nr. 63 lente 2009 Het Hoornblad afdeling Hoorn/West-Friesland

Transcriptie

1 nr. 63 lente 2009 Het Hoornblad afdeling Hoorn/West-Friesland

2 Het Hoornblad Oplage 425 exemplaren Informatie en mededelingenblad van de KNNV-afdeling Hoorn/West-Friesland Verschijnt 4x per jaar (januari, april, juli en oktober) Sluitingsdatum kopij: 7 juni 2009 Redactie: Jan en Ina Marbus, Dorpsstraat 10A, 1689 EV Zwaag Egbert Baars, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker Wim van der Hulst, Van der Bloqueriestraat 3, 1623 JJ Hoorn dehoornbloem@hoorn.knnv.nl of info@hoorn.knnv.nl Internet: Verzending: Dinie Atsma-Suidema, Elbaweg 51, 1607 MN Hem, (0228) Archiefnr HN/02HB Inhoud van Het Hoornblad Nr. 63 blz. 3 Activiteitenprogramma 4-6 Toelichting 6-7 Van de bestuurstafel 8 Hemelvaartkamp 8 Contributie Natura 2000 in De Zeevang Plantenwerkgroep 11 Werken in de natuur Landslakken op het Hemmeland Vlinder/libellenwerkgroep Vogelwerkgroep 20 Soortendag 21 Verslag broedvogelatlas Dodaarzen buiten de broedtijd 24 IJseenden op de Waddenzee Scholeksters 27 De Hoornbloem 27 De Specht 28 Programma Landelijke Jongeren Bijzondere waarnemingen Kleine roodoogjuffer Bij de voorplaat: Grote roodoogjuffer Illustratie: Yvonne van der Hulst 2 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

3 Activiteitenprogramma APRIL Zondag 12 Vroege vogelexcursie Julianapark, zie toelichting Donderdag 16 Vogelwerkgroepbijeenkomst, zie pagina Zaterdag 18 V.V. te Zeist, zie Natura Zondag 19 Excursie natuurpark Lelystad, zie toelichting Woensdag 22 Plantenwerkgroepexcursie Hortus bulborum, zie pagina MEI Zaterdag 2 Vogelkijkdag waterberging Twisk, zie toelichting Zondag 3 Soortendag, zie pagina 20 Zondag 10 Vroege vogelexcursie Dwaalpark, zie toelichting Woensdag 13 Plantenwerkgroepexcursie Weijdemeer, zie pagina Donderdag 14 Vogelwerkgroepexcursie Egboetswater, zie pagina Zaterdag 16 Vlinder-/Libellenexcursie Groote Vliet, zie pagina Woensdag 20 t/m zondag 24: Hemelvaartkamp Zeeland, zie pagina 8 JUNI Woensdag 3 Plantenwerkgroepexcursie Hoogkarspel, zie pagina Zaterdag 6 Excursie tuin Westbroek, zie toelichting Zondag 7 Workshop over juffers, zie pagina Maandag 8 Vlinder-/Libellenwerkgroepbijeenkomst, zie pagina Woensdag 10 Plantenwerkgroepexcursie Zanddepot, zie pagina Woensdag 17 Plantenwerkgroepexcursie naviduct, zie pagina Donderdag 18 Vogelwerkgroepexcursie Vooroever, zie pagina zie pagina Zaterdag 20 Workshop over juffers, zie pagina Zondag 21 Vaarexcursie in het Ilperveld, zie toelichting Woensdag 24 Plantenwerkgroepexcursie Schardam, zie pagina JULI Zaterdag 4 Vlinder-/Libellenexcursie De Weelen, zie pagina Zaterdag 18 Op zoek naar de Grote vuurvlinder in de Weerribben, zie toelichting EN VERDER: Vrijdag 2 oktober t/m zondag 4 oktober: najaarsweekend Vlieland, zie toelichting KAMPEREN EN REIZEN MET DE KNNV! Wat is er veel te zien! Het Hoornblad, nr. 63 lente

4 De meeste excursies starten bij de kleine P aan het Dampten in Hoorn, even voorbij de begraafplaats. Vanaf de trein (en de fietsenstalling) is het 8 minuten lopen. Bel bij twijfelachtig weer even naar de vermelde contactpersoon. Zondag 12 april: Vroege vogelexcursie De vroege morgen op zondag is het meest geschikt om naar zangvogels te luisteren vanwege het ontbreken van verkeerslawaai. Kom gerust eens meeluisteren om de vogelzang te leren kennen. Start: 06:00 uur bij de brandweerkazerne aan de Schellinkhouterdijk in Hoorn. De excursie duurt circa 2 uur, o.l.v. Jan Marbus, telefoon: (0229) Zondag 19 april: Natuurpark Lelystad PRZEWALSKIPAARDEN, WILDE ZWIJNEN, OOIEVAARS, PATER DAVIDHERTEN en VISOTTERS vormen slechts een greep uit de bonte dierenverzameling van Natuurpark Lelystad. In dit bijzondere park in de voormalige Zuiderzee, lijkt het alsof alle wilde dieren in de vrije natuur leven. Een aantal van de dieren vormt een onderdeel van een fokprogramma om zo weer een voldoende grote populatie te krijgen om deze uit te kunnen zetten in het wild. Het totale gebied is 400 hectare groot. In het bezoekerscentrum kunnen we na afloop nog even wat aanvullende informatie krijgen. Vertrek vanaf Dampten om 09:00 uur. Terug halverwege de middag. Voor informatie Ko van Gent, telefoon: (0229) Zaterdag 2 mei: Vogelkijkdag waterberging Twisk Voor het derde jaar alweer houden we in samenwerking met Landschap Noordholland, beheerder van de waterberging Twisk, een vogelkijkdag aldaar. Van 10:00 uur tot 15:00 uur is er een post, met informatie van zowel Landschap Noordholland als KNNV, bij het informatiepaneel langs het fietspad. Gedurende deze uren zullen er telescopen staan opgesteld om belangstellenden te wijzen op de daar verblijvende vogels. Aangezien we midden in de trektijd zitten zijn bijzondere waarnemingen niet uit te sluiten. Iedereen is van harte welkom van 10:00 uur tot 15:00 uur. Op de fiets te bereiken vanuit Twisk, of via grasdrogerij Hartog. Auto s kunnen het beste aan de westkant van het gebied geparkeerd worden, nabij grasdrogerij Hartog. Voor informatie Eric de Vroome, telefoon: (0229) , vroome@xs4all.nl. Zondag 10 mei: Vroege vogelexcursie Dwaalpark Start om 6 uur bij de Flevokanoloods in het Grote Waalpark Hoorn. Zie verder bij 12 april, 06:00 uur. Zaterdag 6 juni: Tuinexcursie Westbroek Deze excursie gaat naar Westbroek, gelegen in een veengebied ten noorden van Utrecht. In dit gebied is een interessante tuin aangelegd, allereerst uitgaande van de eigenschappen van het gebied, maar door toevoer van allerlei materi- 4 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

5 alen zijn er ook diverse andere biotopen ingericht. Na ontvangst met koffie en taart, krijgen we een rondleiding door de tuin. Specialiteit van de eigenaar is de symbiose van planten met bodemschimmels, dit zal zeker ook ter sprake komen. Omdat de tuin ook in een mooi veengebied ligt, gaan we na ons bezoek aan de tuin ook nog een wandeling maken door het aangrenzende gebied. Wie dat teveel vindt, kan ook in de tuin blijven. De kosten voor de tuin (incl. rondleiding en consumptie) is 3,50. Men wil graag weten met hoeveel mensen we komen, daarom wordt je verzocht je aan te melden bij Anneloes ter Horst telefoon: (0226) / We vertrekken van het Dampten om 09:00 uur en komen pas 2 e helft middag terug. Zondag 21 juni: Vaarexcursie in het Ilperveld Het Ilperveld (Landschap Noord-Holland) is bijzonder vanwege het typische veenweidenlandschap en de zeldzame flora en fauna. We gaan een vaartocht van 2 uur maken met boswachter Jan van Steijn.Tijdens de tocht kijken we naar de weide- en moerasvogels en misschien ook wel de ROERDOMP. Ook gaan we verschillende soorten water bekijken. We doen dit met de hulp van een EGVmeter, Hoe zit het met de ZILVEREN MAAN. Is er na het uitzetten van deze soort een populatie ontstaan? Tijdens onze vaartocht komen we ook in aanraking met een moerasbos met beginnende hoogveen ontwikkeling. Vele duizenden jaren geleden zag zo het Ilperveld eruit. Om dit te bewijzen gaan we een grondboring doen. Vertrek 09:00 Dampten. Terug ca. 14:30 uur Er is een limiet van maximaal 25 deelnemers. Proviand meenemen. Kosten deelname ca 4,- per persoon. Voor informatie + opgave (noodzakelijk): Ofra Carmi. Het liefst per o.carmi@quicknet.nl of anders Zaterdag 18 juli: Op zoek naar de Grote vuurvlinder in de Weerribben. Noordwest Overijssel is de enige plek met een redelijke populatie van de GROTE VUURVLINDER. De Weerribben is één van de drie plekken in de wereld waar de laagland-ondersoort voorkomt. De Weerribben is de enige plek met een redelijke populatie van deze soort. Uiteraard is er veel meer leuks te zien, zoals ZILVEREN MAAN, GEVLEKTE GLANSLIBEL en vele andere soorten. Vertrek 09:00 uur Dampten. Om 11:00 uur worden we door een IVN gids ontvangen voor een excursie van 2 uur. Daarna gaan we o.l.v. Hans Oosterhuis verder het gebied verkennen. Neem voldoende proviand mee want het wordt dus een hele dag excursie. Er is een limiet van maximaal 20 deelnemers. Kosten deelname ca 4,- per persoon. Voor informatie + opgave (noodzakelijk): Ofra Carmi. Het liefst per o.carmi@quicknet.nl of anders Vrijdag 2 oktober t/m zondag 4 oktober: Najaarsweekend Vlieland Zoals reeds in het vorige Hoornblad aangekondigd organiseren we op verzoek van een aantal vogelaars dit jaar een weekendje op Vlieland. We zitten dan Het Hoornblad, nr. 63 lente

6 midden in de trektijd en zeker op de waddeneilanden is er dan veel te verwachten van vogels. Geef je snel op, want vol is vol. Ons onderkomen biedt plaats aan 25 personen. Bij grote belangstelling kunnen we nog uitbreiden naar meer personen, maar dat moeten we dan wel zo snel mogelijk weten. Voor informatie + opgave (noodzakelijk): Eric de Vroome (0229) , e- mail: vroome@xs4all.nl. Ons onderkomen: Van de Bestuurstafel Ja hoor! We hebben de jaarvergadering achter ons. Door u is een nieuw bestuur gekozen. Cor van der Velden nam afscheid van het bestuur. Cor heeft vanaf winter 1999 deel uitgemaakt van het bestuur en heeft dat met veel verve gedaan. Ik wil niet zeggen dat de door hem uitgevoerde taak een ondankbare is. Maar het wordt vaak als iets vanzelfsprekends beschouwd dat er lezingen zijn. Daarnaast dat de lezingen een karakter hebben dat de leden aan kan spreken. En bovendien dat er geen herhalingen zijn of andere vormen van doublures. En wat denkt u over de kosten? Die moeten ook redelijk in de hand worden gehouden. En dat laatste wordt hoe langer hoe moeilijker. En zoek daar maar nu eens een weg tussen. Ook was het zijn taak om de ruimte in de agenda s van iedereen die er mee te maken hebben te krijgen. En dat is hem tot onze aller tevredenheid goed gelukt. Van af deze plek wil ik nogmaals mijn dank, mede namens u allen, uitspreken. En ik hoop dat we Cor nog regelmatig mogen zien bij de lezingen of andere activiteiten. Ons nieuwe bestuurslid Jan Duijf heeft de activiteiten van Cor van der Velden overgenomen. De andere leden van het bestuur zetten hun eerder gekozen taken voort. Gezien het feit dat uw voorzitter aftredend doch ook herkiesbaar was heeft u gekozen voor het laatste. Het is een prettige gedachte dat u zo veel vertrouwen stelt in het bestuur in zijn totaliteit. Doch wil ik een kanttekening maken. Ik heb altijd gezegd dat een voorzitter van een vereniging en/of afdeling geen uitstraling mag hebben van een expliciete hofjesbewoner. Met andere woorden ik wil en kan niet nog een hele periode van 5 jaar volmaken. Ik heb mijzelf ten doel gesteld niet langer dan 2 jaar aan te blijven om daarna het stokje aan een opvolger over te dragen. En ik wil aannemen dat u zich daarin kunt vinden. Op de jaarvergadering heb ik het er met u reeds over gehad. Door uitspraken van de Raad van State in het jaar 2008 worden wij genoodzaakt om onze statuten onder de loep te nemen. Teneinde daar meer inzicht in te verkrijgen heeft het bestuur besloten om in hoger beroep te gaan tegen een uitspraak van de Bestuursrechter die ons in ons beroep contra de gemeente Beemster ons ongegrond verklaarde op basis van onze statuten. Om ons daar sterker in te maken hebben wij contact gezocht met een jurist. Mr. Lex de Savornin Lohman wil ons hierin begeleiden. Na bestudering van de uitspraak van Rechtbank 6 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

7 Haarlem van 5 februari 2009 zag hij toch mogelijkheden. We gaan dus door naar de Raad van State om onze statuten aan de praktijk te toetsen. Een ander punt van actie is het Natura 2000 project. Zoals u zich ongetwijfeld zult herinneren werd samen met een aantal leden een mooie organisatie op touw gezet met als toppunt een heerlijke boottocht over het IJsselmeer langs De Kreupel en De Steile Bank bij Friesland. Voor 2009 werd ons gevraagd om voor de polder Zeevang in actie te komen. Een groot deel van deze polder wordt Natura 2000 gebied. Dit omdat het een belangrijke streek is voor overwinterende trekvogels, zoals de SMIENT en de KLEINE ZWAAN en de verschillende soorten ganzen in de winter. Een aantal mensen en met name Debby Doodeman, Ofra Carmi, Trudy Winthorst, Ben Pronk, Egbert Baars en ondergetekende hebben op een maandagavond de koppen bij elkaar gestoken en hebben een raamwerk vast klaar. En dan verder. Maar daar hoort u nog van. Komen enkele namen u ook al zo bekend voor? Dat klopt dan want die hebben hun sporen al verdiend bij de vorige aktie. Inmiddels werd ons door de gemeente Zeevang haar bestemmingsplan Buitengebied 2009 aangeboden. Wij kunnen daarop reageren. Dat hebben we op 16 maart 2009 dan ook gedaan. Ook de Milieufederatie heeft zich kritisch uitgelaten. Het is ook onze mening dat te weinig aan de (beschermde!) natuur wordt gedacht en meer aan het agrarische deel. Ook wij zijn van mening dat we de boeren nodig hebben om het veenweidenlandschap te behouden. Maar moet dat tegen elke prijs? Daarnaast vinden we te vaak dat onderdelen van het plan niet goed worden onderbouwd of totaal geen onderbouwing hebben. Dit en andere opmerkingen hebben wij bij de gemeente Zeevang neergelegd. De vlinderatlas voor West-Friesland moet nu zijn beslag vinden. Door gezondheidsproblemen heeft Henny van der Groep even haar stimulerende taak moeten neerleggen en vanaf december van het vorig jaar het moeten laten afweten. Maar zij is inmiddels weer present. Een dezer dagen komen we weer bij elkaar. Michel Kleij, voorzitter Natuurvakanties Vanuit de landelijke KNNV zijn 2 commissies actief met het organiseren van kampen en reizen in binnen- en buitenland. Het is een unieke gelegenheid om met andere natuurliefhebbers de mooiste natuurgebieden te leren kennen. Kijk voor een impressie op of Het Hoornblad, nr. 63 lente

8 Hemelvaartkamp Zeeland woensdag 20 mei t/m zondag 24 mei 2009 Deze keer gaan we naar Zeeland. We overnachten in een huis in Burgh Haamstede (Schouwen- Duiveland), aan de rand van het dorp en duinen. Met de Koudekerkse inlagen, Neeltje Jans, Voornes duin, strand en duinen in de nabijheid belooft het weer een mooi en gevarieerd kamp te worden. We rekenen op veel deelnemers! (we gaan wel weer zelf koken). Voor informatie + opgave (noodzakelijk): Eric de Vroome (0229) , vroome@xs4all.nl. Ons onderkomen: Betaling contributie 2009 via Internet Bij de wisseling van het penningmeesterschap is door de Postbank ten onrechte ook onze naam gewijzigd. Door een strikte vergelijking van het rekeningnummer en de naam van de begunstigde werden electronische transacties mogelijk niet doorgevoerd. Per eind februari is deze fout teniet gedaan waardoor de naam van de rekeninghouder nu wel correct is. Indien u problemen heeft met het voldoen van de contibutie wordt u verzocht het rekeningnummer en de naam van de begunstigde goed te controleren. Indien van toepassing wordt u verzocht de contributie van 2009 alsnog voor 1 mei 2009 over te maken op ING-rekening ten gunste van KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland, P.J. Jongstraat 176, 1614 LK te Lutjebroek onder vermelding van contributie 2009 en uw lidmaatschapsnummer. Het tarief van 2009 voor het persoonlijk lidmaatschap bedraagt 24,75 en het tarief voor persoonlijk lidmaatschap + alle huisgenoten bedraagt 31,10. Voor vragen kunt u mij altijd benaderen. Ad Roobeek, penningmeester & ledenadministratie 8 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

9 Natura 2000 in De Zeevang Was het in 2008 het IJsselmeer dat in beeld is gezet door KNNV Hoorn, (o.a. met de boottocht), dit jaar doen we polder Zeevang. Het Natura 2000 keurmerk komt alleen topgebieden toe en De Zeevang is zo n pareltje. Duizenden en nog eens duizenden vogels treffen wij tijdens de Zeevangtellingen aan in dat mooie veenweide gebied. Natura 2000 moet zorgdragen dat het landschap ook voor hen zijn waarde behoudt. Maar dat gaat niet zomaar. De landbouwlobby doet er alles aan om zijn belangen veilig te stellen. Er wordt alles aangehaald om de vogels daar als schadelijk te presenteren. Weg met die ganzen, weg met de SMIENTEN en zwanen want die eten gras! Weg met de VOS, HERMELIJN, BRUINE KIEKENDIEF en ZWARTE KRAAI, die belagen onze weidevogels! Daar hebben we niets aan. Weidevogels mogen blijven als we er maar genoeg geld voor krijgen, en er vooral niets extra voor moeten doen. Wij als KNNV hebben nu de taak om juist de mooie kanten van al die vogelaantallen aan het grote publiek aan te reiken. Iedereen die De Zeevang aandoet kan genieten van de ruimtebeleving. Bijna uniek in Nederland! Een landschap dat je haast nergens tegenkomt op de wereld: natuurlijke veenstromen met daarop wondermooi gegraven slotenpatronen, door onze verre voorvaderen aangelegd. Alles nog intact. Hoog waterpeil voor optimale natuurrijkdom. De vogelaantallen geven het aan, zij komen er graag. Wolken KIEVITEN en GOUDPLEVIEREN in november. Nog mooier: januari 2009 schaatsen op de Ye met op de achtergrond het kraakheldere roepen van honderden KOLGANZEN. Voor mij een nieuwe ervaring. De vorige vorstperiode met schaatsijs, waren er nog bijna geen KOLGANZEN die De Zeevang als overwinteringgebied kozen. Er wordt momenteel een folder over natuurwaarde van De Zeevang door het landelijk KNNV bureau afgerond. Wij als plaatselijke KNNV-afdeling hebben tekst en foto s aangereikt. Als kenners van het gebied weten we waar het om gaat. Het zou mooi zijn als we in het najaar en het daaropvolgende voorjaar en zomer met bijzondere excursies de bewoners van De Zeevang en mensen uit omliggende stedelijke omgeving de echte rijkdom van het Zeevang landschap met zijn bewoners en overwinteraars kunnen tonen. Voor ieder die bijzondere excursie- of presentatie-ideeën heeft: neem contact op met Michel Kleij (zie pagina 31) van het organisatie comité. Mooie foto s van Zeevanglandschap of zijn bewoners Mail ze! We gaan naar buiten, we laten het zien Ben Pronk Het Hoornblad, nr. 63 lente

10 Na de wintermaanden gebruikt te hebben voor plantenstudie binnenshuis, trekken we vanaf maart als plantenwerkgroep weer naar buiten voor onze waarnemingen. Omdat de voorzomer ons het meest te bieden heeft qua planten hebben we dan bijna wekelijks excursies. Overigens is iedere KNNV er hierbij welkom! 22 april Bezoek aan Hortus Bulborum in Limmen, vertrek 13:30 uur vanaf P Dampten. De Hortus Bulborum is een tuin met verschillende historische voorjaarsbolgewassen. De toegang is 3,50. Eventueel breiden we de excursie uit naar de Alkmaarse Hout. 13 mei Deze middag gaan we de plantjes inventariseren in het natuurontwikkelingsgebied Weijdemeer in Obdam. Verzamelen om 13:45 uur bij mij (dat betekent per trein vertrek Hoorn 13:20 uur, spoor over en daarna doorlopen tot Dorpsstraat nr. 59) 3 juni Eén van onze leden heeft in Hoogkarspel een stuk bos aangelegd, dat sinds enkele jaren een enorme hoeveelheid orchideeën herbergt. Het ligt op loopafstand van het station, daarom verzamelen we om 14:00 uur bij het station Hoogkarspel. De trein vertrekt uit Hoorn om 13:45 uur. 10 juni Het Zanddepot bij de Lutjebroekerweel wordt altijd door vogelaars en vlinderaars bezocht, maar is ook heel interessant qua planten. We vertrekken per auto om 13:30 uur vanaf P Dampten om 14:00 uur bij het Zanddepot te zijn. 17 juni Vandaag bezoeken we het naviduct bij Enkhuizen. 13:30 uur Vertrek per auto vanaf P Dampten, om 14:00 uur bij naviduct. 24 juni Inventariseren van een stukje ringvaartdijk ter hoogte van Schardam. Bus 114 van 13:45 uur brengt je om 14:00 uur ter plekke. Met eigen vervoer: verzamelen bij de brug van de provinciale weg. 19 augustus Plantengroei in de slootjes van de Lutjebroekerweel. 13:30 uur Vertrek per auto vanaf P Dampten, 14:00 uur ter plaatse. Graag vestig ik jullie aandacht ook nog even op algemene excursie van 6 juni naar een mooie natuurtuin tuin in Westbroek; een echte aanrader voor plantenliefhebbers. Door Floron worden diverse inventarisatie-excursies gehouden. Ik geef hierbij alleen de dichtstbijzijnde aan: 6 juni Egmond Binnen (D13) Inventarisatie van selectiehok ( ) op de overgang van duinen en geestgronden. Verzamelen 10:00 uur op de P. van PWN aan de Oude Schulpweg (Coördinaten 10 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

11 104, ,350). Opgave en info: Aart Swolfs, tel. (072) juli Bergens duingebied (D13) Inventarisatie van selectiehok ( ) een zeer geva-rieerd duinhok in het Noord-Hollands Duinreservaat. Verzamelen 10:00 uur bij de Franschman (Coördinaten 106, ,005) aan het begin van de Zeeweg naar Bergen aan Zee. Opgave en info: Koos Ballintijn, telefoon: (0299) Werken in de Natuur Anneloes ter Horst plv coördinator plwg (0226) of anneloes59@planet.nl Februari en maart zijn goede maanden voor werkzaamheden in de natuur. De plantenwereld verkeert grotendeels nog in winterrust en de dieren hebben nog geen nesten gebouwd. Op het Zanddepot is weer flink gewerkt door tientallen schoolkinderen. 7 KNNV ers van onze afdeling waren betrokken bij deze activiteit van mec De Witte Schuur i.s.m. SBB. Tweemaal is er gewerkt aan de rietruigte van de Koogbraak o.l.v. Ab van Dorp (SBB). Daar ligt nog veel meer werk dat wacht op uitvoering. Kom gerust eens helpen! Woensdag 18 maart was het Boomplantdag en ook dit jaar verleende onze KNNV-afdeling daaraan haar medewerking. Het Hoornblad, nr. 63 lente

12 Landslakken op het Hemmeland Het recreatiegebied Hemmeland bij Monnickendam blijft in het nieuws door de schermutselingen rondom de plannen om dit 42 ha grootte gebied verder te ontwikkelen. Hierbij staan twee partijen lijnrecht tegenover elkaar: de natuurliefhebbers die het gebied zoveel mogelijk willen laten zoals het nu is en een commerciële groep die het terrein financieel wil uitbaten. Helaas gaan deze twee visies meestal niet samen vooral ook omdat het grondgebied vrij beperkt is. Gewone wegslak Na de opspuiting van het Hemmeland zo n 45 jaar geleden en de aanplant van boom- en struikpartijen, de aanleg van enkele grasvelden, een strandje en diverse speelvelden voor jong en oud, inclusief natuurlijk de noodzakelijke voeten fietspaden om het gebied te ontsluiten, heeft men de natuur de vrije hand gegeven. Op deze wijze heeft het Hemmeland zich ontwikkeld tot een intensief bezocht natuur- en recreatiegebied, waarin de eenvoud heerst. Iedere groep van de bevolking van Monnickendam en elders in Groot-Waterland: rijk of arm, oud en jong, topsporters en lichamelijke- en geestelijke gehandicapten, kunnen zich daar op hun manier uitleven. Dit gebied is bovendien ook nog vrij toegankelijk dat wil zeggen men hoeft er niets voor te betalen, hetgeen bijna een unieke situatie vormt in ons overgecommercieerde landje. Dat laatste is natuurlijk een doorn in het oog van een bepaalde groep mensen, die daarom alles in het werk stellen om dit gebied in de nabije toekomst op commercieel gebied uit te buiten. Maar laat ik overgaan tot het onderwerp van dit artikel. HET SLAKKENONDERZOEK Tijdens mijn min-of-meer jaarlijkse bezoeken aan Nederland, heb ik het Hemmeland tot nog toe drie maal op de aanwezigheid van landslakken onderzocht. Op 17 september 2001 heb ik het gebied vrij uitvoerig op 10 lokaties bemonsterd en op 23 september 2006 en 8 september 2008 heb ik vooral uitgekeken naar soorten, die ik bij het eerste bezoek gemist had. De volgende lokaliteiten werden tot nog toe bemonsterd: 1. links van de ingang tot het Hemmeland ( ) 2. parkeerterrein nabij het Mirrorpaviljoen ( , en ) 3. bosjes tegenover het Mirrorpaviljoen ( ) 4. bosjes ten westen van de speelheuvel ( ) 5. bosjes rondom het sportveld ( ) 6. het sportveld ( ) 7. op en onder stenen van de oeverversteviging, voornamelijk aan de oostzijde ( en ) 8. bosje tegenover bootverhuur ( ) 9. droog, opgehoogd zanderig deel ter hoogte van de noord-oost punt ( , en ) 10. ten noorden van de jachthaven ( ) 12 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

13 HET RESULTAAT De volgende 27 soorten werden tot nog toe op de diverse lokaliteiten in het Hemmeland aangetroffen: PLOMPE DWERGSLAK (Carychium minimum) (Müller, 1774): 7, 8 en 10. SLANKE DWERGSLAK (Carychium tridentatum) (Risso, 1826): 4. SLANKE BARNSTEENSLAK (Oxyloma elegans) (Risso, 1826): 7 (vooral op en onder stenen). GEWONE BARNSTEENSLAK (Succinea putris) (Linnaeus, 1758): 7 (vooral op riet). LANGWERPIGE BARNSTEENSLAK (Succinella oblonga) (Draparnaud, 1801): 6. GLANZENDE AGAATHOREN (Cochlicopa lubrica) (Müller, 1774): 5 en 8. DWERG-KORFSLAK (Vertigo pygmaea) (Draparnaud, 1801): 6, 9 en 10 (op afgevallen takken en stukjes hout). MOSTONNETJE (Pupilla muscorum) (Linnaeus, 1758): 9. FRAAIE JACHTHORENSLAK (Vallonia pulchella) (Müller, 1774): 6 en 8. BOERENKNOOPJE (Discus rotundatus) (Müller, 1774): 3 en 7. GEWONE WEGSLAK (Arion rufus) (Linnaeus, 1758): 1, 2 en 4. GRAUWE WEGSLAK (Arion circumscriptus) (Johnston, 1828): 8 EGEL-WEGSLAK (Arion intermedius) (Normand, 1852): 3, 4, 5 en 10. DOORSCHIJNENDE GLASSLAK (Vitrina pellucida) (Müller, 1774): 3. KLEINE KRISTALSLAK (Vitrea contracta) (Westerlund, 1871): 5. AMMONSHORENTJE (Nesovitrea hammonis) (Ström, 1765): 4 en 8. KELDER-GLANSSLAK (Oxychilus cellarius) (Müller, 1774): 3. DONKERE GLIMSLAK (Zonitoides nitidus) (Müller, 1774): 5, 7 en 8. GROTE AARDSLAK (Limax maximus) (Linnaeus, 1758): 3 en 4. Kleine kristalslak GEVLEKTE AKKERSLAK (Deroceras reticulatum) (Müller, 1774): 2, 3, 4, 5, 7, 8, en 10. KLEINE AKKERSLAK (Deroceras laeve) (Müller, 1774): 4. MOERAS-TOLSLAK (Euconulus trochiformis) (Montagu, 1803)*: 7. GROFGERIBDE GRASSLAK (Candidula intersecta) (Poiret, 1801): 9. GEKIELDE LOOFSLAK (Hygromia cinctella) (Draparnaud, 1801): 2. HAARSLAK (Trochulus hispidus) (Linnaeus, 1758)**: 3, 4, 7 en 8. TUINSLAK (Cepaea nemoralis) (Linnaeus, 1758): 2, 3, 4, 7 en 10. SEGRIJNSLAK (Cornu aspersum) (Müller, 1774): 2. * Deze soort werd tot voor kort Euconulus alderi (Gray, 1840) genoemd. **Deze soort staat beter bekend als Trichia hispida. Helaas kan de naam Trichia niet voor een geslacht (genus) in de Mollusca (weekdieren) gebruikt worden daar deze naam reeds in gebruik is als genusnaam in de Crustacea (krab- en kreeftachtigen). ENKELE VERDERE OPMERKINGEN De meeste slakken, die tot nog toe op het Hemmeland zijn aangetroffen, komen vrij algemeen onder natuurlijke omstandigheden in Groot Waterland voor. Er zijn vier uitzonderingen: het MOSTONNETJE (Pupilla muscorum), de GROFGERIBDE GRASSLAK (Candidula intersecta), de GEKIELDE LOOFSLAK (Hygromia cinctella) en de SEGRIJNSLAK (Cornu aspersum). Het Hoornblad, nr. 63 lente

14 Het MOSTONNETJE en de GROFGERIBDE GRASSLAK zijn typische soorten van droge, zanderige gebieden. Beide soorten werden voorheen eigenlijk alleen maar in kalkrijke duinen aangetroffen. Dergelijke biotopen, in de vorm van opgespoten terreinen voor de stads- en dorpsontwikkeling, zijn door tussenkomst van de mens nu overal aanwezig in Groot-Waterland. In de meeste plaatsen komen Gras- en Duinslakken (respectievelijk soorten behorende tot de geslachten Candidula en Cernuella) overal in tuinen en parken in deze nieuwbouwwijken voor. Hoe deze typische duinslakken deze nieuwe, zanderige terreinen weten te bereiken, is onduidelijk, maar aanplant van gebiedsvreemde planten, struiken en bomen kan daarin een rol spelen. Mostonnetje In het geval van de GROFGERIBDE GRASSLAK op het Hemmeland bestaat er misschien een verband tussen het voorkomen van deze typische duinslak en het zeldzame plantje PARNASSIA (Parnassia palustris) op het droge, opgehoogde zanderige deel ter hoogte van de noord-oost punt. Denters (2005) schreef namelijk het Grofgeribde grasslak volgende over het voorkomen van PARNASSIA aldaar: Parnassia palustris - PARNASSIA Monnickendam-Hemmeland. Hier in 2004 helemaal verdwenen. Deze soort verscheen halverwege de jaren negentig met enkele honderden exemplaren op het Hemmeland, nadat hier hooi vanuit het Zwanenwater (Callantsoog) werd uitgestrooid. In de Flora-Atlas Amsterdam voor deze locatie, evenals VLEESKLEURIGE ORCHIS, ten onrechte opgenomen. In tegenstelling tot het schrijven van Denters, trof ik tot mijn verrasing op 8 september 2008 enkele tientallen bloeiende planten aan m.a.w. PARNASSIA groeit nog steeds op het Hemmeland en kan daardoor weer opgevoerd worden in de Flora-Atlas Amsterdam. Wanneer PARNASSIA met hooi uit het gebied van het Zwanenwater is ingevoerd, dan is het heel goed mogelijk dat ook de GROFGERIBDE GRASSLAK en het MOSTONNETJE daar op deze wijze terecht zijn gekomen. De SEGRIJNSLAK en de GEKIELDE LOOFSLAK zijn daarentegen slakken van Mediterrane oorsprong, die zich op dit moment razendsnel,vanuit het oogpunt van een slak, verspreiden. De SEGRIJNSLAK is al vrij lang bekend als een echte stadsbewoner, maar de GEKIELDE LOOFSLAK is een betrekkelijk nieuwe invasieve soort, die bijvoorbeeld in Purmerend al op 30 verschillende plaatsen (tuinen, perken, plantsoenen en parken) werd aangetroffen (Mienis, 2008). KUNNEN NOG MEER SLAKKEN VERWACHT WORDEN? Deze vraag moet zeker positief beantwoord worden. In het gebied van het Hemmeland kunnen beslist nog enkele andere soorten aangetroffen worden die in Groot-Waterland vrij algemeen voorkomen. Hierbij wordt gedacht aan de 14 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

15 DIKKE KORFSLAK (Vertigo antivertigo) (Draparnaud, 1901), de GERIBDE JACHTHO- RENSLAK (Vallonia costata) (Müller, 1774), de SCHEVE JACHTHORENSLAK (Vallonia excentrica) (Sterki, 1892), het GEWOON DWERGPUNTJE (Punctum pygmaeum) (Draparnaud, 1801) (de naam zegt al genoeg over het probleem om dit minuscule slakje in het veld te vinden!), de BRUINE BLINKSLAK (Aegopinella nitidula) (Draparnaud, 1805), de GROTE CLAUSILIA (Alinda biplicata) (Montagu, 1803) (vooral langs de waterkant onder Vlieren) en misschien een of meerdere invasieve naaktslakken, die plotseling in Waterland overal opduiken. Met andere woorden er valt nog wel het een en ander in het Hemmeland op het gebied van de landslakken te ontdekken. Henk K. Mienis LITERATUUR Denters, T., Bijzondere vondsten in de regio Amsterdam Floron Groot Amsterdam District 14, Nieuwsbrief 36 ( Mienis, H.K., Invasie van Gekielde loofslakken Hygromia cinctella in Purmerend en elders in Nederland. Spirula, 364: Adres van de schrijver: National Collections of Natural History, Dept. Zoology, Tel Aviv University, IL Tel Aviv, Israel, en National Natural History Collections, Berman Building, Hebrew University of Jerusalem, IL Jerusalem, Israel. Alternatief adres in Nederland: p/a Scholeksterhof 36, 1444 AS Purmerend. Dwergpuntje Boerenknoopje Het Hoornblad, nr. 63 lente

16 JACHT OP JUFFERS De vlinderwerkgroep heeft de afgelopen tijd veel werk verzet. De werkzaamheden betroffen het ontwerpen van een Jufferkaart voor het komende 5-jarige Jufferproject. Het project gaat dit jaar van start. Hiervoor is - net als bij het vlinderproject - een waarnemingkaart met invulformulier ontworpen en deze tref je hierbij ingesloten. De prachtige kleurige juffers op de kaart zijn getekend door Yvonne van der Hulst, de tekst is geschreven door Eric de Vroome en het ontwerp komt van de hand van Egbert Baars. De kaart is mogelijk gemaakt door financiële steun van het NMEfonds van de provincie Noord-Holland. Op de kaart zijn 8 juffertjes afgebeeld die in onze regio voorkomen. In de plassen en slootjes kunnen we ze in grote aantallen aantreffen. Sommige zijn lastig te determineren, maar anderen zoals het veel voorkomende LANTAARNTJE zijn heel eenvoudig te herkennen. Een handig hulpmiddel bij determinatie is de periode waarin de verschillende juffersoorten uitkomen. Op de kaart kun je goed zien waar je op moet letten. Met een verrekijker en Jufferkaart in de ene hand en een fototoestel in de andere, maar wel voorzichtig lopende aan de slootkant, moet het niet moeilijk zijn om uit te zoeken om wat voor soort het gaat. Je kunt tellen in je eigen tuin (noteer dan het dagmaximum) en/of onderzoek een slootkant (vijver) een paar meter. Tel de juffertjes in groepjes van 10 of 100 (hangt af van de hoeveelheid bij de sloot/plas) en maak dan een voorzichtige schatting hoeveel er van deze groepjes aanwezig zijn. De werkgroep doet dus de komende jaren beroep op iedereen om mee te doen aan dit nieuwe project. Op deze wijze krijgen we net als bij het vlinderproject een goed beeld van het voorkomen van deze soorten in ons werkgebied. Bij determinatieproblemen kun je natuurlijk een fotootje opsturen of bellen om te overleggen. Ook de juffers die niet op de kaart staan en wel gesignaleerd zijn gaarne doorgeven, het liefst zo snel mogelijk opdat we op de bewuste plek het bijzonder exemplaar met eigen ogen kunnen bekijken. Stel je voor dat je een WEIDEBEEKJUFFER tegenkomt! Op internet staat in het menu het libellenproject. Wanneer je dit aanklikt dan vind je foto s van diverse libellensoorten waaronder juffers. Via het digitale formulier kun je de libellen/juffers doorgeven. Het leuke hiervan is dat je direct op het waarnemingskaartje kunt zien waar een bepaald soort is gezien. Een boeiende site waar veel verschillende soorten libellen te vinden zijn is Bij de Jacht op Juffers kom je naar alle waarschijnlijk grote libellen tegen en deze kun je natuurlijk gerust doorgeven aan ons. 16 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

17 VLINDER-/LIBELLENNIEUWS Heel langzaamaan breekt de lente door en de eerste KLEINE VOS is gemeld door Ton Groen op 4 maart 2009 bij de Ursemmerplas! Slechter dan het vorige vlinderjaar 2008 kan het volgens mij niet worden en dat geeft hoop voor de lente. Wie ziet het eerste ORANJETIPJE? Natuurlijk blijven we nieuwsgierig naar de vlinders die in de regio worden waargenomen en we zijn blij met iedere inzending. Dit kan digitaal of schriftelijk, wel altijd met vermelding van de exacte hoeveelheid en de plaats waar zij gezien zijn. En bij bijzondere waarnemingen stellen wij een telefoontje op prijs, deze meldingen komen op internet en soms in de krant! VLINDERATLAS Er wordt hard gewerkt aan de vlinderatlas en onze secretaris is bezig aan de layout van het boekje. We zijn er nog niet want het corrigeren van teksten is een tijdrovende klus maar er zit schot in! OPROEP NO. 1 Scherpe foto s van vlinders, rupsen, eitjes en planten, of foto s van het landschap zijn van harte welkom. Je kunt ze digitaal versturen met een resolutie van ongeveer 300 dpi. Afmeting: 4000 bij 2500 dpi. Wanneer de foto s geschikt zijn dan komen zij in de vlinderatlas. OPROEP NO. 2 Oproep aan de KNNV-leden: wie heeft er belangstelling om op een willekeurige mooie warme dag mee te doen met het tellen van vlinders en juffers. Geef dan je adres aan mij door: henny@watersnuffel.nl We bouwen zo een netwerk op waarbij iedereen snel oproepbaar is. Dat is immers een probleem bij de vaste data van excursies, het weer is niet voorspelbaar en in onze regio speelt dit een grote rol voor het slagen van zo n dag. JUFFERWORKSHOPS In het kader van het 5 jarige project Jacht op Juffers houdt de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland 2 workshops o.l.v. Eric de Vroome. Voor aanmeldingen en vragen kan men zich melden tot Henny van der Groep (0229) of Eric de Vroome (0229) zondag 7 juni: Jufferworkshop 1 van 10:00 tot ca. 13:00 uur in IVN-bezoekerscentrum De Terp in het Streekbos in Bovenkarspel zaterdag 20 juni: Jufferworkshop 2 van 10:00 tot ca. 13:00 uur op het Zanddepot van Staatsbosbeheer, ingang Grootslagweg/hoek Dijkgraaf Grootweg Het Hoornblad, nr. 63 lente

18 Het eerste deel van de workshop bestaat uit het verstrekken van informatie en actief hiermee bezig zijn. Hoe onderscheid je Juffers van Echte libellen? Hoe zitten deze insecten in elkaar (lichaamsbouw)? Waaraan kun je de verschillende soorten herkennen? Iets over hun levenswijze. Dan is er om ongeveer 11:15 uur een korte pauze en bij goed weer een excursie in de directe omgeving om het geleerde in praktijk te brengen. De kosten zijn 3,-, voor KNNV-leden 1,75. Gaarne verrekijkers en lunchpakketjes meenemen. VLINDER-/LIBELLENEXCURSIES Voor beide excursies geldt: Vergeet niet de verrekijker en een lunchpakketje mee te nemen. Voor verdere informatie: Ad Roobeek, telefoon (0228) of Zaterdag 16 mei: Groote Vliet Verzamelpunt: Grutteweide coördinaten X=136,5 Y=528,7 (bij het golfterrein) Tijdstip: 11:00 uur, duur: ongeveer 2 uur. Zaterdag 4 juli: De Weelen Verzamelpunt: Kadijk/Grootslagweg Tijdstip 11:00 uur, duur 2 á 3 uur als er veel te zien is. Maandag 8 juni: Vlinder-/Libellenwerkgroep bijeenkomst bij de familie Marbus in de Dorpstraat 10A te Zwaag waar iedereen van harte welkom is. De vergadering begint om 20:00 uur en eindigt om 22:00 uur. 25/26 juli zijn data om in de gaten te houden i.v.m de Fladderdag (een soort Big Day voor vlinders en libellen, eventueel hommels en sprinkhanen) waarvan nadere informatie bekend wordt gemaakt in het volgende Hoornblad. Coördinator Vlinder-/Libellenwerkgroep Henny van der Groep 18 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

19 Onze laatste binnenbijeenkomst van dit seizoen wordt op 16 april in de Hoornbloem gehouden. Op deze avond heeft Hans Oudejans aangeboden dia s s te vertonen van vogels in eigen tuin In de maanden achter ons is weer veel telwerk verricht door de leden o.a. om De Zeevang goed in kaart te brengen. Slaapplaatsen van KAUWEN houden de gemoederen ook behoorlijk bezig. Om actueel nieuws snel bij een belangrijke waarneming door te kunnen geven aan de leden kan men zich opgeven bij Gerrit de Weerd: tel was het jaar van de SCHOLEKSTER. Dit jaar wordt er nog een Scholekstertelweekend gehouden op 2-3 mei. Er zijn nog te veel witte vlekken om een goed beeld te verkrijgen. Kijk voor meer info op: en verder op blz. 25 en is het jaar van de VISDIEF. Welke locaties zijn aantrekkelijk om te broeden? Een actie om het broedbiotoop in De Hulk te verbeteren bleek niet haalbaar vóór het broedseizoen. Vele ogen zullen hele gebieden (ook landelijk) afzoeken en alle gegevens proberen te verzamelen die aanduiden hoe het met de populatie VISDIEFJES gaat. Weidevogelbescherming is ook weer van start gegaan. Daar wordt door de beschermers de nodige energie in gestoken. Ook de landbeheerders doen hopelijk mee om ze een goed thuis te bieden. De mens heeft hierbij het lot van de weidevogels in handen. Er zijn plannen door Landschap Noord-Holland ontwikkeld om voor de OEVERZWALUW nestgelegenheid te creëren. Gemeenten, bedrijven en landeigenaren zijn hiervoor benaderd. Straks kunnen we weer op pad om voor het 17 e jaar broedende HUISZWALUWEN te tellen. Er worden nog tellers gezocht voor Venhuizen en Wijdenes / Oosterleek. Het is een vrij gemakkelijke taak om zo n dorp te inventariseren op in gebruik zijnde nesten. Als iemand interesse heeft: neem gerust contact op met ondergetekende. Ook als er andere zaken spelen graag bericht. Alle tellers worden t.z.t. weer per brief benaderd. Omdat de IJSVOGELS het deze winter zwaarder hebben gehad dan het jaar er Het Hoornblad, nr. 63 lente

20 voor zijn wij erg benieuwd hoeveel paartjes hebben stand gehouden. In het Julianapark in Hoorn zijn weer 3 steilkanten bijgewerkt om de IJsvogel uit te nodigen een broedgang te maken. De zuidelijke wand is alweer succesvol. Zelfs met een fotograaf op de andere oever vliegt de vogel naar zijn nestholte. OM TE NOTEREN: donderdag 14 mei: excursie Egboetswater. Start P Liederik om uur. donderdag 18 juni: excursie Vooroever. Start speeltuin Onderdijk uur. Soortendag 2009 Douwe Greydanus Coordinator vogelwerkgroep (228) of d.greydanus@quicknet.nl Zondag 3 mei wordt door de Vogelwerkgroep voor de 7 e keer de soortendag gehouden. Bij voldoende deelname zullen er teams van 3 tot 5 personen worden geformeerd. De bedoeling is dat ieder team probeert zoveel mogelijk vogelsoorten waar te nemen. Voor het winnende team is er naast de altijd blijvende roem een leuke wisseltrofee. En voor alle deelnemers blijft de herinnering aan een fantastische dag. Een deel van de zomergasten is nu gearriveerd, veel steltlopers trekken in deze tijd door. De meeste wintergasten zullen echter zijn vertrokken naar hun zomerkwartier. De starttijd is 06:00 uur en de startplaats is door ieder team vrij te kiezen. De finish is om 15:00 uur op de parkeerplaats bij de Terp in het Streekbos. De instructies, gebiedskaart en speciale streeplijst worden naar de deelnemers toegezonden. In verband met een evenwichtige indeling van de teams, is aanmelding vooraf vereist. Aanmelden kan tot en met 30 april. Verdere inlichtingen op de vogelwerkgroepavond van april of bij Ad Roobeek, telefoon (0228) of Vorig jaar vermeldde de totaallijst 99 soorten plus enkele exoten. Zullen we dat dit jaar overtreffen? Ad Roobeek 20 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

21 Verslag broedvogelatlasbijeenkomst Het jaarlijkse broedvogelatlas-overleg heeft plaatsgevonden in het NIVONgebouw in Berkhout op 12 maart Er waren 24 personen aanwezig, 4 personen van buiten de KNNV. De bijeenkomst is gecombineerd met de Vogelwerkgroepavond van maart. Kees Scharringa van Landschap Noord-Holland gaf uitleg over de stand van zaken en de voortgang betreffende de broedvogelatlas. Deze atlas zal in het najaar van 2010 verschijnen. In het NH-dagblad heeft op 11 maart een stukje gestaan, geschreven door Debby. Ik heb 4 reakties gehad van enthousiaste mensen die wel mee willen doen met enkele km-hokken. NOG 175 HOKKEN De stand van zaken is nu dat er in ons werkgebied ca. 450 km-hokken zijn onderzocht op broedvogels in de periode 2005 t/m 2008 en dat er dit jaar nog ca.175 km-hokken moeten worden gedaan. Uit naburige hoek, o.a. de VWG Niedorp worden 15 km s geteld; Kees Scharringa doet er 12, ondergetekende doet er ook 12 en de rest wordt toegezegd door onze leden. Een aantal niet-aanwezigen worden nog benaderd door mij. Ik denk dat we in ieder geval een heel eind komen. Ook kunnen we dit jaar uit de losse waarnemingen nog wat broedvogelgegevens lospeuteren. Denk daarbij aan soorten als RANSUIL, BOOMVALK, GRAUWE VLIEGENVANGER, GROTE LIJSTER. UITERLIJK HALF JULI Wel is gezegd dat de verzamelde gegevens van dit jaar in ieder geval uiterlijk 1 oktober bij de redactie van de atlas binnen moeten zijn; dat betekent meteen na de laatste waarnemingsronde de formulieren invullen en die opsturen naar de coördinator of invoeren via ecotellerinvoer. Dat is dan omstreeks half juli!!!!! Ik wens eenieder veel inventarisatieplezier! Harry Fabritius harryfab@xs4all.nl Iedereen kan een vogelsoort sponsoren voor 150,-. Je naam wordt dan vermeld en de broedvogelatlas krijg je dan ook natuurlijk! Informatie bij Het Hoornblad, nr. 63 lente

22 Dodaarzen buiten de broedtijd In Europa broeden ongeveer DODAARZEN. De langjarige trend is stabiel met fluctuaties afhankelijk van omstandigheden in de winter. In het noorden broedt de soort tot in Zuid-Zweden. In het oosten tot in de Baltische staten en Wit-Rusland. In de jaren 60 werd de Nederlandse populatie geschat op ongeveer broedparen, waarna de aantallen afnamen in de jaren 70 en 80, om vanaf de jaren 90 weer toe te nemen. In de jaren is de populatie broedvogels in Nederland geschat op paren. Het schijnt dat het vooral onze eigen broedvogels zijn, die in Nederland (proberen te) overwinteren. Volgens watervogeltellingen van SOVON nemen de aantallen buiten de broedtijd sinds 1997 toe, en is het aantal overwinteraars in de laatste 20 jaren bijna verdubbeld. Langs de randen van het IJsselmeer tussen Enkhuizen en Medemblik is de DODAARS in de periode september-februari een normale verschijning. Meestal gaat het om kleine aantallen, soms om meer dan tien exemplaren. We hebben onze tellingen uit de laatste jaren naast elkaar gelegd, dit jaar nog extra goed gekeken, en in onderstaand overzicht ziet u de getelde maxima per locatie. Het gebied is niet geheel te overzien, en daarom is elke telling onvolledig. Het is verleidelijk om deze langjarige tellingen te gebruiken voor een langjarige trend. Dan blijkt uit de tabel een toename van de jaren 90 naar de laatste jaren. jaar maand dec dec dec dec dec dec dec jan jan dec dec dec dec jan aantal Een telling in november 2008 tussen Onderdijk en Enkhuizen, leverde 68 DODAARZEN op. Met de toen niet getelde gebieden erbij, lijkt het waarschijnlijk dat in het IJsselmeer tussen Medemblik en Enkhuizen minimaal 100 DODAARZEN aanwezig moeten zijn, tenminste in de maanden november en december. 22 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

23 Op de kaart ziet u de belangrijkste locaties van DODAARZEN aan de IJsselmeerkust tussen Enkhuizen en Medemblik. 1 = haven Enkhuizen, maximaal 11 in januari = tussen de Ven en Enkhuizen, maximaal 6 in november = nabij de vuurtoren, maximaal 14 in november = inham Oosterdijk, maximaal 9 in november = Spaarbekken Andijk, maximaal 22 in december * 6 = jachthaven Andijk, maximaal 17 in januari, = nabij strandkom Wervershoof, maximaal 10 in december = gemaal Onderdijk, maximaal 34 in een groot wak, januari = haven Medemblik, maximaal 11 in december = Vooroever-noord, maximaal 25 in oktober = Vooroever-zuid, maximaal 7 in december 2008 * Deze locatie wordt geteld vanaf 1994, in het kader van het SOVON PTT-project, en wordt in de tabel aangevuld met maxima tellingen in andere maanden. Douwe Greydanus & Marco van der Lee Het Hoornblad, nr. 63 lente

24 IJseenden op de Waddenzee Op 7 maart ben ik weer mee geweest op de kotter van Jan Rotgans om de Waddenzee te verkennen. Het beloofde een mooie dag worden want toen de mist optrok was de lucht blauw. Even voor half 10 vertrokken we naar open zee. Natuurlijk keken we alle dammen in de haven af op vogeltjes: KLUTEN, MIDDELSTE ZAAGBEKKEN, GROTE ZAAGBEKKEN en diverse andere eenden soorten lieten zich goed bekijken. Ook de DODAARS was goed vertegenwoordigd. In verband met het tij voeren we deze keer eerst richting Den Helder. Op de (bijna) droog liggende zandbanken lagen de eerste ZEEHONDEN, in totaal zouden we er 43 tegenkomen deze dag. Ook de EIDEREEND was hier goed vertegenwoordigd. Ik denk dat als ik zeg ik er nog flink onder zal zitten. Het zag er wit en bruin van. Mooie uitgekleurde mannen met mooie groene nekken, waar je maar keek. Texel kwam al dichterbij en het werd tijd om de inwendige mens te versterken met hete soep en broodjes. Maar daar kwamen we natuurlijk niet voor dus al snel weer naar boven. We voeren ondertussen parallel aan Texel richting Vlieland. Daar was het qua vogels wat rustiger en daarom voeren we ook wat sneller richting betere plekken. Het tij maakte het wel noodzakelijk dat de schipper de vaargeul goed volgde anders liep de boot vast. Meer EIDEREENDEN lieten zich zien en toen kwamen we toch wel in de buurt van De plek. IJSEENDEN was het doel van vandaag en dat moment liet niet lang op zich wachten. Daar waren de eerste twee. Man en vrouw vlogen weg. In totaal zagen we zo een stuk of 18 IJSEENDEN wegvliegen. De Afsluitdijk kwam al weer in zicht en de geur van gebakken SPIERING vulde de neus. Een welkome afwisseling! Qua vogels was het wat rustig maar na het diner begon het feest. Op een gegeven moment vlogen er 22 IJSEENDEN prachtig voor de boot langs. Ook ZWARTE ZEE-EENDEN waren hier volop. Toch mooi te zien dat de mannen met hun gele vlek op de snavel ook niet helemaal zwart zijn. Maar er zat één andere tussen. Die had toch echt witte vleugelvlekken. Dat kan alleen maar een GROTE ZEE-EEND geweest zijn. Na een tocht van ruim 8 uur voeren we de haven weer binnen. Slapen zouden we zeker want zon zee en wind deden hun werk. Een mooie geslaagde dag liep ten einde. Jan-Pieter de Krijger 24 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

25 Scholeksters SOVON Vogelonderzoek Nederland en Vogelbescherming Nederland organiseerden in 2008 het Jaar van de SCHOLEKSTER. De opvallende zwart-wit gekleurde en immer luidruchtige SCHOLEKSTER broedt bijna overal in Nederland. Maar het gaat niet zo goed met onze SCHOLEKSTERS. De aantallen nemen zelfs nog sneller af dan die van onze nationale weidevogel, de GRUTTO. s Winters verzamelen ze zich in grote groepen in de Delta en het waddengebied, waar ze op de droogvallende platen naar kokkels, mosselen en andere schelpdieren zoeken. De Nederlandse broedvogels worden dan aangevuld met noordelijke wintergasten. Naar schatting 30% van alle SCHOLEKSTERS in Europa overwintert in Nederland en dat brengt een speciale verantwoordelijkheid met zich mee. Juist omdat SCHOLEKSTERS hier zo algemeen zijn realiseert niet iedereen zich dat die grote aantallen eigenlijk heel bijzonder zijn. DRASTISCHE AFNAME De SCHOLEKSTER is stevig gebouwd en op het oog weinig kieskeurig. Niet kapot te krijgen zou je denken. De cijfers laten een heel ander beeld zien. De aantallen nemen gestaag af sinds de aantallen broedvogels systematisch gevolgd worden met het Broedvogel Monitoring Project (BMP). Met een jaarlijkse afname van iets meer dan 5% is de Nederlandse broedpopulatie in 15 jaar meer dan gehalveerd. Een dergelijke afname is opmerkelijk snel voor een langlevende soort als de SCHOLEKSTER. Er zijn maar weinig weidevogels die zo snel afnemen als de SCHOLEKSTER! Ook de winteraantallen zijn de afgelopen 15 jaar sterk afgenomen. Ligt de oorzaak van die dramatische afname vooral in het overwinteringgebied en zijn het de gevolgen van de mechanische schelpdiervisserij (die het voedselaanbod direct verlaagt) en de naweeën van de Deltawerken (als gevolg waarvan veel voedselgebied verdween en nog steeds verdwijnt)? Of spelen negatieve veranderingen in de binnenlandse broedgebieden, zoals de intensivering van de landbouw, een even belangrijke of zelfs doorslaggevende rol? IN DE STAD BROEDENDE SCHOLEKSTERS We weten dat SCHOLEKSTERS bijna overal in Nederland broeden en dat ze dat doen op kwelders, in duinen, in weilanden, op akkers en op platte daken in steden. Het in de stad broeden van SCHOLEKSTERS is een relatief nieuw fenomeen. Door te broeden op (platte) daken voorkomen ze predatie door grondrovers, terwijl de kort gemaaide grasveldjes in de omgeving een goed voedselgebied vormen. Het Hoornblad, nr. 63 lente

26 GEKLEURRINGDE SCHOLEKSTERS In het verleden, maar ook tijdens recente ringprojecten zijn SCHOLEKSTERS gekleurringd en men hoopt ook de komende jaren nog veel SCHOLEKSTERS te ringen. Omdat SCHOLEKSTERS erg plaatstrouw zijn, is het te verwachten dat in de buurt van de ringplek de meeste gekleurringde SCHOLEKSTERS kunnen worden afgelezen. Zeker bij jonge dieren is de plaatstrouw echter niet absoluut. Daarnaast is het zo dat wij niet weten waar de SCHOLEKSTERS broeden die s winters in het kustgebied zijn geringd. Vaak zal dat in het binnenland zijn. Het loont dus zeker de moeite om ook op gekleurringde SCHOLEKSTERS te letten. Dat kan heel goed op zondag 3 mei tijdens de landelijke Scholekstertelling. DE TELLING Deze eenmalige telling is leuk voor iedereen die een SCHOLEKSTER kan herkennen en doelgericht het veld in wil. Het gaat per kilometerhok en de telling kost niet zo veel tijd. Als je gaat tellen krijg je een duidelijk kaartje met daarnaast de broedcodes en gebiedcodes omschreven. Elke SCHOLEKSTER die je ziet kun je vervolgens op de kaart intekenen. Voor deze telling worden de hokken geteld die ook geteld zijn voor de Nederlandse Broedvogelatlas uit Een aantal van deze hokken worden al geteld door Landschap Noord-Holland tijdens een weidevogelonderzoek. Als je al een inlogcode hebt van SOVON kun je via de site je kilometer hok(ken) claimen en de kaart(en) printen. Na het tellen kun je de getelde SCHOLEKSTERS invoeren op de website. Vergeet niet om ook door te geven wanneer er geen SCHOLEKSTERS zijn waargenomen, want ook dat zijn belangrijke gegevens. Als je geen code hebt kun je deze aanvragen of je kunt mij een mailtje sturen en dan stuur ik de kaartjes op per mail. De ingevulde kaarten kun je teruggeven aan ondergetekende en dan zorg ik dat het op de juiste plaats terecht komt. Alle losse waarnemingen zijn ook welkom, die kunnen doorgegeven worden aan Jan-Pieter de Krijger: n.h.secretaris@hoorn.knnv.nl, deze stuurt ze allemaal tegelijk door naar SOVON. Als je al voor de broedvogelatlas gaat tellen en jouw vak is ook aangewezen voor deze SCHOLEKSTERTELLING dan kun je de telling goed combineren. Het kaartje wat je krijgt is ook erg makkelijk voor bij de BMP-telling. De telling is het weekend van 2-3 mei, maar op 1 en 4 mei kan er ook geteld worden. Als je naderhand nog eens terug gaat om te kijken of de scholeksters die geteld zijn jongen hebben gekregen, dan hoort SOVON dit ook graag! Ook deze waarnemingen kun je doorgeven aan Jan-Pieter. Voor vragen, mail dan naar debbydoodeman@planet.nl Je km-hok claimen kan op: Debby Doodeman 26 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

27 De Hoornbloem Dorpsstraat 10A, 1689 EV Zwaag, (0229) , Het voorjaar is echt de tijd dat mensen er graag op uit gaan en ook actief zijn in hun tuin. Het aantal beurzen en markten is dan ook groot. Zo hebben we er weer enige leuke standdagen opzitten en komen er in april en mei nog enkele aan. Ook per post/ is de belangstelling voor de zaden weer goed. Ondertussen hopen we dat onze leveranciers buiten weer attent zijn op het rijpen van zaden. De Winterakonieten zijn binnenkort de eerste zaden die geoogst kunnen worden. Graag! In Abbekerk is de cursus Natuurlijk Tuinieren i.s.m. De Cirkel afgesloten. De excursies lieten de cursisten kennismaken met o.a. de heemtuinen in Wognum, Hoogkarspel en Enkhuizen. Er staan genoeg namen op de reservelijst om de cursus volgend jaar te herhalen. Kent iedereen al de nieuwe zoekkaarten die de Hoornbloem te koop heeft à 3,-? Van origine Engelse opvouwkaarten, in België vertaald en heruitgegeven, gelamineerd en zeer gewild. Kijk in de stand van De Hoornbloem o.a. op 16 mei in het Clusiuscollege Hoorn. De Specht Westerblokker 132a, Blokker (0229) In de week van de nestkast is de kast met camera nog eens in de publiciteit gebracht. Dit is een unieke gelegenheid om je eigen bigbroeder-story te maken en volgen. Kijk ook maar op Insectenhotels in alle soorten, egelkasten en het complete programma aan vogelnestkasten in veel geroemde kwaliteit. Kom langs in Westblokker (schuin t.o. de Nadorst) of bezoek de KNNV-stand op 16 mei. Het Hoornblad, nr. 63 lente

28 LJ Kampprogramma De Landelijke Jongeren van de KNNV bieden onderstaand programma: 28 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

29 Bijzondere waarnemingen datum soort aantal plaats waarnemer 01-jan Zwartkop 1 Blokker Tineke Horstman 01-jan Ransuil 1 Hoogkarspel Ad Roobeek 02-jan Grote Gele Kwikstaart 1 Hauwert Tineke Horstman 02-jan Meerkoet 2000 Andijk Douwe Greydanus 02-jan Steenuil 1 Andijk Douwe Greydanus 02-jan Grote Gele Kwikstaart 1 Hauwert Tineke Horstman 03-jan Houtsnip 1 Streekbos Ad Roobeek 03-jan Havik 2 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 03-jan IJsvogel 1 Julianapark Boy Lodewijk 04-jan IJsgors 1 Monument Freek Musman 06-jan Zwartkop 1 Blokker Tineke Horstman 08-jan Vuurgoudhaantje 1 Blokker Tineke Horstman 08-jan Vuurgoudhaan 1 Blokker Tineke Horstman 09-jan Bokje 1 Weelenpad Ad Roobeek 10-jan Blauwe Kiekendief 1 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 10-jan Rosse Stekelstaart 3 Vooroever Ad Roobeek 10-jan Kemphaan 1 Vooroever Ad Roobeek 12-jan Roerdomp 1 Schellinkhouterdijk Freek Musman 14-jan Kerkuil 1 Achtertuin Wil Liefting 15-jan Witwangfluiteend 1 Enkhuizen Douwe Greydanus 16-jan Toendra Rietgans 1 Zwaagdijk Oost Ad Roobeek 16-jan Grutto 1 Monument Freek Musman 16-jan Zilverplevier 1 Monument Freek Musman 16-jan Grote Gele Kwikstaart 1 Achtertuin Kees Luyks 17-jan Krooneend 1 Andijk Ad Roobeek 17-jan Blauwe Kiekendief 1 Andijk Ad Roobeek 17-jan Havik 2 Andijk Ad Roobeek 17-jan Kievit 1050 Monument Freek Musman 18-jan Veldleeuwerik 142 Veilingweg Ad Roobeek 18-jan Bonte Strandloper 2 Onderdijk Pieter van Franeker 18-jan Havik 1 Onderdijk Pieter van Franeker 19-jan Veldleeuwerik 550 Monument Freek Musman 20-jan Witte Kwikstaart 1 Nesbos Ad Roobeek 20-jan Sijs 2 Nesbos Ad Roobeek 21-jan Kievit 1450 Monument Freek Musman 22-jan Grote Zilverreiger 1 Monument Freek Musman 22-jan Kleine Rietgans 16 Monument Freek Musman 22-jan Grote Lijster 14 Monument Freek Musman 22-jan Boomleeuwerik 8 Monument Freek Musman 24-jan Kleine Zwaan 24 Hem Tineke Horstman 24-jan Steenuil 1 Andijk Douwe Greydanus 24-jan Middelste Zaagbek 2 Monument Freek Musman Het Hoornblad, nr. 63 lente

30 datum soort aantal plaats waarnemer 25-jan Slechtvalk 1 Warder Jaap Bakker 26-jan Grote Barmsijs 6 Bovenkarspel Ad Roobeek 26-jan Lepelaar 3 Monument Freek Musman 27-jan Grote Barmsijs 6 Bovenkarspel Ad Roobeek 31-jan Lepelaar 1 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 31-jan Grote Zilverreiger 5 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 31-jan Roerdomp 2 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 31-jan Geoorde Fuut 1 Andijk Douwe Greydanus 02-feb Kleine Barmsijs 4 Enkhuizen Ad Roobeek 02-feb Grote Barmsijs 20 Enkhuizen Ad Roobeek 02-feb Rosse Grutto 2 Monument Freek Musman 05-feb Appelvink 1 Blokker Tineke Horstman 05-feb Grote Gele Kwikstaart 1 schoolplein d'ampte JanPieter de Krijger 07-feb Zwarte Mees 2 achtertuin Kees Luyks 08-feb Patrijs 2 Andijk Douwe Greydanus 12-feb Steenloper 3 Monument Freek Musman 12-feb Kolgans 2600 Monument Freek Musman 14-feb Appelvink 1 Blokker Tineke Horstman 14-feb Grote Zilverreiger 11 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 14-feb Rotgans 21 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 14-feb Smelleken 1 Monument Freek Musman 21-feb Roerdomp 1 Lutjebroekerweel Ad Roobeek 22-feb Groene Specht 1 Het Oude Ambacht JanPieter de Krijger 23-feb Groene Specht 1 Lijndraaier Michel Kleij 26-feb Groene Specht 1 Lijndraaier Michel Kleij 27-feb Appelvink 1 Blokker Tineke Horstman 28-feb Groene Specht 1 Risdammerhout Michel Kleij 04-mrt Kleine Vos 1 Ursemmerplas Ton Groen 08-mrt Appelvink 1 Blokker Tineke Horstman 12-mrt Zwarte Mees 4 Blokker Tineke Horstman 15-mrt Lepelaar 7 Warder Tineke Horstman 15-mrt Zwartkopmeeuw 6 Molen bij de Breek Tineke Horstman 15-mrt Rouwkwikstaart 1 Molen bij de Breek Tineke Horstman 16-mrt Zwartkopmeeuw 23 Monument Freek Musman 18-mrt Klein Koolwitje 1 Zwaag Jan en Ina Marbus 18-mrt Citroenvlinder (vr) 1 Enkhuizen Ad Roobeek 20-mrt Gehakkelde Aurelia 1 Zwaag Jan en Ina Marbus 21-mrt Gehakkelde Aurelia 1 Zwaag Jan en Ina Marbus 21-mrt Citroenvlinder 1 Vlietlanden Gerrit de Weerd 21-mrt Klein Koolwitje 1 Lutjebroek Ad Roobeek 21-mrt Klene Vos 4 Wognum Ton Groen 21-mrt Klene Vos 3 Zwaag Ton Groen 29-mrt Dagpauwoog 1 Enkhuizen Douwe Greydanus Geef uw waarnemingen svp door via de waarnemingenrubriek op Jan-Pieter de Krijger 30 Het Hoornblad, nr. 63 lente 2009

31 ADRESSEN AFDELING HOORN/WEST-FRIESLAND Bestuur Voorzitter : M. Kleij, Lijndraaier 149, 1625 ZV Hoorn, (0229) , mkleij@hetnet.nl Secretaris : E.J. Baars, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker, (0229) , secretaris@hoorn.knnv.nl Nat. hist. secr. : J.P. de Krijger, Weidemolen 98, 1622 KE Hoorn, (0229) , n.h.secretaris@hoorn.knnv.nl Penningm. & Ledenadm. : A. Roobeek, P.J. Jongstraat 176, 1614 LK Lutjebroek (0228) , penningmeester@hoorn.knnv.nl, Rekeningnummer: Leden : J.M. Duif, Postbus 8, 1693 ZG Wervershoof, (0228) , j.duijf@hetnet.nl A.L. ter Horst, Dorpsstraat 59, 1713 HB Obdam, (0226) , anneloes59@planet.nl T. Horstman-Kooijman, James Grievelaan 6, 1695 HX Blokker, (0229) , tineke_koo@hotmail.com E. de Vroome, Veenrug 17, 1687 WN Wognum, (0229) , vroome@xs4all.nl Erevoorzitter : J.A. Marbus, Dorpsstraat 10A, 1689 EV Zwaag, (0229) , dehoornbloem@hoorn.knnv.nl Coördinatoren Plantenwerkgroep : Anneloes ter Horst, Dorpsstraat 59, 1713 HB Obdam, (0226) , anneloes59@planet.nl Vogelwerkgroep : Douwe Greydanus, Julianastraat 9, 1619 XG Andijk, (0228) , d.greydanus@quicknet.nl Vlinderwerkgroep : Henny van der Groep, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker, (0229) , henny@watersnuffel.nl AANMELDINGSFORMULIER - S.V.P. INLEVEREN BIJ HET BESTUUR. Ondergetekende meldt zich aan als: m KNNV-lid (1 persoon 24,75 per jaar) m Gezinslid (meer dan 1 persoon op hetzelfde adres 31,10 per jaar) dhr./mevr.: voorletter(s) : achternaam: geboortejaar : telefoon : adres : postcode + woonplaats : specialiteiten of interesse: naam huisgenoot : geboortejaar : specialiteit of interesse : Het Hoornblad, nr. 63 lente