Mededelingen over de eindexamens 2007 voor vwo, havo, vmbo en vavo (Septembermededeling)

Transcriptie

1 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Voorgezet onderwijs vo Mededelingen over de eindexamens 2007 voor vwo, havo, vmbo en vavo (Septembermededeling) Bestemd voor scholen voor voortgezet onderwijs; instellingen voor beroepsonderwijs en educatie; de staatsexamencommissie. inwerkingtreding n.v.t. Geldigheidsduur n.v.t. Juridische grondslag n.v.t. Officiële publicatie n.v.t. Relatie tot eerdere publicaties n.v.t. (Septembermededeling) 1 / 27

2 I. Mededelingen van algemene aard I.1 Wijzigingen bij het examen 2007 I.1.1 Spelling In 2007 geldt bij het centraal examen de officiële spelling van de Nederlandse taal. Bij de centrale examens wordt de spelling van het Nederlands alleen beoordeeld op onderdelen van het centraal examen Nederlands (alle schooltypen en leerwegen). In 2007 worden schrijfwijzen volgens de spelling van 1995 niet fout gerekend. I.1.2 Tweede correctie schrijfvaardigheid Nederlands vmbo Tot vorig jaar kende het schrijfvaardigheidgedeelte van het examen Nederlands BB, KB en GL/TL geen tweede correctie. Deze uitzondering stamt uit de tijd dat Nederlands nog twee afzonderlijke zittingen (lees- en schrijfvaardigheid) had. Met ingang van het centraal examen 2007 vervalt deze uitzonderingspositie en hebben de centrale examens Nederlands BB, KB en GL/TL volledige tweede correctie. I.1.3 Vergoeding 2e correctie is m.i.v. 1 januari 2007 ondergebracht in de lumpsum In december 2005 is de Uitwerkingsnotitie examens voortgezet onderwijs naar de Kamer gestuurd. In de notitie is als actiepunt opgenomen de onkostenvergoeding voor de 2e correctie op te nemen in de lumpsumvergoeding, vervolgens heeft de Kamer hier mee ingestemd. De vergoeding is bedoeld als een tegemoetkoming in de gemaakte kosten en uitdrukkelijk niet bedoeld als vergoeding voor verrichte werkzaamheden. In de taakomschrijving van de docent is opgenomen dat het uitvoeren van een 2e correctie bij de eindexamens een gewoon onderdeel uitmaakt van het takenpakket (Kaderbesluit rechtspositie Voortgezet Onderwijs, Bijlage 3 Taakkarakteristiek leraren voortgezet onderwijs, onderdeel 4b). De maximale vergoeding van 39,71 per vak per schoolsoort is bedoeld voor eventueel gemaakte kosten t.b.v. afstemming met de 1e corrector, het bijwonen van de examenbespreking van de vakvereniging, verzendkosten, telefoonkosten etc. De docent die de tweede correctie had uitgevoerd declareerde de standaardvergoeding bij het bevoegd gezag van de school. Het bevoegd gezag declareerde de uitbetaalde 2e correctievergoeding bij de IB-groep. De declaratie van de docent en de vergoeding door de IB-Groep was een onnodig zware administratieve handeling zowel voor de docent als voor de IB-Groep. Door het bedrag dat is gemoeid met de onkostenvergoeding met ingang van 1 januari 2007 op te nemen in de lumpsum kan de 2e corrector zich voor een vergoeding voortaan wenden tot zijn bevoegd gezag. Het bevoegd gezag bepaalt zelf hoe het hierin handelt. (Septembermededeling) 2 / 27

3 I.1.4 Gewijzigde uitslagregeling vmbo maakt extra vak BB en KB mogelijk Door een wijziging in het Eindexamenbesluit (Staatsblad jaargang 2006, nummer 18) is het sinds 2006 niet alleen in de gemengde- en theoretische leerweg maar ook in de basisen kaderberoepsgerichte leerweg mogelijk examen af te leggen in een extra vak buiten de sector (een extra vak binnen de sector is ook mogelijk). Duits kan dus bijvoorbeeld bij de sector landbouw, en Spaans bij de sector techniek, deel uitmaken van een eindexamen BB of KB. Het extra vak kan niet een van de verplichte vakken vervangen (Duits of Spaans treedt niet in de plaats van Engels), maar kan wel zorgen voor de soms noodzakelijke compensatie-zeven. Ook is door deze aanpassing plaatsing op de cijferlijst mogelijk. I.1.5 Cspe KB In 2007 worden de centrale examens beroepsgerichte vakken KB uitsluitend als cspe aangeboden. I.1.6 Centraal examen Spaans, Turks en Arabisch in BB en KB Sinds het centraal examen 2006 kennen ook Spaans, Turks en Arabisch in BB en KB een centraal examen. In 2006 hadden scholen als overgangsmaatregel de keuze tussen het centraal examen en uitsluitend een schoolexamen. In 2007 is het centraal examen een verplicht onderdeel van het examen in Spaans, Turks en Arabisch bij BB en KB. I.1.7 Toegestane hulpmiddelen a. Met ingang van 2007 is bij alle schriftelijke examens een woordenboek Nederlands toegestaan. Het gebruik van het woordenboek is niet toegestaan bij de praktische examens (cspe s en cpe s beeldend GL/TL en vwo). Zie toelichting hulpmiddelen, en zie voor bruikbaarheid oudere woordenboeken in 2007 ook de regeling omtrent de spelling. b. Tot vorig jaar werd eens in de twee à drie jaar de Regeling Toegestane Hulpmiddelen geactualiseerd, en werd daarnaast jaarlijks in de Septembermededeling een geactualiseerde lijst van toegestane drukken en apparaten vermeld. Deze combinatie van informatie bleek voor scholen lastig en soms verwarrend. Daarom wordt ingaande het centraal examen van 2007 per examenjaar een complete lijst met hulpmiddelen gepubliceerd. Het combineren door de school van een Regeling met geldigheid over meer jaren, en een jaarlijkse aanvulling in de Septembermededeling is niet langer nodig. I.1.8 Lay-out van de centrale examens De examens 2007 worden geleverd in een gewijzigde lay-out. De lettergrootte is punt 11 (was punt 10), het lettertype is Arial (dat was al zo voor vmbo maar is nieuw voor havo en vwo), en in een aantal coderingen, regelafstand en dergelijke is de lay-out geoptimaliseerd. Op staat een aantal uitgewerkte voorbeelden van examens in de nieuwe lay-out. Deze voorbeelden kunnen o.m. gebruikt worden om na te gaan of een dyslectische kandidaat ondanks de grotere letter een extra vergroting nodig heeft. (Septembermededeling) 3 / 27

4 I.1.9 Aangepaste examens voor kandidaten met een beperking In samenhang met de aangepaste lay-out in een grotere letter, wordt grootschrift voor kandidaten met een leeshandicap ook in het eerste tijdvak niet meer aan scholen geleverd. Als bij de afname voor een kandidaat een grotere letter nodig is dan punt 11, dient de school zelf voor vergroting te zorgen. Deze regeling gold in 2006 al voor het tweede tijdvak, en in het eerste tijdvak ook voor wiskunde GL/TL en wiskunde A1,2 havo. Op de formulieren opgave examenkandidaten kunt u per vak naast de reguliere examens het volgende bestellen: a. een tekst cd (pdf) van het examen; deze is bedoeld voor productie van grootschrift en/of te gebruiken als audio voor spraaksynthese b. een daisy-cd, met ingesproken tekst van het examen. c. Zowel voor spraaksynthese als voor het beluisteren van een daisy-cd heeft de kandidaat een computer nodig, daisy-cd kan eventueel ook met een speciale CDspeler. d. Voor leerlingen met een visuele beperking zijn meer aanpassingen van de opgaven nodig. Examens voor deze kandidaten moeten met een speciaal formulier worden besteld. e. Voor nadere toelichting over Daisy, spraaksynthese etc zie de volgende 3 bijlagen te raadplegen via de digitale versie van de septembermededeling op Hoofdlijnen 2007 Aangepaste uitvoeringen van centrale examens (2004) De keuze van geschikte audio (ervaringen scholen) I.1.10 Rooster tweede tijdvak Net als in voorgaande jaren is ook nu het rooster van het tweede tijdvak definitief na vaststelling van de aangewezen vakken die door de staatsexamencommissie worden afgenomen. Anders dan voorgaande jaren is geen voorlopig rooster gepubliceerd. Het rooster tweede tijdvak wordt met de Maartmededeling van de CEVO bekendgemaakt. De data waarop het tweede tijdvak plaatsvindt staan al wel in het schema van werkzaamheden. I.2 Computers en examen I.2.1 Invoering computerexamens In afwijking van eerdere publicaties kunnen scholen in 2007 ook bij NaSk1 (GL/TL) en Na 1,2 (havo en vwo) kiezen tussen een examen mét, en een examen zonder computertoepassing. Ook voor de overige compexvakken blijft in 2007 de keuzemogelijkheid bestaan. De keuze mét of zonder computer heeft de school bij de volgende vakken: GL/TL: biologie, NaSk1, economie Havo : aardrijkskunde, economie 1, biologie, natuurkunde 1,2 Vwo: wiskunde A 1, wiskunde A1,2, biologie, natuurkunde 1,2 (Septembermededeling) 4 / 27

5 Scholen maken hun keuze voor compex door de bestelling van opgaven bij de IB-Groep (voor 1 november). Scholen met compex worden voor eerste en tweede correctie gepoold met andere compex-scholen. Als een school op een later moment toch nog moet besluiten om voor het examen zonder computer te kiezen, blijft de pooling met compex-scholen bestaan. De digitale examens algemene vakken basisberoepsgerichte leerweg worden in 2007 in een (tot ca. 200 scholen uitgebreide) pilot afgenomen. Voor scholen die geen deel uitmaken van de pilot, is in 2007 nog geen mogelijkheid voor computerafname in de algemene vakken BB. I.2.2 Vakken waarbij de computer een noodzakelijk hulpmiddel is In 2007 is de lijst van vakken waarbij de computer noodzakelijk is, niet gewijzigd ten opzichte van 2006: De beroepsgerichte vakken BB en KB voorzover in het cspe een opdracht met de computer als hulpmiddel moet worden uitgevoerd, verder de minitoetsen (eventueel ook op papier af te nemen) Frans BB en KB (dit jaar voor het eerst in het toetsprogramma Citotester, zie ook III.3.4) Muziek, dans en drama GL/TL. CKV2 havo en vwo ( centraal schoolexamen) Bij de zogenaamde compex-vakken kan de school net als in 2006 kiezen tussen een examen met en een examen zonder computertoepassing. Andere examens met de computer, zoals algemene vakken BB en Duits KB, vinden alleen plaats op daartoe aangewezen pilotscholen. I.3 Rooster Het rooster centraal examen 2007 is in herziene versie gepubliceerd met kenmerk CEVO datum 2 maart 2006, Staatscourant nummer 48 van 8 maart 2006 en CFIonline, Het rooster tweede tijdvak wordt gepubliceerd in de Maartmededeling De centrale examens in het 2e tijdvak worden afgenomen in de week van juni. Op 22 juni vinden de examens plaats in de vakken die in het tweede tijdvak door de Staatsexamencommissie worden afgenomen (de aangewezen vakken). Het besluit welke vakken hiervoor worden aangewezen, wordt in maart 2007 gepubliceerd. I.4. Gegevensverzameling via elektronische weg Ook in 2007 moeten scholen afnamegegevens van de alfabetisch eerste vijf kandidaten (in sommige gevallen tien kandidaten, of alle kandidaten) zenden aan Cito. Voor de (Septembermededeling) 5 / 27

6 verzending van de gegevens zijn de scholen aangewezen op het programma WOLF. Voor meer informatie, zie II. Algemeen verbindende voorschriften II.1 Wetten en Algemene maatregelen van Bestuur (Actuele versies inclusief latere wijzigingen zijn ook te vinden op 1. Wet op het voortgezet onderwijs, zoals gewijzigd door de wet van 2 oktober 2002, Stbl. 2002, Inrichtingsbesluit W.V.O., 28 juli 2001, Stbl. 358, incl. wijziging toelating 4 havo, Stbl. 2003, Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. 1989, Stbl. 327, inclusief wijziging vmbo, Stbl. 2003, Besluit staatsexamens vwo havo mavo 2000, Stbl. 623, inclusief wijziging vmbo, Stbl. 2003, 106. II.2 Ministeriële regelingen, algemeen 5 Regeling gegevenslevering onderwijsnummer VO, VO/B&B-2003/26032 van 13 juni 2003, Gele katern nr. 10 van 25 juni Regeling elementcodetabel VO, opleidingentabel Volwasseneneducatie en vakcodetabel VO en Volwasseneneducatie schooljaar , CFI/BVO- 2006/58742 van 1 juni 2006, Staatscourant van 20 juni 2006, nummer 117 en cfi online ( II.3 Ministeriële regelingen, examens vwo-havo (Voor examenprogramma's van de vakken met een centraal examen wordt verwezen naar 7 Gedifferentieerde afsluiting en doubleren in de tweede fase vwo/havo. VO/BOB 98/52308, Gele Katern nr. 30C van 16 december Regeling tijdelijke maatregelen profielen vwo/havo (leerlingen 1999, 2000 en 2001). VO/BOB-2000/10201, Gele Katern nr. 9 van 29 maart Aanpassing verlichtingsmaatregelen profielen havo/vwo, VO/BOB/2001/28277, Gele katern nr.18a van 25 juli Profielen havo/vwo: vakken en deelvakken, VO/BOB/2001/9806 van 9 maart 2001, Gele katern nr. 8 van 21 maart Regeling modellen diploma's v.w.o.-h.a.v.o. profiel VO/BOB/2001/10037 van 9 maart 2001, Gele katern nr. 8 van 21 maart Regeling deeltalen 2002, VO/BOB-2002/16895, Gele Katern nr. 13 van 29 mei (Septembermededeling) 6 / 27

7 13 Toelating centraal examen vwo en havo, VO/BOB/2002/12851, Gele Katern nr. 10 van 17 april Vrijstellingsregeling havo/vwo profiel, VO/BOB/2002/13867, Gele Katern nr. 12 van 22 mei Vrijstellingsregeling examen oud vwo/havo naar nieuw, VO/BOB/00/48114, Gele katern nr.30 van 13 december Regeling profielen 2003, VO/BOB/2003/16475 van 15 mei 2003, Gele katern nr. 14 van 28 mei II.4 Ministeriële regelingen, examens vmbo (Voor examenprogramma's wordt verwezen naar: ) 16 Leerwerktrajecten basisberoepsgerichte leerweg vmbo, VO/BOB/2001/5598, Gele Katern nr. 7 van 14 maart Modellen diploma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), VO/BOB/2002/8958, Gele Katern nr. 12 van 22 mei Overgangsregeling eindexamens mavo en vbo oude stijl, VP/BJA-2002/9058, Gele katern nr. 12 van 22 mei Definitieve vaststelling van de examenprogramma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), VO/BOB/2000/2251 van 25 april 2000, Gele katern nr. 13 van 17 mei Wijzigingen examenprogramma's voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), VO/OK-2004/11657, Gele katern nr. 8b van 28 april Regeling examenprogramma's landbouw en landbouw-breed vmbo, 9 september 2004, TRCJZ/2004/5209 (Staatscourant nr. 181 van 22 september 2004) 22 Wijziging regeling examenprogramma's landbouw en landbouw-breed vmbo, 9 september 2004, TRCJZ/2004/5210 (Staatscourant nr. 181 van 22 september 2004) 23 Wijziging beleidsregel regionale arrangementen in verband met het invoeren van nieuwe intra- of intersectoraleprogramma's in het vmbo en experiment theoretisch leren (TL) aan een agrarische opleidingencentrum (AOC), VO/OK-2006/2161 van 20 februari 2006, Staatscourant van 2 maart 2006, nummer 44 en Cfi Online februari 2006 ( 24 Invoering van het centraal schriftelijk en praktisch examen (cspe) in de kaderberoepsgerichte leerweg, VO/OK-2006/12881 van 28 april 2006, Staatscourant van 8 mei 2006, nummer 89 en Cfi Online 2006 april 2006 ( 25 Beleidsregel LO2 in het vmbo, VO/OK/2006/23591, Staatscourant van 29 augustus 2006, nummer 167 en Cfi Online augustus 2006 ( (Septembermededeling) 7 / 27

8 II.5 Regelingen van de CEVO 26 Regeling beoordeling centraal examen, CEVO van 17 juni 2002, Gele katern nr. 18 van 31 juli Regelingaanwijzing niet centrale examenstof profielen 2006 en 2007, CEVO van 27 januari 2004, Gele katern nr. 3 van 11 februari Aanwijzing exameneenheden centrale examens beroepsgerichte programma's vmbo 2006 en 2007 en cspe 2005, CEVO van 16 april 2004, Gele katern nr. 8b van 28 april Regeling centraal examen 2006, CEVO van 17 juni 2004, Gele katern nr 11/12 van 7 juli Aanwijzing exameneenheden centrale examens vmbo-groen 2006 en 2007 en cspe 2005, 15 september 2004, CEVO (Gele katern nr. 15 van 29 september 2004) 31 Regeling Aanwijzing exameneenheden centraal examen geschiedenis en staatsinrichting vmbo 2006 en 2007, CEVO van 20 mei 2005, Gele katern nr. 9 van 1 juni Centrale examens met computergebruik in het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (theoretische en gemengde leerweg), havo en vwo in , CEVO van 25 februari 2005, Gele katern nr. 4 van 9 maart Regeling Herzien Rooster voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2007, kenmerk CEVO-2006/0097 van 2 maart 2006, Staatscourant van 8 maart 2006, nr 48 en CFI-online 34 Regeling aanvullingen en wijziging c.e.-stof 2007 vmbo beroepsgericht, CEVO van 11 mei 2006, Staatscourant van 24 mei 2006, nummer 101 en Cfi Online mei 2006 ( 35 Regeling Thema centraal schriftelijk examen (cse) beeldende vakken vwo 2007, CEVO van 19 juni 2006, Staatscourant van 28 juni 2006 nr. 123 en CFIonline 36 Regeling toegestane hulpmiddelen 2007, CEVO van, Staatscourant en CFI-online II.6 Toegestane hulpmiddelen bij de centrale examens Ingaande het centraal examen van 2007 wordt per examenjaar een complete lijst met hulpmiddelen gepubliceerd. Het combineren door de school van een Regeling met geldigheid over meer jaren, en een jaarlijkse aanvulling in de Septembermededeling is niet langer nodig. Vanaf 2007 is bij alle schriftelijke examens een woordenboek Nederlands toegestaan, NIET bij de praktische examens (cspe BB en KB, cpe beeldend). Bij de nieuwe Regeling toegestane hulpmiddelen 2007 is voorzien in 2 bijlagen, die ook via de digitale versie van de septembermededeling op bereikbaar zijn: hulpmiddelen vmbo 2007 hulpmiddelen havo/vwo 2007 (Septembermededeling) 8 / 27

9 III Mededelingen per schoolsoort en per vak Als een vak in dit overzicht niet is opgenomen, zijn voor dit vak bij het examen 2007 geen specifieke bijzonderheden te melden. Betreffende de hulpmiddelen is onder I.1.7 Toegestane hulpmiddelen een mededeling opgenomen en wordt in II.6 toegestane hulpmiddelen bij de centrale examens aangegeven waar de overzichten te raadplegen zijn. III.1 Vakmededelingen vwo III.1.1 Nederlands Spelling zie onder I.1.1 Voor het examen Nederlands geldt bij de samenvatting voor de aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik de volgende regel: De aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik in de samenvatting bedraagt maximaal 4 scorepunten. Onder incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik moet worden verstaan: fouten tegen de regels voor interpunctie, voor het gebruik van hoofdletters, voor zinsbouw, voor spelling, voor woordgebruik en voor woordvolgorde. Deze aftrekregeling dient als volgt te worden toegepast: voor fouten tegen de regels voor interpunctie: 1 fout of 2 fouten of meer fouten - 1 voor fouten tegen de regels voor de overige categorieën: 1 fout of 2 fouten of 4 fouten of 6 fouten of meer fouten - 4 Fouten die herhaald worden, moeten gerekend worden als afzonderlijke fouten. III.1.2 Latijn en Grieks a. Thema's centraal examen klassieke taal en letterkunde 2007, kenmerk CEVO van 13 april 2005, Gele katern nr. 7 van 4 mei 2005, p. 29: Griekse taal en letterkunde: tragedie, kernauteur Euripides Latijnse taal en letterkunde: epiek, kernauteur Vergilius b. Minimumtaaleisen: De eisen die met ingang van 2004 gelden zijn in november 2002 bekend gemaakt, kenmerk CEVO , bijlage 3 en 4. Ze staan op (Septembermededeling) 9 / 27

10 III.1.3 Geschiedenis De domeinen waarover in 2007 centraal wordt geëxamineerd zijn: Van Kind tot Burger: Volksopvoeding via het onderwijs in Nederland ( ), vermeld in bijlage 6 van de Regeling centraal examen 2006 kenmerk CEVO , Gele Katern nr. 11/12 van 7 juli De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië, vermeld in de regeling Stofomschrijving havo en vwo 2007 en 2008, kenmerk CEVO , Gele Katern nr. 1, 26 januari In 2007 vervalt de stelopdracht als een grote opdracht met deze naam. Wat blijft zijn meerdere vragen geclusterd rond belangrijk thema uit de stofomschrijving waarin naast kennis ook vakspecifieke benaderingswijzen worden getoetst, al dan niet aan de hand van een of meer bronnen. III.1.4 Aardrijkskunde a. Aanwijzing domeinen centraal examen aardrijkskunde vwo en havo 2002 tot en met Uitleg Gele katern nr. 9 van 10 april b. Domeinen in 2007 Actieve Aarde Politiek en ruimte Vervoer en Ruimtelijke Inrichting c. Bij het examen is een atlas nodig. Toegestaan is de Grote Bosatlas, 51e druk, inclusief de basisstatistiek en het extra materiaal voor de tweede fase. Eveneens toegestaan is de 52e druk (alleen de papieren versie). d. Voor het vak aardrijkskunde is een explicitering van de domeinen van het centraal examen gemaakt, ingaande (vwo) 2005 en (havo) Deze is in november 2002 aan de scholen voor vwo en havo toegezonden, en staat ook op III.1.5 Natuurkunde Voor het vwo-examen natuurkunde 1 en natuurkunde 1,2 is aangewezen als subdomein waarover het c.e. zich niet uitstrekt: van Domein E (Golven en Straling), het Subdomein E4, (elektromagnetisch spectrum). III.1.6 Scheikunde a. Naamgeving van organische en anorganische stoffen, CEVO van 25 augustus b. Correctievoorschriften met betrekking tot evenwichtsvoorwaarde en gebroken coëfficiënten, Gele katern nr. 23 van 2 oktober c. Bij de examens 2001 is gebleken dat onduidelijkheid bestaat over de reikwijdte van eindterm 194. In de septembermededeling van 2001 (nog te raadplegen via ) staat hoe deze eindterm op het c.e. wordt bevraagd. d. De beperking in de c.e.-stof voor scheikunde is in 2006 en 2007 dezelfde als in 2004 en 2005 en is te vinden in de Regeling aanwijzing niet centrale examenstof profielen 2006 en 2007, kenmerk CEVO van 27 januari 2004, Gele katern nr. 3 van 11 februari 2004, eveneens te raadplegen via (Septembermededeling) 10 / 27

11 III.1.7 Biologie 1,2 Voor het vwo-examen biologie in 2007 zijn subdomein B2 (Structuren van soort en populatie), subdomein B3 (Structuren van organismen) en subdomein D2 (Metabolisme van planten) uitgesloten. III.1.8 Maatschappijleer Het centraal examen heeft betrekking op: Domein B, Politieke besluitvorming Domein C, massamedia Domein E, Mens en werk Deze Domeinen worden getoetst in samenhang met Domein A. Bij het centraal examen van 2007 gelden de volgende toelichtingen: Domein A en B: Regeling explicitering examenstof klassieke talen, aardrijkskunde en maatschappijleer havo en vwo, Cevo van 23 oktober 2002, Gele katern nr. 25/26 van 13 november 2002 Domein C en E: zie septembermededeling: Toelichting op domein C (4 oktober 2005) Toelichting op domein E (4 oktober 2005) III.1.9 Filosofie a. Onderwerpen en eindtermen filosofie centraal examen havo en vwo 2004 en 2005, VO/BOB-2002/56626,Gele katern 1 van 22 januari Deze regeling is op grond van regeling CEVO , Gele katern 2004, nr. 11/12 van 7 juli 2004, verlengd voor vwo tot Ook bij het centraal examen 2007 is daarom het examenonderwerp Deugdethiek. Bij het centraal examen zijn naast de eindtermen van het examenonderwerp Deugdethiek ook de eindtermen van de subdomeinen 01 (Centrale begrippen en onderscheidingen) en de eindtermen van de subdomeinen 02 (Toonaangevende visies) van de vier kerndomeinen afvraagbaar. b. Geadviseerde literatuur: Deugdelijk Leven, P. van Tongeren, uitgeverij SUN, ISBN III.1.10 CKV2 en CKV3 a. Regelingen: onderwerpen van het centraal examen culturele en kunstzinnige vorming 2, kenmerk VO/BOB-1999/25465 van 24 juni 1999, Gele katern nr. 18a van 7 juli 1999 verplichting CKV2,3 en examen CKV2 in 2001 en volgende jaren, kenmerk VO/BOB/ van 7 september 2000, Gele katern nr. 21 van 20 september Bijlage 4 van de Regeling centraal examen 2006, kenmerk CEVO van 17 juni 2004, Gele katern 2004 nr. 11/12, p. 30 t/m 56 b. Ontvangstdata toetsen per aangetekende post: 23 maart 2007, examens 1e afnametijdstip (havo en vwo) 13 april 2007, examens 2e afnametijdstip (havo en vwo) c. Examendata CKV-2 in 2007 havo: woensdag 28 maart en woensdag 25 april 2007, van 9 tot 12 uur. vwo: donderdag 29 maart en donderdag 26 april 2007, van 9 tot 12 uur (Septembermededeling) 11 / 27

12 d. Inzenden scores: eerste tijdvak: uiterlijk donderdag 5 april 2007 tweede tijdvak: nvt e. Publicatie normering 11 april vanaf uur, N-term eerste afname (havo en vwo) 27 april vanaf uur, N-term tweede afname (havo en vwo) De normen worden gepubliceerd op Als er geen bijzonderheden zijn is de norm voor de toets voor de tweede afname gelijk aan de norm voor de toets voor de eerste afname. f. Systeemeisen. Een computer met een kloksnelheid minimaal 450 MHz, en verder een geluidskaart, koptelefoon en een Cd-romspeler minimaal 24x. De handleiding voor de afname van het examen CKV2 staat op de CD-ROM. De handleiding wordt ook op geplaatst. Bij een lagere snelheid van de Cdrom-speler kunnen de examenbestanden ook naar de harde schijf van de leerlingcomputer worden gekopieerd. N.B. het ruime gebruik van multimedia leidt in een netwerk tot veel dataverkeer. Afname via een netwerk kan daardoor problemen opleveren. Bij terminal server systemen moet er voldoende rekencapaciteit beschikbaar zijn. Het aantal benodigde servers zal afhangen van het aantal leerlingen dat tegelijk examen doet. III.1.11 muziek Eindexamenprogramma, Gele katern nr. 4 van 31 januari III.1.12 tekenen, handenarbeid, textiele werkvormen a. Examenprogramma: Uitleg OCenW-Regelingen nr. 14 van 2 juni 1993 b. Het thema voor het Centraal Schriftelijk Examen vwo beeldende vakken in 2007 is Kunst, wetenschap en techniek. Zie de regeling Thema centraal schriftelijk examen (cse) beeldende vakken vwo 2007,, kenmerk CEVO van 20 juni 2006, Staatscourant 2006 nr. 123, woensdag 28 juni 2006; CFI-online juni Dit thema is uitgewerkt in de bundel Kunst, Kennis, Kunde II De prijs van de bundel is 14,50 (exclusief btw en verzendkosten). Bestellingen, onder vermelding van artikelnummer 59180, zijn te plaatsen bij de klantenservice van Cito; telefonisch: , per fax: , per mail: klantenservice@cito.nl of via de website: III.2 Vakmededelingen havo III.2.1 Nederlands Spelling zie onder I.1.1 Met ingang van het examen Nederlands 2006 geldt bij de samenvatting voor de aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik de volgende regel: (Septembermededeling) 12 / 27

13 De aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik in de samenvatting bedraagt maximaal 4 scorepunten. Onder incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik moet worden verstaan: fouten tegen de regels voor interpunctie, voor het gebruik van hoofdletters, voor zinsbouw, voor spelling, voor woordgebruik en voor woordvolgorde. Deze aftrekregeling dient als volgt te worden toegepast: voor fouten tegen de regels voor interpunctie: 1 fout of 2 fouten of meer fouten - 1 voor fouten tegen de regels voor de overige categorieën: 1 fout of 2 fouten of 4 fouten of 6 fouten of meer fouten - 4 Fouten die herhaald worden, moeten gerekend worden als afzonderlijke fouten. III.2.2 Geschiedenis De domeinen waarover in 2006 centraal wordt geëxamineerd zijn: Van Kind tot Burger: Volksopvoeding in Nederland ( ), vermeld in de regeling Stofomschrijving h.a.v.o en 2007, kenmerk CEVO van 28 september 2004, Gele Katern nr. 16 van 13 oktober De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië, vermeld in de regeling Stofomschrijving havo en vwo 2007 en 2008, kenmerk CEVO , Gele Katern nr. 1, 26 januari In 2007 vervalt de stelopdracht als een grote opdracht met deze naam. Wat blijft zijn meerdere vragen geclusterd rond een belangrijk thema uit de stofomschrijving waarin naast kennis ook vakspecifieke benaderingswijzen worden getoetst, al dan niet aan de hand van een of meer bronnen. III.2.3 Aardrijkskunde a. aanwijzing domein centraal examen aardrijkskunde vwo en havo, /8, VO/BOB van 6 maart 2002, Uitleg Gele katern nr 9 van 10 april b. domeinen in 2007: natuur en milieu politiek en ruimte c. bij het examen is een atlas nodig. Toegestaan is de Grote Bosatlas, 51e druk, inclusief de basisstatistiek en het extra materiaal voor de tweede fase, of de 52e druk (papieren versie) d. voor het vak aardrijkskunde is een explicitering van de domeinen van het centraal examen gemaakt, ingaande (vwo) 2005 en (havo) Deze is in november 2002 aan de scholen voor vwo en havo toegezonden en staat op e. de school kan kiezen voor een geheel papieren examen of voor een examen met computertoepassing. Anders dan voorgaande jaren bevat het examen met computertoepassing in 2007 geen remote sensing opgaven (Septembermededeling) 13 / 27

14 III.2.4 Natuurkunde a. Voor natuurkunde 1 is aangewezen als subdomein waarover het c.e. zich niet uitstrekt: van Domein C, Beeld en geluid, Subdomein C1, Beeld en geluid waarnemen (22-27) b. Voor natuurkunde 1,2 is aangewezen als subdomein waarover het c.e. zich niet uitstrekt: van Domein C, Beeld en geluid, Subdomein C2, Eigentrillingen en golven (28-33) Naar aanleiding van vragen hierover: C1 is alleen uitgesloten van natuurkunde 1. Op het c.e. van natuurkunde 1,2 kunnen wel vragen gesteld worden die op dit subdomein betrekking hebben. II.2.5 Biologie Voor het centraal examen 2007 zijn net als in 2006 de subdomeinen B3 (cellen van planten en dieren), C3 (deling, groei en ontwikkeling van cellen) en E5 (regeling van lichaamsfuncties bij de mens) uitgesloten. III.2.6 Maatschappijleer Het centraal examen heeft betrekking op: Domein B, Politieke besluitvorming Domein C, massamedia Domein E Mens en werk Deze Domeinen worden getoetst in samenhang met Domein A. Bij het centraal examen van 2007 gelden de volgende toelichtingen: Domein A en B: Regeling explicitering examenstof klassieke talen, aardrijkskunde en maatschappijleer havo en vwo, Cevo van 23 oktober 2002, Gele katern nr. 25/26 van 13 november 2002 Domein C en E: zie septembermededeling: Toelichting op domein C (4 oktober 2005) Toelichting op domein E (4 oktober 2005) III.2.7 Filosofie a. In de 'Regeling centraal examen 2006' wordt in artikel 6 'examenonderwerpen filosofie' onder lid 2 aangegeven: "Voor het havo is in de examenjaren 2007 en 2008 domein D, sociale filosofie het Domein voor het centraal examen. Het onderwerp van het centraal examen is Utopie. De bijbehorende eindtermen zijn bekend gemaakt in de regeling 'Eindtermen centraal examen filosofie havo 2007 en 2008' kenmerk CEVO , van 8 juni 2006, Staatscourant van 19 juni 2006, nummer 116 en Cfi-online juni Bij het centraal examen zijn naast de eindtermen van het examenonderwerp Utopie ook de eindtermen van de subdomeinen 01 (Centrale begrippen en onderscheidingen) van de drie kerndomeinen afvraagbaar. b. Geadviseerde literatuur: Utopie,H. Achterhuis, uitgeverij Ambo/Anthos, ISBN (Septembermededeling) 14 / 27

15 III.2.8 CKV 2 en 3 Zie vwo CKV2 en 3 (III.1.10). III.2.9 Muziek Programma vastgesteld: 10 oktober 1978, kenmerk VO/AV/J Gepubliceerd: circulaire d.d.18 augustus 1982, kenmerk VO/AVO van inwerkingtreding: 1 augustus III.2.10 tekenen, handenarbeid en textiele werkvormen a. Examenprogramma: Vastgesteld:18 augustus Circulaire van 18 augustus1982, kenmerk C VO/AVO b. Sinds 2003 hebben deze vakken hetzelfde centraal examen. Er zijn dus geen specifieke delen meer voor tekenen, handenarbeid en textiele werkvormen. c. Het centraal examen heeft betrekking op de periode van het Romaans tot heden, met nadruk op de periode vanaf Kunst, architectuur en vormgeving van het neoclassicisme tot heden komen derhalve in het examen aan de orde. In het examen 2007 zal uit de periode vóór 1850 aandacht worden besteed aan de Barok en de Romantiek. Het centraal examen 2007 is gericht op licht in de beeldende kunst, vormgeving en architectuur. III.3 Vmbo algemene vakken III.3.1 Algemene opmerkingen De exameneenheden die in het centraal examen worden getoetst, staan in de regeling Aanwijzing exameneenheden centrale examens algemene vmbo 2006 en 2007, CEVO van 19 augustus 2003, Gele katern nr. 19 van 10 september Voor het vak geschiedenis zijn de exameneenheden nader vastgesteld in de regeling Aanwijzing exameneenheden centraal examen geschiedenis en staatsinrichting vmbo 2006 en 2007, CEVO van 20 mei 2005, Gele katern nr. 9 van 1 juni III.3.2 Nederlands Spelling zie onder e correctie schrijfvaardigheid zie onder I.1.2 Het centraal examen KB en GL/TL kent het onderdeel zoekend lezen. Over dit onderdeel van zal een extra toelichting beschikbaar komen in november. Deze toelichting zal vanuit de digitale versie van de septembermededeling op te raadplegen zijn door door te klikken vanuit deze mededeling. (Septembermededeling) 15 / 27

16 III.3.3 Moderne vreemde talen a. Frans BB én Frans KB: Voor de afname van het examen is een computer nodig, met geluid (en koptelefoon). In 2007 worden deze examens afgenomen met het toetsprogramma Citotester. Dat is hetzelfde programma als in de pilot digitale BBexamens (zie I.2.1) wordt gebruikt. Er is geen papieren versie van de opgaven. Kandidaten beantwoorden alle vragen op de computer. Docenten corrigeren de examens (eerste én tweede correctie) vanaf de PC. Voor de scholen die niet deelnemen aan de pilot digitale BB-examens vergt dit bijzondere aandacht. Zij moeten de afname en correctie met behulp van oefenexamens een keer uitproberen in een proef op de som. Nadere mededelingen over de toezending van oefenexamens, de proef op de som, de afname en de correctie zijn beschreven in een activiteitenplanning die CEVO eind november rechtstreeks aan de desbetreffende scholen zendt. b. Met ingang van het centraal examen 2006 hebben Turks, Arabisch en Spaans niet alleen bij GL en TL een centraal examen maar ook bij BB en KB. Voor de kandidaten die voor (een van) deze vakken hebben gekozen is vanaf 2007 deelname aan het centraal examen verplicht. III.3.4 Geschiedenis Bij de eindtermen van de exameneenheden zijn toelichtingen gemaakt. Deze zijn bij het centraal examen 2007 van toepassing en zijn op te vinden via schooltype en vak. III.3.5 Aardrijkskunde Bij de eindtermen van de exameneenheden zijn toelichtingen gemaakt. Deze zijn bij het centraal examen 2007 van toepassing en zijn op te vinden via schooltype en vak. III.3.6 Natuur- en scheikunde 1 Naar aanleiding van vragen wordt het volgende opgemerkt: De lijst in K/3 met formules en woordformules bepaalt welke formules in het centraal examen gehanteerd kunnen worden. Als een begrip nader wordt uitgewerkt in een exameneenheid die in 2007 niet centraal wordt geëxamineerd, dan kan de bij dat begrip horende formule in het examen op grond van K/3 een rol spelen. In het examen 2007 horen de exameneenheden "K/6 Verbranden en verwarmen" en "K/8 Geluid" niet tot de exameneenheden waarover bij het CE wordt gevraagd. In deze exameneenheden worden begrippen als rendement, bewegingsenergie en zwaarte-energie, frequentie en trillingstijd en geluidssterkte nader uitgewerkt, terwijl die begrippen wel zijn opgenomen in "K/3 Leervaardigheden". Dat betekent dat daar wel over kan worden gevraagd. Zie voorbeelden in de digitale versie van de Septembermededeling op (Septembermededeling) 16 / 27

17 III.3.7 economie De examens KB 2007 hebben betrekking op de exameneenheden voor K3, K4 en K8. Voor GL en TL geldt: aan de stof voor het centraal examen is sinds 2005 toegevoegd exameneenheid K6 (Overheid en Bestuur). De stof van het verrijkingsdeel (V1) dat al deel uitmaakte van het centraal examen, omvatte al de inhoud van K6. Door de uitbreiding met K6 wordt dan ook de examenstof feitelijk niet uitgebreid. Bij de eindtermen van de exameneenheden zijn toelichtingen gemaakt. Deze zijn bij het centraal examen 2007 van toepassing en zijn op te vinden via schooltype en vak. III.3.8 Maatschappijleer 2 Bij de eindtermen van de exameneenheden Politiek en Beleid, Criminaliteit en rechtsstaat en Analyse Maatschappelijk vraagstuk (Alleen voor GL/TL) zijn toelichtingen gemaakt. Deze zijn bij het centraal examen 2007 van toepassing en zijn op te vinden via schooltype en vak. III.3.9 Kunstvakken 2: muziek De explicitering van de stof en de toegestane hulpmiddelen (computer) voor het centraal examen zijn te raadplegen via de digitale versie van de Septembermededeling op ook te vinden via schooltype en vak. III.3.10 kunstvakken 2: beeldende vakken a. thema In 2007 is water het thema voor CSE en CPE. Het thema kent vier invalshoeken Spelen met water Dreiging van water Reiniging en verjonging door water Tekort aan water. Het thema Water impliceert dat de kandidaat - naast de reguliere exameneisen - beeldend werk kan analyseren waarin Spelen met water, Dreiging van water, Reiniging en verjonging door water en Tekort aan water een rol spelen beeldend werk maakt, dat gebaseerd is op de invalshoek Spelen met water of Dreiging van water. b. CPE: Data, structuur, beoordeling en exameneisen Het CPE wordt afgenomen tussen 19 maart en 30 mei Omdat het thema van CPE en CSE gelijk is, veronderstelt deelname aan het CSE een grondige kennisname van het CPE. Kandidaten tekenen maken een tweedimensionaal werkstuk waarbij Spelen met water of Dreiging van water centraal staat. Kandidaten handenarbeid maken een driedimensionaal werkstuk waarbij Spelen met water of Dreiging van water centraal staat. Kandidaten textiele vormgeving maken met textiele materialen een werkstuk waarbij Spelen met water of Dreiging van water centraal staat. Kandidaten audiovisuele Vormgeving maken met audiovisuele middelen een werkstuk waarbij Spelen met water of Dreiging van water centraal staat. c. CSE: structuur, beoordeling en exameneisen (Septembermededeling) 17 / 27

18 Het CSE bestaat uit ongeveer 35 vragen, verdeeld over vier blokken die een inhoudelijke relatie met het thema Water hebben. Het CSE heeft betrekking op: kunstwerken waarin de wens tot verjonging wordt verbeeld, zoals de Verjongingsbron van Lucas Cranach zeegezichten de Deltawerken, met name de aanleg van de Oosterscheldedam en Neeltje Jans Twintigste-eeuwse fonteinen beeldend werk van Avercamp, David Hockney, Katrin Sigurdardottir en Lucy en Jorge Orta d. magazine Ten behoeve van dit thema verschijnt het magazine Water. Het magazine kan vanaf 5 maart 2007 aan de kandidaten worden uitgereikt. III.3.11 Dans en drama De explicitering van de stof en de toegestane hulpmiddelen (computer) voor het centraal examen staat in de Septembermededeling op en is te vinden via schooltype en vak. Het cse dans en drama bestaat uit een aantal vragenblokken naar aanleiding van voorstellingen. Van één voorstelling ontvangt de school met kandidaten dans en/of drama, in de eerste helft van het schooljaar een registratie op dvd om de kandidaten vooraf kennis te kunnen laten maken met deze voorstelling. Scholen met examenkandidaten dans en/of drama ontvangen ten behoeve van de afname een handleiding, een CD-ROM en een uitwerkbijlage. III.4 Mededelingen centrale examens beroepsgericht III.4.1 Algemene opmerkingen De exameneenheden die in het centraal examen worden getoetst staan in de volgende regelingen: Aanwijzing exameneenheden centrale examens beroepsgerichte programma's vmbo 2006 en 2007, kenmerk CEVO van 16 april 2004, Gele katern nr. 8b van 28 april 2004 Aanwijzing exameneenheden centrale examens vmbo-groen 2006 en 2007 en cspe 2005, 14 september 2004, kenmerk CEVO van 15 september 2004, Gele katern nr. 15 van 29 september Deze regelingen zijn te raadplegen op In 2007 worden de centrale examens beroepsgerichte vakken KB uitsluitend als cspe aangeboden. De exameneenheden voor het cspe KB zijn bekend gemaakt in: Regeling aanvullingen en wijziging c.e.-stof 2007 vmbo beroepsgericht, CEVO van 11 mei 2006, Staatscourant van 24 mei 2006, nummer 101 en Cfi Online mei 2006 ( In het bijzonder betreft dit bijlage 1 Exameneenheden cspe KB. Deze bijlage 1 is te raadplegen via de digitale versie van deze septembermededeling op (Septembermededeling) 18 / 27

19 Het eindcijfer voor het beroepsgerichte vak in de KB wordt voor de helft bepaald door het cijfer voor het centraal examen (cspe) en voor de helft door het cijfer voor het schoolexamen. In de uitslagregeling wordt het eindcijfer voor het beroepsgerichte vak in de KB meegerekend als twee eindcijfers. De opzet van de beroepsgerichte examens is vergelijkbaar met die van de examens van 2006, met dien verstande dat in 2007 bij KB net als bij BB enkel nog het cspe als examenvorm voorkomt. In het algemeen geldt: Eindtermen die noodzakelijk zijn voor de aangewezen exameneenheden, en mogelijk in andere dan deze exameneenheden zijn verworven, kunnen deel uitmaken van de toetsing in de centrale examens. Voor praktische eindtermen van de examenprogramma's geldt dat ook de onderliggende theorie geëxamineerd kan worden (in cspe of cse). Bij de examens wordt er van uitgegaan dat de kandidaten de standaardhulpmiddelen tijdens de examens bij zich hebben ook al wordt dit niet expliciet herhaald op de opgavenboekjes. III.4.2 Aanlevering van praktijkexamens 'beroepsgericht': cspe BB en KB Op drie tijdstippen ontvangt de school een zending met (papieren en/of digitale) examendocumenten. eind januari/begin februari: eerste zending van Cito medio maart tweede zending eveneens van Cito eveneens medio maart derde zending van de IB-Groep De eerste zending (eind januari/begin februari vanuit Cito) is bestemd voor de examinator die de inhoud kortsluit met de examensecretaris. Als deze zending op 14 februari nog niet is ontvangen, dient de examensecretaris onverwijld contact op te nemen met Cito, Bedrijfsbureau VO, Postbus 1034, 6801 MG Arnhem, Per praktijkexamen bevat de eerste zending twee exemplaren van de volgende examendocumenten: examenopgaven, zie ook III.4.7 evt. bijlagen evt. uitwerkbladen instructie voor de examinator evt. bijzondere materialen (zoals A1- en A3-tekeningen) Aan de hand van de inhoud van deze envelop kunnen examinator en examensecretaris de organisatie van het praktijkexamen tot in detail afstemmen. De tweede zending (medio maart vanuit Cito) bevat: een of meer cd-roms met de bestanden bij alle beroepsgerichte praktijkexamens, zie ook III.4.5 een handleiding voor het ICT-gebruik, zie ook III.4.4 per praktijkexamen: twee (papieren) exemplaren van het correctievoorschrift Indien deze zending op 21 maart nog niet ontvangen is, dient de examensecretaris onverwijld contact op te nemen met Cito, Bedrijfsbureau VO, Postbus 1034, 6801 MG Arnhem, Voor anderen dan de examensecretaris en de desbetreffende examinatoren blijven de examendocumenten geheim. Bij digitale examendocumenten kan de systeembeheerder (Septembermededeling) 19 / 27

20 hierop een uitzondering vormen. Deze moet zowel het programma voor afname van de minitoetsen als de ICT-toepassingen bij de praktijkexamens tijdig voor aanvang van de examens installeren en uittesten. De derde zending (medio maart vanuit de IB-Groep) bevat de papieren examendocumenten voor de kandidaten. Deze zending bevat enveloppen met in leerlingenaantal: examenopgaven, zie ook III.4.7 evt. bijlagen evt. uitwerkbladen evt. bijzondere materialen (zoals A1- en A3-tekeningen) Bij problemen gelieve de examensecretaris direct contact op te nemen met de IB- Groep, afdeling Examendiensten in Groningen, tel ). III.4.3 richtlijnen bij de praktijkexamens: cspe BB en KB De instructie voor de examinator bevat richtlijnen voor de voorbereiding, de uitvoering en de beoordeling van de praktijkexamens. De richtlijnen voor 2007 komen overeen met die voor 2006 III.4.4 Overzicht onderdelen en ICT in cspe BB en cspe KB 2007 Van ieder praktijkexamen 2007 is vanaf 1 december 2006 op een overzicht beschikbaar waarin per onderdeel de tijdsduur, de toegestane hulpmiddelen en de plaats van de minitoetsen is vermeld. Bovendien is het ICT-gebruik in dit overzicht opgenomen. III.4.5 Afname minitoetsen cspe BB en KB Scholen ontvangen in januari 2007 een cd-rom met per vak één variant van de minitoetsen cspe BB en KB 2006 ter voorbereiding op het examen Deze oefentoetsen kunnen worden afgenomen met de 2006-versie van het op de scholen reeds aanwezige computerprogramma voor de minitoetsen, Minitester geheten. Medio maart 2007 (tweede zending van Cito zie III.4.2) ontvangen scholen de minitoetsen cspe BB en KB 2007 inclusief de 2007-versie van Minitester. Deze 2007-versie is technisch identiek aan de 2006-versie. Uit veiligheidsoverwegingen kunnen de minitoetsen 2007 echter alleen via de 2007-versie worden geïnstalleerd. Van Minitester zal helaas nog geen netwerkversie beschikbaar zijn. In 2007 kan de school nog kiezen voor afname van de minitoetsen op papier. Daartoe worden PDF s (portable document files) van de minitoetsen op de cd-rom(s) bij de tweede zending vanuit Cito (zie III.4.2) aan de school geleverd. Door uitprinten van de PDF kan een papieren minitoets worden afgenomen. (Septembermededeling) 20 / 27

21 III.5 vmbo, informatie per beroepsgericht programma III.5.1 toegestane hulpmiddelen bij schriftelijke examens Voertuigentechniek: cse GL (en ook cspe BB en KB): het gebruik van een symbolenboekje is toegestaan. Plantenteelt, Bloembinden en -schikken, Groene ruimte: Het Opzoekboek Groen (uitg.: Ontwikkelcentrum, Ede, artikelcode 21062) is toegestaan en nodig als hulpmiddel bij het cspe BB en KB en het cse GL van Plantenteelt, Bloembinden en -schikken en Groene ruimte. III.5.2 specifieke bijzonderheden afdelingsprogramma Landbouw Voor de BB-kandidaat bestaat het centraal examen uit één onderdeel: het cspe in één van de vijf vakrichtingen. Voor de KB-kandidaat bestaat het centraal examen uit twee deel-cspe s KB (twee vakrichtingen of één vakrichting en één ondersteunend vak). Het c.e.-cijfer is het gemiddelde van de cijfers voor de beide deel-cspe s KB. Het centraal examen voor de GL-leerling bestaat uit één onderdeel: een cse in één van de vijf vakrichtingen. Het cspe BB en KB plantenteelt kennen twee varianten: open teelten en gesloten teelten. Het cspe BB en BB dierhouderij en -verzorging kennen eveneens twee varianten: productiedieren en gezelschapsdieren. Voor deze vakrichtingen is er één cse GL. III.5.3 CSPE plantenteelt BB en KB 2007 De cspe s BB en KB voor zowel plantenteelt gesloten als open teelten gaan in 2007 over het stekken van coniferen (Cupressocyparis (x) leylandii). Iedere kandidaat moet 30 topstekken kunnen knippen om in een stekbak te kunnen steken. Tevens moet iedere kandidaat beschikken over 30 bewortelde stekken om te kunnen oppotten of te kunnen uitplanten. De school dient zelf zorg te dragen voor de benodigde stekken. Dat kan door ze extern te betrekken of door ze van tevoren zelf te maken. Dit laatste kan door de stekken in de herfst te steken. De eerste stekken bewortelen voor, de andere kort na de winter. In beide gevallen moet het materiaal in de kas worden gehouden. De kistjes met beworteld stek kunnen in een koude kas overwinteren. Bij strenge vorst moeten de stekken, ook in een koude kas, worden afgedekt met plastic folie. III.5.4. Agrarische techniek en agrarische bedrijfseconomie De examenvorm van het cspe is nieuw voor deze ondersteunende vakken, die tot en met 2006 uitsluitend schriftelijk geëxamineerd werden. Op 28 maart 2006 vond een voorlichtingsbijeenkomst voor de docenten plaats, waarop oefenmateriaal is uitgereikt. Dit oefenmateriaal is te downloaden via: (Septembermededeling) 21 / 27

22 Daarnaast geldt als tijdelijke gewenningsmaatregel in 2007 dat de normering voor het deel-cspe KB agrarische techniek en het deel-cspe agrarische bedrijfseconomie niet bindend is. III.5.5. Grafimedia BB, KB en GL 2007 Alle scholen met een afdeling Grafische techniek / Grafimedia nemen in 2007 deel aan de experimentele examens Grafimedia. Deze examens hebben in BB, KB én GL dezelfde vorm als het cspe en worden aangeduid als lspe (landelijk schriftelijk en praktisch examen). De examenstof voor de lspe s grafimedia is bekend gemaakt in: Regeling aanvullingen en wijziging c.e.-stof 2007 vmbo beroepsgericht, CEVO van 11 mei 2006, Staatscourant van 24 mei 2006, nummer 101 en Cfi Online mei 2006 ( In het bijzonder betreft dit de uitgebreide versie van bijlage 2 Examenstof landelijke examens grafimedia 2007 Deze uitgebreide bijlage 2 is te raadplegen via de digitale versie van deze septembermededeling op III. 5.6 Administratie BB en KB 2007 Bij het cspe BB en het cspe KB wordt het digitale administratieprogramma Telraam gebruikt. Dit is een update (maar geen netwerkversie) van het programma dat in 2006 bij het cspe BB en het cspe KB gebruikt is. Als het voor scholen niet mogelijk is om het cspe BB en cspe KB 2007 met Telraam af te nemen, hebben scholen voor elk van deze examens in 2007 nog de beschikking over een papieren examen. Met het oog op het verwachte verplichte gebruik van Telraam in 2008 wordt aanbevolen om in het voorjaar van 2007 een zogeheten proef op de som te nemen. Deze proef op de som bestaat uit de afname met leerlingen van een oefenexamen met Telraam en de correctie daarvan door de docent. Met name aan die scholen die in 2006 nog met de papieren versies van de cspe s gewerkt hebben wordt deze proef op de som dringend geadviseerd. Het programma Telraam wordt eind december 2006 met bijbehorend oefenmateriaal (examens 2005 en 2006) toegezonden aan de scholen ter voorbereiding op het examen De bedoeling is dat de papieren versies van de cspe s alleen worden gebruikt als de proef op som zou uitwijzen dat afname met Telraam technisch gezien nog niet verantwoord is. In samenwerking met Cito zal het platform economie vmbo docenten Administratie dit schooljaar opnieuw in de gelegenheid stellen een scholingsbijeenkomst bij te wonen. III.5.7 Bouwtechniek-schilderen De examenstof voor schilderen BB en KB is gewijzigd. Abusievelijk was het onderdeel 'Steen' in plaats van het onderdeel 'Hout' opgenomen in de examenstof Het onderdeel 'Hout' wordt wel en het onderdeel 'Steen' wordt niet getoetst in het centraal examen 2007 en daardoor is de examenstof voor BB en KB van 2007 identiek aan die van het examenjaar Deze wijziging is bekend gemaakt in: Regeling aanvullingen en wijziging c.e.-stof 2007 vmbo beroepsgericht, CEVO van 11 mei 2006, Staatscourant van 24 mei 2006, nummer 101 en Cfi Online mei 2006 ( (Septembermededeling) 22 / 27