BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit 1 als bedoeld in artikel 62 van de Mededingingswet

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Nummer Betreft zaak: GWW Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit 1 als bedoeld in artikel 62 van de Mededingingswet INLEIDING 1. De Nederlandse Mededingingsautoriteit heeft onderzoek verricht naar overtreding(en) van artikel 6 Mededingingswet (hierna: Mw) en artikel 81 Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap (hierna: EG) in de deelsector grond-, wegen- en waterbouw (hierna: GWW). Naar aanleiding van deze onderzoeksactiviteiten, alsmede naar aanleiding van informatie die in het kader van de clementieregeling bij de NMa is ingediend door een aantal ondernemingen, heeft de d-g NMa 2 een rapport als bedoeld in artikel 59 Mw doen laten opmaken (hierna: het Rapport, zie bijlage). In het Rapport wordt geconcludeerd dat er een redelijk vermoeden bestaat dat Aannemersbedrijf M.K.L. / Monhemius, Koeman en Van Lent B.V. (hierna ook: de Deelnemende Onderneming), werkzaam in de GWW, heeft deelgenomen aan afspraken en gedragingen in de GWWdeelsector in Nederland, in de periode januari 1998 tot en met december 2001, zoals uiteengezet in het Rapport. Bedoelde afspraken en gedragingen vormen een overtreding van artikel 6 Mw en artikel 81 EG. ACHTERGROND OPTREDEN NMa 2. In december 2002 toonde de Parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid zich in haar eindrapport geschokt door de omvang van de structurele kartelvorming, gefundeerd in ingenestelde gewoontes en de cultuur van de bouwnijverheid. 3 De enquêtecommissie 1 Als rechtsopvolger van de d-g NMa, Wet van 9 december 2004, houdende wijziging van de Mededingingswet in verband met het omvormen van het bestuursorgaan van de Nederlandse mededingingsautoriteit tot zelfstandig bestuursorgaan, Stcrt. 2005, De d-g NMa was op 13 oktober 2004 ex art. 59 Mw bevoegd om een rapport te doen opmaken. 3 De bouw uit de schaduw, TK , , nrs. 5-6, p Openbaar

2 constateerde dat het hoog tijd was om de ingesleten gewoontes uit te bannen en daadwerkelijk tot fundamentele veranderingen te komen In het voorjaar van 2004 riepen de NMa en het Kabinet de bouwsector dringend op om schoon schip te maken. Het Kabinet riep de bouwbedrijven, die op enigerlei wijze betrokken waren bij verboden kartelpraktijken, op daartoe een clementieverzoek bij de NMa in te dienen voor 1 mei In totaal hebben 473 bouwbedrijven, afkomstig uit verschillende delen van de bouwsector, gehoor gegeven aan deze oproep door vrijwillig voor 1 mei 2004 informatie over hun kartelgedrag - en de betrokkenheid daarbij van anderen - aan te leveren bij de NMa. 6 Dit verschafte de NMa veel informatie over mededingingsbeperkende praktijken in de bouw. Naar aanleiding daarvan is het onderzoek naar een systeem van vooroverleg in de deelsector GWW in gang gezet, waarop het Rapport is gebaseerd. VERLOOP PROCEDURE IN DEZE ZAAK 4. In oktober 2004 heeft de NMa het Rapport aan de Deelnemende Onderneming en haar moedermaatschappijen MKL Beheer B.V. en Van der Horst Holding B.V. (hierna alle drie gezamenlijk: de Onderneming) verzonden. In deze brief is aangekondigd dat de Onderneming in een sanctieprocedure wordt betrokken. Daarbij is de Onderneming de mogelijkheid geboden om deel te nemen aan de versnelde procedure, zoals omschreven in de begeleidende brief en nader toegelicht bij brief van de NMa van 4 november De Onderneming heeft aan de NMa kenbaar gemaakt geen gebruik te maken van deze mogelijkheid. Dientengevolge heeft de NMa de reguliere sanctieprocedure gestart, overeenkomstig artikelen 59 tot en met 61 Mw met toepassing van de Bekendmaking boetetoemeting aangaande bepaalde mededingingsbeperkende activiteiten in de GWWdeelsector 7 (hierna: GWW-boetebekendmaking). 5. Conform artikelen 59 tot en met 61 Mw, heeft de NMa de op de zaak betrekking hebbende stukken ter inzage gelegd, waarbij een onderscheid is gemaakt tussen de stukken die zien op het systeem van vooroverleg in de deelsector GWW 8 en de stukken die zien op deelname door de Deelnemende Onderneming aan bedoeld systeem van vooroverleg. 9 De stukken die het systeem van vooroverleg aantonen, zijn met ingang van 4 Idem noot 3, p Brief van de ministers van EZ en Justitie van 20 februari 2004, TK , nr. 64, p Brief van minister van EZ van 14 oktober 2004, TK , nr Bekendmaking van de d-g NMa van 13 oktober 2004, Stcrt. 2004, nr. 198, p De stukken die zijn vermeld in de voetnoten van paragrafen van het Rapport. 9 De stukken zoals bedoeld in rnr. 60 van het Rapport. 2 Openbaar

3 25 mei 2005 gedurende vier weken ter inzage gelegd ten kantore van de NMa. De andere stukken waarin de Deelnemende Onderneming is genoemd en die betrekking hebben op haar deelname aan het systeem, zijn bij brief van 25 mei 2005 aan de Onderneming verzonden (hierna ook: het individuele bewijsdossier). 6. De Onderneming is in de gelegenheid gesteld mondeling en/of schriftelijk haar zienswijze op het Rapport te geven. De Onderneming heeft bij brieven van 27 juni 2005, 28 juni 2005 en 1 juli 2005 een schriftelijke zienswijze ingediend en afgezien van de mogelijkheid te worden gehoord. 7. De Onderneming heeft op 7 april 2006 opgave gedaan van haar Aanbestedingsomzet 2001 zoals bedoeld in de GWW-boetebekendmaking en de bijlage. 10 DE FEITEN 8. Dit besluit is gebaseerd op het Rapport, dat als bijlage aan dit besluit is gehecht en integraal deel uitmaakt van dit besluit. Hierna volgt een toelichting en/of aanvulling op het feitencomplex zoals is opgenomen in het Rapport. Het systeem van vooroverleg 9. Uit de diverse verklaringen van clementieverzoekers, tevens bouwondernemingen die in de GWW-deelsector werkzaam zijn, blijkt dat in de GWW-deelsector in Nederland in de periode tussen , sprake was van vooroverleggen en afspraken. Deze vooroverleggen en afspraken hielden verband met elkaar en vormden één voortdurend systeem van afstemming over de onderlinge verdeling van werken en over het inschrijfgedrag voorafgaande aan de inschrijving op de aanbesteding van GWW-werken. 11 De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: de Raad) stelt op basis daarvan vast dat sprake was van een landelijk dekkend systeem van vooroverleg in de GWW-deelsector in Nederland in de periode tussen Onder verwijzing naar de onderbouwing in het Rapport en bij afwezigheid van een gemotiveerde betwisting van de zijde van de Onderneming gaat de Raad van het bestaan van dit systeem uit. Deelname aan het systeem van vooroverleg 10. Gegeven het bestaan van een landelijk dekkend systeem van vooroverleg, heeft de NMa onderzocht ten aanzien van welke ondernemingen kan worden vastgesteld dat zij hebben deelgenomen aan dat systeem van vooroverleg. In de onderzoeksfase is uitgegaan van de 10 Instructie aanbestedingsomzet 2001 terzake van bepaalde GWW-activiteiten. 11 Rnrs (systeem van vooroverleg), rnrs van het Rapport (duur en geografisch gebied). 3 Openbaar

4 in het Rapport omschreven 2+2 bewijsregel. 12 Op basis daarvan is de Onderneming in de procedure betrokken. In de sanctiefase heeft de Raad, in de context van de afgelegde verklaringen over het systeem van vooroverleg en de ingebrachte mondelinge en schriftelijke zienswijzen, nader onderzoek gedaan naar de feiten en de stukken in het dossier beoordeeld. 11. In dit geval is van belang dat tenminste drie clementieverzoekers onafhankelijk van elkaar hebben verklaard dat de Deelnemende Onderneming heeft deelgenomen aan het systeem van vooroverleg. Deze verklaringen zijn bevestigd en worden ondersteund door verschillende en tenminste 27 bewijsstukken. Op basis van de ter inzage gelegde bewijsstukken, die in onderlinge samenhang zijn bezien, heeft de Raad vastgesteld dat de Deelnemende Onderneming heeft deelgenomen aan het systeem van vooroverleg zoals hiervoor bedoeld. 12. De Raad baseert zich hierbij onder meer op de volgende stukken die betrekking hebben op vooroverleg voorafgaande aan de aanbesteding van de volgende projecten. 13. Onder nummer 2.1. van het individuele bewijsdossier is een deel van de administratie opgenomen, afkomstig van M. Ooijen en Zn. B.V. In dit stuk is de naam van een project vermeld Rec Vogelzang 5 e en 6 e fase in de gemeente Lopik. Hierbij staat een aanneemsom van NLG ,00 genoemd. Bij de deelnemers aan het overleg staat MKL Varik vermeld en is tevens aangegeven dat zij de aannemer is van het project. Vervolgens staat bij het kopje vergoeding aangegeven dat er een bedrag van NLG 9.075,00 verrekend moest worden. 14. Onder nummer 2.8 van het individuele bewijsdossier is een deel uit de handgeschreven administratie opgenomen, afkomstig van BAM. Daarin is het project Bedrijventerrein Slimwei-Waardenburg genoemd met besteknummer MKL staat vermeld als deelnemer aan het vooroverleg bij dit project en tevens is aangegeven dat MKL heeft ingeschreven met een bedrag van NLG ,00. Daarnaast is het verrekeningsbedrag van NLG ,00 vermeld. 12 De 2+2 bewijsregel houdt in dat deelname van een onderneming aan het systeem van vooroverleg is vastgesteld indien tenminste twee clementieverzoekers hebben verklaard dat de betrokken onderneming heeft deelgenomen (eerste twee), en deze verklaringen worden bevestigd door ten minste twee schriftelijke bewijsstukken (tweede twee). Deze bevestiging kan volgen uit schriftelijke bewijsstukken afkomstig van tenminste twee clementieverzoekers ten aanzien van tenminste één project ( 2 clementieverzoekers, 1 project) of kan volgen uit schriftelijke bewijsstukken afkomstig van tenminste één clementieverzoeker ten aanzien van ten minste twee (verschillende) projecten ( 1 clementieverzoeker, 2 projecten). 4 Openbaar

5 15. Onder nummer 2.19 van het individuele bewijsdossier is een deel uit de handgeschreven administratie van BAM opgenomen, gedateerd op 22 februari In dit stuk zijn 10 ondernemingen genoemd, inclusief MKL. Inschrijfcijfers staan vermeld in kolom Var.1 en kolom Var.2. Bij beide kolommen zijn het hoogste inschrijfbedrag en het laagste inschrijfbedrag weggestreept. Het gemiddelde van de overige inschrijfcijfers is onder de streep neergezet. Tevens staan links daarnaast de bijbehorende rekenvergoedingen vermeld. Deelt men deze rekenvergoedingen door het aantal ondernemingen aan wie het project niet is gegund (negen), dan is de uitkomst daarvan gelijk aan de bedragen die onderaan het stuk staan vermeld: NLG en NLG Onder nummers 2.18, 2.20 en 2.25 van het individuele bewijsdossier zijn drie handgeschreven stukken opgenomen die zijn opgesteld ten tijde van het vooroverleg. Daaruit blijkt dat er op 23 februari 1999 vooroverleg heeft plaatsgevonden ten aanzien van het project BBB de Hoef te Ochten, besteknummer Uit de drie stukken gezamenlijk kan worden afgeleid dat partijen aan elkaar de voorgenomen inschrijfcijfers bekendmaakten. In alle drie de stukken staan twee inschrijfcijfers van MKL vermeld, namelijk NLG ,00 en NLG ,00, waarbij in stuk met nummer 2.20 deze inschrijfcijfers respectievelijk onder kolom Var 1 en Var 2 zijn opgenomen. Tevens staat op het document onder volgnummer 2.25 een verrekeningsbedrag van NLG 7000,00 vermeld. Zienswijze van de Onderneming ten aanzien van deelname aan het systeem van vooroverleg 17. De Onderneming stelt in zijn algemeenheid dat een boete een bestuurlijke sanctie is met een punitief karakter. Dat impliceert volgens de Onderneming dat artikel 6 EVRM van toepassing is en niet het vrije bewijsstelsel dat voortvloeit uit het bestuursprocesrecht. De bewijslast ligt bij de NMa, aldus de Onderneming. 18. De Onderneming stelt voorts dat haar deelname aan het systeem van vooroverleg niet, althans onvoldoende, is aangetoond. De Onderneming stelt dat de stukken 1.1 tot en met 1.3 onvoldoende bewijs leveren dat de Deelnemende Onderneming heeft deelgenomen aan het systeem van vooroverleg. Ten aanzien van de stukken 2.1 tot en met 2.71 stelt de Onderneming dat de stukken geen bewijs leveren ten aanzien van deelname aan vooroverleg. De inhoud en de herkomst van deze stukken is volgens de Onderneming onduidelijk. Beoordeling door de Raad 5 Openbaar

6 19. De Raad stelt voorop dat gedragingen die de mededinging verstoren, doorgaans clandestien worden verricht met een beperkte documentatie. 13 In het algemeen worden ten bewijze van een inbreukgedraging slechts weinig stukken ontdekt waaruit de inbreukgedraging met zoveel woorden blijkt. Stukken zoals bijvoorbeeld notulen van een vergadering zullen gewoonlijk slechts sporadisch worden gevonden en zullen bovendien noodzakelijkerwijs fragmentarisch zijn, zodat details vaak via deductie moeten worden gereconstrueerd. In de meeste gevallen moet het bestaan van een mededingingsverstorende gedraging of overeenkomst derhalve worden afgeleid uit een samenloop van omstandigheden en aanwijzingen, die in hun totaliteit beschouwd bij gebreke van een andere coherente verklaring, het bewijs kunnen leveren dat de mededingingsregels zijn geschonden. 20. In dit geval hebben ten minste drie clementieverzoekers verklaard dat de Onderneming heeft deelgenomen aan het systeem van vooroverleg. Deze verklaringen zijn bevestigd door 27 bewijsstukken die zien op verschillende projecten, waarvan een aantal hiervoor zijn besproken. Op de inventarislijst van het individuele bewijsdossier staat vermeld van welke clementieverzoekers de lijst en de bewijsstukken afkomstig zijn. Daarmee is voldoende duidelijk gemaakt van wie de stukken in het individuele bewijsdossier afkomstig zijn. Daarnaast zijn de betreffende clementieverzoeken met ingang van 25 mei 2005 vier weken ter inzage gelegd. Hierdoor is de Onderneming in de gelegenheid gesteld om nadere informatie te verkrijgen over de herkomst, aard en toedracht van de clementieverzoeken en het daarbij overgelegde materiaal. Conclusie 21. Het vorengaande leidt tot de conclusie dat de Raad conform de vereisten ex artikel 6 EVRM en de Algemene wet bestuursrecht heeft kunnen vaststellen dat de Deelnemende Onderneming in de periode januari 1998 tot en met december 2001 heeft deelgenomen aan het systeem van vooroverleg met als gemeenschappelijk doel het onderling verdelen van werken en het afstemmen van inschrijfgedrag voorafgaande aan inschrijving op de aanbesteding van GWW-werken in Nederland en daarmee een bijdrage heeft geleverd aan de instandhouding van dit systeem. JURIDISCHE KWALIFICATIE VAN DE FEITEN / CONCLUSIE 22. In onderhavige zaak gaat de Raad uit van de juridische kwalificatie zoals omschreven in het Rapport, dat als bijlage aan dit besluit is gehecht en integraal deel uitmaakt van dit besluit. Met verwijzing naar paragraaf 5 van het Rapport, stelt de Raad vast dat de 13 HvJ EG 7 januari 2004, gev. Zaken C-204/ooP ea, rnrs , zie ook: besluit op bezwaar Raad van Bestuur van 19 december 2005 zaaknr. 3689, rnr. 53 advies Adviescommissie bezwaarschriften Mededingingswet) en rnr. 40 conclusie A-G van 8 december 2005 zaak C-113/04/p. 6 Openbaar

7 gedragingen zoals hiervoor omschreven ertoe strekken de mededinging te verhinderen, beperken of vervalsen en als zodanig één voortgezette inbreuk op artikel 6, eerste lid, Mw en artikel 81, eerste lid, EG vormen. De Raad is voorts van oordeel dat wegens bedoelde overtreding een boete ingevolge artikel 56 Mw op zijn plaats is. SANCTIE Toerekening 23. Onder het regime van het Nederlandse en communautaire mededingingsrecht zijn het ondernemingen die een overtreding van de materiële mededingingsregels kunnen begaan. Aangezien de Raad ingevolge artikel 56, eerste lid, Mw en de artikelen 88 en 89 Mw bij een overtreding van respectievelijk artikel 6 Mw en artikel 81 EG, alleen een boete kan opleggen aan de natuurlijke persoon of rechtspersoon aan wie de overtreding kan worden toegerekend, dient de Raad waar sprake is van in concernverband opererende rechtspersonen, binnen het concern de geëigende rechtspersonen te kiezen. Dit zijn naast de rechtspersonen die blijkens het bewijs rechtstreeks bij de overtreding zijn betrokken, andere rechtspersonen die voor de gedragingen van deze rechtspersonen aansprakelijk kunnen worden gesteld In het onderhavige geval is de overtreding begaan door en wordt deze toegerekend aan de Deelnemende Onderneming genoemd in randnummer 1 van dit besluit. Ten aanzien van MKL Beheer B.V. geldt, vanwege het feit dat diens zeggenschap in de Deelnemende Onderneming liep tot 24 juni 2000, dat de overtreding pro rata wordt toegerekend. Hetzelfde geldt voor Van der Horst Holding B.V., gelet op diens zeggenschap in de Deelnemende Onderneming vanaf 24 juni Zienswijze van de Onderneming ten aanzien van de toerekening 25. De Onderneming stelt dat de NMa een overtreding alleen kan toerekenen op basis van schuld. Het enkele feit dat een moedermaatschappij direct of indirect aandelen houdt is geen basis voor toerekening, aldus de Onderneming. Beoordeling door de Raad 26. Gedragingen van een dochteronderneming kunnen ook aan haar moedermaatschappij worden toegerekend, indien de dochter, ondanks haar eigen rechtspersoonlijkheid, niet zelfstandig haar gedrag bepaalt, maar in hoofdzaak de haar door de moedermaatschappij verstrekte instructies volgt. 15 In hoofdzaak wil zeggen dat het niet noodzakelijk is dat de moeder rechtstreeks betrokken is geweest bij de overtreding of de daarop betrekking 14 HvJEG, zaak 48/69, ICI, Jur. 1972, p. 619, r.o HvJ EG 14 juli 1972, zaak 48/69 (ICI), Jur. 1972, p. 619, r.o Openbaar

8 hebbende activiteiten. Achterliggende gedachte hierbij is dat de dochteronderneming in een dergelijk geval tezamen met haar (groot)moeder een economische eenheid 16 en derhalve één onderneming vormt 17, en dat het uitsluitend ondernemingen zijn die een overtreding van de Mededingingswet kunnen begaan. 27. Anders dan de Onderneming stelt, volgt uit de jurisprudentie dat bij 100% aandeelhouderschap kan worden uitgegaan van het feit dat de dochteronderneming de instructies van de moederonderneming volgt en hierbij geen verplichting bestaat te onderzoeken of de moederonderneming die macht daadwerkelijk heeft uitgeoefend. 18 Het is de moederonderneming die dit vermoeden met afdoende bewijzen dient te weerleggen. 19 Een enkele betwisting van het feit dat de moedermaatschappij een beslissende invloed op het gedrag van de dochteronderneming heeft gehad, is onvoldoende om de moederonderneming te kunnen beschermen tegen (hoofdelijke) aansprakelijkheid. In dat geval mag volgens de rechtspraak worden aangenomen dat de moederonderneming een beslissende invloed heeft gehad op het gedrag van haar dochter, waarmee het gedrag van haar dochteronderneming tevens aan de moeder kan worden toegerekend. Beiden zijn hoofdelijk aansprakelijk: betaling door de ene rechtspersoon bevrijdt de ander ten opzichte van de NMa Het enkele feit dat MKL Beheer B.V. en Van der Horst Holding B.V. niet als Deelnemende Onderneming op de bijlage bij het Rapport zijn vermeld, betekent niet dat zij niet in staat zijn geweest om in hoofdzaak een beslissende invloed op het gedrag van de Deelnemende Onderneming uit te oefenen. De Raad meent dan ook dat zij de overtreding kan toerekenen aan MKL Beheer B.V. en Van der Horst Holding BV als 100% moeders van de Deelnemende Onderneming, in de periode tot 24 juni 2000 (MKL Beheer B.V.) en vanaf 24 juni 2000 (Van der Horst Holding B.V.). 16 HvJ EG 31 oktober 1974, zaak 15/74 (Centrafarm), Jur. 1974, p. 1147, r.o HvJ EG 23 april 1991, zaak C-41/90 (Höfner & Elser), Jur. 1991, p. I-1979, r.o GvEA 15 juni 2005, gev. zaken T-71/03, T-74/03, T87/03 en T-91/03, Grafietkartel, n.n.g., punten 59 e.v. (Zie ook Besluit d-g NMa 14 juni 2004, zaak 3689 (Aanbesteding dakrenovatie AMC). 19 HvJ EG 25 oktober 1983, zaak 107/82 (AEG), Jur. 1983, p. 3151, r.o. 50; HvJ EG 16 november 2000, zaak C-286/98 P (Stora), Jur. 2000, p. I-9925, r.o. 29. GvEA 15 juni 2005, zaak T- 325/01, DaimlerChrysler, r.o GvEA 15 juni 2005, gev. zaken T-71/03, T-74/03, T87/03 en T-91/03, Grafietkartel, n.n.g., punten 62. Zowel de NMa als de Commissie houdt (groot)moeder(s) in dat geval hoofdelijk aansprakelijk, zie bijvoorbeeld besluit d-g NMa 14 juni 2004, zaak 3689 (Aanbesteding dakrenovatie AMC), recente voorbeelden van beschikkingen van de Commissie waarin (groot)moeders en dochters hoofdelijk aansprakelijk zijn gesteld: Beschikking van de Commissie van 9 december 2004 (E-2/ Chlorine Chloride) en Beschikking van de Commissie van 20 oktober 2004 (C /B.2 Raw Tobacco Spain). 8 Openbaar

9 Boetesystematiek 29. Voor vaststelling van de hoogte van de boete hanteert de Raad de GWWboetebekendmaking. In deze GWW-boetebekendmaking wordt een beboetingssystematiek gevolgd die aansluit bij de geconstateerde overtreding. De boete wordt gebaseerd op de aanbestedingsomzet van de Deelnemende Onderneming. Voor de bepaling van de hoogte van de boete wordt de aanbestedingsomzet van één jaar in aanmerking genomen. Als ijkjaar is daarbij voor 2001 gekozen. Dat jaar kan redelijkerwijs als representatief worden beschouwd. Verder houdt het jaar 2001 direct verband met de overtreding, aangezien de verboden praktijken in dat jaar nog volop voorkwamen. Toepassing van de GWW-boetebekendmaking Boetegrondslag 30. Conform randnummer 10 van de GWW-boetebekendmaking wordt de boetegrondslag voor de Onderneming vastgesteld op EUR De Raad overweegt dat niet, zoals in het Rapport is gesteld, bij (vrijwel) alle aanbestedingen in de GWW-deelsector kartelafspraken zijn gemaakt. Verder overweegt de Raad dat de overheid in aanbestedingsprocedures dikwijls de verboden afspraken en gedragingen van de Onderneming heeft begunstigd. De Raad is van oordeel dat deze omstandigheden in geen geval het verboden karakter van de betrokken afspraken en gedragingen teniet kunnen doen. De Raad ziet evenwel in bedoelde omstandigheden, en met name in de omstandigheid dat niet aannemelijk is dat bij vrijwel alle aanbestedingen in de GWW-deelsector in de betrokken periode kartelafspraken zijn gemaakt, aanleiding het maximale boetepercentage zoals omschreven in randnummer 11 van de GWWboetebekendmaking, te verlagen naar 10%. 32. Gelet op het vastgestelde boetepercentage van 10%, gaat de Raad ten aanzien van de Onderneming uit van een bedrag EUR (hierna: de bruto-boete). Boeteverhogende omstandigheden 33. De Raad houdt bij de vaststelling van de op te leggen boete rekening met eventuele boeteverhogende omstandigheden, waarvan in dit geval niet is gebleken. De Raad neemt in deze procedure dan ook geen boeteverhogende omstandigheden in aanmerking. Boeteverminderende omstandigheden 34. De Raad houdt bij de vaststelling van de op te leggen boete rekening met eventuele boeteverminderende omstandigheden. De Onderneming heeft geen boeteverminderende 9 Openbaar

10 omstandigheden aangevoerd. De Raad neemt in de onderhavige zaak voor het overige geen boeteverminderende omstandigheden in aanmerking. Boeteberekening 35. Het vorenstaande leidt tot de boete van: EUR De Raad is van oordeel dat de boete evenredig is in verhouding tot de met het gevoerde boetebeleid te dienen doelen en overigens ook billijk is. BESLUIT De Raad legt een boete op van EUR aan Aannemersbedrijf M.K.L. / Monhemius, Koeman en Van Lent B.V., gevestigd te Opijnen en aan MKL Beheer B.V., gevestigd te Neerijnen en aan Van der Horst Holding B.V., gevestigd te s-hertogenbosch. Aannemersbedrijf M.K.L. / Monhemius, Koeman en Van Lent B.V. is hoofdelijk aansprakelijk voor het gehele bedrag. MKL Beheer B.V. is hoofdelijk aansprakelijk voor het bedrag van EUR en Van der Horst Holding B.V. is hoofdelijk aansprakelijk voor het bedrag van EUR Datum: 31 augustus 2006 De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze: W.g. P. Kalbfleisch Voorzitter Raad van Bestuur Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen 6 weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd bezwaarschrift indienen bij de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, Juridische Dienst, Postbus 16326, 2500 BH, DEN HAAG. 10 Openbaar