Senior Regioarcheoloog namens de gemeente. dhr. G. van Haaster Antwerpseweg 30a 4891 CP Rijsbergen

Transcriptie

1 Inventariserend Veldonderzoek d.m.v. proefsleuven, karterende en waarderende fase De Bosrand, Rijsbergen Gemeente Zundert B&G rapport 814 Colofon Projectnummer Auteur drs. S. Moerman Met bijdragen van ing. N. van der Feest Redactie drs. E. Hoven Versie 1.6 Status definitief Autorisatie drs. E. Hoven Senior Archeoloog 27 juli 2010 Goedkeuring drs. L. Weterings-Korthorst Senior Regioarcheoloog namens de gemeente Opdrachtgever Tuincentrum De Bosrand dhr. G. van Haaster Antwerpseweg 30a 4891 CP Rijsbergen Becker & Van de Graaf bv Noordwijk, augustus 2010 ISSN Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

2 SAMENVATTING: In opdracht van het tuincentrum De Bosrand in Rijsbergen (vertegenwoordigd door dhr. G. van Haaster) heeft archeologisch onderzoeksbureau Becker & Van de Graaf bv op 28 en 29 september 2009 een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) d.m.v. proefsleuven uitgevoerd aan de Antwerpseweg 30a in Rijsbergen, gemeente Zundert. De aanleiding voor dit onderzoek is de geplande uitbreiding van het reeds bestaande tuincentrum. Het onderzoek stond onder leiding van drs. E. Hoven (senior archeoloog). Conform het Programma van Eisen en op basis van overleg met de regioarcheoloog zijn vijf proefsleuven van in totaal 154 m² onderzocht. Het onderzoek heeft geen archeologische waarden opgeleverd. In de proefsleuven ten noorden van het tuincentrum zijn recente verstoringen vastgesteld. Ook in het zuiden zijn diepe verstoringen aangetroffen. De verstoringen hangen samen met de aanleg van parkeerplaatsen, een beregeningsinstallatie en de bouw van het huidige tuincentrum en reiken tot in het dekzand dan wel de estuariene afzettingen. In de proefsleuven 3 en 4 is een sloot met een recente vulling aangetroffen. Naar verwachting zullen eventuele archeologische resten in het plangebied verstoord zijn geraakt. Op basis van het onderzoek wordt door Becker & Van de Graaf geadviseerd geen vervolgonderzoek uit te voeren.

3 INHOUDSOPGAVE: ADMINISTRATIEVE GEGEVENS VAN HET PLANGEBIED INLEIDING Onderzoekskader Doel- en vraagstellingen van het onderzoek Ligging van het plangebied VOORONDERZOEK WERKWIJZE RESULTATEN VAN HET VELDWERK Fysische geografie Archeologie CONCLUSIE Beantwoording van de onderzoeksvragen AANBEVELINGEN Betrouwbaarheid LITERATUUR EN KAARTEN LIJST VAN AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN BIJLAGEN 1. Topografische kaart 2. Periodentabel 3. Allesporenkaart

4 Administratieve gegevens van het plangebied Toponiem CIS-code Plaats Gemeente Kadastrale aanduiding Provincie Coördinaten Centrum Hoekpunten Oppervlakte plangebied Opdrachtgever Uitvoerder Bevoegde overheid Beheer en plaats van documentatie Rijsbergen, De Bosrand Rijsbergen Zundert 50B Noord-Brabant / / / / / m2 Tuincentrum De Bosrand Contactpersoon: Dhr. G. van Haaster Antwerpseweg 30 a 4891 CP Rijsbergen Tel: Becker & Van de Graaf bv Contactpersoon: drs. E. Hoven Postbus DZ Breda Tel: Gemeente Zundert Postbus GA Zundert Tel: Senior archeoloog namens het bevoegd gezag: Drs. L. Weterings-Korthorst Postbus DK Breda Claudius Prinsenlaan DJ Breda Tel: Becker & Van de Graaf, Noordwijk, tot deponering bij de gemeente Breda Uitvoeringsperiode veldwerk 28 en 29 september

5 1. Inleiding 1.1. Onderzoekskader In opdracht van het tuincentrum De Bosrand te Rijsbergen heeft archeologisch onderzoeksbureau Becker & Van de Graaf bv op 28 en 29 september 2009 een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) door middel van proefsleuven uitgevoerd aan de Antwerpseweg 30 a te Rijsbergen, gemeente Zundert. De aanleiding voor dit onderzoek is de geplande uitbreiding van het reeds bestaande tuincentrum De Bosrand. Hierbij zal de bodem door graafwerkzaamheden worden verstoord tot een nog onbekende diepte, waardoor er een kans aanwezig is dat eventueel aanwezige archeologische waarden verstoord dan wel vernietigd zullen worden. Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1 (KNA; Centraal College van Deskundigen 2006) en conform het Programma van Eisen (PvE) dat voor dit onderzoek is opgesteld door E. Hoven (Hoven 2009). Het veldwerk is uitgevoerd door drs. E. Hoven, senior archeoloog en ing. N. van der Feest, veldtechnicus. Deze rapportage bevat de resultaten van het uitgevoerde onderzoek Doel- en vraagstellingen van het onderzoek Het doel van het inventariserend veldonderzoek, karterende en waarderende fase, is het vaststellen van de eventuele aan- of afwezigheid van archeologische vindplaatsen. De inhoudelijke en fysieke kwaliteit van elke archeologische vindplaats dient te worden bepaald aan de hand van de aard, ouderdom, omvang, gaafheid en conservering. Om de doelstelling te realiseren dient op de volgende onderzoeksvragen een antwoord te worden gegeven: Is er sprake van één of meer behoudenswaardige vindplaatsen? Wat is de aard, omvang, kwaliteit en verloop van de archeologische sporen en sporenclusters? Wat is de conservering en gaafheid van de vindplaats(-en)? Wat is de datering en de fasering van de vindplaats(-en)? Wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren zij? Uit welke periode dateren de eventuele sporen? Wat is de relatie met de omgeving? Wanneer zijn de archeologische sites als woonplaats in onbruik geraakt? Wat is de geologische context van de aangetroffen archeologische resten? Welke activiteiten zijn in het gebied uitgevoerd? Zijn de vindplaatsen die als monument zijn aangemerkt aangetroffen? Zo ja wat is de diepteligging en kwaliteit van de vindplaats(en)? Is het mogelijk op basis van dit onderzoek een uitspraak te doen over de kwaliteit en diepte ligging van de vindplaats(en)? Indien er geen vindplaats(en) zijn aangetroffen, wat is dan de reden dat deze uitkomst afwijkt van de verwachting? 1.3. Ligging van het plangebied De ligging van het onderzochte gebied, oftewel het plangebied, is weergegeven in bijlage 1. Het plangebied ligt ten oosten van Rijsbergen aan de Antwerpseweg 30 a. De exacte ligging en contouren van het plangebied zijn nader weergegeven in bijlage 3. Ten tijde van het veldonderzoek was het plangebied in gebruik als parkeerplaats van het tuincentrum (afbeeldingen 1 en 2). 5

6 Afbeelding 1: het onderzoeksterrein voor het onderzoek, zuidelijke deel. Afbeelding 2: het onderzoeksterrein voor het onderzoek, noordelijke deel. 6

7 2. Vooronderzoek Het vooronderzoek bestond uit een kort bureauonderzoek, waarvan de resultaten zijn gepubliceerd in het Programma van Eisen (Hoven 2009) en hieronder worden opgesomd. Ter plaatse van het tuincentrum, bevinden zich twee archeologische monumenten. Het gaat hierbij om een groot terrein van archeologische waarde (monument 5099) en een klein terrein van hoge archeologische waarde (monument 2158). Op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) van de RCE en de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Noord-Brabant zijn deze terreinen dan ook als zodanig aangegeven. Monument 5099 betreft een terrein met bewoning uit de periode Romeinse tijd - Late Middeleeuwen en begravingen (urnenveld) uit de IJzertijd. Monument 2158 betreft de kern van bewoning uit de Romeinse tijd. Het plangebied ligt op een afhellend pleistoceen dekzandplateau dat doorsneden wordt door beken die voor een groot deel samenkomen bij Breda. Gezamenlijk vormen ze het deelstroomgebied van de Mark. Het gebied tussen Rijsbergen en Zundert wordt doorsneden door diverse waterlopen die allemaal op de Aa of Weerijs uitmonden. Een van deze waterlopen is de Raamloop, die op het terrein van het tuincentrum overkluisd is. Het beekdal is noord-zuid georiënteerd en kent plaatselijk een sterk wisselend microreliëf. De Aa of Weerijs zelf ligt enkele honderden meters ten oosten van het plangebied. De bodem die volgens de bodemkaart aanwezig is in het plangebied is een hoge zwarte enkeerdgrond in lemig fijn zand (kaartcode zez23). De grondwatertrap is trap VI, wat betekent dat de gemiddeld hoogste grondwaterstand op cm mv ligt en de gemiddeld laagste grondwaterstand dieper dan 120 cm mv. 7

8 3. Werkwijze De vijf proefsleuven zijn conform het PvE en op basis van overleg met de regioarcheoloog drs. G. Sophie uitgezet door een meetkundige met een GPS. Ten noorden van het tuincentrum lagen de proefsleuven 1 en 2. De proefsleuven 3 tot en met 5 lagen in het zuiden. Alle proefsleuven lagen op parkeerplaatsen. Ter voorbereiding van het veldwerk werd het asfalt gezaagd en werden stelconplaten verwijderd. De proefsleuven 1 en 2 zijn afwijkend van het PvE 4 x 8 m groot in verband met de aanwezigheid van een beregeningsinstallatie. De proefsleuven 3 tot en met 5 waren zoals gepland 3 x 10 m groot. De proefsleuven hebben een dekkingspercentage van 7,7 % (zie puttenplan). Het vlak is aangelegd met behulp van een graafmachine met een gladde bak. Voor het fysischgeografisch onderzoek en ter bepaling van het vlakniveau zijn in alle proefsleuven kijkgaten van 1,8 x 1,5 m aangelegd tot in de natuurlijke lagen. Tijdens de aanleg van de vlakken is gebruik gemaakt van een metaaldetector. Alle vlakken zijn tot in de top van de natuurlijke lagen aangelegd. De aanleg van meerdere vlakken was niet noodzakelijk. De vlaktekeningen zijn handmatig op papier (schaal 1:50) getekend en vervolgens gedigitaliseerd. De vlakken zijn gefotografeerd over de hele lengte. Bovendien zijn ook sfeerfoto s genomen. In proefsleuf 5 is het westelijke hoofdprofiel vanwege de gedifferentieerde stratigrafie volledig schoongemaakt en gefotografeerd. In de proefsleuven 3 tot en met 5 zijn profielkolommen opgenomen. Daarbij is een uitsnede van 1 m gedocumenteerd die representatief was voor het hele profiel. In de proefsleuven 1 en 2 zijn geen kolommen opgenomen omdat er geen sprake was van een archeologische stratigrafie. Hier zijn tot op het dekzand slechts asfalt en repaclagen aangetroffen. De proefsleuven zijn na het onderzoek weer dichtgegooid en met stelconplaten afgedekt. Afbeelding 3: sfeerfoto van de werkzaamheden. Aanleg vlak in proefsleuf 2. 8

9 4. Resultaten van het veldwerk 4.1. Fysische geografie (bijdrage N. van der Feest) Het onderzoeksgebied valt in twee delen op te splitsen, namelijk een deel ten noorden van het tuincentrum (proefsleuven 1 en 2) en een deel ten zuiden van het tuincentrum (proefsleuven 3, 4 en 5). In het noordelijke deel van het onderzoek (proefsleuven 1 en 2) is onderin de profielwanden van de bouwput dekzand aanwezig, dat bestaat uit zwak tot matig siltig fijn zand met een korrelgrootte van circa µm. Het dekzand is kalkloos, lichtgeelgrijs van kleur en bevindt zich op een diepte tussen cm beneden maaiveld. In het dekzand zijn sporen van roest waar te nemen. De roestvlekken zijn het resultaat van bodemvorming en inspoeling van regenwater. Doordat regen de bodem percoleert, worden de door verwering losgemaakte metaalzouten (waaronder ijzer) uit het dekzand uitgespoeld. Op locaties waar grondwater kan stagneren, bijvoorbeeld boven leemlagen of vlak boven de grondwaterspiegel, kan het opgeloste ijzer gaan roesten onder invloed van de zuurstof in de bodemlucht (oxideren). Er zijn in de top van het dekzand geen andere sporen van bodemvorming of podzolering meer te herkennen. De overgang van het humeuze dek, dat de top van het bodemprofiel vormt, naar het dekzand is zeer scherp. In proefsleuf 2 is bovenop het dekzand een pakket humeus zand waar te nemen, dat deel uitmaakt van een moderne opvulling 1. Daarbovenop is een pakket repac (puin) als stabilisatielaag aangebracht met een dikte van circa cm (afbeelding 4). In proefsleuf 1 is geen humeus pakket aanwezig en wordt onder het pakket puin direct dekzand aangetroffen (afbeelding 5). Waarschijnlijk is de oorspronkelijke top van het dekzand hier als gevolg van graafwerkzaamheden ten behoeve van de aanleg van het tuincentrum verstoord. Onderin de proefsleuven in het zuidelijk deel van het plangebied (proefsleuven 3, 4 en 5) zijn estuariene afzettingen uit het Vroeg-Pleistoceen aanwezig, die bestaan uit sterk zandig leem. Het leem kent een blauwe tot blauwgrijze kleur en in tegenstelling tot de putten in het noordelijk gebied zijn hier geen sporen van roest waargenomen. Bovenop het leem ligt een 40-cm dik pakket grijs tot bruingrijs zand, waarin sterke vervloeiingen waren te zien (profiel K1 en K2; afbeelding 6). Deze vervloeiingstructuren ontstaan wanneer sediment onder water wordt afgezet of met water verzadigd is. De sterke vervloeiingen doen vermoeden dat het pakket in een keer gestort is, waardoor het pakket vermoedelijk een antropogene oorsprong kent. Een serie kiezels vormen de basis van het zandpakket. Bovenop dit pakket ligt respectievelijk relatief los humeus zand, waarin modern puin aanwezig is, en een pakket stabilisatiezand. Beide pakketten zijn antropogeen van aard en vermoedelijk recentelijk gestort ten behoeve van de aanleg van het tuincentrum. Er zijn in de sleuven geen aanwijzingen aangetroffen voor de aanwezigheid van een intact esdek bovenop het pleistocene zand. Zowel in het noordelijk als het zuidelijk deel van het plangebied zijn aanwijzingen voor moderne grond- en graafwerkzaamheden waar te nemen. De top van het dekzand dan wel estuariene afzettingen zijn daarbij zodanig verstoord geraakt, dat naar verwachting alle archeologische sporen verdwenen zullen zijn. 1 Volgens de medewerkers zijn op het achterterrein van het tuincentrum veelvuldig graafwerkzaamheden verricht ten behoeve van het verrichten van reparaties aan het beregeningssysteem, dat zich hier in de bodem bevindt. 9

10 Afbeelding 4: profiel in proefsleuf 2 vanuit noordwesten 10

11 Afbeelding 5: Proefsleuf 1: dekzand wordt direct onder het pakket repac aangetroffen. De begrenzing van beide laagpakketten is met een rode stippellijn aangegeven. Er zijn geen sporen van oorspronkelijke bodemvorming waar te nemen. 11

12 7,91 7,66 7,71 7,48 7,36 7,41 7,21 7,21 7,13 6,93 6,85 6,97 Afbeelding 6: Vervloeiingsstructuren bovenop het dekzand in proefsleuf 5 (profiel K1) en proefsleuf 4 (K2). De hoogtes van de lagen zijn aangegeven in m +NAP Archeologie In de vijf proefsleuven zijn geen archeologisch relevante sporen of vondsten aangetroffen. De resultaten van het onderzoek worden per proefsleuf besproken (zie ook bijlage 3, allesporenkaart). In proefsleuf 1 is het vlak op 0,4 m onder het maaiveld in het dekzand aangelegd (afbeelding 7). Er is geen sprake van een natuurlijke bodemopbouw. Onder het asfalt van 15 cm dik ligt een pakket repac 12

13 van ca. 20 cm dik. Onder het repacpakket ligt direct het gele dekzand. Het grootste deel van de proefsleuf is verstoord: in het westen en in het centrum liggen moderne verstoringen als gevolg van drainageleidingen en bodemingrepen in verband met de aanleg van de parkeerplaats en het beregeningssyteem. Afbeelding 7: vlak in proefsleuf 1. In proefsleuf 2 ligt het vlak 0,7 m onder het maaiveld. De stratigrafie is vergelijkbaar met proefsleuf 1: onder het asfalt bevindt zich een laag repac met daaronder verstoorde grond of ophoging. Alleen in de zuidwesthoek is de vaste grond (dekzand) aangetroffen. De rest van de proefsleuf is volledig verstoord door leidingen en moderne bodemingrepen in verband met de aanleg van de parkeerplaats en reparatie van de drainage. In proefsleuf 3 is onder de asfalt- en repaclagen modern omgewerkt humeus zand aangetroffen met daaronder dekzand. Het vlak is op ca. 1,4 m onder het maaiveld aangelegd in het dekzand. Er zijn geen sporen en vondsten aangetroffen. In het zuiden is een west-oost liggende sloot met een moderne vulling (humeus zand en baksteenpuin) vastgesteld. In proefsleuf 4 is de bodemopbouw vergelijkbaar met die van proefsleuf 5 (afbeelding 8). Het vlak ligt ca. 1,6 m onder het maaiveld in de top van de leem/zandinspoelingen. In het centrum ligt een westoost lopende sloot die identiek is met de sloot in proefsleuf 3. 13

14 Afbeelding 8: vlak in proefsleuf 4 In proefsleuf 5 is na de aanleg van een kijkgat tot 1,6 m mv een gedifferentieerde stratigrafie vastgesteld. Het vlak is tot 1,54 m onder het maaiveld aangelegd tot in de vaste grond. Er zijn geen sporen en vondsten aangetroffen. 14

15 5. Conclusie In opdracht van het tuincentrum De Bosrand te Rijsbergen is op 28 en 29 september 2009 een Inventariserend Veldonderzoek (IVO), karterende en waarderende fase door middel van proefsleuven uitgevoerd aan de Antwerpseweg 30 A te Rijsbergen, gemeente Zundert. Aanleiding voor het onderzoek was de geplande uitbreiding van het tuincentrum. Ter plaatse van het tuincentrum bevinden zich twee archeologische terreinen van hoge waarde, namelijk een terrein met sporen van bewoning uit de periode Romeinse tijd - Late Middeleeuwen en een terrein met resten van begravingen (urnenveld) uit de IJzertijd. Het onderzoek heeft geen archeologische waarden opgeleverd. In de proefsleuven 1 en 2 zijn talrijke moderne verstoringen aangetroffen die met de aanleg van een parkeerplaats, een beregeningsinstallatie en de bouw het van tuincentrum samenhangen. In het zuidelijke deel in de proefsleuven 3 tot en met 5 is de natuurlijke bodemopbouw door het ontgraven van zand in de moderne tijd verstoord. Een esdek is nergens aangetroffen. De verstoringen reiken overal tot in het dekzand of tot in de estuariene afzettingen, waardoor naar verwachting alle archeologische resten in het plangebied zijn verdwenen. Een waardering van het plangebied is niet van toepassing, omdat er geen archeologische waarden aangetroffen zijn Beantwoording van de onderzoeksvragen Is er sprake van één of meer behoudenswaardige vindplaatsen? Er is geen behoudenswaardige vindplaats aangetroffen. Wat is de aard, omvang, kwaliteit en verloop van de archeologische sporen en sporenclusters? Er zijn geen sporen aangetroffen. Wat is de conservering en gaafheid van de vindplaats(-en)? Niet van toepassing, omdat geen vindplaats aangetroffen is. Wat is de datering en de fasering van de vindplaats(-en)? Niet van toepassing, omdat geen vindplaats aangetroffen is. Wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren zij? Er zijn geen vondsten aangetroffen. Uit welke periode dateren de eventuele sporen? Niet van toepassing, omdat het terrein in de Nieuwe tijd verstoord is. Wat is de relatie met de omgeving? Niet van toepassing, omdat geen vindplaats aangetroffen is. Wanneer zijn de archeologische sites als woonplaats in onbruik geraakt? Niet van toepassing, omdat geen vindplaats aangetroffen is. Wat is de geologische context van de aangetroffen archeologische resten? Het terrein ligt in een grotendeels sterk verstoorde dekzandlandschap. Welke activiteiten zijn in het gebied uitgevoerd? In het gebied zijn geen archeologisch inhoudelijke activiteiten uitgevoerd. Zijn de vindplaatsen die als monument zijn aangemerkt aangetroffen? Zo ja wat is de diepteligging en kwaliteit van de vindplaats(en)? Nee, de vindplaatsen die als monument zijn aangemerkt zijn niet aangetroffen. 15

16 Is het mogelijk op basis van dit onderzoek een uitspraak te doen over de kwaliteit en diepte ligging van de vindplaats(en)? Niet van toepassing, omdat geen vindplaats aangetroffen is. Indien er geen vindplaats(en) zijn aangetroffen, wat is dan de reden dat deze uitkomst afwijkt van de verwachting? In het terrein hebben in de Nieuwe tijd talrijke activiteiten plaatsgevonden waarbij een eventueel vindplaats verstoord kan zijn. Daarbij gaat het om de bouw van het tuincentrum, de aanleg van parkeerplaatsen met funderingslagen bestaande uit repac en de aanleg van een beregeningsinstallatie. Deze activiteiten hebben gezorgd voor verstoringen die reiken tot in het dekzand of tot in de estuariene afzettingen. Intacte archeologische waarden worden hierdoor niet meer verwacht in het plangebied. 16

17 6. Aanbevelingen Verstoringen in het plangebied hebben er voor gezorgd dat de bodemopbouw tot in het dekzand dan wel de estuariene afzettingen niet meer intact is. Hierdoor zullen eventuele archeologische waarden zijn verdwenen. Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt door Becker & Van de Graaf geadviseerd geen vervolgonderzoek uit te voeren. NB. Bovenstaand advies dient gecontroleerd en beoordeeld te worden door de bevoegde overheid, in dit geval het Regiobureau Breda namens de gemeente Zundert. Deze zal vervolgens een besluit nemen inzake de te volgen procedure. Becker & Van de Graaf bv wil meegeven dat voordat dit besluit genomen is, er niet begonnen kan worden met bodemverstorende activiteiten of activiteiten die voorbereiden op bodemverstoringen Betrouwbaarheid Het uitgevoerde onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke inzichten en methoden. Het archeologisch onderzoek is erop gericht om de kans op het aantreffen dan wel vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef kan echter, op basis van de onderzoeksresultaten, de aan- of afwezigheid van eventuele archeologische waarden niet gegarandeerd worden. Indien archeologische waarden worden aangetroffen dienen deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, bij het Rijk gemeld te worden. 17

18 Literatuur en kaarten Centraal College van Deskundigen, 2006: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1, Gouda. Hoven, E., 2009: Programma van Eisen, Rijsbergen, De Bosrand, Inventariserend veldonderzoek, karterende en waarderende fase, Breda. 18

19 Lijst van afkortingen en begrippen Afkortingen Archis AMK GPS IKAW KNA mv NAP PvA PvE Archeologisch Informatie Systeem Archeologische Monumenten Kaart Global Positioning System Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie maaiveld (het landoppervlak) Normaal Amsterdams Peil Plan van Aanpak Programma van Eisen Verklarende woordenlijst antropogeen door menselijke activiteit veroorzaakt of gemaakt artefact door de mens vervaardigd voorwerp Edelmanboor een handboor voor bodemonderzoek eerdgrond grond met een humushoudende minerale bovengrond van meer dan 50 cm, ontstaan door invloed van de mens, vaak gaat het om een esdek esdek dikke humeuze laag ontstaan door eeuwenlange bemesting; beschermt de oorspronkelijke bodem tegen ploegen en andere verstoringen horizont kenmerkende laag binnen de bodemvorming humeus organische stoffen bevattend; bestaande uit resten van planten en dieren in de bodem leem samenstelling van meer dan 50% silt, minder dan 50% zand en minder dan 25% klei podzol goed ontwikkelde bodem in gebieden met veel neerslag silt zeer fijn sediment met grootte 0,002-0,063 mm slak steenachtig afval van metaal- of aardewerkproductie vaaggrond grond zonder duidelijke tekenen van bodemvorming zavel grondsoort die tussen 8 en 25% klei (deeltjes kleiner dan 0,002 mm) bevat 19

20 Bijlage 1: Topografische kaart º m Projectnummer: Projectnaam: Rijsbergen, de Bosrand Legenda Plangebied

21 Bijlage 2: Periodentabel

22

23 Bijlage 3: Allesporenkaart

24 Kolom > 851 Kolom1 > > Kolom WP Huisakkerstraat WP Tuincentrum De Bosrand WP WP WP Legenda Sporen Putgrenzen Leidinggoot Sloot Trap Verstoring > Kolomopname positie Kijkgat Hoogte cm +/- NAP Projectnummer: /37231 Projectnaam: Rijsbergen, Antwerpseweg Allesporenkaart ³ Meter