(Septembermededeling)

Transcriptie

1 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Voorgezet onderwijs vo Mededelingen over de eindexamens 2008 voor vwo, havo, vmbo en vavo Bestemd voor scholen voor voortgezet onderwijs; instellingen voor beroepsonderwijs en educatie; de staatsexamencommissie. inwerkingtreding n.v.t Geldigheidsduur n.v.t. Juridische grondslag n.v.t. Officiële publicatie n.v.t. Relatie tot eerdere publicaties n.v.t 1 / 30

2 I. Mededelingen van algemene aard I.0 Ontvangst van de pakketten met examenopgaven voor het centraal schriftelijk examen in het eerste tijdvak De examens worden op school afgeleverd op woensdag 7, donderdag 8 of vrijdag 9 mei. Wij zijn ons ervan bewust dat veel scholen op deze data voor de leerlingen vakantie hebben gepland. In zorgvuldig overleg tussen de bij de examens betrokken organisaties is echter vastgesteld dat levering op een ander moment onverantwoord is. Levering na Pinksteren, pal voor de aanvang van het centraal examen, geeft onvoldoende ruimte als bij bestelling of bezorging onverhoopt iets misgaat. Levering nog voor de op veel scholen vastgestelde meivakantie van de leerlingen is in de productieplanning van de examens evenmin haalbaar. In april zal aan de scholen worden meegedeeld op welke van deze drie data de examens worden bezorgd. Wij verzoeken scholen, te regelen dat op de aangegeven dag twee daartoe bevoegde personen op school aanwezig zijn I.1 Wijzigingen bij het examen 2008 Ingaande het examenjaar 2008 zijn een aantal wijzigingen van toepassing en een aantal wijzigingen zijn in een afrondend stadium, en derhalve onder voorbehoud (zoals bijvoorbeeld vak op hoger niveau ). U vindt de wijzigingen respectievelijk in hoofdstuk I.1 en I.2 I.1.1 Centraal examen voorlaatste leerjaar Met ingang van schooljaar is het mogelijk om het centraal examen af te leggen in het voorlaatste leerjaar. Zie hiervoor het besluit van 17 februari 2007, houdende wijziging van het Inrichtingsbesluit W.V.O. enhet Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.- m.a.v.o.-v.b.o. onder meer in verband met het voorzien in de mogelijkheid van het afleggen van centraal examen in het voorlaatste leerjaar, Staatsblad 94, jaargang Deze is per 1 augustus 2007 in werking getreden bij koninklijk besluit van 22 juni 2007, Staatsblad 259. De besluiten zijn ook raadpleegbaar op onder officiële publicaties. I.1.2 Overgangsregeling centraal examen voorlaatste leerjaar in combinatie met aanpassing van de profielen Gelet op de gelijktijdige inwerkingtreding per 1 augustus 2007 van de aanpassing van de profielen in de tweede fase van het vwo en het havo en de mogelijkheid in het voorlaatste leerjaar centraal examen te kunnen afleggen is in de Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo per 1 augustus 2007 van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van , nr. VO/OK/2007/18980 (Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo 2007) een overgangsbepaling opgenomen. 2 / 30

3 Artikel 4 regelt in welke vakken in het voorlaatste leerjaar géén centraal examen als examen volgens de nieuwe profielen kan worden afgenomen en is van toepassing op de jaren 2008 en 2009 voor respectievelijk het havo en vwo. Vooruitlopend op de eerste nieuwe examens voor het havo in 2009, kunnen leerlingen uit 4 havo, die dit schooljaar zijn gestart met de nieuwe profielen, in 2008 toch worden toegelaten tot het centraal examen, met uitzondering van de vakken Aardrijkskunde, Natuurkunde, Wiskunde A en Wiskunde B. Het bevoegd gezag dient er bij zijn bepaling of hij een leerling uit het voorlaatste leerjaar in de gelegenheid stelt centraal examen af te leggen rekening mee te houden dat de examenopgaven van de vakken die niet zijn uitgezonderd, zijn geënt op de examenprogramma s van Het bevoegd gezag beslist of, gelet op programmatische verschillen tussen de oude en nieuwe examenprogramma s, de school in staat is de leerling hierop voor te bereiden. Bijvoorbeeld omdat de school extra begeleiding voor de kandidaat beschikbaar moet stellen vanwege inhoudelijke verschillen tussen oud en nieuw. Deze voorziening kan ook worden toegepast in het vavo en door de staatsexamencommissie. I.1.3 aanpassing van de profielen De Wet van 27 april 2006 tot wijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs ter aanpassing van de profielen in de tweede fase van het vwo en het havo (aanpassing profielen tweede fase vwo en havo), (Staatsblad 251, jaargang 2006) en het Besluit van 22 december 2006, houdende wijziging van onder meer het Inrichtingsbesluit W.V.O., het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o., en het Besluit staatsexamens vwohavo-mavo 2000 in verband met wijziging van de wettelijke bepalingen over de tweede fase van het havo en vwo (Staatsblad 24, jaargang 2007) zijn per 1 augustus 2007 in werking getreden (Staatsblad 118, jaargang 2007). Alle scholen voor havo/vwo hebben exemplaren ontvangen van de publicatie van het Tweede Fase Adviespunt: Regelgeving voor de Vernieuwde Tweede Fase ( Deze publicatie bevat de gewijzigde regelgeving in het kader van de aanpassingen in de bovenbouw van havo en vwo. De nieuwe profielen zijn van toepassing voor de leerlingen die met ingang van 1 augustus 2007 beginnen met het vierde leerjaar vwo of havo. I.1.4 Examenprogramma s en syllabi Voor leerlingen die vanaf 1 augustus 2007 beginnen met het vierde leerjaar vmbo, havo of vwo gelden nieuwe examenprogramma's *). Het belangrijkste verschil met de huidige examenprogramma s is dat de nieuwe examenprogramma s globaler zijn. Ze geven meer ruimte voor eigen keuzes van scholen, vooral bij het schoolexamen. Om te zorgen dat de eisen voor het centraal examen duidelijk blijven, worden deze wel nauwkeurig omschreven. Deze beschrijving vindt u echter niet meer in de examenprogramma s, maar in een afzonderlijke publicatie per vak: de syllabus. Deze is vastgesteld door de CEVO. Voor vmbo zie onder III.3 en III.5 van deze Septembermededeling eindexamens Voor de schoolexamens publiceert de SLO handreikingen op de internetsite (voor vwo en havo ook in de vorm van een publicatie die naar alle scholen wordt gezonden). Die handreikingen bevatten suggesties voor de uitwerking van de stof voor het schoolexamen. Die suggesties zijn een dienst aan de scholen: ze zijn er niet aan gebonden. De scholen zijn voor het schoolexamen wel gebonden aan de meer globale omschrijvingen in het examenprogramma. 3 / 30

4 * De nieuwe examenprogramma s zijn vastgesteld bij de Regeling vaststelling examenprogramma s v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o. (VO/OK-2007/13731) van 4 juni 2007 (Staatscourant 2007, nr. 111, woensdag 13 juni 2007, p. 16; CFI-Online juni 2007). Zie ook II.3.2 van deze Septembermededeling eindexamens I.1.5 Aanpassingen Examenblad.nl De website Het Examenblad heeft een aantal wijzigingen ondergaan. Alle informatie op de site is nu geordend op examenjaar. Voordat u op de site informatie gaat zoeken, kunt u links boven het examenjaar kiezen. Het gaat daarbij om het jaar waarin het centraal examen valt. Standaard (als u niets kiest) staat dat nu op Als u het gewenste jaar hebt gekozen, gaat u op de gebruikelijke manier (via de gekleurde menu's) naar een specifiek examen(vak). U vindt dan alle informatie voor het examen in dat vak en in dat jaar overzichtelijk gegroepeerd, en hoeft niet de voor een examenjaar relevante informatie uit een lange lijst van officiële publicaties te destilleren. Op elk willekeurig moment op elke pagina van de site kunt u, als dat nodig is, daarna weer van jaar wisselen. Ook de vormgeving van de site is op onderdelen aangepast ten behoeve van een beter overzicht en een meer eigentijdse vormgeving. De verschillen zijn klein en behoeven geen nadere toelichting. Via de rubriek ''Help'' krijgt u nadere informatie over de opbouw van de site. Ook de officiële naam is gewijzigd. Voorheen werden afwisselend de naam Het Examenblad en het adres gebruikt. Vanaf nu is de naam Examenblad.nl ( Via komt u nog wel op de site, Favorieten in uw internetbrouwer aanpassen is dus niet nodig. I.1.6 Cspe GL In april/mei 2007 is de geschiktheid van het cspe als beroepsgerichte examenvorm voor de gemengde leerweg beproefd, waarna besloten is tot invoering in 2009 van het cspe GL bij de volgende groepen van verwante vakken: groep 1 Bouw groep 2 MEI groep 3 Z&W Timmeren Metaaltechniek Verzorging Metselen Elektrotechniek Uiterlijke verzorging Schilderen Installatietechniek Zorg-en-welzijn-breed Fijnhoutbewerken Metalektro Bouw-breed Instalektro groep 4 HAV Administratie Handel en verkoop Mode en commercie Handel en Administratie groep 5 Consumptief Horeca Bakken Consumptief-breed Een bijzonderheid is dat er één identiek cspe GL is dat geldt voor alle vakken die tot dezelfde groep behoren. Met ingang van het centraal examen 2009 is er voor deze vakken dus geen cse GL meer. 4 / 30

5 In 2008 kan de school bij de opgave van de aantallen kandidaten aan de IB-Groep voor elk van de hierboven genoemde vakken kiezen tussen de "oude" situatie (het cse GL) en de toekomstige (alleen een cspe GL). Begin september heeft Cito een informatiemagazine met alle ins en outs over het cspe GL verstuurd aan alle vmbo-gl-scholen, die één of meer van de genoemde vakken in huis hebben. Dit informatiemagazine is ook beschikbaar op deze plaats in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl ( I.1.7 Toegestane hulpmiddelen De toegestane hulpmiddelen zijn in 2008 slechts op een klein onderdeel gewijzigd: zie II.6 van deze Septembermededeling eindexamen I.2 Wijzigingen bij het examen 2008 (onder voorbehoud) I.2.1 Vak hoger niveau Het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs onder meer in verband met enkele aanpassingen in de inrichtings- en examenvoorschriften met betrekking tot het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs is aangenomen door de Tweede Kamer en vervolgens naar de Eerste Kamer gegaan voor behandeling in september. De wet kan bij koninklijk besluit, naar verwachting, per 1 januari 2008 in werking treden, mits het wetsvoorstel ook door de Eerste Kamer wordt aangenomen. Het bevoegd gezag kan dan leerlingen in de gelegenheid stellen één of meer vakken op een hoger kwalificatieniveau (uit een hogere leerweg, het havo of vwo) te volgen en af te sluiten in plaats van het overeenkomstige vak uit de eigen leerweg (vanaf het examenjaar 2008). Voor de toepassing van deze mogelijkheid is de volgende informatie van belang: in overeenstemming met de bepaling in de wet, dat het bevoegd gezag beslist of de leerling in de gelegenheid wordt gesteld een of meer vakken op een hoger niveau af te sluiten in plaats van het overeenkomstige vak uit de eigen leerweg, is het ook aan het bevoegd gezag om te bepalen of er sprake is van overeenkomstigheid tussen de vakken; in de basisberoepsgerichte leerweg kan het beroepsgerichte programma worden vervangen door het overeenkomstige programma uit de kaderberoepsgerichte leerweg. Het beroepsgerichte programma in de kader- en basisberoepsgerichte leerweg kan niet worden vervangen door het beroepsgerichte programma uit de Gemengde leerweg. het eindcijfer van het overeenkomstige vak wordt (zonder omrekening) betrokken bij de vaststelling van de uitslag; alle regels van het overeenkomstige vak uit het hogere niveau gelden; het desbetreffende examenprogramma en de voorgeschreven weging voor de berekening van het eindcijfer van het vak (verhouding van het meetellen van het cijfer voor het schoolexamen en het cijfer voor het centraal examen), het daarbij behorend examen en de daarbij behorende normering; het diploma en de cijferlijst blijven herkenbaar; hierop blijft dus de leerweg van inschrijving vermeld worden, ongeacht of er een vak of meer op een hoger niveau zijn afgesloten. Het diploma wordt bepaald door de vakken van het laagste niveau; de leerling moet kunnen excelleren, niet afzakken; 5 / 30

6 het afleggen van een examen in een vak op een hoger niveau moet een bewuste keuze zijn van een leerling en geen gok. Bovendien kent iedere leerweg een eigen onderwijsinrichting, een eigen examenprogramma en het daarbij behorende eindexamen. Het is dan ook niet mogelijk om een cijfer behaald voor een vak om te rekenen naar een hoger of een lager niveau; een herkansing vindt altijd plaats op hetzelfde niveau als waarop het examen in een vak is afgelegd. Het recht bestaat er immers uit dat een eerder afgelegd examen opnieuw kan worden afgelegd, dit impliceert dat het om hetzelfde vak gaat; het niveau waarop in een vak centraal examen wordt afgelegd is bepaald op het moment waarop de school het schoolexamencijfer verstrekt aan de Informatie Beheer Groep; in een vak kan slechts op één niveau centraal examen worden afgelegd. Het is bijvoorbeeld niet toegestaan op meerdere niveaus centraal examen af te leggen in dezelfde vakken. Ook is niet toegestaan dat als in het voorlaatste leerjaar centraal examen is afgelegd in een vak, in het laatste leerjaar centraal examen wordt afgelegd in hetzelfde vak op een ander niveau; als een vak is afgelegd op een hoger niveau blijkt dit uit de vermelding op de cijferlijst; dit gaat geregeld worden bij de regeling Modellen diploma s voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo). Mede in verband hiermee wordt het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. (hierna te noemen: Eindexamenbesluit) gewijzigd. Het kunnen volgen van een extra vak uit een hoger (of van hetzelfde) kwalificatieniveau (dat niet voorkomt in de eigen leerweg) wordt hierin meegenomen. Deze mogelijkheid zal dan, naar verwachting, ook vanaf de examens in 2008 van toepassing zijn. Hierdoor wordt het bijvoorbeeld mogelijk dat: een leerling uit de basis- of kaderberoepsgerichte leerweg een algemeen vak als kunstvakken II of lichamelijk opvoeding 2 uit het vrije deel van de gemengde- en theoretische leerweg als extra vak kan kiezen; een leerling uit de theoretische leerweg een beroepsgericht vak uit de gemengde leerweg deel kan laten uitmaken van zijn eindexamen als extra vak. I.2.2 Aanwijzingsprocedure gecommitteerde Na inwerkingtreding van eerdergenoemd wetsvoorstel en de daaruit voortvloeiende wijzigingen op het Eindexamenbesluit kan het bevoegd gezag zelf de gecommitteerde(n) aanwijzen. De Informatie Beheer Groep blijft de scholen (per onderwijssoort) koppelen op basis waarvan het bevoegd gezag gecommitteerden aanwijst. Deze aanwijzing maakt het bevoegd gezag bekend aan die scholen waarvoor zij de tweede correctie verrichten. I.2.3 voorschriften tweede correctie Tevens wordt het Eindexamenbesluit aangepast ter vergroting van de kwaliteit van de tweede correctie, waarbij de rol van het bevoegd gezag versterkt wordt. Aanvullingen op de correctievoorschriften behelzen: de tweede corrector voegt een door hem opgestelde en ondertekende verklaring omtrent de verrichte correctie bij het gecorrigeerde werk; deze verklaring wordt mede ondertekend door zijn bevoegd gezag; aanpassing van de procedure die moet worden gevolgd als de eerste en tweede corrector niet tot overeenstemming kunnen komen bij het vaststellen van de score. 6 / 30

7 I.2.4 Nieuwe vakken De wetswijziging voegt het vak lichamelijke opvoeding (LO2) toe aan het vrije deel van de gemengde en theoretische leerweg. Door de wetswijziging kan het Eindexamenbesluit het vak Friese taal en cultuur aanwijzen dat als extra vak gekozen kan worden door leerlingen uit de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg. I.3 Aangepaste examens voor kandidaten met een beperking kandidaten met een visuele of auditieve beperking Kandidaten met een visuele beperking moeten net als vorige jaren worden aangemeld met een speciaal bij IBG aan te vragen formulier. Voor beeldschermexamens (algemene vakken BB, en Duits en Frans KB) geldt dat ook voor kandidaten met een auditieve beperking problemen kunnen ontstaan. Deze moeten eveneens via het formulier worden aangemeld. Zie toelichting in!.3.3, digitale examens voor kandidaten met visuele of auditieve beperking in de Septembermededeling eindexamens 2008 op Examenblad.nl ( kandidaten met een leesbeperking (dyslexie) Net als vorige jaren wordt ten behoeve van kandidaten met een leesbeperking bij de schriftelijke examens het volgende geleverd: a. Voor kandidaten die o.g.v. het deskundigenrapport recht hebben op auditieve ondersteuning, is op bestelling een Daisy-CD met ingesproken tekst beschikbaar, of een PDF (tekstbestand) voor audio middels spraaksynthese (kunstmatige stem). De Daisy is alleen beschikbaar voor het eerste tijdvak. Als een kandidaat recht heeft op auditieve ondersteuning, geldt dat voor eerste én tweede tijdvak en moet de school in het tweede tijdvak zelf een voorziening treffen. b. Sinds het centraal examen 2007 worden de examens geleverd in een grotere letter (punt 11) en voor havo en vwo in een ander lettertype dan voorheen. Waar voorheen dyslectische kandidaten grootschrift nodig hadden, is dat door de grotere letter en het andere lettertype voor een deel van de kandidaten niet meer nodig. Scholen wordt dringend verzocht, met de kandidaten aan de hand van het examen 2007 na te gaan of vergroting nodig is, en alleen zelf te vergroten indien nodig. Als de dyslectische kandidaat zijn examen maakt aan de computer, kan hem ook in plaats van een papieren vergroting de digitale PDF worden aangeboden. Daarbij kan hij steeds op maat en naar wens vergroten. c. Sinds het examen 2007 wordt geen vergroot examen meer op papier aan de scholen geleverd. Aan de hand van de op bestelling te leveren PDF kan de school zelf voor vergroting zorgen. Deze procedure riep in 2007 vragen op bij scholen. Verondersteld werd, dat hier sprake is van een bezuiniging. Dat is zeer beslist niet het geval. De examens in de grotere letter leiden tot een toename van het standaard drukwerk die de bezuiniging door het wegvallen van grootschriftlevering meer dan teniet doet. Daarnaast spraken scholen ook zorg uit over de geheimhouding bij dit extra op school te verrichten werk. Inderdaad vergt de eigen productie van grootschrift zorgvuldige procedures. De VO- Raad heeft daarover protocollen gepubliceerd. Daarnaast is de veiligheid ermee gediend als scholen alle benodigde grootschrift in één sessie produceren, zodat er niet steeds sprake is van een kleine klus die tussen andere bezigheden door moet worden verricht. De CEVO overlegt met de VO-Raad of en op welke wijze in de toekomst 7 / 30

8 beter aan de zorgen van scholen tegemoet kan komen. Voor het centraal examen 2008 geldt in ieder geval dezelfde procedure als voor het examen d. Bij vergroting kan het zijn dat de maatvoering van een tekening niet meer klopt. Incidenteel blijkt ook info uit tabellen e.d. weg te vallen. Dat laatste kan worden voorkomen door de pdf niet rechtstreeks vergroot af te drukken maar eerst 1 op 1, en daarna op de kopieermachine te vergroten. Voor het eerste is de algemene regel: de kandidaat met een leesbeperking meet en tekent op het examen in de originele versie. e. In de Maartmededeling 2007 is aandacht besteed aan het volgende. Bij beperkingen mag de school aanpassingen treffen in de vorm waarin het examen wordt aangeboden. Een voorbeeld daarvan is audio of grootschrift. De exameneisen zelf echter gelden onverkort. Dat geldt ook voor de spellingseisen bij Nederlands, en bij Engels GL/TL. De school mag de kandidaat echter wel hulpmiddelen aanreiken. Een vaak functioneel hulpmiddel is de computer als schrijfgerei. De spellingscontrole (Nederlands of Engels) mag door de kandidaat worden gebruikt. Als de kandidaat een zeer ernstige leesbeperking heeft die het toetsenbord van de computer onbruikbaar maakt, kan de school contact opnemen met de inspectie Nadere informatie over aangepaste examens voor kandidaten met een beperking De volgende documenten zijn beschikbaar in de digitale versie van de Septembermededeling eindexamens 2008 op Examenblad.nl ( Link 1: hoofdlijnen 2008 aangepaste examens Link 2: digitale examens voor kandidaten met een visuele of auditieve beperking Link 3: de keuze van geschikte audio, ervaringen van scholen (2006) Link 4: aangepaste uitvoeringen van centrale examens (2004) 1.4 Computers en examen I.4.1 computerexamens I Compex-examens Ook in 2008 kan een school ervoor kiezen om een examen in Compex-vorm aan te bieden. Dit betekent dat bij een deel van het examen een computer nodig is bij de beantwoording van de meeste vragen. U kunt kiezen voor een Compex-examen bij de volgende 10 vakken: Vmbo: GL/TL: biologie, NaSk1, economie Havo: aardrijkskunde, biologie, natuurkunde 1,2 Vwo: wiskunde A 1, wiskunde A1,2, biologie, natuurkunde 1,2 Voor het havo-vak economie 1 is er in 2008 geen compex-examen meer. Scholen maken hun keuze voor Compex door de bestelling van opgaven bij de IB-Groep (voor 1 november). Een school die een Compex-examen bestelt, wordt voor de tweede correctie gepoold met een andere school die hetzelfde Compex-examen afneemt. Als een school op een later moment moet besluiten om van het Compex-examen af te zien, blijft de pooling met deze school bestaan. Dit betekent dat de school nog wel de tweede correctie van een Compex-examen moet uitvoeren. 8 / 30

9 Een aantal zaken rondom Compex-examens is veranderd sinds 2007! Voor meer informatie over deze veranderingen en andere aandachtspunten, verwijzen we u naar het document belangrijke aandachtspunten voor de Compex-examens van 2008 die beschikbaar is in de digitale versie van de Septembermededeling eindexamens 2008 op Examenblad.nl ( ): I vmbo BB algemene vakken Vooruitlopend op de invoering van het digitale centrale examen voor de algemene vakken als enige examenvorm voor het vmbo BB, wordt alle scholen met een basisberoepsgerichte leerweg geadviseerd om in het examenjaar 2008 al te kiezen voor digitale afname van de centrale examens algemene vakken. Meer informatie over deze digitale examens vindt u in de Mededeling over digitale centrale examens algemene vakken vmbo BB in 2008: Overgangsjaar digitale centrale examens algemene vakken in de basisberoepsgerichte leerweg vmbo 2008, kenmerk: VO/OK- 2007/29634, datum: 26 juli en in de activiteitenplanning, die terug te vinden is op I vmbo KB Duits Alleen scholen die de algemene vakken BB op de computer afnemen kunnen desgewenst het Duits KB examen op de computer afnemen. I.4.2 Examens waarbij de computer een noodzakelijk hulpmiddel is Bij de volgende examens is de computer een noodzakelijk hulpmiddel: De praktijkopdrachten van het CSPE-examen voor vmbo BB, KB en GL, als deze met de computer als hulpmiddel moet worden uitgevoerd; De minitoetsen van het CSPE-examen vmbo BB, KB en GL; Frans BB en KB; Muziek, dans en drama GL/TL; CKV2 havo en vwo ("centraal" schoolexamen) I.4.3 Gebruik van Vista en Office 2007 bij computerexamens Het gebruik van Vista en Office 2007 is nog niet bij alle computerexamens mogelijk. In de onderstaande tabel kunt u terugvinden voor welke examens wel en welke examens niet Vista en Office 2007 gebruikt kunnen worden. Computerexamen Gebruik Vista mogelijk Gebruik Office 2007 mogelijk Compex-examens Nog niet bekend * Nog niet bekend * Vmbo BB algemene vakken in Citotester Nee Nvt Praktijkopdrachten vmbo CSPE Ja Ja Minitoetsen vmbo CSPE Nee Nvt Frans vmbo BB en KB in Citotester Nee Nvt Muziek vmbo GT Nog niet bekend * Nvt Dans vmbo GT Nee Nvt Drama vmbo GT Nee Nvt CKV2 havo en vwo Nog niet bekend * Nvt 9 / 30

10 * Deze examens worden vóór uitlevering aan de scholen getest op een juiste werking onder Windows Vista en Office De uitkomst hiervan kunt u vanaf 1 december terugvinden op onder Compex en onder Kunstvakken. We verwachten dat deze examens onder Windows Vista en Office 2007 goed zullen functioneren. 1.5 Rooster Het rooster centraal examen 2008 is gepubliceerd met kenmerk CEVO datum 10oktober 2006, Staatscourant van 23 oktober 2006, nummer 206 en Regelingen ocw op CFI-online ( In het rooster 2008 is de duur van de centrale examens bekend gemaakt. De duur van de centrale examens in het tweede tijdvak is gelijk aan de overeenkomstige examens in het eerste tijdvak eerste tijdvak In de bijlage Computergebruik in eerste tijdvak 2008 bij het rooster 2008 staat Nederlands KB en GL/TL vermeld op een onjuist moment. In het Rooster 2008 zelf is datum en tijd voor Nederlands KB en Nederlands GL/TL wel correct opgenomen: dinsdag 20 mei uur. I.5.2 tweede tijdvak Het rooster tweede tijdvak wordt gepubliceerd in de Maartmededeling De centrale examens in het tweede tijdvak starten op 4 juni in de basisberoepsgerichte en de kaderberoepsgerichte leerweg en gemengde leerweg* (beroepsgerichte programma's) en op 16 juni in de andere vormen van onderwijs (schriftelijke examens). Op 20 juni vinden de examens plaats in de vakken die in het tweede tijdvak door de Staatsexamencommissie worden afgenomen (de aangewezen vakken). Het besluit welke vakken hiervoor worden aangewezen, wordt in maart 2008 gepubliceerd. I.6 Gegevensverzameling via elektronische weg Ook in 2008 moeten scholen afnamegegevens van de alfabetisch eerste vijf kandidaten (in sommige gevallen tien kandidaten, of alle kandidaten) zenden aan Cito. Voor de verzending van de gegevens zijn de scholen aangewezen op het programma WOLF. Voor meer informatie, zie II. Publicaties van algemeen verbindende voorschriften en mededelingen II.1 Wetten en Algemene maatregelen van Bestuur Actuele versies zijn te vinden op Daar kunt u naast de actuele versies ook kiezen voor een versie geldig op 31 juli / 30

11 Wet op het voortgezet onderwijs Inrichtingsbesluit W.V.O. Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. Besluit staatsexamens vwo havo mavo 2000 II.2 Ministeriële regelingen, algemeen Regeling gegevenslevering onderwijsnummer VO, VO/B&B-2003/26032 van 13 juni 2003, Gele katern nr. 10 van 25 juni 2003 Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap tot wijziging van de regeling elementcodetabel schooljaar voor de telling van leerlingen in het voortgezet onderwijs per 1 oktober 2007, de opleidingentabel volwasseneneducatie voor het schooljaar en de vakcodes voor het voortgezet onderwijs en volwasseneneducatie per 1 augustus 2007 (Regeling elementcodetabel VO, opleidingentabel volwasseneneducatie en vakcodetabel VO en volwasseneneducatie schooljaar ), CFI/BVO-2007/70776 II.3 Ministeriële regelingen, examens vwo-havo Voor examenprogramma's van de vakken met een centraal examen wordt verwezen naar Examenblad.nl ( II.3.1 Regelingen en voorlichtingspublicaties van toepassing op de (eindexamens volgens de) oude profielen havo en vwo: Gedifferentieerde afsluiting en doubleren in de tweede fase vwo/havo. VO/BOB 98/52308, Gele Katern nr. 30C van 16 december Regeling tijdelijke maatregelen profielen vwo/havo (leerlingen 1999, 2000 en 2001). VO/BOB-2000/10201, Gele Katern nr. 9 van 29 maart Aanpassing verlichtingsmaatregelen profielen havo/vwo, VO/BOB/2001/28277, Gele katern nr.18a van 25 juli Profielen havo/vwo: vakken en deelvakken, VO/BOB/2001/9806 van 9 maart 2001, Gele katern nr. 8 van 21 maart Regeling deeltalen 2002, VO/BOB-2002/16895, Gele Katern nr. 13 van 29 mei Toelating centraal examen vwo en havo, VO/BOB/2002/12851, Gele Katern nr. 10 van 17 april Vrijstellingsregeling havo/vwo profiel, VO/BOB/2002/13867, Gele Katern nr. 12 van 22 mei Vrijstellingsregeling examen oud vwo/havo naar nieuw, VO/BOB/00/48114, Gele katern nr.30 van 13 december Regeling profielen 2003, VO/BOB/2003/16475 van 15 mei 2003, Gele katern nr. 14 van 28 mei Regeling modellen diploma's v.w.o.-h.a.v.o. profiel VO/BOB/2001/10037 van 9 maart 2001, Gele katern nr. 8 van 21 maart II.3.2 Regelingen en voorlichtingspublicaties van toepassing op de (eindexamens volgens de) nieuwe profielen (vanaf 1 augustus 2007): Regeling vaststelling examenprogramma s v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o. VO/OK- 2007/13731 VAN 4 juni 2007 (Staatscourant nr. 111 van 13 juni 2007). 11 / 30

12 Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo per 1 augustus 2007 van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 10 augustus 2007, VO/OK/2007/18980 (Vrijstellings- en overgangsregeling aanpassing profielen vwo/havo 2007) II.3.3 Publicatie op korte termijn/voorgenomen regelgeving Wetswijzigingsvoorstel vak op hoger niveau (zie ook deze Septembermededeling eindexamens 2008 onder 1.2.1) Regeling modellen diploma s v.w.o., h.a.v.o. en v.m.b.o. II.4 Ministeriële regelingen, examens vmbo Voor examenprogramma's wordt verwezen naar: Examenblad.nl ( Modellen diploma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), VO/BOB/2002/8958, Gele Katern nr. 12 van 22 mei Overgangsregeling eindexamens mavo en vbo oude stijl, VP/BJA-2002/9058, Gele katern nr. 12 van 22 mei Definitieve vaststelling van de examenprogramma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), VO/BOB/2000/2251 van 25 april 2000, Gele katern nr. 13 van 17 mei (Nog van belang voor een aantal beroepsgerichte vakken in de Gemengde Leerweg, daar waar de keuze wordt gemaakt voor het afleggen van het cse (oud)). Wijzigingen examenprogramma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), VO/OK-2004/11657, Gele katern nr. 8b van 28 april (Nog van belang voor beroepsgerichte vakken in de sector landbouw). Regeling examenprogramma's landbouw en landbouw-breed vmbo, 9 september 2004, TRCJZ/2004/5209 (Staatscourant nr. 181 van 22 september 2004). Wijziging regeling examenprogramma's landbouw en landbouw-breed vmbo, 9 september 2004, TRCJZ/2004/5210 (Staatscourant nr. 181 van 22 september 2004). Wijziging beleidsregel regionale arrangementen in verband met het invoeren van nieuwe intra- of intersectoraleprogramma's in het vmbo en experiment theoretisch leren (TL) aan een agrarische opleidingencentrum (AOC), VO/OK-2006/2161 van 20 februari 2006, Staatscourant van 2 maart 2006, nummer 44 en Cfi Online februari 2006 ( Invoering van het centraal schriftelijk en praktisch examen (cspe) in de kaderberoepsgerichte leerweg, VO/OK-2006/12881 van 28 april 2006, Staatscourant van 8 mei 2006, nummer 89 en Cfi Online 2006 april 2006 ( Beleidsregel LO2 in het vmbo, VO/OK/2006/23591, Staatscourant van 29 augustus 2006, nummer 167 en Cfi Online augustus 2006 ( Regeling vaststelling examenprogramma s v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o., VO/OK-2007/13731 VAN 4 juni 2007 (Staatscourant nr. 111 van 13 juni 2007). II.5 Regelingen en mededelingen van de CEVO Regeling beoordeling centraal examen, CEVO van 17 juni 2002, Gele katern nr. 18 van 31 juli / 30

13 Aanvulling regeling beoordeling centraal examen, CEVO van 14 december 2006, Staatscourant 2006 nr 250, CFI-Online december Regeling centraal examen 2006, CEVO van 17 juni 2004, Gele katern nr 11/12 van 7 juli Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, Staatscourant van 12 oktober 2005, nr. 198, CFI-Online oktober Voorlichtingspublicatie Thema stofomschrijving als onderdeel van het centraal examen (c.e.) geschiedenis vwo en havo 2008, CEVO van 20 maart 2006, CFI-Online maart Rooster voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2008, CEVO van 10 oktober 2006, Staatscourant van 23 oktober 2006, nr. 206; CFI-Online oktober Aanwijzing exameneenheden centrale examens vmbo-groen examenjaar 2008, 2009 en eventueel 2010, CEVO van 29 mei 2007, Staatscourant van 7 juni 2007, nummer 107. Mededeling betreffende aanwijzing exameneenheden centrale examens beroepsgerichte vakken vmbo 2008, CEVO , CFI-Online april (Nog van belang voor een aantal beroepsgerichte vakken in de Gemengde Leerweg, daar waar de keuze wordt gemaakt voor het afleggen van het cse (oud)). Mededeling vaststelling syllabi centraal examen vmbo 2008 en 2009, CEVO van 20 juni 2007, CFI-Online juni Regeling toegestane hulpmiddelen 2008, CEVO van, Staatscourant en CFI-online II.6 Toegestane hulpmiddelen bij de centrale examens In 2008 is op slechts enkele onderdelen sprake van een wijziging in de toegestane hulpmiddelen bij het centraal examen. De wijzigingen hebben alleen betrekking op het havo en vwo: Bij de examens aardrijkskunde havo en vwo is van de BOS-atlas uitsluitend de 52e of de 53e druk toegestaan; De 51e druk van deze atlas is niet langer toegestaan. Voor biologie havo en vwo: indien Biodata wordt gebruikt is alleen de tweede druk toegestaan. Aan de lijst met toegestane grafische rekenmachines is een nieuw type toegevoegd. De toegestane hulpmiddelen bij het centraal examen 2008 zijn geregeld in de Regeling Toegestane Hulpmiddelen Centraal Examen De Regeling heeft 2 bijlagen: bijlage 1: hulpmiddelen centraal examen vmbo 2008 bijlage 2: hulpmiddelen centraal examen havo en vwo 2008 De Regeling en bijlagen zijn te raadplegen via deze Septembermededeling eindexamens 2008 op Examenblad.nl ( 13 / 30

14 III Mededelingen per schoolsoort en per vak Als een vak in dit overzicht niet is opgenomen, zijn voor dit vak bij het examen 2008 geen specifieke bijzonderheden te melden. Betreffende de hulpmiddelen is onder II.6 toegestane hulpmiddelen bij de centrale examens aangegeven waar de overzichten te raadplegen zijn. III.1 Vakmededelingen vwo III.1.1 Nederlands In 2008 geldt bij het centraal examen de officiële spelling van de Nederlandse taal, te weten de spellingregels zoals vastgelegd in de Leidraad van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje), herziene editie van oktober Echter, schrijfwijzen volgens de ''oudere'' spelling van 1995 worden in voor de laatste keer - niet fout gerekend. Voor het examen Nederlands geldt bij de samenvatting voor de aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik de volgende regel: De aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik in de samenvatting bedraagt maximaal 4 scorepunten. Onder incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik moet worden verstaan: fouten tegen de regels voor interpunctie, voor het gebruik van hoofdletters, voor zinsbouw, voor spelling, voor woordgebruik en voor woordvolgorde. Deze aftrekregeling dient als volgt te worden toegepast: - voor fouten tegen de regels voor interpunctie: 1 fout of 2 fouten of meer fouten voor fouten tegen de regels voor de overige categorieën: 1 fout of 2 fouten of 4 fouten of 6 fouten of meer fouten - 4 Fouten die herhaald worden, moeten gerekend worden als afzonderlijke fouten. III.1.2 Latijn en Grieks a. Thema's centraal examen klassieke taal en letterkunde 2008, kenmerk: CEVO datum: 30 mei 2006, gepubliceerd: Staatscourant 2006, nr. 107, dinsdag 6 juni 2006; CFI-Online juni 2006: Griekse taal en letterkunde: filosofie, kernauteur Plato Latijnse taal en letterkunde: filosofie, kernauteur Seneca, schaduwauteur Tacitus b. Minimumtaaleisen: De eisen die met ingang van 2004 gelden zijn in november 2002 bekend gemaakt, kenmerk CEVO , bijlage 3 en 4. Ze staan op III.1.3 geschiedenis De domeinen waarover in 2008 centraal wordt geëxamineerd zijn: De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië, vermeld in de regeling stofomschrijving havo en vwo 2007 en 2008, kenmerk CEVO , Gele Katern nr. 1, 26 januari / 30

15 Ten Oorlog! Europese oorlogen Oorlog als maatschappelijk fenomeen, vermeld in de voorlichtingspublicatie Thema stofomschrijving als onderdeel van het centraal examen (c.e.) geschiedenis vwo en havo 2008, CEVO , 20 maart In 2008 vervalt opnieuw de stelopdracht als een grote opdracht met deze naam. Wel kunnen er meerdere vragen geclusterd rond een belangrijk thema uit de stofomschrijving, waarin naast kennis ook vakspecifieke benaderingswijzen worden getoetst, al dan niet aan de hand van een of meer bronnen, in het examen worden opgenomen. In het bronnenboekje worden geen regelnummers en bronvermeldingen meer opgenomen. III.1.4 aardrijkskunde Voor de kandidaten in 2007 was het niet altijd duidelijk welke eisen aan het antwoord gesteld werden. In het examen 2008 wordt daarom een aanpassing op de vraagformulering geïntroduceerd. Voorbeelden van deze aangepaste vraagformuleringen vindt u in de toelichtende tekst op Examenblad.nl ( De toegestane drukken van de Bos-atlas zijn de 52e en 53e; de 51e druk van deze atlas is niet langer toegestaan. III.1.5 wiskunde De beperking in de c.e.-stof voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.- stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.1.6 natuurkunde Voor het vwo-examen natuurkunde 1 en natuurkunde 1,2 is aangewezen als subdomein waarover het c.e. zich niet uitstrekt: van Domein E (Golven en Straling), het Subdomein E4, (elektromagnetisch spectrum). De beperking in de c.e.-stof voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.- stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.1.7 scheikunde a. Naamgeving van organische en anorganische stoffen, CEVO van 25 augustus b. Correctievoorschriften met betrekking tot evenwichtsvoorwaarde en gebroken coëfficiënten, Gele katern nr. 23 van 2 oktober c. Bij de examens 2001 is gebleken dat onduidelijkheid bestaat over de reikwijdte van eindterm 194. In de septembermededeling van 2001 (nog te raadplegen via ) staat hoe deze eindterm op het c.e. wordt bevraagd. d. De beperking in de c.e.-stof voor scheikunde voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( 15 / 30

16 III.1.8 biologie 1,2 Voor het vwo-examen biologie in 2008 zijn, net als in 2007, uitgesloten: subdomein B2 (Structuren van soort en populatie); subdomein B3 (Structuren van organismen); subdomein D2 (Metabolisme van planten) uitgesloten. Deze beperking in de c.e.-stof voor biologie 1,2 voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.1.9 economie De beperking in de c.e.-stof voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.- stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.1.10 maatschappijleer Het centraal examen heeft betrekking op: Domein B, Politieke besluitvorming Domein C, Massamedia Domein F, Criminaliteit en rechtsstaat Deze domeinen worden getoetst in samenhang met domein A, Vaardigheden. De uitwerking is voor het examen van 2008 geactualiseerd in de syllabus Maatschappijleer/Maatschappijwetenschappen. De syllabus is als concept in 2005 gepubliceerd en in 2007 definitief vastgesteld en staat op de site Examenblad.nl ( III.1.11 management en organisatie De beperking in de c.e.-stof voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.- stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.1.12 filosofie a. Het onderwerp van het centraal examen is Rede en Religie uit domein D Kennisleer en domein B Wijsgerige Antropologie. De bijbehorende eindtermen zijn bekend gemaakt in de regeling Eindtermen centraal examen filosofie vwo 2008 en 2009, kenmerk: CEVO van 30 mei 2007 en gepubliceerd in de Staatscourant 2007, nr. 107, 7 juni 2007, p. 11; te raadplegen op Examenblad.nl ( b. Bij het centraal examen zijn naast de eindtermen van het examenonderwerp Rede en Religie ook de eindtermen van de subdomeinen Centrale begrippen en toonaangevende visies van de domeinen B, C, D en E afvraagbaar. c. Geadviseerde literatuur: Rede en religie. Een verkenning Auteur: dr. M. Leezenberg, Amsterdam, 2007 (Van Gennep) ISBN III.1.13 CKV2 en CKV3 a. Regelingen: - Verplichting CKV2,3 en examen CKV2 in 2001 en volgende jaren, kenmerk VO/BOB/ van 7 september 2000, Gele katern nr. 21 van 20 september Bijlage 4 van de Regeling centraal examen 2006, kenmerk CEVO van 17 juni 2004, Gele katern 2004 nr. 11/12, p. 30 t/m / 30

17 b. Ontvangstdata toetsen per aangetekende post: woensdag 19 maart 2008, examens 1e afnametijdstip (havo en vwo) woensdag 9 april 2008, examens 2e afnametijdstip (havo en vwo) c. Examendata CKV-2 in 2008 havo: woensdag 2 april en woensdag 23 april 2008, van 9 tot 12 uur. vwo: donderdag 3 april en donderdag 24 april 2008, van 9 tot 12 uur d. Inzenden scores: - eerste tijdvak: uiterlijk donderdag 10 april tweede tijdvak: nvt e. Publicatie normering - 16 april vanaf uur, N-term eerste afname (havo en vwo) - 25 april vanaf 8.00 uur, N-term tweede afname (havo en vwo) De normen worden gepubliceerd op Als er geen bijzonderheden zijn is de norm voor de toets voor de tweede afname gelijk aan de norm voor de toets voor de eerste afname. f. Systeemeisen Een computer met een kloksnelheid minimaal 450 MHz, en verder een geluidskaart, koptelefoon en een Cd-romspeler minimaal 24x. De handleiding voor de afname van het examen CKV2 staat op de CD-ROM. De handleiding wordt ook op geplaatst. Bij een lagere snelheid van de Cdrom-speler kunnen de examenbestanden ook naar de harde schijf van de leerlingcomputer worden gekopieerd. N.B. het ruime gebruik van multimedia leidt in een netwerk tot veel dataverkeer. Afname via een netwerk kan daardoor problemen opleveren. Bij terminal server systemen moet er voldoende rekencapaciteit beschikbaar zijn. Het aantal benodigde servers zal afhangen van het aantal leerlingen dat tegelijk examen doet. III.1.14 muziek Eindexamenprogramma, Gele katern nr. 4 van 31 januari III.1.15 tekenen, handenarbeid, textiele werkvormen a. Thema beeldende vakken vwo centraal examen 2008 is Utopia. Het thema is gelijk aan het thema van het centraal schriftelijk examen beeldende vakken in 2006 (Regeling Thema centraal schriftelijk examen (cse) beeldende vakken vwo 2006, kenmerk CEVO , van 1 juni 2005). Er zijn echter aanpassingen: De wijzigingen ten opzichte van de regeling van 2006 vindt u gespecificeerd in de bijlage in de Septembermededeling op Examenblad.nl ( Alles wat in de tekst van de regeling van 2006 geel gemarkeerd is komt voor examenjaar 2008 te vervallen. Het thema is uitgewerkt in de bundel 'De gedroomde wereld. Utopische ideeën in kunst en architectuur.', verkrijgbaar bij de Citogroep: of bij klantenservice@citogroep.nl. Artikelnummer 59428, prijs 13,25 Ex. BTW. Let op: De bundel heeft ten opzichte van de bundel die gepubliceerd is in 2006 aanpassingen ondergaan. Een aantal onderdelen zijn vervallen als gevolg van de vervallen delen in de regeling van Daarnaast zijn ook enkele stukken tekst toegevoegd. Het verdient aanbeveling van deze herziene bundel uit te gaan. 17 / 30

18 b. De organisatorische richtlijnen cpe beeldende vakken vwo zijn aangepast. De nieuwe versie van de organisatorische richtlijnen cpe beeldende vakken vwo 2008 is te raadplegen in de Septembermededeling op Examenblad.nl ( III.2 Vakmededelingen havo III.2.1 Nederlands zie vwo II.2.2 zie vwo geschiedenis III.2.3 aardrijkskunde zie vwo III.2.4 wiskunde De beperking in de c.e.-stof voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.- stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.2.5 natuurkunde a. Voor natuurkunde 1 is aangewezen als subdomein waarover het c.e. zich niet uitstrekt: van Domein C, Beeld en geluid, Subdomein C1, Beeld en geluid waarnemen (22-27) b. Voor natuurkunde 1,2 is aangewezen als subdomein waarover het c.e. zich niet uitstrekt: van Domein C Beeld en geluid, Subdomein C2, Eigentrillingen en golven (28-33). Naar aanleiding van vragen hierover: C1 is alleen uitgesloten van natuurkunde 1. Op het c.e. van natuurkunde 1,2 kunnen wel vragen gesteld worden die op dit subdomein betrekking hebben. De beperking in de c.e.-stof 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( II.2.6 scheikunde De beperking in de c.e.-stof voor scheikunde is in 2008 dezelfde als vanaf De beperking in de c.e.-stof voor scheikunde voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( II.2.7 biologie Voor het havo-examen biologie in 2008 zijn uitgesloten de subdomeinen: B3 (Cellen van planten en dieren); C2 (Voortplanting, groei en ontwikkeling van de mens ); C3 (Deling, groei en ontwikkeling van cellen); E5 (Regeling van lichaamsfuncties bij de mens). De beperking in de c.e.-stof voor biologie voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.-stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( 18 / 30

19 III.2.8 economie De beperking in de c.e.-stof voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.- stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.2.9 maatschappijleer zie vwo III.2.10 management en organisatie De beperking in de c.e.-stof voor 2008 is te vinden in de Regeling aanwijzing niet c.e.- stof profielen 2008 en 2009, kenmerk CEVO , datum 12 oktober 2005, te raadplegen op Examenblad.nl ( III.2.11 filosofie a. Het onderwerp van het centraal examen is Utopie uit domein D Sociale Filosofie. De bijbehorende eindtermen zijn bekend gemaakt in de regeling 'Eindtermen centraal examen filosofie havo 2007 en 2008', kenmerk CEVO , van 8 juni 2006, en gepubliceerd in de Staatscourant van 19 juni 2006, nummer 116; zie ook Cfi-online van juni b. Bij het centraal examen zijn naast de eindtermen van het examenonderwerp Utopie ook de eindtermen van de subdomeinen Centrale begrippen van de domeinen B, C en D afvraagbaar. c. Geadviseerde literatuur: Utopie, H. Achterhuis, uitgeverij Ambo/Anthos, ISBN III.2.12 CKV 2 en 3 Zie vwo CKV2 en 3 (III.1.10). III.2.13 muziek Programma vastgesteld: 10 oktober 1978, kenmerk VO/AV/J Gepubliceerd: circulaire d.d.18 augustus 1982, kenmerk VO/AVO van inwerkingtreding: 1 augustus III.2.14 tekenen, handenarbeid en textiele werkvormen. a. Examenprogramma: Vastgesteld:18 augustus Circulaire van 18 augustus 1982, kenmerk C80278 VO/AVO b. Sinds 2003 hebben deze vakken hetzelfde centraal examen. Er zijn dus geen specifieke delen meer voor tekenen, handenarbeid en textiele werkvormen. c. Het centraal examen heeft betrekking op de periode van het Romaans tot heden, met nadruk op de periode vanaf Kunst, architectuur en vormgeving van het neoclassicisme tot heden komen derhalve in het examen aan de orde. In het examen 2008 zal uit de periode vóór 1850 aandacht worden besteed aan de late gotiek en de renaissance. Het centraal examen 2008 is gericht op de Stad. 19 / 30

20 III.3 Vmbo algemene vakken III.3.1 algemene opmerkingen De nieuwe Examenprogramma's zoals gepubliceerd in de Regeling examenprogramma's voortgezet onderwijs (kenmerk VO/OK-2007/13731, van 4 juni 2007, gepubliceerd in Staatscourant 2007 nr. 111), zijn ten opzichte van de oude programma's veranderd van opzet. Zie I.1.4. Van deze globale examenprogramma's zal een jaarlijks vast gedeelte centraal geëxamineerd worden. Dat c.e.-deel is nader toegelicht in de syllabus, waardoor docenten hun leerlingen op het centraal examen kunnen voorbereiden. Examenprogramma s en syllabi zijn per examenjaar en vak te raadplegen op Examenblad.nl ( III.3.2 leeswijzer globale examenprogramma s Het is gebleken dat de layout van de globale examenprogramma s onduidelijkheid kan creëren over wat wel en niet tot de centraal examenstof behoort. Zie voor uitleg de leeswijzer globale examenprogramma s in de Septembermededeling op Examenblad.nl ( III.3.3 mededelingen per vak algemene vakken vmbo wijzigingen/ syllabi* opmerkingen Nederlands Zie 3.4 syllabus ongewijzigd Frans syllabus ongewijzigd Duits syllabus ongewijzigd Engels syllabus ongewijzigd Spaans Zie 3.5 syllabus ongewijzigd Turks Zie 3.5 syllabus ongewijzigd Arabisch Zie 3.5 syllabus ongewijzigd Fries syllabus ongewijzigd maatschappijleer II syllabus ongewijzigd wiskunde syllabus ongewijzigd natuur- en scheikunde I syllabus ongewijzigd natuur- en scheikunde II Zie 3.6 syllabus gewijzigd biologie Zie 3.7 syllabus gewijzigd aardrijkskunde syllabus ongewijzigd geschiedenis en staatsinrichting Zie 3.8 syllabus ongewijzigd economie Zie 3.9 syllabus gewijzigd kunstvakken 2: beeldende syllabus ongewijzigd Zie 3.10 vorming kunstvakken 2: muziek Zie 3.11 syllabus ongewijzigd kunstvakken 2: drama Zie 3.12 syllabus ongewijzigd kunstvakken 2: dans Zie 3.12 syllabus ongewijzigd *in de digitale versie van de Septembermededeling op Examenblad.nl ( kunt u door op de linken te klikken de syllabi openen 20 / 30

21 III.3.4 Nederlands In 2008 geldt bij het centraal examen de officiële spelling van de Nederlandse taal, te weten de spellingregels zoals vastgelegd in de Leidraad van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje), herziene editie van oktober Echter, schrijfwijzen volgens de ''oudere'' spelling van 1995 worden in voor de laatste keer - niet fout gerekend. III Zoekend lezen in het centraal examen KB. ( Herhaling) Het centraal examen KB kent het onderdeel 'zoekend lezen'. Over dit onderdeel is in december 2006 een extra toelichting naar de scholen gestuurd. Ook in het centraal examen Nederlands KB 2008 komt zoekend lezen voor. De toelichting die in december 2006 naar de scholen gestuurd is, is te raadplegen in deze Septembermededeling eindexamens 2008 op Examenblad.nl ( III Beoordeling van Taalgebruik bij de schrijfopdracht in de examens BB, KB en GL/TL. De schrijfproducten van de kandidaten worden in de examens Nederlands van BB, KB en GL/TL in 2008 beoordeeld aan de hand van aftrekregels die zijn verdeeld over de drie hoofdcategorieën Inhoud, Taalgebruik en Presentatie/Conventies. In de toelichting in de Septembermededeling op Examenblad.nl ( kunt u zien hoe de scorepunten voor de schrijfopdracht in de verschillende leerwegen toegekend worden in Tevens vindt u in de toelichting de aftrekregels voor de hoofdcategorie Taalgebruik, die voor het BB-examen enigszins afwijken van die van het afgelopen jaar. III Definities van de begrippen citeren, zin en zinsgedeelte. In de tekstbegripvragen van de examens Nederlands vmbo komen de begrippen citeren, zin en zinsgedeelte voor die soms aanleiding geven tot verschillende interpretaties, zowel bij de kandidaten als bij de correctoren. Ter voorkoming van misverstanden heeft de Cevo definities voor deze begrippen vastgesteld. Deze definities vindt u in de toelichting in de Septembermededeling op Examenblad.nl ( De Cevo adviseert de docenten Nederlands deze definities met de eindexamenkandidaten door te nemen. III.3.5 Spaans, Turks, Arabisch Voor Spaans, Turks en Arabisch zijn de centrale examenopgaven BB uitsluitend in een papieren versie beschikbaar. III.3.6 natuur- en scheikunde II Op 21 mei 2007 is er een correctie op de tekst van de gedrukte syllabus centraal examen vmbo 2008 en 2009 natuur- en scheikunde II van mei 2007 uitgegaan naar de scholen. U kunt deze correctie inzien door in dit tekstgedeelte van deze Septembermededeling eindexaemns 2008 op Examenblad.nl door te klikken. De juiste tekst kunt u inzien in de digitale versie van de syllabus op Examenblad.nl ( III.3.7 biologie De gedrukte tekst van de syllabus centraal examen vmbo 2008 en 2009 biologie GT van mei 2007 met betrekking tot BI/K/11 is onvolledig. De volledige tekst kunt u inzien in de digitale versie van de syllabus op Examenblad.nl ( 21 / 30