STUDIE (F) CREG-322

Transcriptie

1 Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas Nijverheidsstraat Brussel Tel. : 02/ Fax : 02/ COMMISSIE VOOR DE REGULERING VAN DE ELEKTRICITEIT EN HET GAS STUDIE (F) CREG-322 over de 'evaluatie op 20 juni 2004 van de toepassing van virtuele productiecapaciteiten van elektriciteit', gemaakt met toepassing van artikel 23, 2, tweede lid, 2, van de wet van 29 april 1999 houdende organisatie van de elektriciteitsmarkt. 20 juli 2004

2 STUDIE De Minister van Economie, Energie, Buitenlandse handel en Wetenschapsbeleid verzocht de COMMISSIE VOOR DE REGULERING VAN DE ELEKTRICITEIT EN HET GAS (CREG), bij schrijven van 3 juni 2004, haar een definitieve evaluatie van de veiling van virtuele productiecapaciteiten van elektriciteit te overhandigen. De Minister vraagt om haar deze evaluatie zo snel mogelijk na de introductie van de producten op de markt, namelijk in juli 2004, te bezorgen. De gevraagde evaluatie neemt de vorm van een studie aan, overeenkomstig artikel 23, 2, tweede lid, 2, van de wet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt. Deze studie is opgesplitst in zes delen. Het eerste deel beschrijft kort de context van de studie. In het tweede deel worden de resultaten van de eerste drie uitbestedingen besproken, terwijl het derde deel de resultaten van een enquête bij de kopers van virtuele productiecapaciteiten van elektriciteit samenvat. Het vierde deel beschrijft de declaraties ingediend bij Endex, en in het vijfde deel worden de bij Elia ingediende nominaties behandeld. Het zesde deel geeft een overzicht van de prijsevolutie van enkele Plattsproducten. Het zevende deel is een samenvatting. Het Directiecomité van de CREG keurde deze studie goed tijdens zijn vergadering van 8 juli Op 9 juli 2004 werd de studie ter beschikking gesteld van de leden van de Algemene Raad van de CREG. Op haar vergadering van 14 juli 2004 bracht zij het advies AR betreffende de studie van het Directiecomité uit. Dit advies werd op 16 juli 2004 aan het Directiecomité van de CREG overgemaakt. Het advies betreffende voorliggende studie werd als bijlage bij deze studie gevoegd. Op de vergadering van 20 juli 2004 heeft het Directiecomité van de CREG zijn akkoord gegeven op het advies van de Algemene Raad van de CREG. 2/23

3 I. CONTEXT 1. Op 4 juli 2003 heeft de Raad voor de Mededinging beslissingen 1 genomen (hierna «de Beslissing») waarin wordt vastgesteld dat de aangemelde concentraties de dominante positie van de partijen op de markt voor de levering van elektriciteit aan in aanmerking komende afnemers versterkten. De Raad voor de Mededinging heeft evenwel besloten om zich hier niet tegen te verzetten en heeft verklaard dat de aangemelde concentraties toelaatbaar zijn voor zover de partijen een aantal voorwaarden naleven, waaronder het veilen door Electrabel van virtuele productiecapaciteiten van elektriciteit (hierna 'VPP') ten belope van MW. De eerste veiling van VPP door Electrabel vond plaats op 9 december In een brief van 27 januari 2004 vroeg de Minister van Economie, Energie, Buitenlandse handel en Wetenschapsbeleid het Directiecomité van de CREG om tegen 15 maart 2004 een advies uit te brengen over de manier waarop de eerste veiling van virtuele productiecapaciteiten van elektriciteit verlopen is. In aansluiting op dit verzoek keurde het Directiecomité van de CREG op 11 maart 2004 de studie (F) CDC-260 goed, over de manier waarop de eerste veiling van virtuele productiecapaciteiten van elektriciteit verlopen is. De tweede veiling van VPP door Electrabel had op 25 februari 2004 plaats. Op 13 mei 2004 keurde het Directiecomité van de CREG de studie (F) CDC-306 betreffende de tweede veiling goed. De derde VPP-veiling gebeurde op 25 mei Deze studie peilt, op basis van de hierna opgesomde gegevens, naar het belang van de VPP voor de Belgische markt: de resultaten van de eerste drie veilingen, de resultaten van een enquête die de CREG in juni 2004 uitvoerde, 1 Beslissing nr C/C-56 van 4 juli 2003 ECS/INTEREST; Beslissing nr C/C-57 van 4 juli 2003 ECS/IEH ; Beslissing nr C/C-58 van 4 juli 2003 ECS/IVEKA ; Beslissing nr C/C-59 van 4 juli 2003 ECS/IMEWO ; Beslissing nr C/C-60 van 4 juli 2003 ECS/INTERGEM ; Beslissing nr C/C-61 van 4 juli 2003 ECS/IVERLEK ; Beslissing nr C/C-62 van 4 juli 2003 ECS/IGAO ; Beslissing nr C/C- 63 van 4 juli 2003 ECS/GASELWEST. 3/23

4 voor de periode van 1 april tot 20 juni 2004, de declaraties bij Endex door de houders van VPP-producten april, verworven tijdens de eerste twee veilingen, voor de eerste vijf maanden van 2004, de nominaties, bij ELIA ingediend door de houders van VPP-producten april, verworven tijdens de eerste twee veilingen. de evolutie van de prijs van twee 'Platts'-producten voor de periode van 25 november 2003 tot 20 juni II. RESULTATEN VAN DE VEILINGEN 3. De eerste drie veilingen gebeurden in december 2003, februari 2004 en mei Zoals figuur 1 aantoont, verschilt het aantal geregistreerde partijen voor deze 3 veilingen weinig van veiling tot veiling. We stellen evenwel vast dat het aantal gekwalificeerde partijen met ongeveer 20% is gedaald tussen de eerste en de tweede veiling. Het aantal VPP-kopers is dan weer aanzienlijk toegenomen bij de derde veiling Ingeschreven partijen Gekwalificeerde partijen Kopers VPP Dec Feb Mei Figuur 1 Aantal betrokken partijen op de eerste drie veilingen 4/23

5 4. De volumes aangeboden op elke veiling worden geïllustreerd aan de hand van figuur 2. De som van de nieuwe capaciteiten die op de drie veilingen werden aangeboden bedraagt 685 MW, dit is 57% van de 1200 MW waarvan sprake is in de Beslissing MW Overgedragen onverkochte capaciteiten Opnieuw aangeboden verlopen capciteiten 0 Dec. 03 Feb. 04 May Nieuwe capaciteiten Figuur 2 Capaciteiten aangeboden op de veilingen 5. Figuur 3 laat toe de aangeboden capaciteiten met de gekochte capaciteiten te vergelijken. Voor de drie veilingen samen vertegenwoordigen de gekochte capaciteiten 95% van de aangeboden capaciteiten MW Dec. 03 Feb. 04 Mei 04 Aangeboden capaciteiten Gekochte capaciteiten Figuur 3 Aangeboden capaciteiten en gekochte capaciteiten 5/23

6 III. III.1. RESULTATEN VAN DE ENQUETE De enquête 6. De enquête was gericht aan de partijen die VPP hadden verworven tijdens de eerste drie veilingen. Het antwoordpercentage op de enquête bedroeg 93%. De vragen hadden vooral betrekking op de bestemming van de gekochte producten, het belang van de VPP voor de ontwikkeling van de activiteit van de kopers van VPP op de Belgische markt, de gegrondheid van een toename van het aangeboden VPP-volume en suggesties ter verbetering van de VPP. III.2. Doelstellingen van de kopers van VPP en bestemming van de gekochte producten 7. Eén vraag in de enquête had betrekking op de doelstellingen die de kopers voor ogen hadden bij de aankoop van VPP. Op basis van de antwoorden kunnen de kopers van VPP worden opgesplitst in twee groepen: enerzijds zij die in de eerste plaats willen uitvoeren of doorverkopen aan andere actoren op de ELIA-hub, en anderzijds de groep die de VPP vooral wil gebruiken om Belgische eindafnemers te bevoorraden. In het vervolg van de studie worden de actoren uit de eerste groep 'traders' genoemd en die uit de tweede groep 'leveranciers'. Deze benamingen van 'trader' en 'leverancier' kunnen sterk afwijken van hun wettelijke definitie en hun gebruikelijke betekenis. 8. De leveranciers en traders vertegenwoordigen respectievelijk 56 en 44% van de verworven VPP-capaciteiten. Bij die evaluatie werd geen rekening gehouden met de looptijd van de gekochte producten, en werd bijvoorbeeld hetzelfde gewicht toegekend aan 10 MW met een looptijd van 3 maanden en aan 10 MW met een looptijd van 24 maanden. Als men bij de hierboven beschreven evaluatie de looptijd van de gekochte producten in rekening brengt, dan nemen de leveranciers en de traders respectievelijk 77% en 23% voor hun rekening 2. 2 De gewogen representativiteit R a van een speler wordt berekend volgens deze formule: R a = [ m Cma ] [ m Cma ] a m m 6/23

7 We kunnen ook stellen dat de aankopen in de twee groepen vrij getypeerd zijn: de gemiddelde looptijd 3 van de door traders gekochte producten bedraagt vijf maanden, die van de door leveranciers gekochte producten veertien maanden. Als we ons tot de eerste twee veilingen beperken, bedragen die gemiddelde looptijden respectievelijk vijf en elf maanden. Bij de leveranciers evolueerde de gemiddelde looptijd van elf naar veertien maanden, omdat zij tijdens de derde veiling meer producten met een langere looptijd kochten dan tijdens de eerste twee veilingen. Wat de verdeling tussen basis- en piekproducten betreft, werden 67% van de basiscapaciteiten door leveranciers gekocht, terwijl 65% van de gekochte piekcapaciteiten door traders werden gekocht. Bij het in rekening brengen van de looptijden van de producten, tekenden de leveranciers voor 86% van de gekochte basisproducten, terwijl de traders 53% van de piekproducten verwierven 4. waarbij m de looptijd is en C ma de totale capaciteit van de producten met looptijd m, verworven door speler a. 3 De gemiddelde looptijd M a van de producten, gekocht door een speler a, wordt berekend met de volgende formule: m Cma m M a = C waarbij m de looptijd is en C ma de totale capaciteit van de producten met looptijd m, verworven door speler a. 4 Het gewogen percentage VPP-basisproducten, gekocht door de leveranciers, wordt berekend met de volgende formule: m ma [ m Bmf ] f [ m Bmf ] + [ m Bmt ] f m t m m Het gewogen percentage VPP-basisproducten, gekocht door de traders, wordt berekend met de volgende formule: [ m Bmt ] t [ m Bmf ] + [ m Bmt ] f m t m m waarbij m de looptijd van een product is, B mf de capaciteit van de basisproducten met looptijd m, verworven door de leverancier f, en B mt de capaciteit van de basisproducten met looptijd m, verworven door de trader t. De waarden voor de piekproducten worden berekend op basis van dezelfde formules, waarbij B mf en B mt vervangen worden door respectievelijk P mf, de capaciteit van de piekproducten met looptijd m, verworven door de leverancier f, en P mt, de capaciteit van de piekproducten met looptijd m, verworven door de trader t. 7/23

8 9. Op basis van de resultaten van de enquête kunnen we aannemen dat het merendeel van de door de leveranciers gekochte capaciteit bestemd is om de Belgische eindafnemers te bevoorraden, terwijl over de bestemming van de door de traders gekochte capaciteiten meer onzekerheid bestaat. Er valt op te merken dat de verdeling gebeurde op basis van wat de actoren als hun hoofddoelstelling hebben omschreven. Het is dus goed mogelijk dat een trader op de ELIA-hub energie verkoopt aan een speler die ze vervolgens aan een Belgische eindafnemer levert, of dat een leverancier zijn -ten opzichte van zijn lokale behoefteovertollige capaciteit uitvoert. Hoewel de bestemming van de VPP-producten niet met zekerheid kan worden bepaald, kan met behulp van de hierna beschreven overwegingen een benaderende kwalitatieve evaluatie van het gebruik van de VPP worden gemaakt. 10. Op de vraag hoe zij hun gebruik van VPP-producten in de toekomst zien evolueren, is de algemene tendens in de antwoorden dat de meeste leveranciers hun eindklantenportefeuille in België willen uitbreiden, terwijl de traders zich uitsluitend als traders willen blijven gedragen. Bepaalde actoren verklaren dat zij momenteel op de Belgische markt als traders optreden, maar in de toekomst een portefeuille van eindafnemers in België willen opbouwen. Zij benadrukken dat het momenteel moeilijk is een voet op de Belgische markt te krijgen, vooral door de aanwezigheid van sterke producenten die, geruggensteund door hun marktaandeel, de groothandelsprijzen bepalen en de prijzen geboden aan eindafnemers controleren. Tegen die achtergrond kunnen potentiële nieuwe spelers zonder goedkope productie moeilijk met die producenten concurreren door middel van VPP waarvan de prijs als te hoog wordt beschouwd om een voldoende grote marge te kunnen behouden. III.3. Belang van de VPP voor de ontwikkeling van de activiteit van hun kopers op de Belgische markt 11. Over het antwoord op de vraag of VPP nuttig zijn voor het uitbouwen van de portefeuille van Belgische eindafnemers, zijn de meningen van de deelnemers verdeeld. Sommigen antwoorden bevestigend, met het argument dat VPP een flexibiliteit bieden die nergens anders op de Belgische markt beschikbaar is. Anderen beschouwen ze dan weer als een bijkomende bevoorradingsbron, zonder meer. Een laatste categorie stelt dat de prijzen voor de eindafnemers in België te laag zijn in verhouding tot de verkoopprijzen van de VPP. 8/23

9 III.4. Toename van het aangeboden volume VPP 12. De deelnemers werden ook gepolst naar de wenselijkheid van een verhoging van het door Electrabel te veilen volume boven de 1200 MW die in de Beslissing wordt vermeld. De meesten verklaarden voorstander te zijn van een dergelijke verhoging. Het meest vermelde totaalvolume voor de VPP bedraagt ongeveer 4000 MW. 13. Naar gelang van het type speler worden verschillende argumenten ten gunste van een toename aangehaald. De leveranciers streven bovenal naar een uitbreiding van hun portefeuille eindafnemers in België. Sommigen lieten trouwens opmerken dat de introductiesnelheid van nieuwe VPPcapaciteiten aangepast zou moeten worden aan de evolutie van de portefeuille van Belgische eindafnemers bij de concurrenten van Electrabel. Anderen verklaarden dat de combinatie van een volumeverhoging en het focussen op langetermijnproducten de komst van nieuwe leveranciers op de Belgische markt kan bevorderen. De traders van hun kant willen progressief een 'echte' groothandels- of semigroothandelsmarkt uitbouwen in België. 14. Bepaalde deelnemers stellen voor om de bijkomende capaciteiten niet volgens dezelfde modaliteiten te veilen als de huidige VPP. Die modaliteiten houden bijvoorbeeld verband met de mogelijkheid de declaraties te wijzigen in de loop van de dag, de voorrang die aan langetermijnproducten wordt gegeven bij de samenstelling van het productenaanbod, of het type veilingssysteem. III.5. Verbetering van de VPP 15. Aan de deelnemers werd gevraagd wat zij van de huidige VPP vinden. De overgrote meerderheid loofde de goede werking van de VPP en verklaarde tevreden te zijn over de producten. Sommigen vinden het een voordeel dat ze al gewend waren aan de VPP van EDF, die door hun kenmerken en de bijbehorende procedures dicht aanleunen bij die van Electrabel. 9/23

10 16. Anderzijds werden diverse grieven geformuleerd. De belangrijkste worden hieronder opgesomd. 5 De meest genoemde klacht is het gebrek aan flexibiliteit van de VPP-producten. Bepaalde spelers, hoofdzakelijk leveranciers, merkten op dat de VPP-producten onvoldoende aangepast zijn aan de noodzaak om in te spelen op de vraagprofielen bij de eindafnemers, meer in het bijzonder omdat de declaraties niet in de loop van de dag kunnen worden gewijzigd en wegens de huidige prijs voor onevenwichten. Andere actoren, overwegend traders, wensen dat de definitie van de VPP-producten dichter aanleunt bij die van de standaardproducten op de markt, wat de VPP-producten in verhouding 'zichtbaarder' zou maken. Anderen betreurden dat de declaraties voor de basisproducten zo vroeg op de dag moeten gebeuren, en wezen op de slechte coördinatie van de VPP met de beurzen APX en Powernext. Diverse actoren betreurden ook dat de prijzen van de VPP-producten zo hoog waren, zowel ten opzichte van de gangbare prijzen op de Belgische markt als ten opzichte van de productiekosten voor de bijbehorende energie. Andere actoren wezen op de administratieve rompslomp die aan het kwalificatieproces voor de veilingen verbonden is, zelfs na de recente versoepeling door Electrabel en Endex. Ten slotte bekloegen sommigen er zich nog over dat de indifferentiecurven veeleer die van de verkoper zijn dan die van de koper. Volgens hen heeft Electrabel zo vrij spel om de producten naar voren te schuiven waarvan zij de verkoop wil bevorderen. III.6. Andere overwegingen 17. De meeste deelnemers aan de enquête formuleerden nog andere overwegingen, die meer verband houden met de Belgische markt in het algemeen dan met de VPP in het bijzonder, al is er in bepaalde gevallen een zekere interactie met het belang en de doeltreffendheid van de VPP. De belangrijkste bedenkingen zijn het gebrek aan liquiditeit op de Belgische markt, het ontbreken van een beurs in België en het ontbreken van een Belgische intraday-markt. Bepaalde traders lieten bovendien opmerken dat zij, door het kleine verschil tussen het prijsniveau van de VPP en de prijzen die de eindafnemers in België betalen, geen andere 5 Alleen die welke door meer dan één deelnemer werden geformuleerd, komen hier aan bod. 10/23

11 keuze hebben dan de producten uit te voeren naar Nederland, waar de marktprijzen nog een zekere marge toelaten. IV. DECLARATIES VAN DE KOPERS 18. De VPP-declaraties die de kopers bij Endex indienen, waren beschikbaar voor de periode van 1 april 2004 tot 20 juni Zij hebben dus alleen betrekking op de uitoefening van de producten april, verworven tijdens een van de eerste twee veilingen, d.w.z. 245 MW basisproducten en 120 MW piekproducten. IV.1. Gemiddeld gebruik van de producten 19. De basisproducten werden gemiddeld voor 99% uitgeoefend, al varieert het benuttingspercentage 6 van 94% tot 100%, afhankelijk van de spelers. De piekproducten werden gemiddeld voor 41% gebruikt, al varieert het benuttingspercentage van 39% tot 47%, afhankelijk van de spelers. IV.2. Gedetailleerd gebruik van de producten Gebruiksstatistieken voor elk producttype 20. De basisproducten hebben een gebruiksfactor 7 van 100% gedurende 89% van de tijd. Tijdens de resterende 11% van de tijd varieert de gebruiksfactor tussen 78% en 100%. De piekproducten hebben een gebruiksfactor van 100% gedurende 29% van de tijd. Gedurende 45% van de tijd wordt geen enkele declaratie van piekproducten ingediend. Tijdens de resterende 27% varieert hun gebruiksfactor over het volledige bereik tussen 0% en 100%. 6 In deze studie stemt het benuttingspercentage overeen met het quotiënt van de gedeclareerde energie en de maximale energie die men had kunnen declareren (d.w.z. het product van de gekochte capaciteit en het aantal uren van de periode). 7 De gebruiksfactor stemt overeen met het quotiënt van de aangegeven capaciteit en de maximale capaciteit (d.w.z. de gekochte capaciteit). Het gaat eigenlijk om het benuttingspercentage, maar dan berekend op een kortere tijdsbasis. De tijdsbasis die in dit hoofdstuk wordt aangewend voor de berekening van de gebruiksfactor, is één uur. 11/23

12 Kwartiergebruiksprofielen voor elk producttype 21. Voor de onderzochte periode toont figuur 4 de evolutie gedurende een dag van de gemiddelde gebruiksfactor 8 van de basisproducten voor elk dagtype, namelijk werkdag, zaterdag en zondag % 80.0% Gebruiksfactor 60.0% 40.0% 20.0% 0.0% 0h 2h 4h 6h 8h 10h 12h 14h 16h 18h 20h 22h Werkdag Zaterdag Zondag Figuur 4 Gemiddelde gebruiksfactor basisproducten Zoals men kan vaststellen, varieert het gebruik van de basisproducten zeer weinig tijdens de nachtelijke uren van de werkdagen en van vrijdag op zaterdag, en iets meer tijdens de nacht van zaterdag op zondag. Figuur 5 verschaft dezelfde informatie voor de piekproducten. Deze producten worden vooral gebruikt in de periode 7u-23u tijdens werkdagen. In het weekend is hun gebruiksfactor beduidend kleiner en is hun gebruik geconcentreerd tijdens de piekuren. 8 De tijdsbasis die in dit hoofdstuk wordt aangewend voor de berekening van de gebruiksfactor, is één kwartier. 12/23

13 100.0% 80.0% Gebruiksfactor 60.0% 40.0% 20.0% 0.0% 0h 2h 4h 6h 8h 10h 12h 14h 16h 18h 20h 22h Werkdag Zaterdag Zondag Figuur 5 Gemiddelde gebruiksfactor piekproducten APX-prijzen en gebruik van de producten 22. De APX 9 -prijzen per uur voor de onderzochte periode werden vergeleken met de uitoefenprijzen van de basisproducten en de piekproducten. Figuur 6 geeft de evolutie per uur van deze drie parameters weer. Het resultaat van die vergelijking werd aan de declaraties met betrekking tot de basisproducten en de piekproducten getoetst, om te bepalen in hoeverre de relatieve positie van de APX-prijs ten opzichte van de uitoefenprijs de declaraties kan verklaren. De volgende situaties kunnen zich voordoen. De verklaring is voor één producttype op een bepaald uur 'totaal' wanneer de gebruiksfactor van de producten van dit type tijdens dit uur gelijk is aan 100% en de APX-prijs hoger is dan de uitoefenprijs, of wanneer de gebruiksfactor van de producten van dit type tijdens dit uur gelijk is aan 0% en de APX-prijs lager is dan de uitoefenprijs. De verklaring is 'gedeeltelijk' wanneer de gebruiksfactor van de producten van dit type tijdens dit uur tussen 0% en 100% bedraagt (exclusief uiterste waarden) en de APX-prijs hoger is dan de uitoefenprijs. De verklaring is 'onbestaand' in de andere gevallen. 9 Deze prijzen werden zodanig aangepast dat een raming van de kosten voor de reservering van capaciteit op de noordelijke grens van België naar Nederland kan worden gemaakt. 13/23

14 01/04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /04/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ /05/ (EUR/MWh) 31/05/ /06/ /06/ /06/ /06/ /06/ /06/ /06/ /06/ /06/ /06/2004 APX-prijs Basis Piek Figuur 6 APX-prijzen en uitoefenprijzen basis- en piekproducten 14/23

15 23. Wat de basisproducten betreft, is de verklaring 'totaal' voor 85% van de uren. Ze is 'gedeeltelijk' voor 6% van de uren en 'onbestaand' voor de resterende 9%. Wat de piekproducten betreft, is de verklaring 'totaal' voor 72% van de uren. Ze is 'gedeeltelijk' voor 8% van de uren en 'onbestaand' voor de resterende 20%. Een sensitiviteitsanalyse toont aan dat deze resultaten weinig gevoelig zijn voor de kostprijs van de reservering van capaciteit op de noordelijke grens van België naar Nederland. Men kan dus stellen dat de declaraties met betrekking tot de basisproducten 91% van de tijd gedeeltelijk of volledig verklaard worden door de relatieve positie van de uitoefenprijs ten opzichte van de APX-prijs, voor de piekproducten is dit 80% van de tijd het geval. V. NOMINATIES BIJ ELIA 24. De gegevens met betrekking tot de nominaties die elke ARP die VPP april heeft gekocht, bij ELIA heeft ingediend, werden aan de CREG geleverd in de vorm van maandelijkse energieën voor de bevoorradingsbronnen (oorsprong van de middelen) en hun aanwending (de bestemming van de middelen) 10 voor de periode van 1 januari 2004 tot 31 mei Bovendien werd een synthese voor alle in aanmerking genomen ARP's voor dezelfde periode afgeleverd aan de CREG. Net als de declaraties hebben de nominaties alleen betrekking op de kopers van producten april, verworven tijdens een van de eerste twee veilingen. V.1. Algemene beschrijving 25. Door de gemiddelde activiteit 11 van deze ARP's tijdens de eerste drie maanden van het jaar met hun activiteit in april en mei 2004 te vergelijken, kunnen we het aandeel van de VPP in die activiteit inschatten. 10 De in aanmerking genomen types van bevoorradingsbronnen zijn het volume van de uitgeoefende VPP, de aankopen bij Electrabel op de hub, de aankopen bij andere ARP's op de hub en de invoer langs de noordelijke en zuidelijke grenzen. De in aanmerking genomen types van aanwending van de bevoorradingsbronnen zijn de beschikbaarstellingen van Electrabel op de hub, de beschikbaarstellingen van andere ARP's op de hub, de leveringen aan eindafnemers en de export langs de noordelijke en zuidelijke grenzen. 11 De in dit hoofdstuk bedoelde activiteit is hetzij de energie van alle bevoorradingsbronnen (oorsprong van de middelen), hetzij die van alle bestemmingen van de middelen. Deze twee definities geven dezelfde waarden, aangezien alle bronnen worden gebruikt. 15/23

16 Oorsprong van de middelen Hub : < Electrabel 22% Invoer 39% Bestemming van de middelen Hub : > Levering aan Electrabel eindafnemers 5% 17% Hub : > andere ARP 40% Hub : < andere ARP 39% uitvoer 38% Figuur 7 Verdeling van de gemiddelde activiteit van de VPP-kopers voor de periode van januari tot maart 2004 De figuren 7 en 8 illustreren 12 de verdeling van deze gemiddelde activiteit, respectievelijk in de periode van januari tot maart 2004 en in april en mei De grafieken links hebben betrekking op de oorsprong van de middelen, die aan de rechterzijde tonen de bestemming van die middelen. Oorsprong van de middelen Invoer 20% VPP 22% Bestemming van de middelen Levering aan Hub : > eindafnemers Electrabel 17% 14% Hub : < andere ARP 31% Hub : < Electrabel 27% uitvoer 30% Hub : > andere ARP 39% Figuur 8 Verdeling van de gemiddelde activiteit van de VPP-kopers voor april en mei In absolute waarde is de activiteit van de ARP's die in april en mei VPP uitoefenden, met 16% gestegen tussen de eerste drie maanden van 2004 en de periode april-mei. Hoewel deze stijging zich heeft voorgedaan vanaf de introductie van de VPP op de markt, zijn er geen aanwijzingen dat de VPP hiervan de belangrijkste oorzaak zijn. 12 In de figuren van dit hoofdstuk betekent het «<»-teken «ter beschikking gesteld door» en het «>»-teken «ter beschikking gesteld van». 16/23

17 De bestemming van de VPP door een ARP kan niet los van de andere bevoorradingsbronnen en hun aanwending geanalyseerd worden, aangezien de VPP slechts één van de mogelijke bevoorradingsbronnen zijn. De grafieken in figuur 9 geven de evolutie weer van de verdeling van de activiteiten van alle betrokken ARP's tussen de eerste drie maanden van 2004 en de periode april-mei 2004 (en dus tussen de figuren 7 en 8). Wat de oorsprong van de middelen betreft, nemen de VPP vanaf hun introductie een aanzienlijk deel (22 procentpunten) voor hun rekening. Het aandeel van de aankopen op de hub bij Electrabel stijgt eveneens met 5 procentpunten. Bovendien noteren we een daling met 8 procentpunten van het aandeel van de aankopen op de hub bij andere ARP's dan Electrabel, en een daling met 19 procentpunten van het aandeel van de invoer. Oorsprong van de middelen Bestemming van de middelen 30% 22% 30% 20% 20% 10% 0% -10% 5% VPP Hub : < Electrabel -8% -19% Hub : < andere ARP Invoer 10% 0% -10% 9% Hub : > Electrabel -1% -8% 0% Hub : > andere ARP uitvoer Levering aan eindafnemers -20% -20% Figuur 9 Wijziging in verdeling van de activiteiten tussen de eerste drie maanden van 2004 en de periode april-mei 2004 (in procentpunten) Wat de bestemming van de middelen betreft, stijgt het aandeel van de beschikbaarstellingen door Electrabel op de hub met 9 procentpunten, terwijl het aandeel van de beschikbaarstellingen door andere ARP's op de hub en dat van de uitvoer met respectievelijk 1 en 8 procentpunten daalt. Het aandeel van de leveringen aan de eindafnemers verandert nauwelijks, wat betekent dat, in absolute waarde 13, de leveringen door de ARP's die VPP hebben aan de eindafnemers, met ongeveer 16 procentpunten stijgen tussen de eerste drie maanden van 2004 en de periode april-mei, terwijl de totale vraag naar elektriciteit ten gevolge van seizoensgebonden factoren in diezelfde periode daalt. 13 Door de stijging met 16% in absolute waarde van de activiteit. 17/23

18 V.2. Beschrijving per categorie ARP's 27. De betrokken ARP's werden opgesplitst in twee categorieën: traders en leveranciers. Voor de verdeling wordt hetzelfde criterium gebruikt als voor de beschrijving van de resultaten van de enquête 14. Traders 28. Figuur 10 geeft dezelfde informatie als figuur 9, maar dan toegepast op de traders. Oorsprong van de middelen Bestemming van de middelen 20% 10% 0% -10% 17% 12% VPP Hub : < Electrabel -8% Hub : < andere ARP -21% Invoer 20% 10% 0% -10% Hub : > Electrabel 7% Hub : > andere ARP -7% Uitvoer -20% -20% -30% -30% Figuur 10 - Wijziging in verdeling van de activiteiten van de traders tussen de eerste drie maanden van 2004 en de periode april-mei 2004 (in procentpunten) Vanaf de introductie van de VPP noteren we vooral een stijging van het aandeel van de beschikbaarstellingen door Electrabel op de hub en een daling van het aandeel van de invoer. Leveranciers 29. Figuur 11 geeft dezelfde informatie als figuur 9, maar dan toegepast op de leveranciers. In dit geval gaat de introductie van de VPP vooral gepaard met een forse toename van de beschikbaarstellingen door Electrabel op de hub. 14 In dit geval zijn de traders een deelgroep van de traders die aan de enquête hebben deelgenomen, en zijn de leveranciers een deelgroep van de leveranciers die aan de enquête hebben deelgenomen. 18/23

19 Oorsprong van de middelen Bestemming van de middelen 30% 30% 30% 24% 20% 20% 10% 0% -10% -9% VPP Hub : < Electrabel -10% -12% Hub : < andere ARP Invoer 10% 0% -10% Hub : > Electrabel -13% -5% Hub : > andere ARP Uitvoer -7% Levering aan eindafnemers -20% -20% Figuur 11 - Wijziging in verdeling van de activiteiten van de leveranciers tussen de eerste drie maanden van 2004 en de periode april-mei 2004 (in procentpunten) Men kan tenslotte vaststellen dat de daling van het aandeel van de leveringen aan de eindafnemers met 7 procentpunten eigenlijk een toename van de overeenkomstige energie in absolute waarde maskeert. VI. PLATTS-PRIJZEN 30. Figuur 12 toont de evolutie in de tijd van de Platts15-prijs op de Nederlandse markt van basis- en piekproducten van het 3 e en 4 e kwartaal van De Platts-prijzen zijn forward-prijzen die betrekking hebben op producten waarvan de beschrijving meer aanleunt bij de VPP-producten (met name inzake looptijd en leveringsperiode waarvoor het product wordt vastgelegd) dan de day-ahead-producten van een beurs als APX, die betrekking hebben op de dag nadien. Deze producten van het 3 e en het 4 e kwartaal van 2004 werden uitgekozen omdat hiermee een volledig overzicht kan worden verkregen van de hele onderzochte periode, wat niet het geval was voor andere producten (2 e kwartaal 2004 of 1 e kwartaal 2005 bijvoorbeeld). Naast de weergave van de prijzen van die vier producten werd in de grafiek een verticale lijn getrokken op de datum van elk van de eerste drie VPP-veilingen. De curven zijn gebaseerd op de dagelijkse berekening van de prijzen voor de twee weken vóór en de week na elke veiling. Buiten die periodes van drie weken vermeldt de grafiek twee waarden per week, namelijk die van dinsdag en donderdag. Uit onderzoek van deze grafiek blijkt niet dat er kunstgrepen hebben plaatsgevonden om de prijzen van deze markt te wijzigen omstreeks de datums van de eerste drie veilingen. 19/23

20 EUR/MWh /11/ /01/ /03/ /04/ /06/2004 Base - Q Base - Q Peak - Q Peak - Q ste veiling 2de veiling 3de veiling Figuur 12 Evolutie van de Platts-prijzen voor de Nederlandse markt De grafiek duidt integendeel wel op een daling van de prijzen van alle weergegeven producten ná de derde veiling. Die daling is meer uitgesproken voor de piek- dan voor de basisproducten. 20/23

21 VII. SAMENVATTING 31. Alvorens uit de hierboven vermelde beschrijvingen enkele grote tendensen te halen, is het nuttig eraan te herinneren dat het methodologisch niet mogelijk is het gebruik dat van de VPP-producten wordt gemaakt kwantitatief te bepalen. Behoudens bijzondere gevallen kan men namelijk geen link leggen tussen een bepaalde bevoorradingsbron die deel uitmaakt van een portefeuille, zoals de VPP, en het gebruik dat van de energie uit deze bron wordt gemaakt om in bepaalde behoeften te voorzien. Bijgevolg is het niet mogelijk te bepalen in welke verhouding de VPP door hun houders worden aangewend om de Belgische markt te bevoorraden of bestemd worden voor de uitvoer. Deze studie probeert niettemin, op basis van de beschikbare gegevens, het belang van de VPP voor de Belgische markt in te schatten. De periode van twee maanden waarvoor informatie over de uitoefening van de producten beschikbaar is, is uitermate kort. Bovendien kan de eerste maand (april) als een aanpassingsperiode beschouwd worden, terwijl in de tweede maand (mei) de capaciteit op de zuidgrens fors gedaald is, omdat een van de 400 kv koppelverbindingen tussen Frankrijk en België (Achène-Lonny) meerdere dagen onbeschikbaar was. Anderzijds had het onderzoek van het gebruik van de producten tijdens deze twee maanden slechts betrekking op een beperkt VPP-volume, namelijk 365 MW. Omdat de bestemming van de VPP niet kon worden opgespoord, en aangezien het om nieuwe producten gaat en de informatie over hun gebruik gebaseerd is op een korte periode en een beperkt volume, is het onmogelijk om nu reeds een definitieve evaluatie van het belang van de VPP voor de Belgische elektriciteitsmarkt te maken. Een onderzoek over een langere periode (bijvoorbeeld één jaar) zou meer duidelijkheid kunnen scheppen omtrent het gebruik van de VPP. Zelfs met langere gegevensreeksen is het waarschijnlijk dat het nog niet mogelijk zou zijn meer betrouwbare informatie te verkrijgen over hun verdeling tussen levering aan Belgische eindafnemers en uitvoer. Niettemin werd een zo volledig mogelijk onderzoek uitgevoerd dat toch enkele grote tendensen aan het licht bracht. 32. Gelet op het aantal deelnemers aan de veilingen en het percentage verkochte producten mogen de VPP tot dusver als een succes worden beschouwd. Voor de drie 21/23

22 veilingen samen stemmen de gekochte capaciteiten overeen met 95% van de aangeboden capaciteiten. Uit de enquête bij de huidige eigenaars van VPP blijkt dat een stijging van het VPP-volume wenselijk is. Het meest genoemde volume bedraagt 4000 MW. Bij de analyse van de antwoorden op de enquête leek het interessant de kopers van VPP op te splitsen in twee groepen: enerzijds zij die in de eerste plaats willen uitvoeren of doorverkopen aan andere actoren op de ELIA-hub, 'traders' genoemd, en anderzijds de groep die de VPP vooral wil gebruiken om de Belgische eindafnemers te bevoorraden, 'leveranciers' genoemd. Op basis van de declaraties bij Endex kan men aannemen dat 77% van de producten verworven werd door leveranciers en 23% door traders 15. Zoals hoger werd aangegeven, is het evenwel niet zeker dat die 77% aan Belgische eindafnemers werd geleverd. Om rentabiliteitsredenen is, voor traders en leveranciers met overschotten aan energie, de verleiding immers groot om een deel van hun VPP-producten naar Nederland uit te voeren. Uit het onderzoek van de producten blijkt dat hun gebruik in overeenstemming is met de verwachtingen, met een gemiddeld benuttingspercentage van respectievelijk 99% en 41% voor de basisproducten en de piekproducten. De declaraties met betrekking tot de producten tonen bovendien aan dat de manier waarop die worden benut, gedeeltelijk of volledig verklaard kan worden door de relatieve positie van de uitoefenprijs ten opzichte van de APX-prijs, gedurende 91% van de tijd voor de basisproducten en 80% van de tijd voor de piekproducten. Deze resultaten en het succes van de eerste drie veilingen geven aan dat de producten aangepast zijn aan de behoeften van de marktspelers en dat hun houders ze goed weten te gebruiken. De analyse van de nominaties bij ELIA voor de onderzochte periode geeft aan dat het aandeel van de invoer gedaald is sinds de introductie van de VPP in de maanden april en mei Die daling is vooral aanzienlijk in mei, toen de beschikbare capaciteit op de zuidgrens sterk beperkt was. Bijgevolg kan niet worden bepaald in hoeverre deze daling van de invoer toe te schrijven is aan respectievelijk de introductie van de VPP en de vermindering van de beschikbare capaciteit. Anderzijds stellen we een aanzienlijke toename vast van de beschikbaarstellingen door Electrabel op de hub, hoofdzakelijk ten behoeve van de leveranciers. 15 Rekening houdend met de looptijd van de verkochte producten. 22/23

23 Ten slotte kan uit het onderzoek van enkele Platts-prijzen voor de Nederlandse markt niet worden afgeleid dat kunstgrepen zouden hebben plaatsgevonden om de met de VPP vergelijkbare forwards te overschatten op het ogenblik van de veilingen. Voor de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas: Thomas Lekane Directeur voor de technische werking Christine Vanderveeren Voorzitter van het Directiecomité van de elektriciteitsmarkt 23/23