ArGeoBoor Archeologisch vooronderzoek & advies

Transcriptie

1 ArGeoBoor Archeologisch vooronderzoek & advies K A R T E R E N D B O O R O N D E R Z O E K Hurdagaryp Ottemaweg 8 (Gemeente Tytsjerksteradiel) Een karterend booronderzoek. Plangebied op de kaart van Schotanus uit Bron: dekaart.nl ArGeoBoor rapport 1472 eindversie auteur: L.C. Nijdam (senior prospector) paraaf voor vrijgave datum: 24 april 2017 Opdrachtgever: Firma Sinnige ISSN: E info@argeoboor.nl T

2 INHOUDSOPGAVE Samenvatting Inleiding Kader Doel en Vraagstelling Administratieve gegevens Gegevens plangebied Beschrijving plangebied Voorziene ontwikkeling Bureauonderzoek Aardkundige gegevens Historie en Oude kaarten Archeologische gegevens Archeologische verwachting Karterend booronderzoek Methode Conclusies Aanbeveling Literatuur Bronnen Geraadpleegde Kaarten Bijlage 1 Boorstaten Opdrachtgever: Firma Sinnige 2

3 Samenvatting In opdracht van Firma Sinnige heeft ArGeoBoor een karterend booronderzoek uitgevoerd op de locatie Ottemaweg 8 te Hurdagaryp (Gemeente Tytjerksteradiel). Het melkveebedrijf is van plan om uit te breiden met een nieuwe onderkelderde stal. Het terrein dat opnieuw ingericht wordt, heeft een oppervlakte van circa 1,2 hectare. De nieuwe stal komt buiten het bestaande bouwblok te liggen, derhalve is een wijziging in het bestemmingsplan noodzakelijk. Ook de locatie van het mest-bassin dient te worden meegenomen in het nieuwe bouwblok. Daarnaast is het onderzoek nodig in verband met de omgevingsvergunning. Het bureauonderzoek en karterend booronderzoek hebben geen aanwijzingen opgeleverd voor de aanwezigheid van een archeologische vindplaats in het plangebied. Het wordt aanbevolen om geen archeologisch vervolgonderzoek in het plangebied uit te voeren. ArGeoBoor wijst erop dat men bij bodem- verstorende activiteiten verplicht is om eventuele vondsten en grondsporen te melden bij de Minister van OCW conform artikel 5.10 van de Erfgoedwet uit In dit geval wordt aangeraden om contact op te nemen met de gemeente Tytjerksteradiel en de provinciaal archeoloog dhr. Gilles de Langen tel: ( vsmp@fryslan.nl). Opdrachtgever: Firma Sinnige 3

4 1 Inleiding 1.1 Kader In opdracht van Firma Sinnige heeft ArGeoBoor een karterend booronderzoek uitgevoerd op de locatie Ottemaweg 8 te Hurdagaryp (Gemeente Tytjerksteradiel). Het melkveebedrijf is van plan om uit te breiden met een nieuwe onderkelderde stal. Het terrein dat opnieuw ingericht wordt heeft een oppervlakte van circa 1,2 hectare. De nieuwe stal komt ten zuiden van het bestaande bouwblok te liggen, derhalve is een wijziging in het bestemmingsplan noodzakelijk. Ook het reeds aangelegde mest-bassin ten oosten van het huidige bouwblok, dient te worden meegenomen in het nieuwe bouwblok. Daarnaast is het onderzoek nodig in verband met de omgevingsvergunning. Het archeologisch beleid van de Gemeente Tytsjerksteradiel volgt de FAMKE (= Friese Archeologische Monumenten Kaart Extra). De FAMKE beveelt aan om voor de periode ijzertijd-middeleeuwen een karterend booronderzoek uit te voeren bij ingrepen groter dan m 2. Het gaat om vroegmiddeleeuwse veenontginningen en sporen uit de Romeinse tijd. Voor dit onderzoek wordt een boordichtheid van 6 boringen per hectare geadviseerd met een minimum van 6 boringen per plangebied. Voor de periode steentijd-bronstijd kunnen op enige diepte dekzandkopjes voorkomen met resten van jagers en verzamelaars. Bij ingrepen groter dan m 2 beveelt de FAMKE aan om karterend booronderzoek uit voeren bestaande uit 3 boringen per hectare. 1 Het onderzoek zal zich beperken tot het zuidelijk deel van het plangebied. De bodem is ter plaatse van het mest-bassin reeds geroerd. Het karterend booronderzoek is uitgevoerd in april 2017 door de heer L.C. Nijdam conform SIKB-protocol Doel en Vraagstelling Het doel van het onderzoek is het vast stellen van de aan- of afwezigheid van archeologische resten in het plangebied. De volgende vragen staan bij het onderzoek centraal: Wat is de archeologische verwachting van het plangebied? Wat is de bodemopbouw? Zijn nog archeologische waarden aanwezig binnen het plangebied en wat is de aard en diepteligging daarvan? In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische waarden bedreigd door de voorgenomen ontwikkelingen? Is een vervolgonderzoek noodzakelijk, zo ja welk type onderzoek? 1 FAMKE 2017 Opdrachtgever: Firma Sinnige 4

5 Afbeelding 1. Plangebied (paarse rechthoek) op een topografische kaart Administratieve gegevens Tabel 1: administratieve gegeven. Provincie: Friesland Gemeente: Tytsjerksteradiel Adres/toponiem: Ottemaweg 8 Kadastrale adres Hurdagaryp H 230 Kaartblad: 6D Opdrachtgever: Firma Sinnige Contactpersoon opdrachtgever Dhr. A. Sinnige T Bevoegd gezag: Gemeente Tytsjerksteradiel Centrumcoördinaat: / Oppervlakte plangebied: Circa 1,2 ha Onderzoekmeldingsnummer Archis 3.0: Beheer en plaats van digitale documentatie. ArGeoBoor, Bûtewei 43, 8408HC Lippenhuizen, Dans Easy 2 Kadaster 2009 Opdrachtgever: Firma Sinnige 5

6 2 Gegevens plangebied 2.1 Beschrijving plangebied De Ottemaweg 8 is gelegen ten noorden van het dorp Hurdagaryp aan de oostzijde van de weg (zie afbeelding 1). De uitbreiding is voorzien ten zuiden van de huidige bebouwing. Dit terrein is momenteel in gebruik als weiland. De oppervlakte van het geheel is 1,2 hectare. Het nieuwe mest-bassin, dat dient te worden meegenomen in het nieuwe bouwblok is circa m 2. De bodem is hier reeds verstoord. 2.2 Voorziene ontwikkeling Op het perceel is de bouw van een nieuw ligboxenstal voorzien met een oppervlakte van circa m 2 met rondom verharding. Aan de straatzijde is een nieuwe waterpartij voorzien (zie afbeelding 2). Afbeelding 2. Nieuwe situatie. Opdrachtgever: Firma Sinnige 6

7 3 Bureauonderzoek 3.1 Aardkundige gegevens Uit de digitale geomorfologische kaart blijkt dat het plangebied ligt in een ontgonnen veenvlakte met of zonder klei of zand (code 2M46). 3 Uit de bodemkaart blijkt dat er vlierveengronden voorkomen met een humuspodzol beginnend ondieper dan 120 cm-mv. 4 Op een hoogtekaart op basis van het Actueel Hoogtebestand Nederland is te zien dat het plangebied ligt in een zone met rechthoekige weilanden zoals deze na de ruilverkaveling zijn aangelegd (zie afbeelding 3). Uit paleogeografische kaarten van Nederland is de verwachting dat de pleistocene leem- en zandgronden tussen en voor Chr. bedekt raakten met een veenlaag. 5 Afbeelding 3. Een uitsnede van een hoogtekaart op basis van het actueel Hoogtebestand Nederland Historie en Oude kaarten Uit oude kaarten blijkt dat het plangebied lange tijd deel uitmaakte van een uitgestrekt moerasgebied. Het gebied wordt doorsneden door de Ryperkerkstervaart, die ten noorden van het plangebied de Muize-rijd genoemd wordt. Op de kaart van Schotanus uit 1712 (zie voorblad) en de kaart van Eekhoff uit zijn geen bijzonderheden te zien. 7 3 Alterra Alterra Vos en De Vries AHN tot heden 7 Beide kaarten geraadpleegd op Opdrachtgever: Firma Sinnige 7

8 Hieronder is de topografische kaart weergegeven van rond , waarbij het plangebied nog altijd deel uitmaakte van een grootschalig drassig gebied ten noorden van Hurdagaryp. De Ottemaweg is aangelegd ten tijde van de ruilverkaveling rond Bij de ruilverkaveling verdween de kleinschalige onregelmatige verkaveling (zie afbeelding 4) en werden de grote rechthoekige kavels aangelegd (zie afbeelding 1). De ruilverkaveling maakte de gronden in het gebied geschikt voor een efficiënte bedrijfsvoering. Rond 1970 verschijnt de huidige boerderij op de kaart. 8 Afbeelding 4.Plangebied op een kaart van rond Archeologische gegevens 10 In de laaggelegen zone waarin het plangebied ligt, zijn tot op heden nog geen archeologische vondsten bekend. Archeologische vondsten zijn wel gedaan in de van oudsher bewoonde gebieden rondom deze laagte, maar gezien de bodemkundige situatie zijn deze niet representatief voor het huidige plangebied. 8 Kadaster Bureau Militaire Verkenningen Archis 3.0 Opdrachtgever: Firma Sinnige 8

9 4 Archeologische verwachting De archeologische verwachting is tweeledig. Ten eerste is er een kans op het voorkomen van veenterpen uit de periode vroege middeleeuwen Romeinse tijd. Als gevolg van de ruilverkaveling zijn eventuele hoogteverschillen niet meer op de hoogtekaart zichtbaar. Indien aanwezig kunnen resten van terpen verwacht worden in de top van het veen en zijn opgebouwd uit plaggen, maar in boringen moeilijk herkenbaar. Een samengeperste compacte veenlaag en archeologische indicatoren als houtskool of aardewerk zijn aanwijzingen voor een eventuele vindplaats in de top van het veen. Ten tweede kunnen in de top van het pleistocene zand, dat binnen 120 cm-mv verwacht wordt, archeologische resten voorkomen uit de steentijd. Het gaat dan om de periode van vóór de veenbedekking die na v. Chr. (midden-neolithicum) plaatsvond. Dit betreffen het laat-paleolithicum, het mesolithicum en het eerste deel van het neolithicum. Vindplaatsen uit deze periode liggen over het algemeen op sterk gepodzoliseerde zandkoppen en op de randen van grotere dekzandruggen op de overgang naar lagere gronden en worden gekenmerkt door een strooiing van bewerkt vuursteen in combinatie met haardkuilen. 5 Karterend booronderzoek Het karterend booronderzoek is onderdeel van SIKB-protocol 4003, Inventariserend Veldonderzoek (landbodems), onderdeel IVO-O. Het karterend booronderzoek heeft als doel inzicht te krijgen in de vormeenheden van het landschap die van invloed zijn op de locatiekeuze in het verleden. Ook is het een geschikte methode om de gaafheid of mate van verstoring van het bodemprofiel te bepalen. Het doel is het uitsluiten van kansarme zones en het selecteren van kansrijke zones voor vervolgonderzoek. Opdrachtgever: Firma Sinnige 9

10 Afbeelding 5. Boorpuntenkaart Methode Er zijn negen boringen uitgevoerd binnen het naar verwachting niet geroerde deel van het plangebied (zie afbeelding 5). Er is geboord met een edelmanboor met een diameter van 7 cm. De x-, en y-coördinaat van de boorlocaties zijn ingemeten met een GPS tot op circa 1 meter nauwkeurig. De hoogte van het maaiveld ten opzichte van NAP ter plaatse van de boringen is bepaald met het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN-3). De opgeboorde grond is lithologisch beschreven conform de NEN De opgeboorde grond is bestudeerd op het voorkomen van kenmerken zoals omschreven in de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode en indien aanwezig beschreven Achtergrond kadaster Nederlands Normalisatie-instituut Bosch 2007 Opdrachtgever: Firma Sinnige 10

11 Resultaat en interpretatie De boorbeschrijvingen zijn opgenomen in bijlage 1. De bodemopbouw in het plangebied is opvallend uniform. Er komt weinig reliëf voor in de pleistocene ondergrond en er zijn geen aanwijzingen voor podzolisatie aangetroffen. Onder een dunne bouwvoor bestaande uit opgebracht matig fijn, zwak siltig, zwak humeus zand, ligt een grotendeels veraarde veenlaag met een dikte van 30 tot 60 cm. De onderzijde van de veenlaag bestaat uit een schoenpoetsachtige smeerlaag, die als meerbodem geïnterpreteerd kan worden (gyttja). Deze smeerlaag gaat abrupt over in het pleistocene zand. De top van het zand ligt rond 70 cm-mv (= 2,0 m -NAP) en betreft matig fijn, zwak siltig dekzand. De top van het zand is plaatselijk zwak doorworteld met riet en boomwortels, vanuit de bovenliggende veenlaag. In boring 9 is onder de veenlaag van 80 tot 175 cm-mv een matig zandige veenlaag aangetroffen met plaatselijk een zuiver zandlaagje hierin. Blijkbaar bevindt zich hier een depressie in het zand. Archeologische indicatoren Er zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen of bodemlagen die een aanwijzing zijn voor de aanwezigheid van een veenterp of die kansrijk zijn voor een archeologische vindplaats uit de steentijd. 6 Conclusies Wat is de archeologische verwachting van het plangebied? Op basis van het bureauonderzoek gold een middelhoge tot lage archeologische verwachting voor het plangebied met name voor resten in de vorm van veenterpen uit de periode vroege middeleeuwen Romeinse tijd in de top van het veen. Daarnaast konden steentijd vindplaatsen verwacht worden in de top van het pleistocene zandkoppen. Wat is de bodemopbouw? De bodem ter plaatse bestaat uit een opgebrachte bouwvoor van circa 15 cm dik. Deze ligt op een grotendeels veraarde veenlaag met een dikte van 30 tot 60 cm. Hieronder ligt dekzand, zonder podzolgrond. Zijn nog archeologische waarden te verwachten binnen het plangebied en wat is de aard en diepteligging daarvan? Er zijn geen bodemlagen aangetroffen die een aanwijzing zijn voor een veenterp of gepodzoliseerde dekzandkoppen die geschikt waren als locatie voor een kampement of ander gebruik in de steentijd. In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische waarden bedreigd door de voorgenomen ontwikkelingen? Op basis van het karterend booronderzoek worden geen archeologische resten in het plangebied verwacht. Deze worden derhalve ook niet bedreigd door de voorgenomen ingreep. Opdrachtgever: Firma Sinnige 11

12 7 Aanbeveling Is een vervolgonderzoek noodzakelijk, zo ja welk type onderzoek? Een archeologisch vervolgonderzoek wordt niet noodzakelijk geacht. Deze aanbeveling dient te worden voorgelegd aan de bevoegde overheid in dit geval de Gemeente Tytsjerksteradiel. ArGeoBoor wijst erop dat men bij bodem- verstorende activiteiten verplicht is om eventuele vondsten en grondsporen te melden bij de Minister van OCW conform artikel 5.10 van de Erfgoedwet uit In dit geval wordt aangeraden om contact op te nemen met de gemeente Tytsjerksteradiel en de provinciaal archeoloog dhr. Gilles de Langen tel: ( Opdrachtgever: Firma Sinnige 12

13 Literatuur Bosch, J.H.A.,2008: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode versie 1.1. Op basis van de Standaard Boorbeschrijvingsmethode versie 5.2. Deltares-rapport 2008-U-R0881/A. Centraal College voor Deskundigen archeologie 2016: kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA 4.0) Landbodems. Nederlands Normalisatie-instituut, 1989: Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters, Nederlands Normalisatie-instituut Delft. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 2015: Archeologische Monumentenkaart. Losse bestanden. SIKB 2016: Inventariserend Veldonderzoek (landbodems), Protocol 4003, KNA versie 4.0. Bronnen Geraadpleegde Kaarten AHN-3: 2012 tot heden: geraadpleegd op Alterra : Bodemkaart van Nederland digitaal 1:50.000, geraadpleegd op ARCHIS 3.0 Alterra 2008: Geomorfologische kaart van Nederland digitaal 1: , geraadpleegd op ARCHIS 3.0 Archis 3.0 = Archeologisch Informatie Systeem (onder andere geraadpleegd voor de digitale bodemen geomorfologische kaarten van Alterra). Bureau Militaire Verkenningen Bonneblad 1: geraadpleegd op Eekhoff, W : Nieuwe atlas van de provincie Friesland. Geraadpleegd op FAMKE 2017: Friese Archeologische Monumentenkaart Extra. Kadaster : Topografische kaarten 1: kaartblad 1H. Geraadpleegd op Kadaster 2012: Topografische ondergrond van Nederland schalen 1: (open data). Schotanus, B., Friesche Atlas. Geraadpleegd op Vos, P. en S. de Vries 2013: 2 e generatie paleogeografische kaarten van Nederland (versie 2.0). Deltares, Utrecht. Op gedownload van Opdrachtgever: Firma Sinnige 13

14 Bijlage 1 Boorstaten ArGeoBoor rapport 1472: Bijlage 1 boorstaten Opdrachtgever: Firma Sinnige

15 Boring 1 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1, Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs/bruin, scherpe ondergrens, zwak puinhoudend, bouwvoor Veen, donkerbruin, scherpe ondergrens, veraard 1-2, Veen, donkerbruin/grijs, scherpe ondergrens Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, lichtbruin, onscherpe ondergrens, humeuze vlekken, AC horizont dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtbruin, zwak doorworteld, C horizont dekzand Boring 2 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1,17 Zand, matig fijn, zwak siltig, donkerbruin/grijs, scherpe ondergrens, bouwvoor 1-2, Veen, donkerbruin, scherpe ondergrens, veraard Veen, bruin/grijs, scherpe ondergrens, gyttja/smeerlaag Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, onscherpe ondergrens, zwak doorworteld, C horizont dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtbruin, C horizont dekzand

16 Boring 3 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1, Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtbruin, scherpe ondergrens, bouwvoor, opgebracht Veen, donkerbruin, scherpe ondergrens, deels veraard 1-2, Veen, zwak zandig, bruin/grijs, scherpe ondergrens, gyttja smeerlaag Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, zwak doorworteld, C horizont dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin/oranje, c horizont dekzand, watererhardelaag Boring 4 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1,7 1-2, Zand, matig fijn, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs/bruin, scherpe ondergrens, bouwvoor Veen, donkergrijs/zwart, scherpe ondergrens, veraard Veen, scherpe ondergrens, gyttja smeerlaag Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtbruin, C horizont dekzand Boring 5 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1,4 20 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, scherpe ondergrens, bouwvoor Veen, donkergrijs/zwart, scherpe ondergrens, deels veraard, rietresten 1-2,4 100 Veen, grijs/bruin, scherpe ondergrens, gyttja smeerlaag Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, zwak doorworteld, C horizont dekzand

17 Boring 6 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1,22 1-2, Zand, matig fijn, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs, scherpe ondergrens, bouwvoor Veen, donkerbruin/zwart, scherpe ondergrens, deels veraard/riet- en zeggeveen Veen, donkerbruin/grijs, zwak doorworteld, gyttja smeerlaag Zand, matig fijn, sterk siltig, grijs/bruin, weinig plantenresten, C horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, C horizont dekzand Boring 7 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1,36 15 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, scherpe ondergrens, bouwvoor 1-2, Veen, donkerbruin/zwart, scherpe ondergrens, veraard Veen, bruin/grijs, scherpe ondergrens, rietwortels Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, zwak doorworteld, licht bruine vlekken, C horizont dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtbruin/grijs, C horizont dekzand

18 Boring 8 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1,29 25 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, scherpe ondergrens, bouwvoor 1-2, Veen, donkerbruin/zwart, scherpe ondergrens, deels veraard Veen, bruin/grijs, scherpe ondergrens, gyttja smeerlaag Zand, matig fijn, zwak siltig zwak doorworteld, C horizont dekzand Boring 9 RD-coördinaten: / mv (m) NAP(m) 0-1,35 15 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, scherpe ondergrens, bouwvoor 1-2, Veen, donkerbruin/zwart, scherpe ondergrens, deels veraard Veen, bruin/grijs, scherpe ondergrens, gyttja smeerlaag Veen, matig zandig, bruin, C horizont, zandlaag op 135 cm-mv 2-3, Zand, matig fijn, matig siltig, grijs weinig plantenresten, C horizont dekzand

19