OOST-INDISCHE COMPAGNIE TE AMSTERDAM

Transcriptie

1 D. OOST-INDISCHE COMPAGNIE TE AMSTERDAM

2 OOST-INDISCHE COMPAGNIE TE AMSTEK.DAM X. BANDA. 23 Mei Op het eind van 1600 waren de Oude Compagnie en de Nieuwe Brabantsche Compagnie vereenigd tot één lichaam, de Oost-Indische Compagnie te Amsterdam. Voor rekening van dit handelslichaam werd o. a. uitgerust een vloot, die in April 1601 uit Texel vertrok. Een gedeelte er van, onder bevel van Wolphert Hermanszoon, was bestemd voor de Molukken en Banda. Bij de Bandagroep kwam hij in Maart 1602 aan. Een tweetal contracten werden eenige weken later gesloten. (Vgl. Tiele, s, VI, bladz. 50, v.) In den name Godts. Also die van Labetacke, - Salama, * \vt den name vau de vier Couinghen * ende hare boudtgenooten, te weten Labetacke, Waeijer, * Salama, Oudender " ende t'eijland van Rossengicn, ' versochten an den admirael Woltt'ert Hermansz., eeuich volck tot Salama te willen laten, so sijn bij den Admirael ende sijnen raed op het selve versoeck dese navolgende articuleu geraenit tot vrede nde eendracht aen wedersijden, Amen. Ten eersten sal yeder sijn Godt dienen, na tgelove hem Godt gegeven heeft, sonder den eenen den anderen te haten ofte eenighe oorsaecke te gheven daer questie uijt soude mogen rijsen, dan sullen malcanderen in alle vruntschap aen wedersijdeu bejegenen ende de rest Godt bevelen die vaut gelove ende gemoet rechter is ende siju sal. Ten anderen beloven wij, boveugeschreven steden, d Hollanders ' De hier volgende copie" berust in het archief der Staten van Holland. In het Contractboek komt een uitgebreide-inhoudsopgave voor. * Labetaka of Lautakka op de Noord-Westkust van Neira. ' Slaman of Celammon op de Noord-Oostkust van Lontor. * Dit is natuurlijk een herinnering aan een vroeger bestuursstelsel. Koningen" had men in die dagen niet meer op de Banda-eilanden; wèl sjahbander's en andere hoofden. (Vgl. Van der Chijs, Ban<io-eiton<ien, bldz. S, 17; Tiele, VII, bldz. 9; maar vooral deze Bijdragen, III, bldz. 78, v.) " Wajer aan de Zuid-Oosthoek van Lontor. ' Op ongeveer de plaats, waar de atlas van Stemfoort en Ten Siethoff heeft Boven-" en Beneden Dender" op de Oostkust van Lontor, heeft Valentijn den Ouden Dender" en Dender". ' Bosengain.

3 24 OOST-INDISCHE COMPAGNIK TE AMSTERDAM E. die alhier blijven sullen, tegeu alle wtterlicke vijanden te helpen als Portugesen, Javanen * ofte eenighe andere natiën, die de Hollanders alhier te lande souden willen beschadigheu, haer in alles als ons eyghen jugesetenen ofte kinderen voorstaen, sonder toe te staen haer van yemaudt overlast geschiede. Van gelijcken beloven d'hollanders te doen nae haer cleijn vermoghen aeu alle vijaudeu die de boveugeschreven ouse boudtgenooteu alhier te Banda souden willen beschadigheu, wtgesoudert geschillen die de Baudaneseu onder malcanderen hebben * ofte souden mogheu krijghen, daer de Hollanders haer uijet mede moeijen en sullen, ten ware van de Bandauesen om vrede te maecken daer selve toe versocht werden. Bij gevalle d'hollaudsche capiteijn, * alhier blijvende, eeuich volck ontliep, sullen deselve wederom leveren, sonder te vermogen hem Moors * te maecken, maer so eenich Hollander vrij sonder dwauck ofte vrese van straff begeerde Moors te werden, sullen de boveugeschreven vermogheu t'selff'de te doen, mits conditie hij in dienste van onze Prins * blijve; van gelijcken sullen de Hollanders vermogen, so eenich Baudanees vrij sijnde t'selff'de op haer versoeck Cristen te maecken, sonder dat de bovengeschreven daer ju t minste vet tegen doen sullen. Beloven de voorgenoemde inwoouderen vau Labetacke, Weijer, Salama, Oudender eude die vaut eylandt Eossengieii alle haer noten, folye ende andere waren nieuwers als tot Salama te verkopen ende au de Hollanders te vercoopeu, t sij voor geit, Hollandsche coopmanschappen, rustingen, * sagu, cleetgens, ofte t'gene de Hollanders souden moghen hebben nae gelegentheijt des tijts, sonder aen eenighe ' Dat de Javanen onder de vijanden der Nederlanders worden genoemd, wordt verklaard door de pogingen der Javanen van Toeban, om de in 1599 door Jacob van Heomskerck op Banda achtergelaten Nederlanders in handen te krijgen. De goede trouw der Bandaneezen en de komst van Nederlandsche schepen voor Banda in 1600 deden deze pogingen mislukken. (ïiele, B«ropeèVs, VI, bldz. 25; Van der Chijs, Bondo-ettenden, bldz. 14, v.) * Gedoeld wordt hierbij zeker ook op de partijschappen onder de Bandaneezen, bekend onder de namen Oelilima en Oelisiva. (Vgl. Tiele, isuropeèrs, VI, bldz. 9; Van der Chijs, Banda-eitenden, bldz. 11, v.) * 't Hoofd van het Nederlandsen Kantoor. * Mohammedaansch. ' Zooals bekend is, spraken de Nederlanders in de eerste tijden van hun zijn in Indië steeds van een eenhoofdig bestuur over Nederland. * Maliënkolders en harnassen waren een geliefd handelsartikel voor de Bandaneezen. (Van der Chijs, JJanda-etTamien, bldz. 5, 13.)

4 OOST-INDISCHE COMPAGNIE TE AMSTERDAM vreemden daer van vet te verkopen, ten ware d'hollanders de waren niet en hadden haer dieustich. ' Alle het voorschreven beloven wij eeudrachtelick aen weder sijden onverbreeckelick t'ouderhouden, als bij ons boeck beedicht. So waerlick moet ons Godt helpen, ende ons t selfl'de overkomen t'geen wij de Hollanders doen. Aldus gedaen int schip Gelderlandt ten versoecke van wedersijdeu bij ons ondergeteeckent Den drie en twintichsten Meij A In t'evlandt Banda. - XL BANDA. 17 Juni > Accoord gemaeckt met die van Pouloay. In den name Godes. 1. Is Wolphert Hermanszoon, admirael van de Hollanders, overeengekomen met die van Poulo Aij op het campon van Ouralt, datt daer Hollanders metter woon sullen blyven ende dattse vrij in haer gelooft' zullen mogen blijven zonder dat zij ijmandt zal mogen bespotten, ofl'te iet misdoen, want Godt alleen richter van 't gemoet is. 2. Ten anderen zoo der eenige Portugesen, Javanen ofl'te eenige andere natie de Hollanders die hier in Banda woonen, willen eenigh verdriet aendoen, zullen wij ondergeschreven haer beschermiugh ende bekeerden ', in allen schijn als off de Hollanders ons eygen vrouwen en kinderen waren. ' Van der Chijs, BaHda-ciZanrfen, maakt de opmerking (bldz. 19), dat het niet duidelijk is, waarom de Bandaneezen zich door een contract aan banden" lieten leggen. Waarschijnlijk wisten zij niet, wat zij eigenlijk deden". Zou de mededinging van de verschillende partijschappen en de vrees voor vijandelijkheden niet daarvoor een verklaring kunnen zijn? Dat zij niet wisten wat zij deden, zij, die gewend waren met vreemdelingen handel te drijven (t. a. p., bldz. 2, 3, 6 enz.), is toch moeilijk aan te nemen. ' In 't Contractboek wordt nog de onderteekening aangetroffen van WOLPHERT HERMANSZOON. * Uit liet Contractboek. Deze datum blijkt uit een ander afschrift van dit contract, uitgegeven door P. A. Tiele in de Bijdragen voor vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde, uitgegeven door E. Fruin, nieuwe reeks, VI, bldz. 241, v. * Aan de Westkust? Vgl. Valentijn, III, b,.bana'a, bldz. 30. * Moet zijn beheeren" (vgl. Van der Chijs. Ba«<fo-etionden, bldz. 171), of bewaren" (Fruin's Bijdragen, t. a. p., bldz. 244).

5 26 OOST-INDTSCHK COMPAGNIE TE AMSTERDAM Ten derden belooven de Hollanders ons bij nachte en bij dage te helpen naer haer vermogen, zoo wie ons landt van Banda wilde krencken, ofte beschadigen. Dan off die van Banda inlandse oorloogen tegen malkandereu kregen, zullen de Hollanders niet vermogen hun daer mede te bemoeijen ten ware om vrede te maekeu. 4. Vorder zijn verdragen, wanneer daer eeuigh Hollanders tegen den Cap" ' hem te bui j ten ging eude vreesendc gestra fit te worden bij ons quam ende versoghte Moors te worden, en zullen wij het zelve niet vermogen hun daermede te doen(p), dan hem gehouden wezen aen den Cap" te leveren, die hem nae gelieffte zal mogen straffen. Dan off ijmandt uijt vrijen wille by ons quam offte Moors wilde worden, zonder jets tegen den Cap" misdaen te hebben, zullen wij t met voorwetteii van den Cap" vermogen te doen. Van gel" sal den Cap" oock mogen de Baudaueesen, die begeerden Christenen te worden, Cristenen te maekeu. Vorders belooven wji,. boven geschreven van Cainpon Ouratt. dat wji alle onse nooten ende foejllie aen haer luijden souden verkoopen, sonder aen ymandt anders, het zij voor r", wapeneu, kleedjes, rijs, sagou en andere waeren, die ons souden mogen aeustaeu. Alle deze bovengeschreven artijckeleu belooven wij onverbrekelijck te onderhouden. Waerachtigh * moedt ons Godt helpen. Was ouderteeckendt bij den admiraell WOLPHERT HERMANSZOON. NI. tegen zijn eigen chef. ' Van der Chijs, t. n. p., bldz. 171, heeft soo waerachtioh"; Tiele, t.a. p., bldz. 215, heeft soo wnerlijk".