thema Shell in nigeria GliBBeriGe BUSIneSS

Transcriptie

1 thema Shell in nigeria GliBBeriGe BUSIneSS Onlangs schikte Shell voor 70 miljoen euro met Nigeriaanse dorpsbewoners voor twee olielekkages uit Maar lekkages zijn er nog altijd aan de orde van de dag. En ook op zee heeft Shell geen schone handen. BEELD marten van dijl 10 ONEWORLD

2 thema Shell in nigeria Gedupeerden houden Nederlandse Shell verantwoordelijk voor olielekkages Nigeria NRC Handelsblad, 10 oktober 2012 We bekijken onze strategische portfolio opnieuw, met betrekking tot een mogelijke exit van onze belangen in onshore olievelden in de oostelijke Nigerdelta Shell jaarverslag 2013, p. 24 (vertaald uit het Engels) Vredesonderhandelingen tussen Shell en bewoners Nigerdelta Oneworld.nl, 18 juni 2014 Shell verlegt focus Afrika naar diepzee De Telegraaf, 23 oktober 2014 Weer groot olielek Shell in Nigerdelta nu.nl/de Telegraaf, 3 december 2014 Shell schikt voor 70 miljoen euro in Nigeria Trouw, 8 januari 2015 ONEWORLD 11

3 THEMA Shell in Nigeria Davids tegen Goliath Drie boeren uit de Nigerdelta stelden oliereus Shell verantwoordelijk voor geleden schade door olievervuiling. Eén kreeg gelijk. In maart gaan de andere twee in hoger beroep. tekst Hans Ariëns & Eva Schram Drie boeren uit de Nigeriaanse dorpen Goi, Ikot Ada Udo en Oruma spanden in 2008 samen met Milieudefensie een rechtszaak aan tegen Shell vanwege de olievervuiling in die dorpen. De boeren zijn door de vervuiling hun bron van inkomsten kwijt en vragen om compensatie. Boer Friday Akpan uit Ikot Ada Udo werd in het gelijk gesteld. De rechter achtte bewezen dat de lekkage door slecht onderhoud (door onder andere Shell) was veroorzaakt. Voor de lekkages in Goi en Oruma gold dat niet, dus verloren de boeren uit die dorpen hun zaak. Zowel Milieudefensie en de boeren als Shell zijn in hoger beroep gegaan. Op 15 maart vindt het volgende pleidooi plaats bij het Gerechtshof in Den Haag. Milieudefensie en de boeren zullen dan (opnieuw) vragen om interne documenten te openbaren over de gang van zaken rond de lekkages. En ze vragen in hoeverre Shell sturing geeft aan de Nigeriaanse joint venture Shell Petroleum Development Company (SPDC), waarin de multinational 30 procent van de aandelen heeft. Shell stelt opnieuw de bevoegdheid van de Nederlandse rechtbank (in 2009 werd geoordeeld dat die bevoegd is) ter discussie. In navolging van de Nederlandse rechtszaken werd ook in Groot-Brittannië een rechtszaak gestart boeren uit de streek Bodo verzamelden zich en klaagden Shell aan. Die zaak werd onlangs geschikt. De boeren krijgen in totaal (deels uit te betalen aan de gemeenschap) 70 miljoen euro. Alali Efanga, oruma We knopen de eindjes aan elkaar In juni 2005 zagen dorpelingen in Oruma ruwe olie omhoogkomen uit een Shell-pijpleiding en uitstromen over de delta. De visvijvers die Alali Efanga een paar jaar daarvoor van zijn vader had geërfd, raakten vervuild. Vissen, kreeften, oesters, krabben en garnalen legden massaal het loodje. Door de olielekkage verloor ik mijn inkomen. We knopen nu de eindjes aan elkaar. Ik ga soms de bush in of ik vind een klusje bij een bedrijf voor 500 naira (drie euro) per dag, aldus Alali Efanga tegenover Milieudefensie. Shell huurde een aan nemer in die de vervuilde grond moest afvoeren. Met weinig resultaat: nog steeds gedijen jonge visjes niet in de poelen van Alali. 12 ONEWORLD

4 THEMA Shell in Nigeria Friday Akpan, ikot ada udo Dit is de hand van God De 58-jarige boer Friday Akpan bezat maar liefst 47 visvijvers. Olielekkage vanuit Shell-pijpleidingen maakte een einde aan zijn bloeiende bedrijf. Anders dan de boeren uit Xxx de andere gemeenschappen wist Friday aannemelijk te maken dat Shell verantwoordelijk was voor de lekkage. De uitspraak in januari 2013 was een unicum: nog nooit was iemand in Nigeria er in geslaagd een oliemaatschappij verantwoor delijk te stellen voor olielekkages en compensatie af te dwingen. Een historisch precedent dus. In Fridays dorp Ikot Ada Udo was de stemming uitgelaten. Friday zelf zag de hand van God in de uitspraak. Enige minpuntje was dat de rechter alleen Shell Nigeria verantwoordelijk hield. Shell geeft geen fouten toe, zei Friday tegen The Guardian. Een uitspraak van een Nigeriaanse rechter zouden ze naast zich neer leggen. Een Nederlandse beslissing maakt meer indruk. Op de compensatie wacht hij overigens nog. Eric Dooh, goi We kregen geen eerlijke kans In september 2004 lekte er olie uit de Trans-Niger-pijpleiding van Shell. De gelekte olie stroomde van de lekkageplek in Goi de kreken in en vloog in brand. Het vuur verspreidde zich razendsnel. Shell werd erbij gehaald, maar de brandweerlieden van het bedrijf kregen het vuur niet geblust. De dijken van de visvijvers bezweken, waardoor de olie in de vijvers van lokale families stroomde en de vissen stierven. Barizaa Tete Dooh, de vader van Eric, was woedend op Shell. Hij besloot het bedrijf voor de rechter te slepen. De rechtszaak samen met Milieudefensie maakte hij niet meer mee. Zijn zoon Eric zette de strijd tegen de oliemultinational voort. Na de verloren rechtszaak in 2013 reageerde hij ontgoocheld voor de microfoon van radiozender BNR. We hebben geen eerlijke kans gehad omdat de rechtbank Shell niet heeft gedwongen hun documenten aan onze advocaten te geven. Wij voelen ons achtergesteld bij de andere gemeenschappen. Volgens de rechter konden de boeren niet aantonen dat Shell verantwoordelijk was voor de lekkage. ONEWORLD 13

5 THEMA Shell in Nigeria Weggelekt De Nigerdelta zit onder de olie. De afgelopen jaren is door talloze lekkages in Shells pijpleidingen zo n elf miljoen liter olie de natuur in gestroomd. Maar wie op basis van openbare data iets zinnigs wil zeggen over de omvang van het probleem, komt bedrogen uit. OneWorld ging op zoek naar de harde cijfers. tekst Adriana Homolová & Eva Schram ijk, hier stonden mangrovebossen, zegt Veronica Adakobana, lid van de Goi-gemeenschap in Ogoniland, een gebied in de Nigerdelta. Ze wijst naar de rivier waarop glimmende olievlekken duidelijk K zichtbaar zijn. Kinderen springen vanaf aanlegsteigers het vervuilde water in, ondanks de waarschuwingsborden dat zwemmen in het water gevaarlijk is. Net als het drinken ervan of het gebruiken voor de was. Ook dat gebeurt nog steeds. Het mangrovebos zat vol vis en schelpdieren, waar de vissers uit deze dorpen van leefden. Nu kunnen ze niets meer vangen, zegt Adakobana. Bovenstaand gesprek vond plaats in Bodo, in juni afgelopen jaar. Maar het had net zo goed in Goi, Ikot Ada Udo of een van de andere honderden dorpen in de Nigerdelta kunnen zijn. Oliebedrijf Shell Petroleum Development Company (SPDC), de joint venture waarin Shell 30 procent en de Nigeriaanse overheid 55 procent van de aandelen heeft, boort op verschillende plekken in de Nigerdelta naar olie en heeft meerdere pijpleidingen lopen door het gebied. Die vervoeren honderdduizenden vaten ruwe olie per dag. Als er een lek in zo n leiding ontstaat, stromen enorme hoeveelheden ruwe olie de kwetsbare natuur in. Het probleem van de Nigerdelta in een notendop. Maar hoe groot is dat probleem nu precies? Om die vraag te beantwoorden ging OneWorld op zoek naar openbare data over olielekkages in de Nigerdelta. Twee datasets Shell mag zich graag op de borst kloppen vanwege het feit dat het bedrijf sinds 2011 de onderzoeksrapporten over elk incident (de zogenaamde Joint Investigation Visits, of JIV-rapporten) online zet. SPDC is het enige internationale oliebedrijf in de Nigerdelta dat dat doet, Het bewijs dat gebruikt wordt om sabotage als oorzaak van een lekkage aan te wijzen, is vaak zwak Amnesty International zegt SPDC-voorzitter Mutiu Sunmonu in Shells duurzaamheidsverslag van Maar: de publicaties zijn pdf-bestanden van handgeschreven formulieren die zijn ingescand. Als je data wilt gebruiken, moet je die eerst overtypen. Een deel van de informatie uit die bestanden wordt in tabellen weergegeven op de website van SPDC. Je moet de tabellen zien als de samenvatting van de informatie, zegt Sola Abulu, manager international relations van SPDC. En de JIV-rapporten zijn er als bewijs dat gedegen onderzoek is uitgevoerd. De gegevens in de tabellen op de website zijn de enige manier waarop het oliebedrijf informatie uit de rapporteren digitaliseert, zegt SPDC. Over de JIV s schreef Amnesty International in 2013 een kritische analyse. Het is aannemelijk dat het volume van de gelekte olie dat genoemd wordt in veel gevallen onjuist is, 14 ONEWORLD

6 < VOLUME IN VATEN De Nigerdelta ligt in het zuiden van Nigeria. Er wonen 30 miljoen mensen. Oruma goi BODO Cartografie ism Tim Heerema 0 25 kilometers 50 De kaart toont alle 621 olielekkages in Shells pijpleidingen tussen 2011 en juni Ze zijn veroorzaakt door sabotage of operationeel falen. Hoe groter het bolletje, des te groter de lekkage. Het gearceerde gebied is Edumanom Forest Reserve, waar nog enkele chimpansees leven. schrijft Amnesty. Sinds 2011 is de kwaliteit van JIV s verbeterd, erkent de organisatie, maar er blijven serieuze fouten bestaan. Zo is het bewijs dat gebruikt wordt om sabotage als oorzaak van een lekkage aan te wijzen vaak zwak. Daarom gaan we op zoek naar een andere dataset over olielekkages in de Nigerdelta. We komen uit op de Oil Spill Monitor-website, een online kaart van de Delta met alle olielekkages van de verschillende oliebedrijven erop. De data zijn afkomstig van de National Oil Spill Detection and Response Agency (NOSDRA), de toezichthouder op de olie-industrie in Nigeria. SPDC-voorzitter Sunmonu noemt de Oil Spill Monitor in het duurzaamheidsverslag van Volgens hem volgt de monitor het voorbeeld van de SPDC-website. Volgens de Oil Spill Monitor-website worden de data over olielekkages op systematische wijze verwerkt. Navraag leert dat dit betekent dat de afgevaardigde van NOSDRA bij de Joint Investigation Visit handmatig de informatie van het formulier invoert. Dat verklaart mogelijk waarom de data grote gebreken vertonen. NOSDRA hanteert alle variabelen, zoals schoonmaakdatum en geschatte vervuilde oppervlakte, die op het formulier te vinden zijn, maar vaak zijn die niet ingevuld in de digitale dataset. Een dataset met veel lege cellen maakt het lastig gegronde uitspraken te doen over de gegevens die er wél in staan. Vreemd verschil Om toch iets zinnigs te kunnen zeggen over de schaal van olievervuiling in de Nigerdelta hebben we onze eigen dataset samengesteld uit de tabellen op de SPDC-website (die slechts een beperkt aantal variabelen tonen, maar wel volledig zijn ingevuld) en de NOSDRA-data op de Oil Spill Monitor. Al snel blijkt er een vreemd verschil te bestaan tussen de twee sets: NOSDRA rapporteert véél meer lekkages sinds 2011 dan SPDC (zie tabel pag. 18). Dat is opmerkelijk: de brondocumenten voor beide datasets zijn de JIV-rapporten. Wat blijkt? Tijdens één Joint Investigation Visit kunnen er meerdere lekken worden geconstateerd. SPDC rapporteert die in de tabellen als één incident en telt de hoeveelheid olie die uit al die lekken komt bij elkaar op, omdat krijgen we te horen als we ernaar vragen je niet kunt zien welke olie uit welk fysiek lekpunt komt. NOSDRA telt de volumes ook bij elkaar op, ONEWORLD 15

7 THEMA Shell in Nigeria spdc nosdra 20), wordt regelmatig olie gestolen. In 3,5 jaar tijd zijn daar tenminste 65 incidenten geweest. Dat is meer dan één per maand. Daarbij lekte in totaal anderhalf miljoen liter olie de natuur in. 30 procent van dat volume kwam voort uit één diefstalincident. Oliediefstal is een bedreiging voor mens en natuur, maar ook voor zeldzame wilde dieren. In het Edumanom Forest Reserve, in het zuidelijkste puntje van de Nigerdelta, leven de laatste chimpansees en andere bedreigde diersoorten in Nigeria. In de door ons onderzochte periode werden tenminste negentien diefstalincidenten in dat gebied gerapporteerd, waarbij bijna liter olie lekte. Volgens de Nigeriaanse wet hoeft een oliemaatschappij geen compensatie te betalen aan door olievervuiling getroffen inwoners als de oorzaak sabotage is. Maatschappelijke orgamaar rapporteert elk lekpunt afzonderlijk in de dataset aan de hand van coördinaten. Shell doet dat laatste niet, en verwijst daarbij naar regels van nota bene NOSDRA over hoe dicht verschillende lekpunten bij elkaar moeten liggen om die als één incident te benoemen. Waarom NOSDRA dan wél apart lekpunten rapporteert, en Shell niet, blijft onduidelijk. Geert Ritsema, internationaal campagnewoordvoerder bij Milieudefensie en nauw betrokken bij de rechtszaak die vier Nigeriaanse boeren voeren tegen SPDC, vindt het een voorbeeld van hoe Shell zegt transparant te zijn, zonder het écht te zijn. Shell goochelt in zijn eigen voordeel met cijfers. Het slimme ervan is dat ze in de meeste gevallen niet echt liegen. Dat lijkt hier ook weer het geval. Een Nederlandse woordvoerder van Shell wijst erop dat elk apart lek wel wordt ge rapporteerd. Die staan in de JIV-rapporten gewoon opgeschreven. We vroegen ook NOSDRA naar de verschillende werkwijzen, maar kregen geen antwoord. Elf miljoen liter olie Na maandenlang dataonderzoek en vragen stellen aan SPDC en NOSDRA kunnen we een paar voorzichtige uitspraken doen over de omvang van de olievervuiling in de Nigerdelta. Tussen begin 2011 en juli 2014 zijn er 624 incidenten (dat kunnen meer fysieke lekkages zijn) geweest, waar zowel SPDC als NOSDRA melding van maken. SPDC en NOSDRA rapporteren op verschillende manieren over de omvang van lekkages. SPDC rekent in volume, NOSDRA in verontreinigd oppervlak. Volgens SPDC ging het in de onderzochte periode om vaten, ruim elf miljoen liter olie, oftewel 62,5 keer een Boeing 747 voltanken. Het gaat doorgaans om kleine incidenten, waarbij een kleine hoeveelheid olie lekte. Slechts een enkele keer gaat het om lekkages waarbij grote volumes aan olie in de natuur terechtkomen. Uit 2 procent van de lekken stroomt 40 procent van de totale hoeveelheid gelekte olie. Als we kijken naar de NOSDRA-cijfers, zien we dat in dezelfde periode 90 vierkante kilometer aan natuurgebied vervuild is geraakt. Dit is een voorzichtige berekening, want de vervuilde oppervlakte is slechts in de helft van de gevallen ingevuld. De grootste lekkage in de NOSDRA-database was er een van 27 vierkante kilometer. Dat is ruim drie keer de oppervlakte van het centrum van Amsterdam. Diefstalhotspots Er zijn twee mogelijke oorzaken voor olielekkages: sabotage (ook wel oliediefstal genoemd) en operationeel falen. Volgens Het aantal incidenten zoals gerapporteerd door SPDC en toezichthouder NOSDRA. SPDC is sabotage veruit de belangrijkste oorzaak van lekkages. Dat blijkt ook uit ons dataonderzoek. In 78 procent van de gevallen ging het om sabotage. Een van de notoire locaties voor oliedieven is de Trans- Niger-pijpleiding. Op meerdere plekken in deze leiding, waaronder bij Bodo (zie pag. Het is het zoveelste voorbeeld waarin Shell in zijn eigen voordeel met cijfers goochelt Geert Ritsema, Milieudefensie 16 ONEWORLD

8 De mangrovebossen zijn afgestorven, de vissen gestikt. De boeren rest niets dan vervuilde grond. nisaties zeggen dat oliebedrijven, zoals Shell, er daarom belang bij hebben tijdens een Joint Investigation Visit (JIV) sabotage als oorzaak aan te wijzen. Amnesty International schreef in het eerder genoemde rapport uit 2013 dat er serieuze twijfels bestaan over het aanwijzen van een oorzaak tijdens het JIV-proces. Alleen als het lek aan de onderkant van de leiding zit, heet het operationeel falen. Shell werpt tegen dat tijdens een JIV niet alleen vertegenwoordigers van het oliebedrijf en overheden aanwezig zijn, maar ook omwonenden en lokale organisaties. Schoonmaak laat op zich wachten Het oliebedrijf dat de pijpleiding beheert, is verantwoordelijk voor de schoonmaak van gelekte olie, ongeacht de oorzaak van de lekkage. Als we alleen kijken naar de SPDC-data (we keken ook naar lekkages die nog niet zijn opgeruimd, maar die al wel gepland staan informatie die alleen SPDC biedt), duurde het gemiddeld 2,5 tot 9,5 maanden om een lekkage op te ruimen. 2,5 maand voor incidenten waarvan de gelekte olie al is opgeruimd, 9,5 maand voor incidenten uit 2013 en 2014 waarvan het opruimen nog gepland staat. Dat grote verschil kan komen door moeilijk bereikbare lekkages en misschien niet-geactualiseerde data. Volgens Shell krijgen medewerkers soms maandenlang geen toegang tot vervuild gebied. Dat is moeilijk te toetsen, omdat er bij slechts 18 procent van de incidenten een vermelding van vertraging staat. Als we deze incidenten weglaten in onze berekening, blijft de opruimtijd 2,5 tot 8 maanden. Als we vragen waarom het vaak lang duurt voordat olie wordt opgeruimd, zelfs als we corrigeren voor vertraging, krijgen we slechts een algemeen antwoord: De grootte, locatie en mate van impact van een lekkage bepalen samen hoe lang het duurt een bepaald incident op te ruimen. Tot in de rechtszaal De olievervuiling in de Nigerdelta is een complex probleem waarin verschillende groepen lijnrecht tegenover elkaar staan in sommige gevallen tot in de rechtszaal aan toe (zie pag. 14). Openbare data zouden het probleem beter inzichtelijk kunnen maken, maar de data die wij gevonden hebben roepen meer vragen op dan dat ze beantwoorden. De data van de nationale toezichthouder NOSDRA zijn grotendeels onbruikbaar omdat die heel vaak niet volledig zijn ingevuld, maar geven, in tegenstelling tot SPDC, wél de coördinaten van lekkages. Het is goed dat SPDC de JIV-rapporten integraal op zijn website plaatst, maar het is weinig relevant voor data-onderzoek. De tabellen geven maar heel beperkt aan hoe de vork in de steel zit. Wie op basis van openbare data iets wil zeggen over de mate van olievervuiling in de Nigerdelta, komt bedrogen uit. Met medewerking van Nicholas Ibekwe, Lagos, Nigeria. De dataset die we hebben samengesteld en de verantwoording daarvan is te downloaden op oneworld.nl/olielekkages ONEWORLD 17

9 Het met olie vervuilde water in de kreken rondom het dorp Goi. De olie die uit de pijpleidingen lekt, verspreidt zich over de gehele Nigerdelta. 20 ONEWORLD

10 steun onze onderzoeksjournalisten om meer misstanden bloot te leggen oneworld.nl/ikdoemee thema Shell in nigeria WitWassen Met HULP VAn SHeLL shell en de italiaanse multinational ENi betaalden meer dan een miljard dollar voor een offshore olieveld. Het geld verdween, via een ingewikkelde constructie, in de zakken van een corrupte ex-minister. shell wist daarvan. tekst idris akinbajo & Sanne terlingen Olie, macht en corruptie in Nigeria. Niets nieuws onder de zon, zou je zeggen. Toch is de zogenoemde OPL 245 affaire zelfs voor Nigeriaanse begrippen omvangrijk. Olieveld 245, waar het allemaal om draait, is 1958 vierkante kilometer en bevat een kwart van alle Nigeriaanse oliereserves. Voor de kenners: 9,23 miljard vaten, voldoende om heel Xxx Afrika zeven jaar van energie te voorzien. Voor de leek: veel olie. Op zee, dus minder gevoelig voor sabotage dan een olieveld op het Nigeriaanse land. Sinds de ontdekking is olieveld 245 meerdere malen van eigenaar gewisseld, er werden rechtszaken om gevoerd en geheime deals over gesloten. De hoofdrolspelers komen uit de hoogste Nigeriaanse kringen. Een sleutelrol is weggelegd voor Shell. Een zeer gebrekkige overeenkomst die niet in nationaal belang is en zelfs tegen de Nigeriaanse wet. Zo beoordeelde het Nigeriaanse parlement op 18 februari vorig jaar de deal waarin de licentie voor olieveld 245 was toegekend aan Shell en het Italiaanse oliebedrijf ENI. Bijbehorende adviezen: herroep de overeenkomst en berisp Shell en ENI vanwege hun gebrek aan transparantie bij het sluiten ervan. Shell is zich van geen kwaad bewust, houdt de Nederlandse woordvoerder vol. Shellbedrijven hebben zich te allen tijde aan de Nigeriaanse wet gehouden, als wel aan de bepalingen die werden gesteld aan de licentieovereenkomst met de Nige riaanse overheid, zo laat hij weten. We zijn open en transparant over alle betalingen die door Shell aan de Nigeriaanse overheid zijn gedaan. hoe de minister zichzelf een olieveld gaf Terug naar het begin. Olieveld 245 wordt in 1998 ontdekt in de Golf van Guinee. Nigeria wordt dan geleid door de militaire dictator Sani Abacha berucht vanwege de enorme corruptie en mensenrechtenschendingen. Zijn minister van Olie is Chief Dan Etete, een self made zakenman. Altijd op zoek naar kansen om zijn eigen financiële situatie te verbeteren. Het behoort tot Etete s takenpakket om zijn handtekening te zetten onder nieuwe olielicenties (OPL oil prospecting licenses). Na de vondst van olieveld 245 ruikt hij zijn kans. Op 29 april 1998 kent hij OPL 245 toe aan het vijf dagen daarvoor opgerichte bedrijfje Malabu Oil and Gas. Aandeelhouders: de zoon van dictator Abacha (Mohammed, 50 procent), de vrouw van Hassan Adamu, voormalig Nigeriaanse ambassadeur in de VS (20 procent) en de niet bestaande Kweke Amafegha (een pseudoniem dat Etete vaker gebruikt voor internationale missies ). zonder Shell geen Boormogelijkheden Het bedrijf Malabu bezit een olieveld, maar daarmee is Etete (inmiddels de voornaamste aandeelhouder) nog niet rijk. Het bedrijf heeft nul werknemers, laat staan de capaciteit ONEWORLD 21

11 thema Shell in nigeria OPL De Nigeriaanse minister van Olie, Dan Etete, geeft olieveld 245 aan het bedrijf Malabu, waarvan hij zelf de eigenaar is Malabu gaat in zee met Shell. De multinational krijgt 40 procent van de aandelen en gaat olieveld 245 exploiteren. Dan trekt de regering de licentie voor het olieveld in, waarna Malabu een rechtszaak start De regering sluit een deal met Malabu. In ruil voor 200 miljoen dollar krijgt Malabu olieveld 245 terug. Shell gaat naar de rechter Nieuwe Nigeriaanse regering onder leiding van president Obasanjo OPL 245 gaat naar Shell, in ruil voor een signature bonus van 210 miljoen dollar om in een diepwatergebied naar olie te boren. Er zijn in de wereld maar enkele oliebedrijven die over de expertise beschikken om olie te winnen in ultradiep water. Eén van die bedrijven is Shell. Een probleempje: officieel mag Malabu niet samenwerken met Shell. Olieminister Etete kende OPL 245 namelijk aan Malabu toe onder het zogeheten Indigenous Exploration Program, bedoeld om het Nigeriaanse bedrijfsleven te stimuleren. Een van de voorwaarden is dat het niet is toegestaan om een joint venture overeenkomst te sluiten met een buitenlands bedrijf dat al actief is in de exploratie in Nigeria. Shell doet al meer dan vijftig jaar zaken met het West Afrikaanse land. Toch sluiten Malabu en Shell in 2000 een deal. Shell gaat olieveld 245 exploiteren en krijgt 40 procent van de aandelen. touwtrekken om de licentie Een groter probleem zowel voor Malabu als voor Shell is dat de Nigeriaanse regering olielicenties niet alleen naar believen uitdeelt, maar ook weer intrekt. Vriendjespolitiek en eigenbelang bepalen wie een licentie krijgt. Nog geen twee maanden nadat Malabu zich de licentie heeft toegeëigend, sterft dictator Abacha. Van de democratisch gekozen opvolger Obasanjo mag Malabu OPL 245 aanvankelijk behouden. Volgens Etete is dit dankzij vicepresident Abubakar, die zich inzet om de belangen van Malabu te verdedigen. In ruil krijgt het aan hem gelieerde bedrijf Pecos aandelen in Malabu. Een deal met Malabu? Dat gaat in tegen Shells gedragscode Maar later wil Abubakar meer. Etete en Abubakar raken gebrouilleerd. In juli 2001 trekt de Nigeriaanse regering de licentie voor olieveld 245 terug. In mei 2002 gaat de licentie na een biedingsronde naar Shell, om in 2006 (na diverse juridische procedures) weer te worden teruggegeven aan Malabu. Maar Shell heeft inmiddels miljoenen in het olieveld geïnvesteerd. Die wil het oliebedrijf terug. De multinational daagt Malabu en de Nigeriaanse regering voor het Nigeriaanse gerecht. Ook brengt Shell de zaak aan bij het arbitragetribunaal ICSID van de Wereldbank. CEO Jeroen van der Veer vliegt naar Nigeria om de offshore belangen van Shell te behartigen. In deze periode van touwtrekken kan geen van beide partijen het olieveld exploiteren. In 2010 zit oud olieminister Etete weer gebakken. Goodluck Jonathan is de nieuwe president. Hij en Etete zijn allebei christenen uit de Bayelsa regio in de Nigerdelta, dat schept een band. De nieuwe procureur generaal Mohammed Bello Adoke is een goede vriend van Etete. Binnen twee weken na zijn aantreden gunt president Jonathan OPL 245 weer aan Malabu en Etete. Presidentiële bronnen bevestigen 22 ONEWORLD

12 2007 Etete wordt in Frankrijk veroordeeld wegens witwassen Shell en ENI kopen de licentie voor OPL 245 voor 1,1 miljard dollar van de regering (plus de eerdere Shell-signature bonus van 210 miljoen). De regering betaalt 1,1 miljard aan Malabu. Twee consultants klagen Malabu aan Verkiezingen Nigeria op 14 februari President Jonathan komt aan de macht. Hij en procureurgeneraal Adoke onderhouden goed contact met Etete Nigeriaans parlement adviseert dat OPL 245 wordt ingetrokken en dat Shell en ENI berispt worden. Er gebeurt niets. OM in Milaan start onderzoek naar de rol van ENI in de OPL 245-deal Etete wordt in hoger beroep opnieuw veroordeeld wegens witwassen. Hij heeft meetings met officials van Shell en ENI Nigeriaanse antifraudecommissie EFCC start onderzoek naar Malabu en de OPL 245- deal. BEELD luis prado / noun project dat de president handelt op aandringen van Etete s vriend Adoke. etete zoekt een koper Onderwijl besluit Etete OPL 245 in de verkoop te doen. Malabu beschikt nog altijd niet over de expertise om in de diepe zee te boren. Daar komt bij dat het bedrijf het geld voor de signature bonus (vergoeding aan de regering voor het verkrijgen van de licentie red.) van 109 miljoen dollar nooit heeft betaald. Dat is riskant. Als president Jonathan straks wordt vervangen door een minder Etete gezinde president, dan is de kans groot dat diegene de licentie weer van Malabu afneemt. Malabu huurt twee consultants in om de overname van OPL 245 te regelen: de Rus Ednan Agaev en de Nigeriaan Ameka Obi. Hoewel de waarde van het olieveld buiten kijf staat, blijken zij niet in staat om kopers te vinden. Dat komt deels door de slechte reputatie van Etete, die in 2007 en 2009 in Frankrijk is veroordeeld wegens witwassen. Hij nam steekpenningen aan van buitenlandse investeerders en kocht daarmee een Franse villa. Daarnaast is er angst voor Shell en diens claim op het olieveld. Nobody wants to be on the wrong side of Shell, zegt consultant Agaev hier later over. De multinational heeft tientallen, zo niet honderden miljoenen dollars in het olieveld geïnvesteerd (het bedrijf wil zelf niet zeggen hoeveel) en schrijft volgens insiders waarschuwingsbrieven aan investeerders die interesse tonen in de licentie. Het Russische Rosneft en het Franse Total haken daardoor af. De meest logische deal, een overname door Shell zelf, is geen optie. Dat zou ingaan tegen de Code of Conduct van de multinational. Daarin staat: Er is sprake van witwassen van geld wanneer de criminele herkomst of aard van gelden of goederen wordt gecamoufleerd onder legitieme zakelijke transacties. Handel nooit met vermoedelijke criminelen en raak niet betrokken bij transacties waarin de opbrengst van strafbare feiten een rol speelt. Kortom: een miljard betalen voor een licentie die een ex minister zichzelf onder een dictatuur heeft toegekend, is uit den boze. een deal van een miljard De zaak lijkt muurvast te zitten. Dan, opeens, is er op 7 december 2011 een nieuwsbericht dat OPL 245 in handen komt van Shell en het Italiaanse bedrijf ENI. De deal is al gesloten op 29 april Shell en ENI vertelden persbureau Reuters dat al het geld voor de aankoop van OPL 245 betaald was aan de Nigeriaanse regering en niet aan Malabu. Er is geen overeenkomst getekend tussen NAE (dochteronderneming ENI red.) en Malabu Oil and Gas, voegt ENI toe in een persverklaring. In een reactie aan OneWorld zegt Shell: Betalingen met betrekking tot de afgifte van de licentie (voor OPL 245 red.) werden alleen gedaan aan de Nigeriaanse overheid. Noch ONEWORLD 23

13 THEMA Shell in Nigeria NAE noch SNEPCO (een dochteronderneming van Shell red.) maakte geld over aan Malabu Oil and Gas. Hoe kun je een licentie overnemen zonder geld aan de eigenaar te geven? Via een ingewikkelde constructie achter gesloten deuren. Helaas voor Shell en ENI rekenen zij buiten de bokkensprongen van hun handelspartner Etete. De voornaamste aandeelhouder van Malabu betaalt de afgesproken beloning niet uit aan fixers Ageav en Obi. Daarop daagt Agaev Malabu en Etete voor de rechter in New York. Hij eist 66 miljoen dollar. Obi spant een zaak aan bij een handelsrechtbank in Engeland. Shell en ENI zijn geen onderdeel van deze juridische procedures. Toch belanden tientallen s en verklaringen over hun besprekingen met Etete en de Nigeriaanse regering op tafel. Agaev en Obi zetten ze in om aan te tonen hoeveel werk zij hebben verricht om OPL 245 namens Malabu te verkopen. Drie overeenkomsten Uit de rechtbankvonnissen blijkt dat Shell en ENI OPL 245 inderdaad, zoals ze steeds zeggen, van de Nigeriaanse overheid kochten. Maar wat de oliegiganten er niet bij vermelden is dat de overeenkomst zó is geconstrueerd dat ze dit statement kunnen maken zonder dat het een aperte leugen is. Op de bewuste vrijdag in april 2011 werd namelijk niet alleen een deal gesloten tussen Shell en ENI en de Nigeriaanse overheid. Er werden welgeteld drie overeenkomsten ondertekend. 1 Een overeenkomst tussen de Nigeriaanse overheid en Malabu, ondertekend door de minister van Olie en procureurgeneraal Adoke en twee onbekende medewerkers van Malabu. Malabu draagt de OPL-aandelen over aan de Nigeriaanse overheid en komt overeen om af te zien van iedere aanspraak op OPL 245 in ruil voor een compensatie van de Nigeriaanse regering van dollar. 2 Een overeenkomst tussen de Nigeriaanse regering & NNPC (Nigerian National Petroleum Corporation) en SNUD & SNEPCO (dochterondernemingen van Shell) & NAE (dochter ENI). De Nigeriaanse regering kent OPL 245 toe aan SNEPCO en NAE in ruil voor een betaling van dollar (!) en een signature bonus (aan de regering - red.) van 207 miljoen dollar. 3 Een schikkingsovereenkomst tussen Malabu en Shell (SNEPCO en SNUD) waarmee een eind wordt gemaakt aan de juridische procedures tussen beide bedrijven. Champagne met Etete De gebruikte drietrapsovereenkomst werd aangeraden door de Russische consultant Agaev. Dat blijkt uit een intern rapport van de Nigeriaanse onderzoekscommissie tegen corruptie EFCC. Eind maart 2011 lijkt de Nigeriaanse regering deze suggestie te hebben opgevolgd. Zo brengt procureur-generaal Adoke het ook tijdens een hoorzitting van het Nigeriaanse parlement. Onder ede zegt hij: Shell agreed to pay Malabu through the Federal Government acting as an obligor. De Nigeriaanse regering was slechts tussenpersoon. Shell was er volgens Adoke volledig van op de hoogte dat de betalingen voor OPL 245 doorgesluisd zouden worden naar Malabu en Etete. Maar de betrokkenheid van Shell bij de deal met Etete gaat nog verder. Officials van ENI en Shell hebben voorafgaand aan de OPL 245-deal meerdere ontmoetingen met Etete. Ze spreken af in Lagos, in Den Haag en in Italië. De uitvoerend directeur van ENI, Claudio Descalzi, dineert in februari 2010 met Etete en anderen in het sjieke Principe di Savoia hotel in Milaan. Een Shell-official heeft lunch and lots of iced champagne met Etete, waarna de Malabu-eigenaar wil weten hoeveel geld Shell over heeft voor OPL 245. Als gezegd worden de drie deals in april 2011 beklonken. De overdracht van OPL 245 is echter pas officieel nadat de minister van Olie zijn handtekening onder de nieuwe licentiebestemming heeft gezet. Dit gebeurt in december Toevallig is vlak daarvoor (half november) een nieuwe minister aangesteld: Osten Olorunsola. Voor zijn aanstelling was hij Strafrechtelijk onderzoek in Italië Het Openbaar Ministerie in Milaan doet strafrechtelijk onderzoek naar de aankoop van OPL 245. Dat bevestigt aanklager Fabio Depasquale aan OneWorld. Hij wil echter hangende het onderzoek geen uitspraken doen over de vorderingen. Via andere wegen krijgen we bevestigd dat het Italiaanse OM uitzoekt welke rol oliebedrijf ENI in de deal met Malabu en Etete heeft gespeeld, en of daarbij anti-corruptiewetgeving is overtreden. ENI is Italiaans en voor 30 procent in handen van de Italiaanse overheid. Als de zaak voor de rechter komt heeft de uitspraak ook ge volgen voor Shell aangezien Shell en ENI precies dezelfde overeenkomst tekenden met betrekking tot OPL 245. Wordt ENI veroordeeld, dan zal de zaak gebruikt worden om ook Shell te berechten. In Nederland loopt nu geen strafrechtelijk onderzoek naar Shell. 24 ONEWORLD

14 THEMA Shell in Nigeria Ik heb zelf 250 miljoen dollar overgehouden aan de OPL 245-deal, stelt Etete in de Britse rechtszaak. De andere honderden miljoenen investeert hij namens Malabu, beweert hij. Malabu-aandeelhouders hebben besloten om het geld te besteden op een manier die zij geschikt achten. Uit onderzoek van het Italiaanse Openbaar Ministerie (zie kader op pag. 24) blijkt dat miljoenen gespendeerd zijn aan privévliegtuigen en limousines. Dan Etete in zijn tijd als minister van olie (1998). vicepresident gas van Shell Upstream International. In april 2013 is hij alweer minister-af. Uit gelekte embassy cables (vertrouwelijke berichten van Amerikaanse ambassades aan het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken red.) die gepubliceerd zijn op Wikileaks, blijkt dat Shell (naar eigen zeggen) mensen gedetacheerd heeft op alle relevante ministeries. Zo neemt de multinational kennis van alles wat gedaan wordt. Een miljard voor Malabu Ruim een miljard betalen Shell en ENI op 24 mei 2011 aan de Nigeriaanse regering via een derdenrekening bij JPMorgan Chase in Londen. Waar is dat geld nu? In verband met de rechtszaak van consultant Obi tegen Malabu bevriest de Britse High Court op 3 juli miljoen dollar. Het resterende geld wordt op 16 augustus 2011 overgemaakt naar twee Nigeriaanse rekeningen op naam van Malabu. Deze transactie wordt gecoördineerd door Etete s vriend procureurgeneraal Adoke, en de Nigeriaanse minister van Financiën. Malabu heeft het geld overgemaakt naar vijf verschillende brievenbusmaatschappijen, bedrijven die alleen op papier bestaan, zegt Simon Taylor, directeur van transparantie waakhond Global Witness. Zoals Rocky Top Resources Limited (336 miljoen dollar), A-Group Construction Company (157 miljoen) en Novel Property and Development Limited (30 miljoen). Aandeelhouder bij al die bedrijven is ene Abubakar Aliyu. De man die ook wel Mr. Corruption wordt genoemd. Beeld reuters Ontrafel deze deal Het is nu een jaar geleden dat het Nigeriaanse parlement vroeg de licentie voor olieveld 245 af te nemen van Shell en ENI. Er is niets gebeurd. Zolang de huidige regering aan de macht is, gaat er ook niets gebeuren, zegt Olanrewaju Suraju van de Nigeriaanse anti-corruptieorganisatie HEDA. Het zijn de president, de minister van Olie en procureur-generaal Adoke die het advies van het parlement moeten uitvoeren. Maar zij waren zelf betrokken bij het opstellen van de deal. Suraju doet een oproep aan de internationale gemeenschap: Het geld verdwijnt vanuit Nigeria naar buitenlandse rekeningen. Hier kunnen wij als Nigeriaanse anti-corruptieorganisatie onmogelijk iets aan doen. Terug naar Shell. Wat vinden zij ervan dat hun miljoenen naar Etete zijn gegaan voor een bezit dat hij nooit had mogen hebben? De woordvoerder van Shell stuurt het eerder toegezonden statement nog eens toe: We zijn open en transparant over alle betalingen die door Shell aan de Nigeriaanse overheid zijn gedaan. zo maakten we dit verhaal Dit artikel is gebaseerd op verschillende achtergrondinterviews en openbare documenten, waaronder rechtbankvonnissen en notulen van zittingen van het Nigeriaanse parlement. Daarnaast kregen we inzage in een intern rapport van de Nigeriaanse onderzoekscommissie tegen economische en financiële misdaden EFCC. Uit gesprekken met betrokkenen blijkt dat de verwachting is dat het onderzoek niet zal worden afgerond zolang president Jonathan en procureur-generaal Adoke aan de macht zijn. Adoke, zelf betrokken bij de deal tussen Shell en ENI en de Nigeriaanse overheid en Malabu, is namelijk bij wet ook degene die het EFCC aanstuurt. Naast Shell hebben we ENI, president Goodluck Jonathan en Dan Etete benaderd met vragen en de over hen gemelde feiten in dit verhaal. Zij hebben ervoor gekozen om geen reactie te geven. ONEWORLD 25