1984: 38) 226 zie over het Dakiniprincipe Allione, "Women of Wisdom" (1984: 21-46), Edou, "Machig Tabdrön and the Foundations of Chö" (1996: ), Dowman "Skydancer" (1984: ) en Lama Govinda "De Mystiek van het Tibetaans Boeddhisme" (1956: ) 227 Phowa is een techniek waarin in men zich traint om op het moment van sterven toe te passen. Men ejakuleert hierbij het bewustzijn door de kruin van het hoofd naar een boeddhaveld. 228 Chagdud Tulku "Lord of the Dance" (1992: 34-36) 229 Dudjom Rinpoche, "The Nyingma School of Tibetan Buddhism" (1991: 853) 230 Het regenbooglichaam is een bijzonder verschijnsel dat bij zeer grote Dzogchen meesters schijnt voor te komen. Gezegd wordt dat de beoefenaar op het moment van sterven zijn lichaam in de essentie van zijn elementen (licht in de kleuren van de regenboog) laat oplossen. Er schijnen gevallen voorgekomen te zijn waarbij de yogi zich opsluit in een hermetisch afgesloten tent. Na een week vond men dan enkel nagels en haren terug. Soms (bij een 'halve poging') hoor je ook wel eens dat het lichaam enorm gekrompen is. Zie ook Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) 231 Dit is de vertaling die Edou in "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996) eraan geeft. 232 zie voor een uitgebreid overzicht van de verschillende Chötransmissielijnen J. Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 79-94). 233 Kalu Rinpoche schrijft in "Secret Buddhism" (1995: 144): Phadampa Sangye proposed a teaching called Shije, pacifying. Its particular function was to dissipate external obstacles, physical suffering, and illness as well as inner turmoil, conflicting thoughts, and emotions. This is why this system is known under the name of Shije that, pacifies all sufferings. 234 Mondelinge communicatie tijdens een onderricht in augustus 1996 in Lerab Ling, Frankrijk 235 Tarthang Tulku, "The Enlightenment of Yeshe Tsogyal" (1983: 102) 236 zie voor een biografie van Machig Labdrön ook J. Edou "Machig Labdrön 353

11 and the Foundations of Chö" (1996: ), Allione, "Women of Wisdom" (1984: ) en Benard, "Machig Labdrön", in Chö Yang III Allione, "Women of Wisdom" (1984: 152) 238 : Namkhai Norbu zegt dat Machig Labdrön in een Bönfamilie is geboren, "The Crystal and the Way of Light" (1987: 47). Volgens Edou is daar echter elders in de literatuur geen bewijs voor te vinden, "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 110) 240 Allione, "Women of Wisdom" (1984: 160, 161) 241 : T. Clifford, "The Diamond Healing" (1984: 149) 243 Benard, "Machig Labdrön", in Chö Yang III: Allione, "Women of Wisdom" (1984: 164) 245 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 378 nl6) and Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 73) 246 Benard, "Machig Labdrön", in Chö Yang III: J. Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 8) 248 M. Eliade, "Shamanism; Archaic Techniques of Ecstacy" (1964: 108, 436) 249 J. Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 29) 250 : : Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 221) 253 D. Hartsuiker, "Sadhus" (1993: 17, 18) 254 Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 221) 255 Namkhai Norbu, "The Crystal and the Way of Light" (1987: 47) 256 Over beentrompetten bij een Nepalese sjamaan P. Skafte "Where Rivers Meet" in Shaman's Drum: spring 1990: Hij schrijft onder meer: Nepalese jhankris (shamans) such as Aarbi, who is from the Rai ethnic group inhabiting Eastern Nepal, regard the spirit bone as one of their most cherished possessions. Taken from either the arm or leg of a human cadaver, it is hollowed out and polished to a sheen. In time the bone takes on a yellowish brown resembling antique ivory. It is carried with the shaman's other ritualisic objects (such as deer horns, crystals, thunder stones, and porcupine quills) or sometimes thrust into the belt, ready for quick retrieval. A shaman's spirit bone functions in many important ways. It may be blown to call for assistance of masan (spirits of the dead) and is often used to drum on a brass plate while healing a patient. Aarbi believes that his bone possesses a living power of its own. While performing a ritual to improve a person's future, he often asks his client to hold the bone in his or her hand. This has the effect of stationing an unseen centurion, or protector, next to the person while the work is being accomplished. (54) 354

12 257 j. Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 61) 258 Joska Soos, "Ik genees niet, ik herstel de harmonie" (1985) 259 H. Van Praag, "De Sjamaan en zijn Wereld" Prana 34 (1984: 12) en J. Halifax, "Shamanic Voices" (1979: 14) 260 Karina Solovjova in Rosenbohm "Wat bezielt de sjamaan?" (1997: 12) 261 R. Hutton, "The Shamans of Siberia" (1993) 262 Lévi-Strauss, "The Effectiveness of Symbols", Structural Anthropology I (1963: ) 263 j. Halifax, "The Wounded Healer" (1982) 264 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 254) 265 j. Halifax, "Shamanic Voices" (1979: 12) 266 idem: idem: p. Fremantle & Chögyam Trungpa, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 77) 269 i n Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 201) 270 Kalu Rinpoche, "Secret Buddhism" (1995: 162) 271 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 302, 303) 272 Mem: idem: 303, idem: Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 12 augustus Tertön Sogyal Trust. 276 Tarthang Tulku "Ways of Enlightenment" (1993: 248) 277 idem 278 idem: Chögyam Trungpa/'Geestelijk Materialisme" (1973: ) 280 in Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 40) 281 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 304) 282 Chang, "Hundred Thousand Songs of Milarepa" (1962: 300) 283 idem: patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 304) 285 Chögyam Trungpa/'Geestelijk Materialisme" (1973: 203) 286 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 305) 287 idem: uit een onderricht van Sogyal Rinpoche in Lerab Ling, 12 augustus Tertön Sogyal Trust. 289 Sogyal Rinpoche, Poconos 6 juni Tertön Sogyal Trust. 290 Chögyam Trungpa, "Geestelijk Materialisme" (1973: 204) 291 Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 26 July 1996, "Do you realise virusses and germs are sentient beings too?" 292 Trekchö ("cutting through") en Togal ("leap over") zijn specifieke Dzogchen beoefeningen. 355

13 293 Hier zaai ik zelf verwarring door Phowa, 'de transferentie van het bewustzijn' en Chö, 'het offer van het lichaam' door elkaar te halen. Even later in het gesprek zal dit weer opgehelderd worden. 294 De Vajrasattva-purificatie behoort tot de ngöndro, de voorbereidende oefeningen van het Vajrayana. Hierbij visualiseert de beoefenaar boven zijn hoofd zijn lama in de vorm van Vajrasattva, de belichaming van de honderd vredige en toornige godheden die in het bardo verschijnen. Door het reciteren van de mantra stroomt purificerende nektar door het lichaam. De aarde opent zich en de karmische schuldeisers krijgen met de nektar wat ze maar hebben willen. Daarna visualiseert men zichzelf als Vajrasattva en straalt licht uit om de omgeving te purificeren. Aan het einde van de beoefening laat de beoefenaar de visualisatie weer oplossen. Zie ook Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 295 gen 'gau' is een meestal zilveren doosje dat veel Tibetanen als een protectie om de nek hebben hangen. Er zitten vaak relieken van grote leraren in of andere zaken die de beoefenaar beschermen. 296 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 305) 297 Namkhai Norbu, "Talks in California" (1980:251) 298 Kalu Rinpoche, "Secret Buddhism" (1995: 160) 299 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 307) 300 Namkhai Norbu, "The Crystal and the Way of Light" (1987: 49) 301 Chögyam Trungpa, "Heart of the Buddha" (1991: 117): "From the time we take the bodhisattva vow there is no privacy". 302 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 303 : idem 305 Chögyam Trungpa Rinpoche, "Transcending Madness" (1992: 299, 300) 306 Namkhai Norbu, "Talks in Oz California" (1982: 117) 307 Hartsuiker, "Sadhus" (1993: 100) Nebesky-Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956: 399) Kalu Rinpoche, "Secret Buddhism" (1995: 163) 310 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 281) 311 Scheidegger, "Tibetan Ritual Music" (1988: 26) 312 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 313 Ngakpa Chögyam, "Reis in het Oneindige" (1988: 69-73) 3 14 Chang, "Hundred Thousand Songs of Milarepa" (1962: 39) 315 Yeshe Dorje Rinpoche in Woolf, Blanc, "The Rainmaker" (1994: 36) 316 Nebesky-Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956: 488) 317 Yeshe Dorje Rinpoche in Woolf, Blanc, "The Rainmaker" (1994: 35-40) 318 : : 9 en Ngakpa Chögyam, "Reis in het Oneindige" (1988: 69) 3 20 Longchenpa/Reynolds, "The Laughter of the Dakinis" 356

14 321 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 106) 322 idem: Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 297) 32 4 Chögyam Trungpa, "Orderly Chaos", (1991: 15) 325 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 32 6 : Kalu Rinpoche, "Secret Buddhism" (1995: 161) 328 A. David-Neel, "Mystiek en Magie in Thibet" (1938: 166) 329 Nebesky-Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956: 41) Karma Lhundup vertelde me dat hij bij zijn laatste bezoek aan Bodh-Gaya hier was gaan kijken, en dat er nu een school voor kinderen naast was gebouwd. "It wasn't scary anymore", zei hij A. David-Neel, "Mystiek en Magie in Thibet" (1938: ) 33 1 : : In Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 165) 33 4 J. Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 58) 335 : Namkhai Norbu Rinpoche, "The Dzogchen Ritual Practices", (1991: 142) 337 Namkhai Norbu Rinpoche, "Talks in California" (1979: , 180,181) 338 Namkhai Norbu Rinpoche, "Drung, Deu and Bön", (1995: 121, 263) 33 9 F. Fremantle & Chögyam Trungpa Rinpoche, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 24, 25) 340 Veertiende Dalai Lama, "Vriendelijkheid en Helder Inzicht" (1985: 113) 34 1 In Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 163, 164) 34 2 J. Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 58) 343 Chögyam Trungpa Rinpoche, "Crazy Wisdom" (1991: 10) 3 44 idem: Chang, "Hundred Thousand Songs of Milarepa" (1962: 611) 546 idem: : Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 250) 349 idem: idem: Namkhai Norbu Rinpoche, "Talks in California" (1979: 145, 146) 352 Terry Clifford, "The Diamond Healing" (1984: 29) 353 Onder "Vajra-Pride" verstaat men de manifestatie van het vertrouwen dat men daadwerkelijk een boeddha is. 354 T r i Song Detsen wordt zelf ook gezien als een incarnatie van Manjushri, de Bodhisattva van Wijsheid. 355 Het standaardwerk over terma's en tertöns in het Engels is Tulku 357

15 Thondup Rinpoche's "Hidden Teachings of Tibet" (1986). 356 Tulku Thondup Rinpoche, "Hidden Teachings of Tibet" (1986: 93) 357 : zie Tulku Thondup Rinpoche "Masters of Meditation and Miracles" (1996) voor een compleet overzicht van de Longchen Nyingtik 'lineage'. 359 Lama Zopa,"Cho; Cutting off the Truly-Existent I" (1993) 360 Evans Wentz, "Tibetan Yoga and Secret Doctrines" (1935: ) 3 "1 Zie voor een kritiek op het werk van Evans-Wentz en de daardoor ontstane verwarring over het Tibetaans Boeddhisme bij Carl Jung John Reynolds' introduktie en appendix van zijn vertaling van "Self-Liberation Through Seeing with Naked Awareness" (1989: 5, ). 362 ]y[ et dank aan John Reynolds voor het geven van mondelinge toestemming om gedeeltes van zijn nog ongepubliceerde vertaling van de Khandro Gadyang hier te gebruiken. J. Reynolds, "The Laughter of the Dakinis" (1973) en B. Beresford in Namkhai Norbu, "Dzogchen Ritual Practices" (1991: ) 363 J. Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996:192) 364 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) Lama Zopa/'Chö; Cutting off the Truly-Existent I" (1993) 3 "7 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) ^0 Evans Wentz, "Tibetan Yoga and Secret Doctrines" (1935: 305) 371 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) 372 idem Namkhai Norbu, "Dzogchen Ritual Practices" (1991: 203) 375 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) 376 idem 377 idem 378 Namkhai Norbu, "Dzogchen Ritual Practices" (1991: 205) 3 79 Sogyal Rinpoche, "Longchen Nyingtik Ngöndro". Zie ook Lingpa/Thondup, "The Dzogchen Innermost Essence Preliminary Practice" (1982: 13, 14, 61, 62), Khetsun Sangpo Rinpoche "Tantric Practice in Nyingma" (1982: ) en Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) 38 0 Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 3 augustus Tertön Sogyal Trust. 381 Namkhai Norbu, "Talks in Oz California" (1982: 122, 123) 38 2 Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 3 augustus Tertön Sogyal Trust Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) De versmelting van de gevisualiseerde samayasattva met de jnanasattva (het "wijsheidswezen") tot samadhisattva (het wezen van de meditatie) 358

16 vindt, hoewel het vaak niet speciaal in de tekst genoemd wordt, in de meeste sadhana's plaats. Sogyal Rinpoche illustreerde dit in een onderricht over Vajrayana met het voorbeeld dat wanneer je bijvoorbeeld de Dalai Lama zou visualiseren, de visualisatie de samayasattva is en op het moment dat de jnanasattva met het gevisualiseerde beeld versmelt, de Dalai Lama ineens in levende lijve in de kamer staat. 385 Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 12 augustus Tertön Sogyal Trust. 386 D e Vier Edele Waarheden zijn: de Waarheid van het Lijden, de Waarheid van de Oorsprong van het Lijden, de Waarheid van het Ophouden van het Lijden en de Waarheid van het Achtvoudige Pad naar het Ophouden van het Lijden. Dit bestaat uit: het juiste inzicht, de juiste motivatie, het juiste spreken, het juiste handelen, de juiste levenswijze, het juiste streven, de juiste waakzaamheid en de juiste concentratie. "Juist" staat hierbij niet zozeer tegenover "onjuist", maar heeft de connotatie van "vol-ledigheid". 387 Beschrijving Tröma Nagmo van Sogyal Rinpoche. Zie voor de meer algemene vorm van Vajrayogini: Chögyam Trungpa Rinpoche, "The Heart of the Buddha" (1991: 147, 148) 388 Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 12 augustus Tertön Sogyal Trust. 389 Namkhai Norbu, "Dzogchen Ritual Practices" (1991: 208) 390 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 299) Zie voor een uitleg van de "trikaya" ook hoofdstuk Sogyal Rinpoche, Lerab Ling 3 augustus Tertön Sogyal Trust. 392 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) 393 Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 414) 394 idem: Namkhai Norbu, "Talks in Oz California" (1982: 126) 396 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) 397 j Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 188) 398 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) 399 Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 260) 400 p. Fremantle & Chögyam Trungpa, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 77) 401 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) 402 Namkhai Norbu, "Talks in Oz California" (1982: 126) 403 patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: 305) 404 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) 405 zie hoofdstuk 3, paragraaf "Eenheid van wijsheid en mededogen". 406 Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) idem 409 Onderricht van Sogyal Rinpoche dat hij gaf in Zuid-Frankrijk over Chö, Lerab Ling 12 augustus Tertön Sogyal Trust. 359

17 410 4 n Namkhai Norbu Rinpoche, "Talks in Oz California" (1982: 125, 126) Zie ook begin hoofdstuk 3 in de paragraaf "de drie voertuigen". Namkhai Norbu Rinpoche, "Dzogchen Ritual Practices" (1991: 210) Sogyal Rinpoche, "Longchen Nyingtik Ngöndro". Zie ook Lingpa/Thondup, "The Dzogchen Innermost Essence Preliminary Practice" (1982: 13, 14, 61, 62), Khetsun Sangpo Rinpoche "Tantric Practice in Nyingma" (1982: ) en Patrul Rinpoche, "The Words of my Perfect Teacher" (1994: ) Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) Namkhai Norbu Rinpoche, "Dzogchen Ritual Practices" (1991: 211) Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) "Prince Mahasattva gives his body to the tigress" in Frye, "Sutra of the Wise and the Foolish" (1981: 13-16) Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) Yeshe Dorje Rinpoche in Woolf, Blanc, "The Rainmaker" (1994: 15-17) Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: ) Longchenpa/Reynolds, "Laughter of the Dakinis" (1973) Chögyam Trungpa, "Glimpses of Abhidharma" (1975: 94) Zie voor korte beschrijvingen van de Shedur: Mullin (1978) op de CD/ platenhoes van "Shedur; A ghost exorcism ritual", en Gold, "Navajo & Tibetan Sacred Wisdom" (1994: ), die zijn beschrijving voor een groot deel op Mullin baseert. Zie Namkhai Norbu Rinpoche, "Drung, Deu and Bon" (1995: ) voor de relatie met Bön. "Rigpa Daily Practice Book" Mullin (1978) Een cirkel is voor "pacifying", een vierkant voor "enriching", een halve maan voor "magnetising", en een driehoek voor "wrathful" activiteiten legde Karma Lhundup me uit. Het zou goed kunnen dat het hier dezelfde van yaktentdoek gemaakte zwarte sjaal betreft, als eerder bij het regenmaken genoemd is. Mullin (1978) F. Fremantle & Chögyam Trungpa, "The Tibetan Book of the Dead" (1975: 66) Nebesky-Wojkowitz, "Oracles and Demons of Tibet" (1956: 364, 365) Mullin (1978) Het valt op dat de uitdrijving in de Shedur plaats vindt door de demonen naar de hemel van Boeddha Amitabha te sturen en ze zo te bevrijden. Het verschil tussen 'onderdrukking' en 'transformatie' van als negatief ervaren emoties komt duidelijk tot uitdrukking wanneer we dit vergelijken met het beeld dat bestaat van een Christelijke uitdrijving van 360

18 demonen. Daar worden de duivels immers teruggestuurd naar de hel waar ze vandaan komen. Opvallend is ook de suggestie, die bijvoorbeeld in populaire films gewekt wordt, dat ze nooit lang in de hel blijven, maar snel hun weg naar aarde alweer weten te vinden. 436 zie bijvoorbeeld ook Jean di Benardi in Mannheim & Tedlock (ed.) "The Dialogic Emergence of Culture" (1995: 191) over het niet kunnnen fotograferen van een beeld. 437 in Ellingson, "The Mandala of Sound" (1979: 718) 438 Lévi-Strauss, "The Effectiveness of Symbols", Structural Anthropology I (1963: ) 439 "Rigpa Daily Practice Book" 440 c. Lévi-Strauss, "Het Trieste der Tropen" (1955: 405) 441 Zie noot zie ook citaat halverwege hoofstuk Jigme Puntsok Rinpoche wordt net als Sogyal Rinpoche beschouwd als een incarnatie van de grote mysticus Tertön Sogyal, een leraar van de vorige, dat wil zeggen de dertiende Dalai Lama. 444 Een van de laatste woorden van Machig Labdrön. In Edou "Machig Labdrön and the Foundations of Chö" (1996: 167) 445 Dg veertiende Dalai Lama in Maitreya Magazine (1986 1:15). 446 Dudjom Rinpoche in Sogyal Rinpoche, "The Tibetan Book of Living and Dying" (1992: 166) 361