DE SKOR VOGELWERKGROEP TEXEL

Transcriptie

1 DE SKOR VOGELWERKGROEP TEXEL Jaargang 36, nummer 2, 2017

2 De Skor is een uitgave van Vogelwerkgroep Texel en verschijnt 4 x per jaar Voorzitter: Lieuwe Dijksen, Fonteinsweg 9, 1797 RK Den Hoorn, Algemeen secretaris: Elsemiek Heins, Mienterglop 44, 1796 MR De Koog, Penningmeester: Rina Rood, De Dageraad 61, 1797 SK Den Hoorn, Natuurhistorisch secretaris: Adriaan Dijksen, Rommelpot 7, 1797 RN Den Hoorn, Excursies en lezingen: Vacant Vogelbeschermingszaken: Giel Witte, Noordwester 39, 1791 HE Den Burg, PR-zaken: Marcel Wijnalda, Buytengors 61, 1791 WN Den Burg, Waarnemingen: Arend Wassink, Joan Hodshonstraat 6, 1795 AK De Cocksdorp, of , arendwassink@kpnmail.nl Redactie: Lieuwe Dijksen, Resi Kompier, Cor Smit en Edzard van Abs: skor@vwgtexel.nl Ons adres is: Onze website is: Vogelwerkgroep Texel Mienterglop MR De Koog secretaris@vwgtexel.nl Contributie en lidmaatschap IBAN: NL46INGB ten name van Vogelwerkgroep Texel te Den Hoorn BIC-code: INGBNL2A Lidmaatschap: 20,- per jaar, via automatische incasso 18,- Aanmelden bij Elsemiek Heins: secretaris@vwgtexel.nl, (NB. opzeggen kan uitsluitend via mail of via de post (adres zie boven)). Foto voorkant: Hans Jansen (Blauwe Kiekendief, Circus cyaneus) Tekening achterkant en logo: Frits Jan Maas Kopijsluitingsdatum volgende Skor: 15 augustus 2017 Daaropvolgende Skor: 15 november 2017, 15 februari 2018 en 15 mei

3 Van de redactie Voor mij begint het voorjaar altijd als ik de Blauwborst heb mogen zien en horen. Dat was vroeger nog een hele klus, maar tegenwoordig gaat dat van een lijen dakje. Het enige wat je hoeft te doen is op een mooie ochtend naar de Horsmeertjes te gaan, er een rondje te lopen en je ogen en oren open te houden. Als je dan ook nog een Zomertortel aantreft, een Nachtegaal hoort en gek wordt van de Fitissen, dan weet je dat het feest weer gaat beginnen. Het voorjaar is de tijd van vliegen en rennen, niet alleen voor onze vogels, maar ook voor vogelaars en redacteuren. We tellen, observeren, noteren dat het een lieve lust is, pikken af en toe een dag lekker vogelen mee, kortom: we hebben het te druk om een dikke lijvige Skor te kunnen vullen. De uitkomsten van al dat veldwerk volgen later. Daarom ook zullen we pas in de volgende Skor uitgebreid stilstaan bij het heuglijke feit dat de vogelwerkgroep dit jaar 35 jaar bestaat. Adriaan Dijksen neemt wel alvast een voorschot hierop door in zijn notities te duiken en wat vergelijkingen te trekken tussen vogels en vogelen in 1982 en in De Korverskooi doet een duit in het zakje door te kijken naar 25 jaar ringen, terugvangsten en terugmeldingen. En Lieuwe Dijksen schrijft over 35 jaar broedvogels in de duinen. Voor het eerst in lange tijd geen nieuwe watervogel van Cor. Wel een verslag van Tapuitenonderzoek op Texel in samenwerking met Staatsbosbeheer, een verslag van het Wadden Vogelfestijn en een bijzonder Vogelmoment. Tot slot nog dit: hoezeer wij als redactie ook ons best doen, af en toe sluipen er fouten in de Skor die door een enkele oplettende lezer worden opgemerkt. Zoals in Skor 1 (2017) de foto van de Scholekster met pul (p. 29) die geen pootjes bleken te hebben, of de Brilduiker op p. 10 die geen vrouw maar een juveniele man was. Bij deze onze excuses. Resi Kompier Scholekster met pul en pootjes Foto: René Pop 3

4 Van het bestuur De opkomst bij de Algemene Ledenvergadering van eind maart was helaas erg matig. Dit ondanks de boeiende lezing van Cor Smit over de vogels van de Mokbaai, die na het officiële programma volgde. Een niet-vogelaarster in het gezelschap was enthousiast. Ze had het zeer boeiend en duidelijk uitgelegd gevonden. Voor het bestuur is zo n jaarlijkse bijeenkomst met de leden, waarin de activiteiten van het afgelopen jaar ter sprake komen, met of zonder kritiek op het beleid, nuttig en motiverend. De lage opkomst zullen we maar opvatten als een teken van tevredenheid. Volgens schema traden twee bestuursleden af. Gelukkig hadden ze zich herkiesbaar gesteld, want niemand had zich gemeld om hen op te volgen. Wel is het bestuur nog steeds in ondertal als gevolg van een vorig jaar al ontstane vacature. Dus heb je zin mee te denken over onze vogelhobby in de breedste zin, je kunt altijd instappen. Het verslag van de vergadering is te vinden op de website. Vorige maand heeft de Vogelwerkgroep bezwaar aangetekend tegen de ontheffing die de provincie verleende voor het Sunbeats-evenement op het strand bij paal 17. In het belang van de broedvogels in de omgeving vinden we dat zo n lawaai-veroorzakende activiteit, die vorig jaar tot in Den Burg en De Waal was te horen, niet past in het Stiltegebied Texel West en het Natura2000-gebied Duinen en Lage land van Texel. We hebben in ons bezwaar ervoor gepleit om de luidsprekers naar zee te richten. Onze Vogelwerkgroep is aangesloten bij de Samenwerkende Vogelwerkgroepen Noord- Holland (SVN) ( Doel van de samenwerking is de bescherming van vogels in het algemeen in de provincie Noord-Holland. Ook steunt de SVN de aangesloten organisaties met uitgaven en publicaties over vogels. Deze ondersteuning kan bestaan uit een financiële bijdrage aan een uitgave en/of publicatie. De financiering wordt gedaan uit een fonds dat beheerd wordt door de SVN. Verder treedt de SVN naar buiten als het gaat om misstanden en schendingen van de Natuurbeschermingswet. Dit voorjaar is de organisatie van een vereniging omgezet naar een stichting. Het bestuur wordt gevormd door twee leden van alle aangesloten vogelwerkgroepen. Voor onze vogelwerkgroep zijn dat nu Marcel Wijnalda en ondergetekende. Dit is de tweede Skor die ook digitaal is te krijgen via een donwload vanaf onze website. Bij versturen van de mail met een daarvoor bestemde link is gebleken dat we niet over alle adressen van de Texelse leden beschikken. Wil iedereen die geen aankondigingsmail met link heeft gekregen, zijn of haar adres doorgeven aan de secretaris? Fijne (vogel)vakantie gewenst! Lieuwe Dijksen 4

5 Agenda Zondag 4 juni. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op maandagavond wordt het programma herhaald. Luister online: Vrijdag 9 juni. Lezing over Gierzwaluwen door Fred van Vliet uit Den Helder, om uur in De Wielewaal in De Waal. Het verhaal gaat o.a. over het broedsucces in speciale nestkasten van deze intrigerende soort. Zaal open om Zondag 2 juli. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op maandagavond wordt het programma herhaald. Luister online: 5

6 Zondag 30 juli. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op maandagavond wordt het programma herhaald. Luister online: Zaterdag 12 augustus. Integrale wad- en watervogeltelling gecoördineerd door Cor Smit. Hoogwater te Oudeschild om Als je een keer mee wilt om te tellen, kun je je aanmelden bij: Dinsdag 15 augustus. Laatste dag voor inlevering kopij voor nummer 3 van De Skor. Zondag 27 augustus. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op maandagavond wordt het programma herhaald. Luister online: Zaterdag 23 september. Integrale wad- en watervogeltelling gecoördineerd door Cor Smit. Hoogwater te Oudeschild om Als je een keer mee wilt om te tellen, kun je je aanmelden bij: cor.smit@kpnplanet.nl. Zondag 24 september. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op maandagavond wordt het programma herhaald. Luister online: Vrijdag 13 oktober. Van vrijdagavond 13 oktober tot en met zondag 15 oktober organiseert Dutch Birding weer haar najaarsvogelweekend. Meer info op o.a.: Wad- en watervogeltellingen in 2016 In het afgelopen telseizoen werden zes wadvogeltellingen georganiseerd, één meer dan gebruikelijk. Afgezien van de tellingen in de vaste maanden januari, mei, september en november was er dit jaar een zwevende telling in oktober. Daar werd door Sovon nog één telling aan toegevoegd, in augustus. Doel van deze telling was om Waddenzee-breed een indruk te krijgen van zowel de verspreiding van vogels tijdens hoog water in de piektijd van het toeristenseizoen als van het effect van recreatie op overtijende vogels. Daarom moesten er behalve vogels ook recreanten en vaartuigen worden geteld en moest er een inschatting worden gemaakt van de omvang van de effecten van recreatie- 6

7 activiteiten. Dankzij deze extra telling werden er dit jaar in vier achtereenvolgende maanden (augustus t/m november) wadvogeltellingen georganiseerd. Interessant om de aantalsveranderingen van maand op maand te kunnen vergelijken, maar organisatorisch geen ideale situatie. Het was nogal veel gevraagd, zowel van de coördinator als van de tellers. Dankzij bemiddeling van Romke Kleefstra (Sovon) is dit jaar opnieuw begonnen met het tellen van wadvogels op de Hengst en de Steenplaat. In het verleden is dat ook verschillende keren geprobeerd met een bootje dat door Alterra/Imares ter beschikking was gesteld, maar dit bootje moest worden gelanceerd vanaf de helling in het haventje van De Cocksdorp. Vooral bij lage waterstanden en oosten wind was dit een heel gedoe en het bleek soms onmogelijk om het geultje vanaf het haventje te kunnen bevaren. Bovendien moest het bootje op een trailer vanaf t Horntje worden opgehaald, wat soms moeilijk realiseerbaar was. Toen Imares naar Den Helder verhuisde viel deze mogelijkheid helemaal weg. Vanaf oktober wordt met een bootje van Dennis Boon uit De Cocksdorp de oversteek gewaagd en wordt er één teller afgezet op de zuidelijke rand van de Hengst en één op de Steenplaat. Zowel het bootje als de trailer zijn in De Cocksdorp gestald. Kluten bij Ottersaat Foto: René Pop 7

8 Dennis is zeer bekend met het Eierlandse gat. Het bootje kan vanaf de Volharding in het water worden gereden. De eerste ervaringen zijn positief. In oktober en november werden op de Hengst zo n vogels geteld, vooral Rotganzen, Scholeksters, Bonte Strandlopers, Rosse Grutto s, Wulpen, Kokmeeuwen en Zilvermeeuwen. Vier van de zes tellingen in 2016 zijn voorspoedig verlopen. Het was niet mogelijk om in augustus (vakantieperiode) voldoende tellers te vinden voor een complete dekking, maar, afgezien van een deel van het strand en een paar poldergebieden, leverde deze telling toch een redelijk resultaat op. In november ging het echter behoorlijk mis. De twee eigenaars van de 4-wheel-drive auto s waarmee op het strand wordt gereden waren beiden op vakantie, er waren enkele afwezigen en op het laatste moment waren er ook nog twee afzeggingen wegens ziekte. Tijdens deze telling zijn het gehele strand en de Hors ongeteld gebleven en dat gold ook voor de Westen, de Slufter, de Muy en de Nederlanden. Het lukte echter wel om het hele oostelijke deel van het eiland geteld te krijgen. Tijdens de tellingen in 2016 werden (mei) tot (januari) vogels geteld (zie nevenstaande tabel). Omdat vooral de telling van november incompleet was zijn de aantallen van enkele soorten waarvan we weten dat er vaak grote aantallen in de niet getelde gebieden aanwezig zijn, niet ingevuld en gemerkt met een? Ondanks dat er zich weer enkele nieuwe tellers hebben gemeld is het nog steeds niet eenvoudig om alle telgebieden geteld te krijgen. Dit komt deels omdat het tellen van de Hengst nu ook twee tellers kost. Vaak moest door tellers, die al een gebied geteld hadden, worden bijgesprongen om alle deelgebieden alsnog geteld te krijgen. Nieuwe tellers zijn dan ook nog steeds zeer welkom! Zij kunnen, door mee te lopen met ervaren tellers, in de praktijk de kneepjes van het vak leren. Aanmelden kan bij ondergetekende. Dank Aan de tellingen in 2016 werd meegewerkt door de volgende waarnemers: Jan-Willem Bakker, Han van Beek, Marije Binsbergen, Roeland Bom, Dennis Boon, Maarten-Jan Boon, Gerrit Boot, Peggy Booy, Jenny Cremer, Jan van Dijk, Adriaan Dijksen, Lieuwe Dijksen, Pieter Duin, Bruno Ens, Wilma Fontein, Bas van Gennip, Rob Hammer, Bas Kers, Piet Kokke, Laurens van Kooten, Jarne Kompier, Kees & Anneriet Kuip, Bob Loos, Dirk Maas, Jaap van der Meer, Floris Mulder, Gerard Nieuwland, Farisia Polwijk, Dick Schermer, Cor Smit, Henry Soyer, Bernard Spaans, Marian Timmer, André van der Vliet, Niels Ultzen, Lida Wels, Giel Witte en Hans Witte. Cor Smit Tabel 1. De in 2016 op Texel getelde aantallen watervogels tijdens de integrale wad- en watervogeltellingen van Sovon. De gegevens van november zijn voor sommige soorten voorzien van een? omdat het resultaat van de deze telling voor die soorten incompleet is. 8

9 Aalscholver Kleine Zilverreiger Blauwe Reiger Lepelaar Kleine Zwaan Toendrarietgans Kolgans Grauwe Gans Brandgans Rotgans Nijlgans Bergeend Smient Krakeend Wintertaling Wilde Eend Pijlstaart Slobeend Kuifeend Eider Scholekster Kluut Bontbekplevier ? Goudplevier Zilverplevier Kievit Kanoet Drieteenstrandloper ? Bonte Strandloper ? Kemphaan Watersnip Grutto Rosse Grutto Wulp Tureluur Groenpootruiter Steenloper Kokmeeuw ? Stormmeeuw Kleine Mantelmeeuw Zilvermeeuw ? Grote Mantelmeeuw ? Grote Stern Visdief Totaal

10

11 35 jaar broedende steltlopers in de duinen Inleiding In het kader van het 35-jarig bestaan van de Vogelwerkgroep geeft dit artikel een overzicht van het verloop van de broedvogelstand van een aantal steltlopersoorten in de duinen in die periode. Het gebied betreft het ongeveer 220 ha grote duingebied begrensd door de Dennen in het oosten, het Duinpark (Paggapad) in het noorden, het Jan Ayeslag in het zuiden en, vanzelfsprekend, het strand in het westen (figuur 1). Het zijn oude duinen waarvan de toppen tot ca. 20 meter reiken. De valleien liggen in het zuiden op ca. 3,5 meter, in het noorden tussen 4 en 5 meter boven N.A.P. In het zuiden zijn de valleien vooral begroeid met Struik- en Kraaiheide, meer noordelijk en ten oosten van de Moksloot met Pijpestrootje, Galigaan en andere planten. In natte jaren staan de valleien in het voorjaar blank. Het gebied is echter veel droger dan in het verleden. Dit is een gevolg van de aanleg van de Staatsbossen waarvoor de mientgronden werden ontwaterd, de kustafslag waardoor het een relatief smal gebied is geworden met een kleinere zoetwaterbel en door de ruilverkaveling waardoor water sneller afstroomt van west naar oost Texel. Gedurende de studieperiode is de vegetatie van het gebied bovendien sterk veranderd als gevolg van de stikstofb emesting vanuit de lucht. Figuur 1. Kaartje van het onderzoeksgebied (Bron: J.W. van Aalst, www Opentopo.nl). Ten tijde van de sterke kustafslag werden hoge duinrichels regelmatig met bulldozers naar binnen geschoven. Over de hele lengte van het gebied is er daardoor een onnatuurlijke overgang ontstaan tussen binnenduin en zeereep. Bij het naar binnen verplaatsen is de Moksloot in het zuidelijk deel verdwenen en van de ooit uitgestrekte weilanden in het Noordvlak is nog maar 5,6 ha over. Langs het Westerslag ligt nog een weilandje van ca. 1,4 ha. Van 1975 tot 1990 was ik als vogelwachter in dienst bij Staatsbosbeheer en gedurende de maanden april tot medio juli vijf dagen per week in het gebied. In 1990 begonnen de drie Waddenzeelanden met de gezamenlijke bescherming van het Waddengebied. Als onderdeel daarvan werd in het kader van het Trilateral Monitoring and Assessment 11

12 Program (TMAP) een broedvogelmonitoring opgezet. Sovon kreeg van de Overheid de opdracht dit voor Nederland te organiseren en te coördineren en ik kon daardoor bij Sovon in dienst komen. Die broedvogelmonitoring bestaat onder meer uit jaarlijkse inventarisatie van proefvlakken in vier habitattypen: kwelders (de Schorren hier op het eiland is een TMAP-plot), polders, duinen en zandplaten. Omdat van dit gebied al een lange serie gegevens beschikbaar was, werd het één van die censusplots en kon ik het blijven inventariseren op broedvogels op basis van de BMP-richtlijnen. Na mijn afzwaaien bij Sovon ben ik dat blijven doen als vrijwilliger. Uiteraard gaan deze gegevens ook naar de terreinbeheerder/-eigenaar Staatsbosbeheer. De steltlopers In de voorbije 35 jaar broedden of broeden nog 8 soorten. Dat zijn: Scholekster, Bontbekplevier, Kievit, Watersnip, Houtsnip, Grutto, Wulp en Tureluur. De Watersnip was in de zeventiger jaren nog een regelmatige broedvogel in kleine aantallen (maximaal 3 paar). In 1984 werd dit voor het laatst vastgesteld. Van de Houtsnip is alleen een nestvondst uit 1993 bekend. Het zou best kunnen dat dit meer gebeurde, regelmatig strekken de baltsvluchten zich uit boven de aangrenzende duinen. De Grutto broedde van 2002 t/m 2013 met 1-2 paren op het Noordvlak-weiland. De Tureluur in de meeste jaren ook met maximaal 2 paar. Over de andere soorten is wel meer te vertellen. Te beginnen met Bontbekplevier en Kievit (figuur 2). Bontbekplevier Kleine aantallen (maximaal 3 paar) Bontbekken broedden eerder op vlakke buitenduinen na de bulldozer-schuifwerkzaamheden en de laatste jaren vooral ook op de parkeerterreinen bij paal 12 en 15. Dit zijn niet de meest rustige plaatsen. Het uitbroeden van de eieren lukt nog wel, speciaal ook omdat de boswachters de nesten afzetten en 12 Figuur 2. Aantal broedparen van de Wulp (groen), Kievit (rood) en Bontbekplevier (blauw) in de Bleekersvallei, Westerduinen en Noordvlakduinen in de periode 1982 t/m 2017.

13 markeren zodat ze niet worden geplet. Maar als de jongen er eenmaal zijn wordt dat anders. Elke verstoring door mensen en/of hun honden kan leiden tot predatie. Vorig jaar zag ik bij het Westerslag 2 piepkleine Bontbekjes de weg richting het bos oprennen, achtervolgd door een fotograaf... Voor een adequate bescherming zouden ook de foerageergebieden moeten worden afgezet. Bovendien schijnt het voedselaanbod bij de stranden niet toereikend te zijn (Tulp 1998). In de afgelopen 35 jaar heb ik nooit een vliegvlug jong gezien in het gebied. Kievit Tot 1985 en incidenteel nog in 1990 broedden er nog wel enkele paren Kieviten op lage, weinig begroeide duintjes in het gebied. Daarna alleen op de weilandjes in het Noordvlak en langs het Westerslag. Van jaar op jaar waren er sterk wisselende aantallen (figuur 2). Dit kan te maken hebben met de waterstand in het voorjaar: te droog of juist te nat. Na erg natte winters verandert het Biesboslandje in een meertje met broedende Meerkoeten en Waterhoentjes. Maar de wisselende aantallen kunnen ook het gevolg zijn van het niet altijd consequente beheer van de weilandjes. Het maaien werd wel eens overslagen. Het Noordvlak zat nog in de langdurige pacht en werd soms jaarrond beweid, soms gemaaid, etc. Zeker niet optimaal voor broedvogels. Dat is inmiddels veel beter geregeld. Er is ook een stuk geplagd, zodat het minder droogtegevoelig is. Ook het broedsucces van Kieviten wisselde sterk. Op het Biesboslandje waar in 1981, 1982 en 1983 steeds 8 paren broedden, kwamen toen resp. 5, 11 en 0 jongen groot. In recente jaren komt het aantal paren daar niet meer uit boven de twee. Scholekster De Scholekster heeft een spectaculaire duik in aantallen gemaakt (figuur 3). Scholeksters hebben het moeilijk en zijn in heel Nederland sterk achteruit gegaan. Ook op Texel: zie het artikel van Jenny Cremer in het vorige nummer van De Skor. Die duinscholeksters zijn nooit de beste geweest. Ze hebben zich waarschijnlijk daar gevestigd omdat de goede plekken elders alle bezet waren. En éénmaal een territorium veroverd, dan ga je niet meer weg. De plaatstrouw is enorm. Die 80 paar van aan het begin van de periode zaten werkelijk overal in het duin. Maar ze foerageerden voor een groot deel daarbuiten (eigenlijk waren het allemaal wippers dus). Die aan de zeekant op het strand en de strekdammen, die van de binnenduinen vlogen over het bos naar de weilanden daarachter. Ook als er jongen waren zag je ze steeds met een wormpje over het bos aankomen. Dan moet je heel wat vlieguren maken om een jong groot te brengen! Tenminste een deel van de buitenduin-scholeksters trok met de jongen naar het strand en daar gebeurde hetzelfde als wat ik bij de Bontbekplevier beschreef. Ze waren vrijwel kansloos. In 1979 heb ik een groot deel van de paren (44 nesten) gevolgd bij hun broedpogingen 13

14 Figuur 3. Aantal broedparen van de Scholekster in de Bleekersvallei, Westerduinen en Noordvlakduinen in de periode 1982 t/m (Dijksen 1980). 52 paar kregen in totaal 8 jongen groot. Dat de omstandigheden in de duinen voor Scholeksters verre van optimaal waren en nog steeds zijn, blijkt ook uit de legselgrootte in dat jaar. Slechts vier van die 44 legsels hadden 4 eieren. De gemiddelde legselgrootte haalde de drie niet eens (2,89). En de duinscholeksters kwamen ook heel laat in broedconditie. Bijna 75% legde zijn eerste ei na 20 mei. Op die dag lopen er in de weilanden al Scholeksters rond met flinke kuikens. In 1987 was het broedsucces nog beroerder: 4 jongen vliegvlug van 58 paar. Van de paren die nu nog in het gebied broeden, zit ongeveer de helft op het Noordvlakweiland, de andere helft verspreid in de buitenduinen en de zeereep. Scholeksterpullen Foto: Lieuwe Dijksen Wulp Last but not least de Wulp (figuur2). Aanvankelijk zien we met ups en downs een toename, na ca een afname die steeds sneller lijkt te gaan. Wulpen kunnen, net 14

15 als Scholeksters, oud worden en zijn ook heel plaatstrouw. De oorzaken van de afname kunnen al een tijdje geleden zijn begonnen. Van Wulpen is veel minder bekend dan van Scholeksters en het is niet echt duidelijk wat de oorzaak daarvan zou kunnen zijn. Veel gehoorde mogelijke redenen voor afname van (duin)vogels zijn predatie en verruiging. Er waren in 1982 inderdaad veel minder predatoren dan nu. Kiekendieven, Buizerds en Haviken waren er nog weinig. De Blauwe en Bruine Kiek kwamen in 1988 en 1989 voor het eerst in het gebied tot broeden. De aantallen piekten van 2006 tot 2011 met totaal zes of zeven paren. In die jaren namen ook Buizerd en Havik in De Dennen flink toe. We hebben één keer een dode volwassen Wulp gevonden als prooi van een Havik. Ook zijn een keer 2 ringen van jonge Wulpen met behulp van een metaaldetector onder de horst van een Havik gevonden. Zwarte Kraaien waren er altijd al. Vanuit het bos komend foerageerden ze in de duinen. Wulpen met jongen zijn behoorlijk fel en jagen ze meestal succesvol terug naar het bos. Tegenwoordig staan er echter veel dennenbomen in het terrein zelf waar de kraaien onbereikbaar worden voor de Wulp. Ook wordt daar nu regelmatig in genesteld. Hoewel die die bomen exoten zijn, worden ze niet bestreden. Dan zijn er ook nog grondpredatoren. Verwilderde katten of huiskatten en Bunzingfretten Wulp Foto: Lieuwe Dijksen werden in elk geval tot ca ook in het broedseizoen bestreden. Zodra we er één zagen werden vangkooien, meest met succes, uitgezet. En in de winter nam de Wildbeheerseenheid dat over met het geweer. De Bunzingfret is al jaren niet meer gezien, maar, zoals bekend, mochten katten tot dit voorjaar niet meer worden gedood. Er vallen zeker Wulpen ten prooi aan deze predatoren. 15

16 Het gebied is als gevolg van de constante bemesting vanuit de lucht plaatselijk totaal veranderd. Op de laagste plaatsen langs de Moksloot zijn flinke oppervlakten berkenstruweel ontstaan. Andere valleien zijn vol gegroeid met Meidoorns, bramen en Kamperfoelie. Er groeien steeds meer exoten als Amerikaanse Vogelkers en Drents (Amerikaans) Krentenboompje. Heel opvallend is ook de enorme groeispurt van de Duinroos. In een aantal valleitjes en ook op duinhellingen vormen ze 75 cm hoge monoculturen. Mooi als ze bloeien en er wonen veel woelmuizen onder! Het dennenbos lang de Bleekersvallei breidt zich ook langzaam naar het westen uit. In de richel waar eens Scholeksters en Wulpen broedden is nu een half open dennenbos ontstaan. Omzagen die exoten, zou ik zeggen. Al zijn er nog grote delen die goed geschikt lijken voor Wulpen, het totale areaal is zeker kleiner geworden. Een derde oorzaak zou problemen met de voedselbeschikbaarheid kunnen zijn. In de duinen eten de Wulpen vooral kleine dieren, insecten, spinnen, oorwormen en dergelijke. Zeker de jongen zijn daarop aangewezen. Tijdens het broeden vliegt de nietbroedende partner na de avondaflossing trouwens naar de weilanden achter het bos om daar haar kostje bij elkaar te zoeken. Inmiddels is genoegzaam bekend dat het door alle gifstoffen van industrie en landbouw die in het milieu komen erg slecht gaat met insecten in Nederland. Ook zijn hoge concentraties dioxine gevonden in eieren van Tapuiten en Graspiepers die ook in de duinen leven en bodeminsecten eten. Speelt dit ook de Wulp parten? Het valt de laatste jaren op dat er aan het begin van de broedtijd, eind maart, begin april duidelijk meer Wulpen aanwezig zijn en baltsen dan er later gaan broeden. Dat zou ook op problemen met de voedselvoorziening in de overwinteringsgebieden of hier ter plaatse kunnen wijzen. Ook zijn er aanwijzingen dat ze in de tachtiger jaren eerder met de eileg begonnen. Ook dat zou op conditieproblemen kunnen duiden. Ik heb geprobeerd dat uit te zoeken aan de hand van mijn ringgegevens. Vanaf 1975 tot heden heb ik 685 jonge Wulpen geringd. Omdat de jongen vrijwel meteen na het uitkomen in de vegetatie verdwijnen en dan vrijwel onvindbaar zijn, is dat meestal gebeurd zodra ze uit het ei zijn. De ringdatum is dus een goede indicatie voor het eilegbegin. Van 1975 tot 1990 heb ik jongen van 157 nesten geringd, na 1990 van 78 nesten. De gemiddelde ringdatum in de eerste periode was 15,5 mei, die van de tweede periode 17,4 mei. Dat duidt op een verlating van 2 dagen. Het is echter geen significant verschil: er zit overlap in de betrouwbaarheidsintervallen (met dank aan Leo Zwarts voor die rekensom!). In het droge voorjaar van 1980 vond ik dat 18 van de 50 gevonden eieren niet uitgekomen waren (Dijksen 1980). Dat is 35%. In de jaren daarvoor en daarna, met normale regenval, was dat resp. 18 en 3 %. Zou droogte iets te maken hebben met voedselbeschikbaarheid? Zou het gebied misschien nog droger geworden zijn? Met een hogere boom- en struikvegetatie, die meer water nodig heeft en meer verdampt, zou je dat kunnen verwachten. Ik heb daarom de jaarlijkse neerslag van de maanden oktober tot en met maart vergeleken met de waterhoogten op 1 mei in een peilkolk in de Bleekersvallei 16

17 Figuur 4. Som van regenval in mm in de maanden oktober t/m maart van station De Kooy in de periode t/m (rood). Bron: Weergegevens.nl en de peilschaalstanden in cm + NAP van 1 mei 1983 t/m 1 mei 2017(geel). (figuur 4). Helaas kon ik niet alle waterhoogten terug vinden. Maar als je naar de trends van zowel regenval als de peilschaalstanden kijkt, komt daar een vrijwel horizontale lijn uit. Met andere woorden: zowel de gemiddelde regenval in de herfst-en wintermaanden als de grondwaterhoogte is in de voorbije 35 jaar gelijk gebleven. Dat lijkt dus geen verklaring voor de afname van het aantal Wulpen. En om nu tot slot mijn speurtocht naar de oorzaken van de afname van de Wulp te relativeren, een vergelijking met het TMAP-plot Douwkesplak op Terschelling. Daar werden in broedparen vastgesteld, een aantal dat langzaam terug is gelopen naar vier in 2016! In dat gebied wordt zwaar beheerd. Er zijn geiten ingezet om struwelen te vernietigen en pony s om de ruige helm en heide te kortwieken. Er wordt geplagd en Kruipwilg gemaaid (in de grote vallei groeien veel Cranberries, die ook geoogst worden) en er worden bosschages gerooid. Er liggen flinke weidecomplexen achter de zeereep en de polder zit vol weidevogels. Daar moet dus wel voedsel zitten zou je denken, bijna op een steenworp afstand. Wat is er met de Wulp aan de hand? Met dank aan terreineigenaar Staatsbosbeheer, mijn collega vogelwachters destijds, Leo Daalder, Jaap van Lenten en Klaus Brass en meer recent, boswachter Glenn van Ginkel. Lieuwe Dijksen Literatuur Dijksen, L.J., Enige gegevens over broedseizoen en broedsukses bij Scholeksters (Haematopus ostralegus L.) in de duinen. Watervogels, 5, 3-7 Dijksen, L Over her broeden van de Wulp. De Skor 3:1, 5-7. Tulp Ingrid, Reproductie van Strandplevieren Charadrius alexandrinus en Bontbekplevieren Charadrius hiaticula op Terschelling, Griend en Vlieland in Limosa 71:

18 Onderzoek naar Tapuiten in de Eierlandse Duinen in 2016 Het gaat niet goed met de Tapuit in Nederland. Van de enkele duizenden broedparen in de jaren zeventig zijn er nog maar over. Op Texel broeden in de laatste jaren omstreeks 40 paar, vooral in de Eierlandse Duinen. Reden voor het Nationaal Park Duinen van Texel en Staatsbosbeheer om in 2016 door Sovon Vogelonderzoek Nederland uit te laten zoeken hoe het met de Tapuiten op Texel gaat. Dit onderzoek sluit aan op een al enkele jaren lopend onderzoek in de Noordduinen ten zuiden van Den Helder Wat wilden we weten? Hoeveel Tapuiten broeden er echt? Normaal worden broedvogels gevolgd door het aantal bezette territoria (ingenomen gebiedjes) te tellen, bijvoorbeeld aan de hand van zingende mannetjes. In de Eierlandse duinen is naar nesten gezocht. Hoeveel jongen vliegen eruit? Zijn dit er meer of minder dan nodig is om dieren die sterven te vervangen? En hoe is het broedsucces in vergelijking met andere gebieden, zoals de Noordduinen? Wat is er gedaan? Alle nesten zijn opgezocht, nauwkeurig ingemeten en wekelijks gecontroleerd tot na het uitvliegen van de jongen. Hierdoor is bekend hoeveel territoria en nesten er waren en wat het broedsucces is, uitgedrukt in het aantal uitgevlogen jongen. Jongen die minstens een week oud waren, en ook enkele volwassen vogels, zijn geringd met kleurringen om ze individueel herkenbaar te maken. Hierdoor kan hun overleven gevolgd worden en kan worden nagegaan of ze in de Eierlandse Duinen of ergens anders gaan broeden. Bij mislukte nesten is geprobeerd om vast te stellen waarom het mis ging. Resultaat In 2016 zijn 30 territoria van Tapuiten in de Eierlandse Duinen vastgesteld, de meeste in het zuidelijk deel van het gebied. Dit aantal is vergelijkbaar met het aantal dat vorige jaren via het tellen van de territoria is vastgesteld. De meeste Tapuiten broeden in de oude duinen net achter de zeereep. Dit is ook het deel van de duinen waar nog de meeste dynamiek van stuivend zand is. Van 29 paren is het nest gevonden. Niet zeker is of het 30e paar geen nest gemaakt heeft of dat dit al vroeg verloren ging. Er zijn geen aanwijzingen gevonden dat er te weinig nestgelegenheid (in de vorm van konijnenholen) is, want alle aanwezige paren gingen tot broeden over. Uit 26 nesten is minimaal één jong uitgevlogen. In vier gevallen gebeurde dit na de tweede poging. Er zijn in totaal 100 jonge Tapuiten uitgevlogen. Dit komt overeen met 3,3 jongen per aanwezig broedpaar. 18

19 De Eierlandse duinen. In 2016 het broedgebied van 30 paar Tapuiten. Mislukken Foto: Cor Smit In of bij de zes mislukte nesten zijn dode jongen gevonden. Het mislukken is vermoedelijk veroorzaakt doordat door slecht weer of slechte voedselomstandigheden onvoldoende voedsel is aangevoerd. Het is echter niet uitgesloten dat ook is voorgekomen dat de voedselaanvoer stagneerde doordat een ouder is gepredeerd (opgegeten). Er is niet vastgesteld dat in 2016 nesten zijn gepredeerd, dus de invloed van huiskatten op het broedsucces lijkt klein. Een vergelijking Vergeleken met de Noordduinen is er in de Eierlandse Duinen in 2016 per succesvol vrouwtje één jong minder per nest uitgevlogen. Dat is een fors verschil. Maar omdat er op Texel in meer nesten jongen uitvlogen dan in de Noordduinen zijn er gemiddeld per nest ongeveer evenveel jongen uitgevlogen. In de Noordduinen zijn een aantal nesten gepredeerd door o.a. Vos en Bunzing. Wel lijkt het erop dat de uitgevlogen jongen op Texel iets lichter in gewicht waren dan die uit de Noordduinen. Het aantal in 2016 op Texel uitgevlogen jongen is niet voldoende om de sterfte op te vangen. Wanneer er geen aanvoer van buiten Texel zou plaatsvinden zou de populatie op Texel dus achteruitgaan en uiteindelijk verdwijnen. Het onderzoek wordt in 2017 voorgezet. Dan wordt ook met camera s gekeken naar het aangevoerde voedsel. Iedereen kan helpen door kleurringen af te lezen en het resultaat te melden op het -adres: frank.majoor@sovon.nl. 19

20 Ringdatum Kleurcode Ringnr Geslacht Leeftijd RBMY V onbekend juv RBYM V onbekend juv RRYM V man 2 kj RWMY V onbekend juv RWYM V onbekend juv RYYM V onbekend juv BBYM V man 2 kj RVMY V onbekend juv RVYM V onbekend juv RYMY V onbekend juv RGMY V onbekend juv RGYM V onbekend juv RNMY V onbekend juv RNYM V onbekend juv WNYM V onbekend juv WVMY V onbekend juv RCMY V onbekend juv RCYM V onbekend juv WBMY V onbekend juv WBYM V onbekend juv WRMY V onbekend juv WRYM V onbekend juv WVYM V onbekend juv WYMY V onbekend juv WYYM V onbekend juv WWYM V vrouw >1 kj VVYM V vrouw >1 kj WNMY V onbekend juv RRMY V vrouw >1 kj BBMY V vrouw >1 kj GGMY V vrouw >1 kj GGYM V man 2 kj WCYM V onbekend juv WGMY V onbekend juv WGYM V onbekend juv V onbekend juv V onbekend juv V onbekend juv V onbekend juv BNYM V onbekend juv BVMY V onbekend juv BVYM V onbekend juv BWMY V onbekend juv BYMY V onbekend juv BYYM V onbekend juv YYMY V man 2 kj Ringdatum Kleurcode Ringnr Geslacht Leeftijd BCMY V onbekend juv BCYM V onbekend juv BGMY V onbekend juv BGYM V onbekend juv BNMY V onbekend juv CCYM V man 2 kj CCMY V vrouw > OOMY V man 2 kj YBYM V onbekend juv YRMY V onbekend juv YRYM V onbekend juv YBMY V onbekend juv YNYM V onbekend juv YVMY V onbekend juv YVYM V onbekend juv LLYM V vrouw >1 kj OOYM V vrouw >1 kj YCYM V onbekend juv YGMY V onbekend juv YGYM V onbekend juv YNMY V onbekend juv SSYM V man 2 kj GBMY V onbekend juv GBYM V onbekend juv GRMY V onbekend juv GRYM V onbekend juv GWMY V onbekend juv GWYM V onbekend juv SSMY V vrouw > VRMY V onbekend juv VRYM V onbekend juv YCMY V onbekend juv YWMM V onbekend juv YWYM V onbekend juv V onbekend juv VBYM V onbekend juv VWMY V onbekend juv VWYM V onbekend juv GNMY V onbekend juv GNYM V onbekend juv GYMY V onbekend juv GYYM V onbekend juv GCYM V onbekend juv NNYM V vrouw >1 kj YYMY V vrouw >1 kj 20

21 Tabel 1. In totaal zijn in de Eierlandse Duinen in nestjongen en 18 volwassen vogels van unieke kleurringcombinaties voorzien, een prima basis van een overlevingsstudie in vervolgjaren. De aangelegde kleurringen zijn: B=blauw; R=rood; M=metaal; Y=geel; C=roze; N=zwart; G=groen; W=wit; V=paars. De metalen ring is een onderdeel van de in de tabel weergegeven kleurring-combinaties. Cor Smit (Nationaal Park) Erik van der Spek (Staatsbosbeheer) Literatuur van Turnhout C. & F. Majoor. Tapuiten in de Eierlandse Duinen op Texel in 2016, Sovon-rapport 2016/55. Het rapport is te downloaden op Vogelmoment 6. Uilenspektakel op Oost Op 18 maart van dit jaar deden we een fietsrondje midden eiland. Dat leverde mooie waarnemingen op van o.a. Rouwkwikken, Zomertalingen en op de Waddenzee baltsende Geoorde Futen. Weer thuis zien we vanuit onze vakantiewoning op Oost een Velduil langs de dijk van de Bol vliegen. De vogel jaagt wat op de akker langs de Loswal en verdwijnt weer naar de Bol. Dat schouwspel herhaalt zich enkele malen, waarbij hij enkele keren vlakbij komt. Op enig moment vliegt hij zelfs heel laag boven de bijna droge sloot achter het huis. Even later doet hij dat weer en gaat tot onze verrassing in één van de elzen in de tuin zitten. We kunnen hem op de rug zien en zeggen stomverbaasd: Hè, dit lijkt wel een Kerkuil! Als de vogel zijn kop een beetje draait krijgen we ook een streepje wit gezicht te zien. Vrijwel direct vliegt de vogel op en strijkt neer in de berm van de Loswal. Inderdaad: een Kerkuil en dat op klaarlichte dag (het is rond drieën s middags), na net een Velduil te hebben gezien! Het blijkt allemaal nog niet mooi genoeg: even later bakkeleien Kerk- en Velduil met elkaar in de haakse bocht van de Loswal richting dijk, waarbij de Kerkuil even plat met uitgespreide vleugels op de grond ligt. Daarmee is het schouwspel nog niet ten einde. De Kerkuil gaat op een hekpaaltje zitten langs de dijk van De Bol, tuurt aandachtig naar beneden en als één en ander geen prooi oplevert schuift hij een paaltje op. Waarna het gebeuren zich herhaalt. Zo werkt hij de hele heining langs de dijk van De Bol af, al schuift hij later soms wel een paar paaltjes tegelijk op. Hij stoot weliswaar verschillende keren op prooi, maar lijkt geen succes te hebben. Tot slot verdwijnt onze Kerkuil achter een houtwal, ons min of meer verbouwereerd achterlatend. Maar vrijwel direct daarna eist de Velduil onze aandacht weer op Gelukkig konden we via bijna-buurman Ruud van Beusekom ook andere Texelse vogelaars waarschuwen. Een aantal van hen kon de vogel (de Kerkuil dus) later in de buurt nog oppikken. Jacques de Raad Laura Kooistra 21

22 Persoonlijke herinneringen aan het vogeljaar 1982 en enkele vergelijkingen tussen toen en nu Administratie In 1982 vogelde en telde ik natuurlijk al volop. En ook verzamelde ik samen met broer Lieuwe alles wat er over vogels op Texel bekend werd. Per soort werden waarnemingen en broedvogelgegevens genoteerd in losbladige ringcahiers. Dat hielden we vol totdat waarneming.nl alle waarnemingen ging vermelden. Wel scharrel ik tot op vandaag alle gegevens bij elkaar over de broedvogelaantallen op Texel. Maar nu wordt dat digitaal opgeslagen. Van die handgeschreven cahiers heb ik er twaalf. De laatste jaren ben ik zo nu en dan bezig deze gegevens te digitaliseren en te kopiëren. Echt winterwerk, maar door allerlei andere klusjes schiet het nog niet zo heel erg op. Dagelijks, vrijwel dagelijks, schreef ik ook mijn vogelwaarnemingen op. In een Grauwe Gans, nieuwkomer als broedvogel in de afgelopen 35 jaar Foto: Lieuwe Dijksen notitieboekje. Daarbij dan meteen ook de weergegevens. Per jaar een nieuw boekje. Daar begon ik mee in de jaren zestig. Hoeveel boekjes er nu zijn, heb ik niet precies nageteld, maar met de boekjes van alle buitenlandse reizen erbij moeten het er meer dan 70 zijn. Een kastje vol. Gelukkig hebben we een grote zolder In het boekje van 1982 zijn 117 pagina s volgeschreven. Ik schreef inderdaad zoveel mogelijk op. Niet elke dag 22

23 iedere Winterkoning in de tuin natuurlijk, maar wanneer er ineens twee aanwezig waren, werd dat zeker wel vermeld. Op één januari 1982 noteerde ik enkele Koperwieken in onze tuin. We woonden toen nog in de Duinroosstraat in De Koog en hadden maar een heel klein tuintje. Dus ze waren wel vermeldenswaard, die Koperwieken. Het was s morgens mistig, later begon het te regenen (in totaal vier mm), de wind kwam uit het zuidwesten met windkracht 1 Beaufort en het werd zo n 5 graden Celsius. De laatste waarneming van dat jaar was een mannetje Zwartkop bij het VVV-kantoortje in De Koog, dat nu al lang weg is. Die dag was het zwaar bewolkt, er stond een zuidwesten wind (4 B) en het werd 4 graden C. Verandering in het vogelen Bladerend door het boekje kwam ik natuurlijk allerlei leuke zaken tegen. Dat ik in de herfst van dat jaar regelmatig over zee zat te kijken bij Paal 21, was ik eigenlijk totaal vergeten. Een paar bijzonderheden die ik tegenkwam: op 15 mei zag ik een mannetje Ortolaan bij het Huusie van Hannes dat foerageerde op het zaad van de uitgebloeide Paardenbloemen, op 26 december zwommen er ten minste 165 Toppers op de Waddenzee voor Zandkes en op de 28e van die maand noteerde ik tien Bonte Kraaien en één Velduil in de Bollekamer. Dat soort aantallen worden tegenwoordig zeker niet gehaald. Mijn meest bijzondere soort van 1982 was de Grote Kruisbek. Daarvan was een behoorlijke invasie in ons land aan de gang en ik vind ze in mijn boekje terug op 11 en 14 december. Op die laatste dag zagen we er twaalf in de Watermunt in De Koog. De vogels kwamen drinken uit een plas op het platte dak van een bungalow. We stonden er op 20 meter afstand naar te kijken! Zodra ik dit las, en ook de waargenomen Ortolaan, zie ik die beelden weer voor me. De hersenen zijn toch een soort computer: het moet even worden aangeklikt en dan verschijnen de beelden meteen weer op het scherm. Om eens te kijken wat anderen in 1982 zoal zagen, pakte ik er een Limosa bij. Dat is één van de twee tijdschriften van de Nederlandse Ornithologische Unie. Een Texels Ornithologisch Jaarverslag was er nog niet. In het 1e nummer van de Limosa in 1984 verscheen het artikel: Zeldzame en schaarse vogels in Nederland in Een overzicht van de door de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA) geaccepteerde waarnemingen, aangevuld met enkele registratiesoorten. Dat waren soorten die niet door de commissie werden behandeld, maar waarvan publicatie zinvol lijkt schreven de auteurs Kees Scharringa en Joke Winkelman. Even tussendoor: in hetzelfde nummer vond ik een boekbespreking door onze eigen Cor Smit. Hij recenseerde Vogelwelt Schleswig-Holsteins, 2! 23

24 In totaal werd door Scharringa en Winkelman Texel bij tien soorten genoemd. Daarvan is de meest zeldzame de al genoemde Grote Kruisbek. Een andere is een Brilzee-eend die op 10 april door Frits-Jan Maas en Louis Witte werd gezien. Los van het feit dat het eigenlijk maar weinig soorten zijn, ben ik ook niet onder de indruk van de zeldzaamheid ervan. Een Roodhalsgans, een paar Zwartkopmeeuwen (toen nog een registratiesoort in ons land!), twee maal een Grote Burgemeester, een Hop, een Bijeneter, een Sperwergrasmus. Waren er toen niet meer zeldzaamheden? Of werden ze op Texel gewoonweg niet ontdekt? Ik denk vooral dat laatste. Toen zochten nog maar weinigen intensief naar de echt zeldzame soorten. Nu lopen er in de trektijd ieder weekeinde mensen rond, speurend naar iets speciaals. Het vogelen in de afgelopen 35 jaar is drastisch veranderd of althans uitgebreid met een grote groep vogelaars die werken aan hun jaarlijsten. Ze willen alle soorten van dat jaar zien. Er wordt bovendien meer gevonden omdat de kennis over de determinatie van moeilijke soorten sterk is toegenomen, en nog steeds toeneemt. De kans dat er nu een zeldzaamheid op ons eiland opgemerkt wordt, is vele malen groter dan in 1982, evenals de mogelijkheid dat velen die ook kunnen zien door o.a. het BAT (Bird Alert Texel) systeem en waarneming.nl. Soms krijg je van een soort zo ongeveer iedere 10 minuten een update waar hij uithangt of wat hij doet. Eerlijk gezegd heeft het vooral zoeken naar bijzonderheden mij nooit heel erg gegrepen. Als ik er al eens een ontdekte, was dat tijdens het kijken naar gewone vogels. Natuurlijk is het leuk een nieuwe soort te zien, maar ik ben misschien toch ook teveel een solitair om overal achter aan te rennen. En juist dat doen veel vogelaars tegenwoordig. Met tientallen, soms wel met man, wachten bij een bosje om de Struikrietzanger te zien, geeft mij nauwelijks enige bevrediging. Voor mij is dat geen natuurbeleving. En heel vaak heb ik een Texelse zeldzaamheid al eens elders gezien, in zijn natuurlijke leefgebied waar het soms juist een heel gewoon dier is. Eigenlijk vind ik dat ook veel leuker. Maar goed: ieder zijn vogelplezier. Omdat ik niet zo fanatiek ben is mijn Texellijst, de lijst met alle hier ooit waargenomen soorten, met 279 soorten bescheiden. Waarneming.nl laat 17 mensen zien die er meer zagen en elf die zelfs meer dan 300 verschillende soorten zagen. De meeste, 360, zijn gezien door Eric Menkveld. Broedvogels Het interessantst vind ik het volgen van broedvogelpopulaties op het eiland en de veranderingen daarin. We begonnen daarmee halverwege de jaren 60 van de vorige eeuw. En daarom inventariseer ik in het voorjaar nu nog acht gebieden of gebiedjes. Ik denk dat heel veel mensen niet beseffen hoe veel er veranderd is op het eiland in die afgelopen 35 jaren. Het landschap, duin, bos, het agrarisch land, en het gebruik daarvan. Successie, gebruik van natuur, beheer, intensief agrarisch gebruik. Ik ga dat niet allemaal opsommen, maar al die zaken hebben zeker een rol gespeeld bij de veranderingen in 24

25 de vogelbevolking. Daarom als laatste onderdeel van dit stukje een zeker niet volledig overzicht van een aantal veranderingen in de broedvogelstand. De Aalscholver broedde in 1982 nog niet op Texel, maar er waren wel 45 paren van de Blauwe Reiger, waarvan 37 in De Muy. Nu broeden er van deze soort nog maar enkele paren op het eiland en komen de meeste hier foeragerende reigers uit de kolonie bij Den Helder. Er werden van de Lepelaar 48 paren geteld, verreweg de meeste zaten in de Muy (42) was ook het jaar dat de soort met drie paren voor het eerst op De Schorren broedde. Hoewel het overgrote deel van de broedvogels voedsel gaat zoeken aan de overkant is er nu een broedpopulatie van meer dan 500 paren aanwezig, de meeste in de Geul, en zien we deze vogel tijdens alle tochtjes over het eiland. Er broedden in 1982 geen Brandganzen op Texel, laat staan Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen. De soort was toen ook in de winter nog een zeldzame gast. Wel broedden er toen al de eerste Grauwe Ganzen. Dat wil zeggen: in de reservaten in het cultuurland waren al eerder enkele paren vastgesteld, maar in het duingebied vond juist in 1982 het eerste geval plaats. Er broedde één paar in de Bollekamer. In 1995 waren er nog maar ca. 40 paren in het hele duingebied aanwezig. En nu op heel Texel? Exacte gegevens kan ik niet noemen, of omdat ze niet geteld worden, of omdat de gegevens niet verstrekt worden ( verzameld voor intern gebruik ). De grote terreinbeheerders weten alleen dat er te veel zijn. In 1982 was de Grauwe Kiekendief al twaalf jaar van het eiland verdwenen. In 1978 verscheen wel de Blauwe Kiekendief, maar in 1982 waren er nog maar twee paren. De soort werd in die jaren veel meer gezien in de winter dan in de broedtijd of zomer. De vestiging als vaste broedvogel in die jaren verliep uitermate traag. Een van de oorzaken is een activiteit die we nu misschien vergeten zijn, of waar de huidige generatie vogelaars geen weet van heeft. In die jaren was het hele duingebied jachtgebied en waren er diverse jachtopzieners (in de broedtijd vaak als tijdelijke vogelwachter in dienst bij Staatsbosbeheer) die te veel roofvogels jaarlijks vervolgden. Ook het verdwijnen van de Grauwe Kiek wordt hieraan geweten. Er vielen ook slachtoffers als neveneffect bij de bestrijding van Eksters, Kraaien en Kauwen, waarvoor in de jaren zeventig gifeieren werden uitgelegd. Die eieren werden ingespoten met alfa-chloralose. In 1990 werd bijvoorbeeld een dode Blauwe Kiek gevonden met brokjes vlees in de keel: ze bleken gedrenkt in parathion, een ook voor mensen uiterst giftig middel. Ook nesten van roofvogels werden vernietigd. Bekend is het verhaal van een vogelwachter die vertelt dat er veel te veel zijn en dat ze maar één nest kiekendieven spaarden. Overigens werden in de tweede helft van de vorige eeuw niet alleen gevleugelde predatoren bestreden, maar in de broedtijd waren ook Egels en Hermelijnen in de duinen hun leven niet zeker omdat ze wel eens een nestje met eitjes of jonge vogels pakten. 25

26 Watersnip, verdwenen broedvogel. Foto: René Pop Waarschijnlijk werden uilen niet zo behandeld. In 1982 telde men in de duinen nog twaalf paren van de Velduil, en dat was een van de slechtste jaren in een lange periode. Tijdens elke excursie in voorjaar en zomer in en langs de duinen zag je wel enkele exemplaren. Nu is het het hele jaar door echt zoeken naar zo n rondzwervende vogel en zit er ergens een doortrekker of zwerver, dan wordt dat ruim rond verteld en duiken fotograven er onmiddellijk op af. Maar de Kerkuil ontbrak! Anno 2016 werden maar liefst 22 paren vastgesteld. Het verschijnen van Huisspitsmuizen en de activiteiten van de onvermoeibare kerkuilengroep die meer dan 50 kasten heeft opgehangen, verspreid over Texel, hebben sterk bijgedragen aan de verspreiding van deze soort. In 1982 ontbraken Buizerd en Havik nog op Texel, maar er waren bijvoorbeeld wel 6 paren van de Boomvalk. Buizerds zagen we alleen als doortrekker en wintergast. Een waarneming van een Havik was een buitenkansje. Zoals alom bekend vonden er ook grote veranderingen plaats bij de weidevogels, de steltlopers en plevieren. In 1982 broedden bijvoorbeeld in de duinreservaten 24 paar Watersnippen. Nu al jaren geen enkele meer. Het is lastig totaalaantallen te vergelijken, omdat lang niet alle gebieden jaarlijks geteld worden, maar alle wat oudere vogelaars herinneren zich de overvloed aan Kieviten en Scholeksters op het hele eiland. In het voorjaar werd je bijna gek van al die lawaaiende lieuwen! Als voorbeeld de aantallen van 26

27 de Kieviten in Bollekamer, Westerduinen, Duinpark en Alloo: in 1982 werden daar 59 paren vastgesteld, in 2016 nog maar 27. En in het Duinpark en het Alloo broedden in paren Scholeksters, in 2016 welgeteld zeven. Zo gaan de veranderingen maar door. Waar zijn de Paapjes gebleven? Die waren in 1982 als broedvogel met 3 paren overigens al sterk op hun retour. En de Grauwe Klauwieren die in de jaren 80 als broedvogel op het eiland zijn uitgestorven (in broedgevallen)? En de Geelgorzen (die in 1982 overigens al waren verdwenen)? De Kleine Barmsijzen waarvan in 1982 nog 25 territoria geteld werden? Overal langs de duinbosrand en duinbosjes hoorden we ze en zagen we hun baltsvluchten. Om over het bijna verdwijnen van Zomertortels en het geheel verdwijnen van Wielewalen als broedvogels maar te zwijgen. Wat de broedvogels betreft die we tijdens onze vogeltochten over Texel zien of horen wil ik besluiten met een positief einde. Nu kunnen we langs de bosrand wel Nachtzwaluwen en Boomleeuweriken horen. In veel groter aantal dan in 1982 zijn nu gewone vogels zoals Groenling, Putter, Vink, Zwartkop en Roodborst aanwezig. In bijna elke grote tuin en elk bosjes broeden deze soorten tegenwoordig. En overal hakken de Grote Bonte Spechten er lustig op los. Hoe zal het over weer 35 jaar zijn? Zeker is: anders. Adriaan Dijksen Wadden Vogelfestival en Texel Big Day 2017 (6 en 7 mei) groot succes Deelnemers aan de vogelrace Texel Big Day en de vogelexcursies van het Wadden Vogelfestival brachten 6500,- bijeen voor ernstig bedreigde vogelsoorten op de Texelse stranden. Zo werden de kwetsbare strandbroeders de echte winnaar van het vogelfestival, een initiatief van Nationaal Park Duinen van Texel en het Vogelinformatiecentrum. Ondertussen genoot een groot aantal vogelaars en natuurliefhebbers van de duizenden vogels en de zeldzaamheden die werden ontdekt. Meer kans voor onze strandbroeders Strandbroeders als de Dwergstern, Strandplevier en Bontbekplevier hebben het moeilijk op de drukbezochte Texelse stranden. Met de opbrengsten van het Wadden Vogelfestival en de Texel Big Day worden delen van het strand die nu zijn afgezet voor strandbroeders voorzien van informatieborden, zodat de vogels minder vaak worden verstoord. Meer kans voor de bedreigde Strandplevier, aldus Han Brezet die als bestuurder van Stichting Texel Vogeleiland het geldbedrag in ontvangst nam. 27

28 Winnaars Texel Big Day Op zaterdag 6 mei was Texel 24 uur lang de arena voor acht fanatieke teams van doorgewinterde en beginnende vogelaars. De hele dag gingen de teams op zoek naar zoveel mogelijk verschillende vogelsoorten. Passend bij de duurzaamheidsambitie van Texel verplaatsten alle teams zich op elektrische fietsen, beschikbaar gesteld door een fietsenverhuurbedrijf in De Cocksdorp. Han Brezet, namens onze Vogelwerkgroep bestuurder van de Stichting Vogeleiland Texel, neemt het geldbedrag in ontvangst. Foto: Marc Plomp, Vogelinformatiecentrum. Het team Rock around the Clock, bestaande uit Folkert Jan Hoogstra, Jeroen Breidenbach en Gijs Baller, won door in totaal 149 vogelsoorten te vinden, gedurende 24 uur non-stop vogelen. Team Birding by Jizz, bestaande uit Steven Wytema, Vera Wiarda en Mieke Kranstauber, heeft het meeste geld opgehaald voor de strandbroeders: 1145,-. Samen zagen de teams maar liefst 177 vogels. Hiermee evenaarden hiermee ze het Texelse dagrecord! De jury had een eervolle vermelding voor team de Jonge Hondjes, vier jonge Texelaars, die in beide categorieën als tweede eindigden. Dit hadden we niet verwacht, zei Koen Stork (14) uit De Cocksdorp, moe maar tevreden. We zagen twee Casarca s, daar moet je echt mazzel voor hebben. Maar wij kennen natuurlijk alle sluiproutes van ons eiland. Dat heeft ons vast geholpen. Volgend jaar nemen we revanche en gaan we voor de winst. 28

29 De Texel Big Day werd voor het eerst georganiseerd door Vogelinformatiecentrum Texel en Nationaal Park Duinen van Texel in samenwerking met Vogelbescherming Nederland. Wadden Vogelfestival Deze tweede editie bracht weer veel bezoekers naar Texel. Monica Ralling van Nationaal Park Duinen van Texel: Vogelliefhebbers van alle leeftijden genoten van talloze bijzondere vogels via een speciaal door het Wadden Vogelfestival uitgezette vogelroute. Bezoekers gingen vooral naar de vogelkijkpunten in de Slufter en De Geul, de pareltjes van het Nationaal Park Duinen van Texel. Maar ook andere mooie plekken van Texel, zoals Vogelboulevard Utopia, waren in trek. Op excursie genieten van de vogels tijdens het Wadden Vogelfestival. Foto Marc Plomp, Vogelinformatiecentrum. Het Vogelinformatiecentrum in De Cocksdorp vormde opnieuw het epicentrum van het Wadden Vogelfestival, als startpunt van vogelexcursies en met een verrekijkershow waar liefhebbers hun hart konden ophalen. Nieuw dit jaar op de vogelroute was de natuurboerderij Plassendaal in natuurgebied Waal en Burg. Samenwerking met dit boerenbedrijf in de polder maakt het mogelijk voor bezoekers om weer andere soorten vogels te zien. Marc Plomp van het Vogelinformatiecentrum Texel kijkt terug op een geslaagd weekend: Heel bijzonder dat de Roodstuitzwaluw, de Draaihals én de bedreigde Strandplevier gezien zijn. Onverwachte bonussen voor vogelaars. Ik heb fanatieke vogelaars, zoals 29

30 ikzelf, zien genieten. Maar ook jonge beginnende vogelaars de liefde voor het vogelen zien ontdekken. Mede-organisator Monica Ralling van Nationaal Park Duinen van Texel vult aan: Vorig jaar zijn we gestart met het Wadden Vogelfestival om meer mensen het plezier van het vogels kijken te laten ervaren. Iedereen kan 12 en 13 mei 2018 alvast in zijn of haar agenda zetten, want de derde editie van het Wadden Vogelfestival gaat er komen! Soort van het Weekend Zoals ieder vogelfestival stelt het Vogelinformatiecentrum ook een prijs beschikbaar voor de persoon die de meest zeldzame vogelsoort van het weekend wist te ontdekken. Dit jaar was de prijs een Opticron verrekijker VeranoHD 8x32 ter waarde van 44,- (met dank aan Opticron). Deze prachtige verrekijker werd gewonnen door Michel Veldt met de ontdekking van een Roodstuitzwaluw en een Draaihals. Marc Plomp Deze bijdrage werd met toestemming overgenomen van de website van het Vogelinformatiecentrum. Roodstuitzwaluw Foto: René Pop 30

31 FLYERS 5000 EXEMPLAREN TWEEZIJDIG IN KLEUR INCLUSIEF ONTWERP FORMAAT A4 21 X 30 CM F595,- FORMAAT A5 21 X 15 CM F495,- ÉN VERSPREIDING OP HEEL TEXEL BIJ DE TEXELSE COURANT PRIJZEN ZIJN EXCL. BTW Vismarkt 7, Den Burg, Texel t e drukkerij@lenr.nl

32 VLIEGENSVLUG OP RECLAMEGEBIED 53 Graden Noord Spinbaan MC Den Burg 53 Graden Noord Tussen de Bogen JB Amsterdam T E info@53gradennoord.nl I

33 Korverskooi jaar vogels ringen in de Korverskooi Een overzicht van terugmeldingen van op Texel geringde vogels in het buitenland en controles van in het buitenland geringde vogels op Texel Inleiding Aan het einde van dit jaar is de ringgroep Korverskooi 25 jaar bezig met het vangen en ringen van vogels. Omdat we van die vangsten een eigen database bijhouden, beschikken we over de gegevens van meer dan door ons geringde vogels, waarvan meer dan terugvangsten. Dat kunnen vogels zijn die al eerder door ons waren gevangen, maar ook vogels die op andere vanglocaties in binnen- en buitenland waren geringd. Van die vogels droegen 330 vogels een buitenlandse ring of een Nederlandse ring die niet van ons afkomstig was. In de meeste gevallen, maar niet altijd, kregen we hier terugmeldingen van. Van de vogels die we zelf ringden werden er 550 teruggemeld op andere locaties in Nederland of in het buitenland. Om te laten zien dat die vogels Texel gebruiken als doortrek- of overwinteringsgebied, hebben we kaartjes gemaakt van de verschillende soorten die ten minste één keer op op Texel zijn gevangen. Dat zijn er te veel om allemaal in kaartjes te zetten. We beperken ons daarom tot de vogels die in het buitenland werden geringd of op Texel werden geringd en in het buitenland werden teruggevangen. Ook dan gaat het om meer soorten dan we in één artikel kunnen laten zien. Daarom beperken we ons in dit artikel tot 15 soorten: Merel, Zanglijster, Koperwiek, Kramsvogel, Gekraagde Roodstaart, Nachtegaal, Blauwborst, Kleine Karekiet, Groenling, Keep, Vink, Sijs, Appelvink en Barmsijs. Gekraagde Roodstaart Foto: Hans Jansen 33

34 Figuur 1. Terugvangsten van op Texel geringde Merels in het buitenland (O, links) en de herkomst van op Texel gecontroleerde Merels met een buitenlandse ring (Δ, rechts). De meeste van de door ons in het najaar gevangen Merels zijn afkomstig uit Scandinavië (figuur 1). Het merendeel trekt, nadat ze korte of langere tijd op Texel zijn geweest, door naar Groot-Brittannië en Ierland. Slechts enkelen trekken in meer zuidelijker richting. Vogels op de terugweg naar hun broedgebieden werden teruggemeld uit alle Scandinavische landen, uit Polen, Duitsland en Estland. In totaal werden 84 in de Korverskooi geringde Merels in het buitenland teruggevangen. De grootste afstand die in westelijke richting werd afgelegd was 881 kilometer (Kiltycahil, Ierland). De snelste terugmelding uit westelijke richting was drie dagen na ringdatum (Leicester, Engeland, 400 kilometer). De verste terugmelding in zuidelijke richting was afkomstig uit Sevilla, Spanje, en bedroeg 1938 kilometer (afgelegd in tien dagen). De verste terugmeldingen in noordelijke en oostelijke richting kwamen uit Kuopio, Finland (1862 km) en Bukowo Kopan, Polen (777 km). Er zijn door ons tot nu toe 26 Merels met een buitenlandse ring teruggevangen, waarvan vijf stuks afkomstig waren van Helgoland. Deze concentratie van terugmeldingen kon niet in figuur 1 worden weergegeven waardoor het aantal driehoekjes op de kaart niet klopt met het aantal van 26 terugmeldingen. De verste terugmelding in noordelijke richting is die van een Merel uit Åland, Finland (1186 km). Uit oostelijke richting vingen we er één uit Bukowa Kopan, Polen (777 km). De verste terugmelding uit westelijke richting kwam van de Isle of May, Engeland (583 km). In figuur 2 zijn de in het buitenland (Δ) als de terugmeldingen van op Texel geringde vogels (O) weergegeven. Terugmeldingen van Kramsvogels of het terugvangen van vogels met een vreemde ring komt bij deze soort zelden voor, maar toch hebben we er twee in 34

35 Figuur 2. Terugvangsten van op Texel geringde Koperwieken, Kramsvogels en Zanglijsters in het buitenland (O) en de herkomst van op Texel gecontroleerde vogels met een buitenlandse ring (Δ). ons bestand aangetroffen. De eerste werd in Frankrijk door een kat gedood, de tweede door een roofvogel in Noorwegen. Zowel Koperwiek als Zanglijster trekken over het algemeen in zuidelijke richting en overwinteren op het Iberisch schiereiland, bij voorkeur zo westelijk mogelijk. Een van de Zanglijsters deed er maar vijf dagen over om de afstand van 1747 km naar Castelo Blanco in Portugal af te leggen. De grootste afstanden van zowel Zanglijster als Koperwiek waren resp km naar S. Jao da Venda, Portugal en 1850 km naar Santorem, Portugal. Nachtegaal Foto: Lieuwe Dijksen 35

36 Figuur 3. Terugvangsten van op Texel geringde Gekraagde Roodstaarten, Nachtegalen, Blauwborsten en Kleine Karekieten (O) in het buitenland en de herkomst van op Texel gecontroleerde vogels met een buitenlandse ring (Δ). Heel bijzonder was de terugmelding van een door ons op 23 september geringde Kleine Karekiet, die 39 dagen later op de Shetland Eilanden werd teruggevangen. Helemaal in tegengestelde richting gevlogen dus. Kleine Karekieten horen naar Afrika te trekken, net zoals de exemplaren die uit België, Frankrijk en uit Navarra, Spanje werden teruggemeld. We hebben maar één buitenlandse melding van een Nachtegaal. Deze werd in Tata, Marokko teruggevangen om als kooivogel te dienen (afstand 3450 kilometer). Van de weinige Blauwborsten die we tot nu toe hebben geringd, kregen we terugmeldingen uit Nederland en uit België. Deze laatste vogel deed 26 dagen over de 219 kilometer. De enige terugmelding van een door ons geringde Gekraagde Roodstaart kwam van Helgoland. De afstand van 236 kilometer werd afgelegd in acht dagen. 36

37 Blauwborst Foto: Lieuwe Dijksen Figuur 4. Terugvangsten van op Texel geringde Sijzen, Barmsijzen en Kleine Barmsijzen in het buitenland (O) en de herkomst van op Texel gecontroleerde vogels met een buitenlandse ring (Δ). 37

38 Sijzen trekken blijkbaar niet naar het warmere zuiden van Europa, maar kunnen hier of in Groot Brittannië hun winterkostje opscharrelen. Een Kleine Barmsijs legde de grootste afstand af, namelijk 1029 km vanaf Romsdal, Noorwegen naar Texel. De grootste afstand van een Sijs was 927 km naar Oye Kvinesdal, Noorwegen. Ook vingen we een Sijs die op de Orkney s was geringd. Na 35 km en 38 dagen vingen we die op Texel terug. Figuur 5. Terugvangsten van op Texel geringde Vinken, Appelvinken, Kepen en Groenlingen in het buitenland (O) en de herkomst van op Texel gecontroleerde vogels met een buitenlandse ring (Δ). Tot slot nog een overzicht van enkele vinkachtigen. Van de zes Appelvingen die we tot nu toe gevangen hebben werd er één teruggemeld uit Mandal, Noorwegen (afstand 572 km). Vinken vangen we veel vaker, maar toch krijgen we relatief weinig terugmeldingen uit het buitenland. De verste terugmelding van een Vink die op Texel was geringd kwam uit Noord-Duitsland (381 km). De grootste afstand van een Vink met buitenlandse ring was 785 km. Deze werd in 2014 in Noorwegen geringd en in 2016 door ons teruggevangen. Onze Kepen blijken naar Engeland te trekken of komen er vandaan. Twee op Texel geringde Kepen werden in Engeland teruggemeld (grootste afstand 305 km). De enige Keep met een buitenlandse ring die op Texel werd gevangen kwam uit Engeland (afstand 488 km). Anja Cervencl Mart Zijm 38

39 Skor nummer 1, 2017 Blauwe Kiekendief vangt een prooi die haar door het mannetje wordt toegeworpen. Foto: Hans Jansen Draaihals Foto: René Pop 39

40 Van de redactie 3 Van het bestuur 4 Agenda 5 Wad- en watervogeltellingen in jaar broedende steltlopers in de duinen 13 Onderzoek naar Tapuiten in de Eierlandse Duinen in Vogelmoment 6. Uilenspektakel op Oost 21 Persoonlijke herinneringen aan het vogeljaar 1982 en enkele vergelijkingen tussen toen en nu 22 Wadden Vogelfestival en Texel Big Day Korverskooi jaar vogels ringen in de Korverskooi 33