Programma van Eisen Format conform KNA versie 4.0 ( ) Locatie Projectnaam Plaats binnen archeologisch proces

Transcriptie

1 Programma van Eisen Format conform KNA versie 4.0 ( ) Locatie Projectnaam Plaats binnen archeologisch proces 0 IVO Proefsleuven (IVO-P) 0 IVO Overig (IVO-O) 0 Opgraven Landbodems 0 IVO-P - variant Archeologische Begeleiding 0 Opgraven Landbodems variant Archeologische Begeleiding Opsteller Naam, adres, telefoon, datum paraaf Senior KNA Archeoloog controle/goedkeuring Senior KNA Archeoloog mevr. H. Boon, MA Sweco Nederland B.V. Postbus JB Groningen Tel: / hilde.boon@sweco.nl actornummer: Dhr. dr. J.J. Hekman Sweco Nederland B.V. Postbus JB Groningen Tel: janjaap.hekman@sweco.nl actornummer: Opdrachtgever Naam, adres, telefoon, datum paraaf Gemeente Midden-Drenthe Goedkeuring bevoegde overheid Naam, adres, telefoon, datum paraaf 0 Gemeente Gemeente Midden-Drenthe 0 Provincie Dhr. S. van Veen 0 Rijk 0 Overig Kennisgeving Depothouder/eigenaar Provincie Drenthe Dhr. dr. W. van der Sanden Postbus AC Assen Tel datum paraaf

2 INHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 1 ADMINISTRATIEVE GEGEVENS ONDERZOEKSGEBIED... 4 HOOFDSTUK 2 AANLEIDING EN MOTIVERING VAN HET ONDERZOEK Aanleiding en motivering... 5 HOOFDSTUK 3 EERDER UITGEVOERD ONDERZOEK... 5 HOOFDSTUK 4 ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING Regionale archeologische en cultuurlandschappelijke context Aard en ouderdom van de vindplaats(en) Begrenzing en oppervlakte van de vindplaats(en) Structuren en sporen Anorganische artefacten Organische artefacten Archeozoölogische en botanische resten Motivatie Archeologische stratigrafie en diepte van vondstlagen Gaafheid en conservering... 9 HOOFDSTUK 5 DOELSTELLING EN VRAAGSTELLING Doelstelling Relatie met NOaA en/of andere onderzoekskaders Vraagstelling Onderzoeksvragen HOOFDSTUK 6 METHODEN EN TECHNIEKEN Methoden en technieken Strategie Omgang kwetsbare vondsten en monsters Structuren en grondsporen Aardwetenschappelijk onderzoek Anorganische artefacten Organische artefacten Archeozoölogische, archeobotanische en fysisch antropologische resten Overige resten Dateringstechnieken Beperkingen HOOFDSTUK 7 UITWERKING EN CONSERVERING Structuren, grondsporen, vondstspreidingen Analyse aardewetenschappelijke gegevens Anorganische artefacten Organische artefacten Archeozoölogische en -botanische resten Beeldrapportage (objecttekeningen, foto s, kaarten e.d.) HOOFDSTUK 8 (De)selectie en conservering Selectie materiaal voor uitwerking Selectie materiaal voor deponering en verwijdering Selectie materiaal voor conservering HOOFDSTUK 9 DEPONERING

3 9.1 Eisen betreffende depot Te leveren product HOOFDSTUK 10 RANDVOORWAARDEN EN AANVULLENDE EISEN Personele randvoorwaarden Overlegmomenten Kwaliteitsbewaking, toezicht, overleg en evaluatie Overige randvoorwaarden en aanvullende eisen HOOFDSTUK 11 WIJZIGINGEN TEN OPZICHTE VAN HET VASTGESTELDE PVE Wijzigingen tijdens het veldwerk Belangrijke wijzigingen Procedure van wijziging na de evaluatiefase van het veldwerk Procedure van wijziging tijdens uitwerking en conservering Bijlage 1 bij het PvE: Lijst met te verwachten aantallen Bijlage 2 bij het PvE: Overzicht te raadplegen specialisten/ specialismen

4 HOOFDSTUK 1 ADMINISTRATIEVE GEGEVENS ONDERZOEKSGEBIED Projectnaam Archeologisch onderzoek fietspad Beilen-Hijken Provincie Drenthe Gemeente Midden-Drenthe Plaats Hijken Toponiem Beilen-Hijken Kaartbladnummer 17B Beilen x/y-coördinaten A N x: / y: Z x: / y: B Centrumcoördinaat x: / y: CMA/AMK status - Archis monumentnummer - Archis waarnemingsnummer - Oppervlakte plangebied ca. 6 km Oppervlakte onderzoeksgebied onderzoeksgebied: ca m² Huidig grondgebruik Berm/weiland De gemeente Midden-Drenthe is voornemens een fietspad aan te leggen langs de bestaande wegen De Mussels, Ossebroeken en Rheeveld, aan de westkant van Beilen, in het akker/graslandgebied in het beekdal van de Hijkerleek. De totale lengte van het tracé bedraagt circa 6 km. Hierbinnen zijn twee locaties aangewezen waar een archeologische begeleiding dient te worden uitgevoerd, hieronder gebied A en gebied B. B A Afbeelding 1. Locatie plangebied 4

5 HOOFDSTUK 2 AANLEIDING EN MOTIVERING VAN HET ONDERZOEK 2.1 Aanleiding en motivering Op basis van de resultaten van het in 2015 uitgevoerde bureauonderzoek is voor het plangebied ten noorden van de provinciale weg N381 vervolgonderzoek aanbevolen, in de vorm van een archeologische begeleiding ter hoogte van het AMK-terrein (Hijkeresch) en het grafveld dat hier direct aangrenzend ligt. Archis vermeldt met betrekking tot waarnemingsnummers 12158/34163; en het volgende: De afmetingen van het grafveld zijn ca. 100 x 40 m., waarvan ca. 60 x 40 m. met overwegend inhumatiegraven. Er zijn ca. 20 crematie- en ca. 220 inhumatiegraven aangetroffen. Daarnaast werden kuilen met houtskool gevonden, een hutkom, een waterput, en een deel van een huisplattegrond. De nederzetting is waarschijnlijk ouder dan het grafveld. Ook zijn in secundaire context aardewerkfragmenten gevonden die in de 2e helft 1e tot in de4e eeuw kunnen worden gedateerd Grafveld met inhumaties die zowel W-O als N-Z gericht zijn. In de ZW-hoek is een huisplattegrond gevonden. Enkele andere palenconfiguraties en kuilen en de waterput kunnen hierbij horen. Er is aardewerk gevonden van de 2e helft van de 1e eeuw tot in de 4e eeuw. Verder Angelsaksisch aardewerk en een terra nigra-achtige scherf (in het nederzettingsdeel). "De indruk bestaat, dat de nederzettingssporen chronologisch aan het rijengrafveld vooraf gaan. Dat crematie de begraafwijze uit de tijd van deze nederzetting vormt, is mogelijk. De vondsten uit het merendeel der inhumatiegraven maken de indruk jonger te zijn, ca. 7de-9de eeuw" Nadat in 1969 het rijengrafveld is opgegraven en men daarbij een stuknederzetting vond, onderzoekt men nu de nederzetting en werkt men het rijengrafveld af. Er worden geen nieuwe graven gevonden. HOOFDSTUK 3 EERDER UITGEVOERD ONDERZOEK Eerder uitgevoerd onderzoek Bureauonderzoek Uitvoerder Grontmij Nederland B.V. Uitvoeringsperiode 2015 Rapportage H. Boon, Archeologisch onderzoek fietspad Beilen-Hijken; bureauonderzoek. Grontmij archeologische rapporten Groningen Grontmij Veldonderzoek (IVO-O) Uitvoerder Sweco Nederland B.V. Uitvoeringsperiode 2017 Uitvoeringsmethode Verkennend booronderzoek 5

6 Rapportage H. Boon, Archeologisch onderzoek fietspad Beilen-Hijken; inventariserend Veldonderzoek d.m.v. boringen (IVO-O). Sweco archeologische rapporten Groningen, Sweco. Vondsten/monsters/documentatie Sweco Groningen Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek is voor het plangebied ten noorden van de provinciale weg N381 vervolgonderzoek aanbevolen, in de vorm van een archeologische begeleiding ter hoogte van het AMK-terrein (Hijkeresch) en het grafveld dat hier direct aangrenzend ligt. Op de plek waar de Hijkerleek wordt overgestoken is eveneens een archeologische begeleiding van de werkzaamheden aanbevolen. Ten noorden van het grafveld tot en met het einde van het tracé in Hijken, is een verkennend booronderzoek aanbevolen, teneinde de bodemopbouw en intactheid van het bodempakket vast te stellen. Uit het veldonderzoek is gebleken dat er geen archeologisch relevante bodemlagen zijn aangetroffen in het plangebied. Er is sprake van een dunne bouwvoor op een dunne C- horizont. Hieronder bevindt zich keileem, op een gemiddelde diepte van 0,4 m -mv. Er zijn in de boringen geen archeologische indicatoren en/of vondsten aangetroffen. Op basis van de resultaten van het inventariserend veldonderzoek wordt voor het hier onderzochte deel van het plangebied geen vervolgonderzoek aanbevolen. HOOFDSTUK 4 ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING 4.1 Regionale archeologische en cultuurlandschappelijke context Het plangebied ligt in het Drents zandgebied, deels in het beekdal van de noord-zuid lopende Brunstingerleek/Hijkerleek. Het hele beekdal heeft zich ingesneden in het grondmorene (keileem) pakket, dat aan weerszijden van de beekdalgronden aanwezig is. Het gebied is vanaf het Paleolithicum al dan niet periodiek bewoond geweest. De eerste bewoners van Drenthe leefden in de Steentijd en bestonden uit kleine rondtrekkende groepen. Dit waren de zogenaamde rendierjagers in het Laat-Paleolithicum en jagerverzamelaars in het Mesolithicum. De jager-verzamelaars hadden de voorkeur voor de hogere delen in het landschap en de aanwezigheid van water en bos. Vanaf het Neolithicum werd er sedentair geleefd en bedreef men landbouw en veeteelt. Zichtbare resten van landbouwactiviteiten kunnen vanaf de IJzertijd worden aangetroffen in de vorm van Celtic fields. Dit zijn raatakkertjes waaromheen walletjes zijn opgeworpen, die ook tegenwoordig nog op de hoogtekaart zichtbaar zijn. Tijdens de Vroege Middeleeuwen (de vierde en vijfde eeuw) lijken veel nederzettingen te zijn verlaten. In de periode Bronstijd-Middeleeuwen was er sprake van grootschalige veenvorming. De hooggelegen dekzand- en keileemruggen van het Drents Plateau, en met name de Hondsrug, vormden bewoningslocaties en de basis voor verbindingsroutes over land. Vanaf de Late Middeleeuwen ontstonden de bewoningskernen die ook tegenwoordig nog bestaan. Het zijn veelal brinkdorpen, omringd door essen (bouwlanden) aan de randen. Juist onder de essen kunnen vaak oudere bewoningsfasen van de dorpen aanwezig zijn (ivm zwevende erven en verplaatsing van nederzettingen door de eeuwen heen). Het te begeleiden gebied A grenst aan de Hijkeresch, een terrein van archeologische waarde (AMK monumentnummer 14409) en een locatie waar eerder een grafveld is opgegraven. Het AMK-terrein betreft een terrein waarop op verschillende locaties aardewerk en grondsporen uit de Romeinse tijd en de Vroege Middeleeuwen zijn aangetroffen. Iets verder verwijderd van het te begeleiden tracé ligt de historische kern van Hijken (monumentnummer 14461), een terrein van hoge archeologische waarde. 6

7 Het te begeleiden gebied B betreft de kruising van het tracé met de Hijkerleek. Het beekdal was vermoedelijk te nat voor permanente bewoning. Wel kunnen beekgerelateerde archeologische vondsten zoals bruggen, voordes, visfuiken etc. worden aangetroffen. Met name resten van oudere oversteken, zoals bruggen of voordes kunnen hier worden aangetroffen. 4.2 Aard en ouderdom van de vindplaats(en) Binnen de onderzoeksgebieden kunnen archeologische resten worden aangetroffen vanaf het Laat-Paleolithicum tot en met de Nieuwe Tijd. Gebied A Resten uit de Steentijd (Laat-Paleolithicum - Vroeg-Neolithicum) kunnen bestaan uit overblijfselen van kampementen van rendierjagers en/of jager-verzamelaars, bijvoorbeeld in de vorm van haardkuilen of vuursteenspreidingen. Vanaf de periode van het Neolithicum tot en met de Middeleeuwen kunnen sedentaire nederzettingsresten worden verwacht, alsmede resten van (inhumatie en crematie) graven. Gezien de resten die in het verleden al zijn aangetroffen, worden met name archeologische resten uit de IJzertijd/Romeinse Tijd en Vroege Middeleeuwen verwacht. Gebied B In de kruising met de Hijkerleek worden met name beekgerelateerde resten verwacht. Archeologische resten worden verwacht in de oevers en bodem van de waterloop. De resten kunnen direct onder de bouwvoor worden aangetroffen. In de beekloop kunnen resten van bruggen, voordes, lenten, verlaten en kades aanwezig zijn, uit verschillende perioden, maar meest waarschijnlijk Middeleeuwen-Nieuwe Tijd. Tevens kunnen sporen zoals kuilen worden verwacht, waarin depotvondsten of nederzettingsafval zijn ingegraven of achtergelaten uit alle periodes vanaf het Neolithicum. 4.3 Begrenzing en oppervlakte van de vindplaats(en) De vorm en omvang van eventueel aanwezige vindplaatsen kan sterk variëren, en kan bestaan uit vlakken (nederzettingen) of lineaire structuren (zoals kades). Daarnaast kunnen bijvoorbeeld op puntlocaties depotvondsten of andere losse vondsten worden aangetroffen. Structuren in de vorm van bijvoorbeeld nederzettingen, huisplattegronden, bruggen of voordes kunnen grotere oppervlakten bestrijken. Prehistorische kampementen kunnen een oppervlakte beslaan van enkele tot enkele tientallen vierkante meters, afhankelijk van de vondstspreiding en de hoeveelheid haardkuilen. 4.4 Structuren en sporen Uit de Steentijd kunnen anorganische, verbrande en/of gecalcineerde resten worden aangetroffen in de vorm van concentraties van artefacten (of afvalproducten) van vuursteen, natuursteen en bot. Verder kunnen resten aanwezig zijn van vuurplaatsen in de vorm van (ingegraven) haardkuilen en/of houtskool. Indien de fysieke conserveringscondities daarvoor gunstig zijn (bijvoorbeeld in het beekdal), kunnen ook resten van organische materialen aangetroffen worden in de vorm van faunaresten (dierlijk botmateriaal, visgraten), bewerkt bot/been/gewei, hout, leer, plantaardig materiaal (touw, stoffen) grondsporen in de vorm van kuilen (w.o. afvalkuilen), greppels, staaksporen, haardplekken of -kuilen. Vanaf het Neolithicum bestaan de te verwachten nederzettingsgerelateerde sporen kunnen bestaan uit kuilen (afvalkuilen, paalkuilen enz.), sloten, greppels, waterputten en 7

8 haardplekken. De structuren die hiermee samenhangen betreffen resten van gebouwen (plattegronden van boerderijen, huizen en/of bijgebouwen) en erfafscheidingen. Daarnaast kunnen resten van ontginningen in het gebied worden aangetroffen in de vorm van greppel- en slootsystemen en bijvoorbeeld spitsporen. Daarnaast bestaat een kans op het aantreffen van graven (inhumatie en crematie). Echter lijkt het erop dat het grafveld in 1969 volledig is opgegraven (zie waarnemingen 34163, en ; 2.1) In de beekbodem kunnen beekdalgerelateerde structuren zoals voorden, bruggen, vonders, laad- en loskades, lenten en faciliteiten voor jacht en visvangst (bijvoorbeeld aalstallen, fuiken, eendenkooien) worden verwacht. Op de oevers en langs de randen van de (pre)historische beekloop kunnen resten worden aangetroffen van bewoning (tijdelijke of meer permanente Steentijdkampementen, kleinere nederzettingen, afvaldumps) en resten die te maken hebben met veehouderij (bijvoorbeeld afrasteringen). In het geval van brug- en vonderresten kunnen restanten van houten (brug)pijlers worden verwacht onder de laagste grondwaterstand. Dit zal in de meeste gevallen slechts de (aangepunte) onderkant van de pijlers betreffen. Indien er resten van een voorde aanwezig zijn, kunnen in de bodem van de beek concentraties zwerfkeien of keienplaveisels worden verwacht. Mogelijk kan onder of rond het keienplaveisel (resten van) een houten bekisting aanwezig zijn. Het aantreffen van concentraties veldkeien (geen natuurlijk verschijnsel in beeklopen) eventueel met fragmenten constructiehout en/of aangepunte palen kan duiden op de aanwezigheid van een voormalige voorde. 4.5 Anorganische artefacten Er kunnen allerlei materiaalcategorieën worden verwacht, waaronder voor de perioden kenmerkend aardewerk; artefacten (of afvalproducten) van vuursteen, natuursteen (bijvoorbeeld maalsteenfragmenten, slijpstenen); glas en metalen voorwerpen (ijzer, koper, brons, messing en in theorie goud en zilver). 4.6 Organische artefacten Indien de fysieke conserveringscondities daarvoor gunstig zijn (onder de laagste grondwaterstand), kunnen resten van organische materialen aangetroffen worden in de vorm van faunaresten (menselijk en dierlijk botmateriaal, visgraten), bewerkt bot/been/gewei, hout, leer en plantaardig materiaal (touw, stoffen). Organische artefacten worden alleen verwacht als deze zich in een zuurstofarme context bevinden. 4.7 Archeozoölogische en botanische resten In bodemlagen die permanent onder de grondwaterspiegel liggen, kunnen archeozoölogische en botanische resten worden verwacht in de vorm van (onverbrande en verbrande/verkoolde/ gecalcineerde) botresten (w.o. slachtafval), hout, zaden en pollen. In de zandlagen boven de grondwaterspiegel worden alleen verbrande/verkoolde/gecalcineerde botanische resten en botmateriaal verwacht. 4.8 Motivatie De motivatie voor het onderzoek is gebaseerd op de resultaten uit het vooronderzoek, waarin kansrijke locaties zijn aangetoond voor de aanwezigheid van goed geconserveerde sporen en vondsten en behoud in situ niet mogelijk is. 4.9 Archeologische stratigrafie en diepte van vondstlagen Gebied A: Indien een esdek aanwezig is/de bodem intact is, kunnen de archeologische resten zich meteen onder de bouwvoor/esdek bevinden, in de E-horizont van het 8

9 gepodzoleerde dekzand. Indien het dekzand niet langer intact is, bijvoorbeeld door egalisatiewerkzaamheden, kunnen verspreid over de locatie losse artefacten voorkomen. Dieper ingegraven sporen, zoals haardkuilen of waterputten, kunnen zich mogelijk op een dieper niveau nog aftekenen. Gebied B: De archeologische resten kunnen meteen onder de bouwvoor worden aangetroffen. Depotvondsten worden met name verwacht in intacte veenlagen of in intacte beekafzettingen, maar kunnen ook ingegraven zijn op de oevers/randen van de beek. In verstoorde lagen kunnen verspreid (resten van) depotvondsten aangetroffen worden, waarbij de depositiecontext moeilijk of niet meer te achterhalen is. Niet bewust achtergelaten losse vondsten kunnen verspreid over het gebied worden verwacht Gaafheid en conservering De verwachte conservering van de vondsten is wisselend. In lagen onder de laagste grondwaterstand is de mate van conservering van metaal en organische materialen beter dan hoger in het profiel. Gezien de natte, zuurstofarme omstandigheden wordt de conservering van de vondsten in het veen of het continu natte beekpakket goed geacht. In de aanwezige intacte resten van de natte beekbodems zal de conserveringstoestand van archeozoölogische en botanische resten doorgaans goed zijn. Daar waar het veen niet (langer) aanwezig is en/of de grondwaterspiegel fluctueert, zal de gaafheid en conservering, met name van organisch vondstmateriaal, beduidend minder zijn. De gaafheid en conservering van stenen objecten en aardewerk wordt goed geacht. HOOFDSTUK 5 DOELSTELLING EN VRAAGSTELLING 5.1 Doelstelling Het doel van de archeologische begeleiding is het documenteren en veilig stellen van aan te treffen archeologische waarden binnen het plangebied. 5.2 Relatie met NOaA en/of andere onderzoekskaders De Nationale Onderzoeksagenda Archeologie (NOaA) 2.0 behandelt in verschillende hoofdstukken kennislacunes over de archeologie van Nederland. Voor het onderhavige onderzoeksgebied zijn de hoofdstukken 2 (de dynamiek van het Nederlandse landschap); 5 (sociale en economische differentiatie); 7 (de archeologie van het rituele); 9 (dodenbestel en grafmonumenten); 16 (overgang Romeinse tijd naar Vroege Middeleeuwen); 21 (de dynamiek van het landgebruik); en 23 (netwerken en infrastructuur) mogelijk relevant. 1 Het betreft meerdere tijdperken en onderwerpen binnen de archeoregio Drents Zandgebied. Beekdalen worden gerekend tot provinciale kernkwaliteiten en zijn gedefinieerd als provinciaal belang. De provinciaal archeoloog dient in dit kader al in een vroeg stadium betrokken te worden bij het onderzoek Vraagstelling Algemeen: Wat is de lithologische, lithogenetische en geologische opbouw van het plangebied? Zijn er archeologische vondsten en/of structuren in het plangebied aanwezig? Zo ja, wat is de aard, spreiding, omvang en datering ervan? Omgevingsvisie Drenthe,

10 Wat is de horizontale en verticale begrenzing van de aangetroffen resten? Op welke diepte en in welk bodempakket bevinden zich de archeologische resten? Wat is de fysieke kwaliteit en conservering van de aangetroffen resten? Wat is de inhoudelijke waarde van de aangetroffen resten en is in situ behoud van waardevolle resten mogelijk? Zo ja, op welke wijze? 5.4 Onderzoeksvragen De resultaten uit het onderzoek kunnen bijdragen tot het beantwoorden van onderstaande onderzoeksvragen uit de NOaA 2.0. Echter is het vanwege het beperkte oppervlakte van het te graven areaal waarschijnlijk niet of slechts gedeeltelijk mogelijk om de vragen te beantwoorden. De vragen hebben slechts betrekking tot het onderhavige onderzoek en dienen als handvat voor de onderzoeker. Bij een aanpassing van dit PvE (bijvoorbeeld bij onvoorziene vondsten) kunnen aanvullende onderzoeksvragen gesteld worden. Wat en in welke mate kan de aangetroffen informatie uit de begeleiding een bijdrage leveren aan beantwoording van de NOaA vragen: In het geval van nederzettingsresten: In hoeverre beïnvloedden reeds aanwezige antropogene structuren de verdere inrichting en ontwikkeling van cultuurlandschappen? (NOaA 2.0-vraag 19) Wat zijn de aard, herkomst en betekenis van al dan niet geïmporteerde luxe goederen? (NOaA 2.0-vraag 40) Indien meerdere verschillende erven worden aangetroffen: Welke veranderingen treden op de in samenstelling en ruimtelijke ordening van erven? (NOaA 2.0-vraag 104) Welke culturele en demografische veranderingen voltrokken zich in de Romeinse tijd - Vroege Middeleeuwen? (NOaA 2.0-vraag 52) Wat zijn de aard en herkomst van sier- en gebruiksvoorwerpen uit de periode c AD? (NOaA 2.0-vraag 113) Hoe verloopt de ontwikkeling van het laat-prehistorische cultuurlandschap in relatie tot akkercomplexen (ligging, gebruik, mobiliteit)? (NOaA 2.0-vraag 32) Welke economische functies hadden perifere gebieden ( marginale landschappelijke zones) en wat zijn de archeologische verschijningsvormen van dit gebruik? (NOaA 2.0-vraag 33) In het geval van depotvondsten: Wat is de aard, context en betekenis van intentionele (rituele?) deposities? (NOaA 2.0-vraag 29) In het geval van graven: Wat zijn de aard en context van variatie en verandering in het grafbestel? (NOaA 2.0- vraag 45) Hoe zijn graven en grafvelden ten opzichte van gelijktijdige rurale nederzettingen gesitueerd en hoe verandert die onderlinge relatie? (NOaA 2.0-vraag 25) In het geval van infrastructurele resten: Waar, hoe en wanneer vonden aanpassingen plaats aan de waterinfrastructuur? (NOaA 2.0-vraag 70) Hoe was de landinfrastructuur, inclusief ondersteunende faciliteiten, gestructureerd? (NOaA 2.0-vraag 26) Nb. Er is in deze fase nog geen gebruik gemaakt van specialisten, omdat aard en datering van de archeologische vindplaats nog niet bekend is. Tijdens of na het veldwerk worden specialisten indien relevant alsnog ingezet. 10

11 HOOFDSTUK 6 METHODEN EN TECHNIEKEN 6.1 Methoden en technieken Op aangeven van de archeoloog wordt laagsgewijs verdiept met behulp van een graafmachine met een bak met een gladde snede, tot een sporen/vondst- of cultuurniveau wordt aangetroffen of tot de maximale diepte van de civieltechnische ontgraving. Het aangelegde vlak wordt geïnspecteerd op de aanwezigheid van vondsten, vondstconcentraties, sporen en structuren. Indien aanwezig worden deze ter plekke voorzichtig vrij gelegd, ingemeten en gefotografeerd. Alle sporen worden op een vlaktekening vastgelegd (schaal 1:20) of direct digitaal ingemeten, gefotografeerd en beschreven. De coupes worden getekend (schaal 1:20) en gefotografeerd. Al het vondstmateriaal wordt verzameld. Het vlak wordt visueel en met behulp van een metaaldetector geïnspecteerd. Tevens dient de stort met een metaaldetector onderzocht te worden. Vondsten worden per spoor, vulling, laag en segment verzameld. Vondsten die niet gekoppeld kunnen worden aan een spoor worden verzameld in vakken van 5x5 m. Alle vondsten worden verzameld en geborgen op een voor de vondstcategorie geschikte manier. Vondsten van kwetsbare of vergankelijke materialen (zoals ijzer, hout, leer) dienen zo snel mogelijk te worden gestabiliseerd, conform de richtlijnen voor kwetsbaar vondstmateriaal. Bijzondere vondsten en vondstconcentraties dienen driedimensionaal (x,y,z) te worden ingemeten. Bij het aantreffen van bijzondere vondsten (van boven-lokaal belang, zoals crematie/inhumatiegraven) en aantallen vondsten die significant afwijken van de verwachting zal direct (telefonisch) overleg plaatsvinden tussen de archeoloog, de opdrachtgever, de bevoegde overheid en de provinciaal archeoloog als vertegenwoordiger van de eigenaar/depothouder van de vondsten, over de te volgen werkwijze en wat de mogelijkheden zijn voor behoud in situ. Hiervoor zal mogelijk een aanvulling op het onderhavige Programma van Eisen opgesteld moeten worden dat ter goedkeuring voorgelegd dient te worden aan de bevoegde overheid. De opdrachtgever dient in deze situaties tijd en faciliteiten beschikbaar te stellen voor het uitvoeren van deze onderzoeken en overleggen. 6.2 Strategie Het veldwerk betreft het uitvoeren van een archeologische begeleiding conform KNAprotocol De opdrachtgever is verantwoordelijk voor het (laten) uitvoeren van de archeologische begeleiding conform de voorwaarden zoals die staan verwoord in dit PvE. Hij dient te bewerkstellingen dat de aannemer van de civieltechnische grondwerkzaamheden de uitvoering van het archeologische onderzoek mogelijk maakt. De begeleiding wordt uitgevoerd door minimaal een KNA-archeoloog met gebiedservaring, die de dagelijkse veldleiding heeft. Om de voortgang van de civieltechnische werkzaamheden te faciliteren kan, in overleg met de opdrachtgever, besloten worden tot uitbreiding van het veldteam de inzet van een tweede veldarcheoloog/veldtechnicus. Bijvoorbeeld in het geval van graven, bijzondere vondsten dan wel grotere vondst- of sporenconcentraties. Hierdoor kunnen de aangetroffen archeologische resten op een verantwoorde en tijdsefficiënte wijze gedocumenteerd en geborgen worden. Voor het overige deel van het plangebied (dus buiten de zones met archeologische begeleiding) is geen archeologisch onderzoek verplicht. Dit houdt in dat de civieltechnische werkzaamheden plaatsvinden zonder permanente aanwezigheid van een archeoloog. Zodra aanwijzingen aan het licht komen dat er mogelijk archeologische waarden ter plekke aanwezig zijn ( toevalsvondsten zoals bedoeld in art 53 van de 11

12 Monumentenwet), dient hiervan melding te worden gemaakt bij de provinciaal archeoloog, dhr. W.A.B. van der Sanden tel: ) en het uitvoerende archeologische bureau. Deze kunnen dan in overleg een vervolgstrategie bepalen. 6.3 Omgang kwetsbare vondsten en monsters Kwetsbaar vondstmateriaal wordt verzameld en behandeld conform KNA specificatie OS11 en de KNA-leidraad Eerste hulp bij kwetsbaar vondstmateriaal. Het lichten, verpakken (tijdelijk) opslaan en conserveren van vondsten en monsters dient te geschieden volgens de voor de vondstcategorie geschikte methodes, om (verdere) degradatie van het vondstmateriaal te voorkomen. Indien er sprake is van materiaal dat tijdens het lichten gevaar loopt de informatiewaarde te verliezen (door directe degradatie/beschadiging) wordt voorafgaand aan het lichten een materiaalspecialist geraadpleegd. 6.4 Structuren en grondsporen Aangetroffen grondsporen worden opgegraven (ingetekend, gecoupeerd, gefotografeerd, afgewerkt). Vondsten worden per spoor verzameld. In het geval van uitzonderlijke vondsten en/of sporen dient er mogelijk een aanvulling op het onderhavige Programma van Eisen te worden opgesteld. 6.5 Aardwetenschappelijk onderzoek Het aardwetenschappelijke onderzoek dient bij te dragen aan de beantwoording van de onderzoeksvragen. Het aardwetenschappelijk onderzoek zal zich in principe dus beperken tot het onderzoeken van de staat en opbouw van de bodem. De beschrijving van profielen/profielkolommen (indien mogelijk) en de lithologische interpretatie van vlakken dient conform de richtlijnen uit de KNA en de NEN5104 te worden uitgevoerd. 6.6 Anorganische artefacten Alle artefacten worden systematisch verzameld per spoor of bij het ontbreken hiervan per vlak in vakken met een oppervlakte van 5 x 5 meter. Bijzondere vondsten worden gedocumenteerd als puntvondsten (met x-, y- en z-waarden) en gefotografeerd. Er wordt tijdens het onderzoek systematisch gebruik gemaakt van een metaaldetector. 6.7 Organische artefacten Organische artefacten worden verzameld en behandeld conform KNA specificatie OS11 en de KNA-leidraad Eerste hulp bij kwetsbaar vondstmateriaal. 6.8 Archeozoölogische, archeobotanische en fysisch antropologische resten Alle archeozoölogische en fysisch antropologische vondsten worden verzameld. In het geval van inhumatiegraven met intacte botresten zal eerst een fysisch antropologisch specialist worden geraadpleegd alvorens het graf verder wordt blootgelegd en/of gelicht. Van daartoe geschikte sporen kunnen grondmonsters genomen worden ten behoeve van archeozoölogische en archeobotanische analyses (zaden, pitten en pollen). Monstername dient in relatie tot aangetroffen sporen, vondsten en/of structuren te worden uitgevoerd. Een voorstel voor eventuele uitwerking van de monsters wordt gedaan in het evaluatierapport (zie 8.1 en 8.2). 12

13 6.9 Overige resten Eventueel onderzoek naar micro-morfologie, fosfaatresten, diatomeeën, mijten en dergelijke zal alleen in overleg met de opdrachtgever, de bevoegde overheid en eigenaar/depothouder, worden uitgevoerd. Zie ook Bijlage 1: verwachte aantallen vondsten Dateringstechnieken Wanneer structuren of mogelijke haarden worden aangetroffen, zullen deze indien nodig en waar mogelijk bemonsterd worden voor chronometrische datering. Afhankelijk van het materiaal kan dit 14C-datering dan wel dendrochronologische analyse zijn. Houtresten worden bemonsterd met het oog op dendrochronologisch en 14C (bijv. van kleine paaltjes) onderzoek. Uit grondsporen met (mogelijk) goed geconserveerd organisch materiaal en haarden worden monsters genomen ten behoeve van 14C onderzoek. Zie ook Bijlage 1: verwachte aantallen vondsten. Monsters worden onder een apart vondstnummer of monsternummer verzameld. Een voorstel voor eventueel uit te voeren dateringen wordt verwoord in het evaluatierapport. Eventuele dateringen zullen in overleg met de opdrachtgever, en na goedkeuring van het evaluatierapport door de bevoegde overheid en de depothouder, worden uitgevoerd Beperkingen Op voorhand zijn er geen beperkingen ten aanzien van het archeologische onderzoek, afgezien van de ruimtelijke begrenzingen zoals weergegeven in afbeelding 1. Ten aanzien van de archeologische begeleiding gelden de breedte- en dieptegrenzen van de civieltechnische ontgraving. HOOFDSTUK 7 UITWERKING EN CONSERVERING 7.1 Structuren, grondsporen, vondstspreidingen Structuren, grondsporen en vondstspreidingen worden geanalyseerd en geïnterpreteerd op basis van de velddocumentatie (beschrijvingen, tekeningen, foto s). De bevindingen vormen de basis voor het beantwoorden van onderzoeksvragen. De beschrijving van de sporen en structuren dient in overeenstemming met de eisen in de KNA 4.0 en de eisen in onderhavig PvE te worden uitgevoerd. 7.2 Analyse aardewetenschappelijke gegevens De aardwetenschappelijke/fysisch geografische gegevens dienen te worden uitgewerkt tot op het niveau waarop ze een antwoord geven op de onderzoeksvragen. De resultaten van de profielkolommen worden uitgewerkt en in de rapportage opgenomen. Bij de beschrijving van de profielen dient een koppeling gemaakt te worden met de eventueel aangetroffen archeologische resten. De verzamelde aardwetenschappelijke gegevens worden op lithologische, lithogenetische kenmerken beschreven. Tevens dienen de lithostratigrafische eenheden benoemd te worden. 13

14 7.3 Anorganische artefacten Vondsten krijgen tijdens het veldwerk of daar direct op volgend eerst een primaire vondstverwerking. De primaire vondstverwerking bestaat uit het reinigen van vondsten3, het splitsen, tellen en administreren van de vondsten per vondstnummer in verschillende materiaalcategorieën. De complete lijst van vondsten en een voorstel voor uitwerking hiervan wordt opgenomen in het evaluatierapport. De uitwerking van de anorganische artefacten dient in overeenstemming met de eisen in de KNA 4.0 te worden uitgevoerd. Bij de uitwerking ligt de nadruk ligt op datering en interpretatie van de vondsten in relatie tot de grondsporen en/of structuren alsmede het kunnen beantwoorden van de onderzoeksvragen uit dit PvE. Specifieke vondstcategorieën worden door een materiaalspecialist uitgewerkt en gerapporteerd. Voor de onderstaande materiaalcategorieën gelden de volgende minimumeisen bij de uitwerking: Aardewerk: baksel, dikte, decoraties, vorm/type, datering Bouwkeramiek: baksel, formaat, datering Glas: categorie (venster-, gebruiks- of ander glas), kleur, vorm/type, datering Metaal: metaalsoort/legering, vorm/type, datering Natuursteen: type steen, bewerkings- en gebruikssporen 7.4 Organische artefacten De organische artefacten dienen door een materiaalspecialist te worden uitgewerkt tot op het niveau waarop ze een antwoord geven op de gestelde onderzoeksvragen. De uitwerking van de anorganische artefacten dient in overeenstemming met de eisen in de KNA 4.0 te worden uitgevoerd. Hout: determinatie op houtsoort, type artefact, bewerkings- en gebruikssporen, indien mogelijk datering Leer: diersoort, vorm/type voorwerp, datering Been, gewei, hoorn: diersoort, bewerkingssporen/decoraties, vorm/type voorwerp, datering Touw: materiaalsoort, type voorwerp en datering Textiel: materiaalsoort, type voorwerp en datering 7.5 Archeozoölogische en -botanische resten Archeozoölogische vondsten worden uitgewerkt door een deskundige / specialist. Hierbij dient ten minste de diersoort of zoogdiergrootteklasse, het skeletelement, eventuele slacht-, snij- of bewerkingssporen te worden vastgelegd. Archeobotanische monsters die tijdens het veldwerk zijn verzameld, worden in eerste instantie door een specialist gewaardeerd op geschiktheid voor verdere analyse. Op basis van die waardering en in combinatie met de andere bevindingen (sporen en structuren) kan besloten worden tot selectie van monsters voor verder onderzoek. Die analyses zijn primair gericht op het beantwoorden van de onderzoeksvragen. Een voorstel voor eventuele uitwerking van de monsters wordt gedaan in het evaluatierapport (zie 8.1 en 8.2). 7.6 Beeldrapportage (objecttekeningen, foto s, kaarten e.d.) Van alle sporen wordt per onderzoekslocatie op een alle-sporen-kaart door middel van (kleur)codering aangegeven wat hun vermoedelijke aard is/was en de (meest waarschijnlijke) ouderdom. Tevens worden samenhangende clusters sporen en/of 3 Met uitzondering van vondsten die in verband met conservering niet gewassen mogen worden 14

15 structuren aangegeven. In de begeleidende tekst wordt aandacht besteed aan de fysieke kwaliteit van de sporen (aftopping, bioturbatie, uitspoeling, etc.) en de omvang, datering en aard van de sporenspreiding. Van deze profielen dient tevens een foto opname afgebeeld te worden. De overige gedocumenteerde profiel(kolommen) dienen tevens middels tekening en foto te worden afgebeeld. De beeldrapportage dient in overeenstemming met de eisen in de KNA 4.0 te worden uitgevoerd. Een voorstel voor het tekenen en fotograferen van bijzonder vondstmateriaal dient in het evaluatieverslag opgenomen te worden. Voor zover van toepassing worden per onderzoekslocatie de volgende afbeeldingen in het rapport opgenomen: Uitsnede topografische kaart met onderzoekslocatie Overzichtskaart met locatie vondsten en sporen (indien nodig detailkaarten) Tekeningen sporen/structuren Coupetekeningen Profielkolommen (tekeningen) en foto s profielen, inclusief laagbeschrijving Eventuele foto s en tekeningen van de belangrijkste vondsten (uitgaande van 5 foto s en 5 tekeningen) Foto s onderzoekslocatie Enkele sfeerfoto s Indien beschikbaar, historisch kaartmateriaal HOOFDSTUK 8 (De)selectie en conservering 8.1 Selectie materiaal voor uitwerking Het verzamelde materiaal ondergaat een primaire vondstverwerking (wassen, uitsplitsen, tellen en wegen per vondstcategorie per vondstnummer). Uiterlijk 4 weken na afloop van het veldwerk wordt door de archeologisch uitvoerder een (concept)evaluatie- en selectierapport opgesteld. In het evaluatierapport wordt een overzicht en karakterisering van aangetroffen sporen en structuren, vondsten en monsters opgenomen, alsmede een voorstel tot uitwerking en rapportage op basis van dit PvE (met bijbehorende kostenraming). Daartoe wordt ook een overzicht opgenomen van de aantallen vondsten per materiaalcategorie en van de genomen monsters per type. In dit voorstel wordt opgenomen welke vondsten en monsters belangrijk zijn ter beantwoording van de onderzoeksvragen, hoeveel objecttekeningen en foto s daarbij nodig zijn en welke uitgewerkte monsters en laboratoriumdateringen. Op basis van het evaluatierapport vindt een evaluatieoverleg plaats tussen de opdrachtgever, de bevoegde overheid en de archeologisch uitvoerder. Wanneer het evaluatierapport is goedgekeurd, kan de verdere uitwerking in gang worden gezet. Het kan zijn dat er meerdere beslismomenten moeten plaatsvinden (bijv. omdat monsters nog gewaardeerd moeten worden), indien dat het geval is, dienen deze momenten helder in het evaluatierapport te worden omschreven alsmede wanneer het definitieve evaluatierapport kan worden vastgesteld. Naast het uitwerkingsvoorstel zal tevens een advies voor (de)selectie en een conservering en/of restauratievoorstel deel uitmaken van het evaluatieverslag. 8.2 Selectie materiaal voor deponering en verwijdering Het evaluatierapport bevat een overzicht van alle verzamelde vondsten per vondstcategorie en monsters, met een onderbouwd selectievoorstel. In het evaluatierapport wordt tevens, conform KNA-specificatie OS11, door de opgravende instantie aangegeven of en waarom welke vondsten en monsters in aanmerking komen 15

16 voor deselectie. Het selectie- en deselectievoorstel wordt ter beoordeling/goedkeuring voorgelegd aan de eigenaar van de vondsten (depothouder; de provincie). Na goedkeuring van het selectierapport door de depothouder moeten de gedeselecteerde vondsten en monsters verwijderd worden (zie ook KNA-specificatie PS06). De overige vondsten worden aangeleverd aan het depot (zie 9.1). Indien deselectie van het uit het veld meegenomen materiaal wordt voorgesteld, dient een selectierapport met een deselectie-advies te worden opgesteld en ter goedkeuring te worden voorgelegd aan de depotbeheerder van het Noordelijk Archeologisch Depot te Nuis. 8.3 Selectie materiaal voor conservering De vondsten dienen in eerste instantie gestabiliseerd te worden in de staat waarin ze gevonden zijn. Alle geselecteerde kwetsbare vondsten (zie 8.2) moeten geconserveerd worden aangeleverd aan het archeologisch depot. Als naar oordeel van de opgravende instantie sprake is van behoudenswaardige vondsten die geconserveerd moeten worden, wordt als onderdeel van het evaluatierapport voor de betreffende vondsten een conserveringsvoorstel (welke vondsten, waarom, en met welke methode te conserveren) voorgelegd aan de depothouder. Deze beslist daarover. De archeologisch uitvoerder kan ook een gemotiveerd voorstel voor deselectie van (een deel van) het conserveringsbehoeftige materiaal voorleggen (zie ook 8.2). De uitvoerder dient na de beslissing van de depothouder ervoor te zorgen dat de geselecteerde vondsten naar behoren geconserveerd worden. In het conserveringsrapport legt het bedrijf dat de conservering heeft uitgevoerd vast welke vondsten en monsters volgens welke conserveringsmethode en met welke middelen geconserveerd zijn. In het, samen met de geconserveerde vondsten te overleggen, conserveringsrapport wordt vastgelegd welke vondsten op welke wijze en met welke middelen zijn geconserveerd. Ten behoeve van de conservering dient een reservering /stelpost van 2000,- opgenomen te worden. 4 HOOFDSTUK 9 DEPONERING 9.1 Eisen betreffende depot Alle geselecteerde vondsten, eventuele monsters en alle documentatie worden overgedragen aan de eigenaar (provincie Drenthe) en worden gedeponeerd in het Noordelijk Archeologisch Depot te Nuis. Bij de deponering dient te worden voldaan aan de eisen die door dit depot aan de aard en vorm van de documentatie en aan de wijze van aanleveren van vondsten en monsters wordt gesteld. Het over te dragen materiaal bestaat uit de originele opgravingsdocumentatie (rapport, tekeningen, foto s, vondstenlijsten, monsterlijst, sporenlijst, dooslijsten, opsomming van ongedetermineerd maar wel aangeleverd materiaal en een opsomming van niet aangeleverd materiaal). Vondsten moeten gewassen, gereinigd, gedroogd, gestabiliseerd/geconserveerd, per bewaarcategorie verpakt en voorzien van vondstkaartjes worden aangeleverd. De vondsten moeten zijn verpakt in ROB-dozen voorzien van informatiestickers. 4 Zie de KNA 4.0 protocol 4001, p.6 voor de definitie van de reservering/stelpost: de in het PvE en/of bestek en in de overeenkomst aangeduide geldbedragen die in de aanneemsom zijn inbegrepen en ten laste waarvan nader in PvE, bestek, overeenkomst beschreven uitgaven worden gebracht. Indien de som van de uitgaven die ten laste van de stelpost worden gedaan, hoger of lager blijkt de zijn dan het bedrag van die stelpost, dan wordt de afwijking verrekend. 16

17 9.2 Te leveren product Na afloop van het veldwerk worden de resultaten van het onderzoek vastgelegd in een rapport. De inhoudelijke eisen voor een archeologisch rapport zoals die zijn vastgelegd in de KNA 4.0 vormen hiervoor de basis. Bij het eindproduct hoort, indien vondsten worden aangetroffen, een bewijs (af te geven door het Noordelijk Archeologisch Depot) van overdracht van vondsten en documentatie. Dit bewijs kan eventueel separaat worden aangeleverd. Na afloop van het veldwerk dient binnen vier weken een evaluatierapport opgeleverd te worden met aanbevelingen en een planningstraject voor de uitwerking van (eventueel een selectie van) het vondst- en monstermateriaal (zie 8.1). De conceptrapportage wordt, ervan uitgaande dat de inzet van externe (materiaal)specialisten niet nodig is, uiterlijk binnen drie maanden na de goedkeuring van het evaluatierapport opgeleverd aan de opdrachtgever. Indien er wel (materiaal)specialisten en/of chronometrische dateringsanalyses noodzakelijk zijn zal de conceptrapportage binnen een half jaar na uitvoering van het onderzoek worden opgeleverd aan de opdrachtgever. De conceptrapportage wordt ter goedkeuring voorgelegd aan de opdrachtgever en de bevoegde overheid. Uiterlijk zes weken na oplevering van het conceptrapport zal een eindrapport worden opgesteld met verwerking van de eventuele opmerkingen van de opdrachtgever en de bevoegde overheid. HOOFDSTUK 10 RANDVOORWAARDEN EN AANVULLENDE EISEN 10.1 Personele randvoorwaarden Het onderzoek moet worden verricht door een organisatie of bedrijf met een opgravingsvergunning/een certificering voor opgraven; Het graafwerk wordt uitgevoerd met een graafmachine met een gesloten bak met een gladde rand. De betrokken kraanmachinist dient bij voorkeur ervaring te hebben met archeologische werkzaamheden; Het team dat het onderzoek uitvoert staat onder leiding van een geregistreerd senior KNA-archeoloog. Het veldteam staat onder leiding van minimaal een geregistreerd KNA-archeoloog; Tijdens het onderzoek wordt metaaldetectie uitgevoerd door een daarin kundig persoon; Beschrijving en uitwerking van aardwetenschappelijke gegevens wordt uitgevoerd door een fysisch geograaf of een archeoloog met kennis van zake; Indien mogelijk en beschikbaar worden, in overleg met provincie en gemeente, lokale amateurarcheologen ingeschakeld bij de archeologische begeleiding. Uitwerking en (deel)rapportage van sporen en vondsten dienen (voor zover aangetroffen) te geschieden door specialisten / deskundigen (zoals een fysisch geograaf, fysisch antropoloog, aardewerkdeskundige, archeozoöloog, archeobotanicus) Overlegmomenten Voorafgaand aan de graafwerkzaamheden vindt een startoverleg plaats tussen de opdrachtgever, de uitvoerder, de kraanmachinist(en) en de uitvoerend archeologen en eventueel een vertegenwoordiger van de bevoegde overheid. In dit startoverleg wordt nader ingegaan op de te volgen werkwijze in het veld. Tevens wordt besproken hoe de communicatielijnen lopen bij het aantreffen van bijzondere archeologische resten of 17

18 veranderingen in de planning. Verder komen ook de aandachtspunten met betrekking tot veiligheid aan bod; Indien sprake is van bijzondere bevindingen, die afwijken van de verwachting, wordt terstond overleg gepleegd met de opdrachtgever, de bevoegde overheid (gemeente) en, indien het vondsten betreft, met de eigenaar van de vondsten/depothouder (provincie); overleg met het bevoegd gezag en de opdrachtgever vindt plaats als de bevindingen in het veld significant afwijken van de uitgangspunten in dit PvE (zie hoofdstuk 11). Communicatie naar buiten toe en richting de pers wordt in overleg met en door de opdrachtgever uitgevoerd Kwaliteitsbewaking, toezicht, overleg en evaluatie Het gehele archeologische onderzoek (inclusief de uitwerking en rapportage) wordt geleid door een senior KNA-archeoloog. Deze treedt op als archeologisch projectleider en is verantwoordelijk voor de kwaliteitsbewaking van het project. Een (senior) KNAarcheoloog in het veld fungeert als eerste aanspreekpunt voor de opdrachtgever en de bevoegde overheid tijdens het veldwerk. Mutaties op het PvE worden altijd schriftelijk vastgelegd, evenals afspraken voortvloeiend uit overleggen. Telefonische overleggen worden vastgelegd in dagrapporten en/of per bevestigd Overige randvoorwaarden en aanvullende eisen Dit PvE dient tijdens het veldwerk op de werklocatie aanwezig te zijn. Voor alle werkzaamheden geldt dat deze altijd binnen de ARBO-regels dienen te worden uitgevoerd. Voor de start van de werkzaamheden wordt door de civiele uitvoerder een graafmelding (klic / WION) uitgevoerd; De opdrachtgever is verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het terrein en voor zover er sprake van is voor de plaatsing van afzettingen, het regelen van vergunningen, betredingstoestemmingen, het verwijderen van explosieven, etc. De inhoud van sporen met veel vondsten zoals afvalkuilen, waterputten e.d. dienen steeds aan het einde van de dag te zijn veiliggesteld (i.v.m. schatgravers). HOOFDSTUK 11 WIJZIGINGEN TEN OPZICHTE VAN HET VASTGESTELDE PVE 11.1 Wijzigingen tijdens het veldwerk Indien op grond van de bevindingen in het veld wijzigingen in de strategie of werkwijze noodzakelijk of wenselijk worden, neemt de opdrachtnemer (de archeologische instantie) direct contact op met de opdrachtnemer, de (vertegenwoordiger van) de bevoegde overheid en met de eigenaar van de vondsten/depothouder (provinciaal archeoloog). In overleg worden afspraken gemaakt aangaande de wijzigingen en de daarmee samenhangende planning van de werkzaamheden alsmede eventueel meer- of minderwerk Belangrijke wijzigingen Onderstaande belangrijke wijzigingen worden aantoonbaar voorgelegd aan alle betrokken partijen: afwijking van de archeologische verwachting; 18

19 significante afwijkingen van verwachte vondsten (hoeveelheid, materiaalcategorieën, conserveringstoestand); wijzigingen van de fysieke en/of technische omstandigheden; onvoorziene omstandigheden Procedure van wijziging na de evaluatiefase van het veldwerk Indien in de periode direct na voltooiing van het evaluatierapport maar nog voor de start van de uitwerking belangrijke wijzigingen geconstateerd worden ten opzichte van hetgeen in het PvE en het evaluatierapport staat vermeld, dient overleg plaats te vinden met alle betrokken partijen. Hierbij moet met name gedacht worden aan aspecten van selectie/deselectie, planning (doorlooptijd met betrekking tot uitgezette analyses) en kosten, inzet en beschikbaarheid van externe specialisten. Op voorstellen tot wijziging beslist de bevoegde overheid (inzake uitwerking en rapportage) en de provinciaal archeoloog (inzake conservering en vondsten) Procedure van wijziging tijdens uitwerking en conservering Als er na de evaluatie en selectie nog ingrijpende wijzigingen optreden t.a.v. de (methodiek van) uitwerkingen/of conservering, dient dit tijdig met de vertegenwoordiger van bevoegde overheid (uitwerking),of de eigenaar van de vondsten/depothouder namens deze de provinciaal archeoloog (conservering) en met de opdrachtgever te worden besproken. Hierover beslist de bevoegde overheid (aspecten die de uitwerking betreffen) of de provinciaal archeoloog (aspecten die de conservering betreffen). 19

20 Bijlage 1 bij het PvE: Lijst met te verwachten aantallen Onderzoek Verwachting Omvang Verwachte aantal m 2 Vondstcategorie Aardewerk Bouwmateriaal Metaal (ferro) Metaal (non-ferro) Slakmateriaal Vuursteen Overig natuursteen Glas Menselijk botmateriaal onverbrand Menselijk botmateriaal verbrand Dierlijk botmateriaal onverbrand Dierlijk botmateriaal verbrand Visresten (handverzameld) Schelpen Hout Houtskool(monsters) Textiel Leer Submoderne materialen Verwachte aantallen (N) 300 Monstername Verwachte aantallen (N) Algemeen biologisch monster (ABM) 1 Algemeen zeefmonster (AZM) 0 Pollen, diatomeeën en andere microfossielen 0 Monsters voor anorganisch chemisch onderzoek 0 Monsters voor micromorfologisch onderzoek 0 Monsters voor luminescentiedatering (OSL) 0 Monsters voor koolstofdatering ( 14 C) 1 Vismonsters 0 DNA 0 Dendrochronologisch monster 2 Gezien de aard van het onderzoek (smal tracé) kan geen nauwkeurige gespecificeerde verwachting van aantallen per vondstcategorie opgesteld worden. Ervaring uit vergelijkbare onderzoek leert dat een algemene verwachting van circa 300 vondsten van verschillende materialen te verwachten zijn. 20

21 Bijlage 2 bij het PvE: Overzicht te raadplegen specialisten/ specialismen Vondstcategorie In PvE voorschrijven Raadplegen bij PvA In PvE voorschrijven Raadplegen bij veldwerk In PvE voorschrijven Raadplegen bij uitwerking Aardewerk Bouwmateriaal Metaal (ferro) Metaal (non-ferro) Slakmateriaal Vuursteen Overig natuursteen Glas Menselijk botmateriaal onverbrand Menselijk botmateriaal verbrand Dierlijk botmateriaal onverbrand Dierlijk botmateriaal verbrand Visresten Schelpen Hout Houtskool(monsters) Textiel Leer Submoderne materialen Monstername Algemeen biologisch monster (ABM) Algemeen zeefmonster (AZM) Pollen, diatomeeën en andere microfossielen Monsters voor anorganisch chemisch onderzoek Monsters voor micromorfologisch onderzoek Monsters voor luminescentiedatering (OSL) Monsters voor koolstofdatering ( 14 C) DNA Dendrochronologisch monster 21