Trier 2012 ANTE ROMAM TREVERIS STETIT ANNIS MILLE TRECENTIS. leerlingenboekje. Gymnasium Erasmianum Roterodami MMXII

Transcriptie

1 Trier 2012 ANTE ROMAM TREVERIS STETIT ANNIS MILLE TRECENTIS (spreuk op de gevel van het Rote Haus op de Grote Markt) leerlingenboekje Gymnasium Erasmianum Roterodami MMXII 1

2 Inhoud Woord vooraf... 3 Reisregels... 4 Eten... 5 Meenemen... 6 Adres en telefoonnummers... 7 Trierstaf... 9 Programma Programma in Trier Kort informatief overzicht Busindeling (zie dit boekje blz 21 t/m 25) Cijferkaart Deelnemers, busindeling, loopgroepbegeleider

3 Woord vooraf Augusta Treverorum (Trier of Trèves) in Gallia Belgica werd gesticht zoals de Romeinse naam al verraadt door keizer Augustus als een vestigingsplaats, een colonia voor veteranen, d.w.z. gepensioneerde soldaten. Het was een zeer rijke en welvarende stad, die het hoogtepunt van haar glorie bereikte in de derde eeuw na Chr. Wanneer jullie door Trier lopen is het misschien aardig je te realiseren dat de stad een tijdje een van de hoofdsteden van het Romeinse rijk is geweest. We zien jullie al denken: Eens de hoofdstad van het Romeinse rijk, maar dat was toch Rome? Ja, maar de derde eeuw na Chr. was een periode waarin het immense Romeinse rijk in vier bestuurseenheden was opgedeeld; deze periode staat bekend als de tijd van de tetrarchen: keizer Diocletianus bestuurde het oosten vanuit Nicomedia, Maximianus het Italische deel vanuit Milaan, Galerius had als bestuurszetel Sirmium (aan de Donau) en Constantius Chlorus bestuurde vanuit Trier Gallië (ongeveer het huidige Frankrijk, België en Nederland) en Britannië. Constantius Chlorus verfraaide de stad met grote monumenten, o.a. de Aula Palatina, een grandioze basilica, die diende als audiëntiekamer in het paleis van de keizer, en het keizerlijke thermencomplex het grootste badcomplex ten noorden van de Alpen. Toen waren de Romeinse brug over de Moezel er al en het kleine maar nog in goede staat verkerende amfitheater uit de eerste eeuw na Chr. en de Porta Nigra. Jullie zijn nu bijna zover dat jullie een definitieve profielkeuze gaan maken. Een spannende periode. Trier is een opstap naar de Rome-Campaniëreis in de bovenbouw, maar ook het begin van een aantal belangrijke reizen naar Europese steden en een kennismaking met de Europese cultuur: Trier hoort thuis in het rijtje Berlijn, Londen, Madrid, Parijs en Rome. Het is jullie eerste meerdaagse excursie met het hele leerjaar. Maak van de gelegenheid gebruik om leerlingen van andere derdeklassen beter te leren kennen: de eenheid en samenhang binnen het Erasmiaans worden er alleen maar groter door. Het is vanzelfsprekend dat jullie je op reis gedragen als een Erasmiaan, ook buiten het schoolgebouw vertegenwoordigen jullie het Erasmiaans Gymnasium. We wensen jullie heel veel plezier en fijne dagen in Trier. De Trierstaf 3

4 Reisregels 1 De Trierreis is een schoolreis, dus je gedraagt je zoals op school gebruikelijk is. 2 De Trierreis is een groepsreis, dus groepsbelang gaat voor eigen belang. 3 De Trierreis is dé derde klas-reis: het moet een mooie ervaring zijn voor iedereen. Respecteer dus ieder individu in de groep. Bekijk ook het protocol reizen op Enkele Hollandsche wijsheden Je past je maar aan, dan heb je het niet moeilijk. Ik wil het niet, maar ik doe het graag. Een groepsreis maak je niet alleen. Neem een extra paar oren mee.. Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Morgenstond heeft goud in de mond. Vraag niet wat de reis voor jou, maar wat jij voor de reis kunt doen. Van het concert des levens krijgt niemand een program. Geduld is een schone zaak. Wachten duurt niet korter als je klaagt. Je moet ook aan teleurstellingen wennen. Dankbaarheid is een bloempje dat in slechts weinig tuintjes bloeit. 4

5 Eten woensdag ontbijt + lunch: zelf meenemen diner: groepen Keulen in restaurant Stadtwaldhotel, groep Villa Borg in restaurant Zum Christophel en groep Vulkaan in Kartoffel- Restaurant Kiste. donderdag ontbijt: in ons hotel lunch: lunchen met je loopgroep (wordt geregeld) diner: BBQ Stadtwaldhotel vrijdag ontbijt: in ons hotel lunch: lunchen met een aantal loopgroepen in restaurant Zum Christophel of in Kartoffel- Restaurant Kiste. avond: koop zelf in Trier wat eten voor in de bus terug, we maken een stop bij een wegrestaurant Let op: Voor vegetariërs wordt apart gezorgd! Neem alleen een vegetarisch gerecht als je je hebt opgegeven bij mevrouw Bovenberg. Lasst es euch schmecken! 5

6 Meenemen dit Trierboekje (Zorg dat je het altijd bij de hand hebt!) eigen handdoek(en) toiletspullen, pyjama, je eigen (aan Bo doorgegeven) medicijnen paspoort/id-kaart eten/drinken voor in de bus pen/papier regenkleding (=hopelijk overbodig!) warme trui (voor s avonds en in de Lavakelder) één blok hout voor de open haard NB Beddengoed krijg je van ons hotel. Handig om mee te nemen voldoende kleding washandjes fototoestel geld (voor souvenirs/tussendoortjes/eten tijdens busreis terug) paracetamol tabletten tegen wagenziekte gezelschapspelletjes (voor het avondprogramma) zaklamp (ook lamp op je hoofd voor avondvoetbal) voetbal tafeltennisballetje en batje NB Het meenemen van boxjes voor je mobiele telefoon of I-Pod is niet toegestaan. 6

7 Adres en telefoonnummers Van woensdag 25 tot en met vrijdag 27 april 2012 zijn alle derdeklassers op excursie naar Trier. Wij verblijven in: Hotel-Pension Haus Eifelblick In Träg Welschbillig Tel Tel. school: Voor noodgevallen: M.B.C. Bovenberg-Zillikens: Voor de thuisblijvers: Van woensdag 25 tot en met vrijdag 27 april 2012 zijn alle derdeklassers op excursie naar Trier. Wij verblijven in: Hotel-Pension Haus Eifelblick In Träg Welschbillig Tel Tel. school: Voor noodgevallen: M.B.C. Bovenberg-Zillikens:

8 8

9 Trierstaf F.M. Bank M.B.C. Bovenberg-Zillikens J. Dane W.F.V. Feijer S.M. Fliegner E. Gelsema J. J. ten Hoor J.A. de Jong N. Lagoutte M. Melsert C.E.K. Menkhaus S. Ooms D.A. Reinds M. Simons J.L. van Sloten L. Wasbeek Vijfdeklassers Soraya Entrop Els Hovinga Charlotte Viëtor Kasper IJzermans David Rijlaarsdam Hoyte Rutteman Jord Schepel 9

10 Programma 2012 woensdag 25 april verzamelen op school, melden (zie blz 21) 6.15 vertrek keuzeprogramma: Keulen (bus K1 en K2), Villa Borg (bus B), Vulkaan (bus V) eten (zie blz 5) aankomst hotel: bekendmaken kamerindeling, koffer uitpakken avondprogramma naar je eigen kamer gewassen, met schone tanden in je pyjama in bed Nachtruhe donderdag 26 april opstaan 7.30 ontbijt 8.30 melden bij loopgroepbegeleider en vertrek naar Trier (zie blz 21 t/m 25) aankomst in Trier + lunch + referaten verzamelen op de parkeerplaats bij de Porta Nigra BBQ aankomst hotel avondprogramma naar je eigen kamer gewassen, met schone tanden in je pyjama in bed Nachtruhe vrijdag 27 april opstaan 7.30 kamers zijn opgeruimd en gecontroleerd 8.00 ontbijt 8.30 vertrek 9.15 aankomst in Trier + referaten eten in loopgroepen vrije tijd verzamelen bij de Porta Nigra vertrek vanaf de parkeerplaats aankomst in Nederland ophalen van bagage; afscheid 10

11 Programma in Trier Met je loopgroep bezoek je (in een eigen volgorde): 11 Amphitheater Basilica Bisschoppelijk museum Dom Viehmarktthermen Kaiserthermen Landesmuseum Porta Nigra Römerbrücke St. Paulin Wijnboer Von Nell (Je kunt wijn kopen voor je familie. Schrijf op de fles je eigen naam en de naam van de bus waarmee je naar Trier bent gekomen. Zie pagina 23 en verder) Wijnleerpad

12 Kort informatief overzicht De Eifel De Eifel, het heuvelgebied dat gelegen is tussen de Moezel in het Zuiden, de Ahr in het Noorden, de Rijn in het Oosten en de grens van België en Luxemburg in het Westen, is aan het einde van het Tertiair (ca. 65 tot 2,5 miljoen jaar geleden) en in het Kwartair (ca. 1,6 miljoen jaar geleden tot nu) het toneel geweest van levendige vulkanische activiteit. Er vonden uitbarstingen plaats die zelfs heftiger waren dan de uitbraak van de Mount St. Helens. De Tertiaire vulkanen komen voornamelijk voor in de omgeving van Nürburg in het noordelijke centrale deel van de Eifel, de Hohe Eifel. De vulkanen zijn echter sterk door de verwering aangegrepen en hun vormen zijn weinig duidelijk zichtbaar. De kwartaire vulkanische activiteit, die plaats vond in het Pleistoceen, duurde ongeveer tot jaar geleden en vond geologisch gesproken dus nog zo ongeveer deze ochtend plaats. Door deze jonge ouderdom zijn vele vormen van dit vulkanisme nog goed bewaard gebleven. In het oostelijk deel van de Eifel, het gebied rond het Laacher Meer, heeft het vulkanisme een grote verscheidenheid van vormen en van vulkanische producten tot stand gebracht, het westelijk deel van de Eifel is het klassieke gebied van de Maare. Bron: drs. W.C.P. de Vries Trier. Beknopte geschiedenis van de oudste stad van Duitsland ANTE ROMAM TREVERIS STETIT ANNIS MILLE TRECENTIS Voor Rome bestond Trier dertienhonderd jaar, beweert de inscriptie op het Rote Haus aan de Trierse Hauptmarkt. Dit is weliswaar een middeleeuws verzinsel, maar het heeft een historische achtergrond. In het dal van Trier bestonden er inderdaad al in het derde millennium voor Christus menselijke nederzettingen en Trier was de eerste plaats ten noorden van de Alpen die met recht stad genoemd kon worden. Augusta Treverorum, het latere Trier, werd omstreeks zestien voor Christus door de Romeinen onder keizer Augustus in de buurt van een stamheiligdom van de Keltische Treviren gesticht. Tegen het einde van de derde eeuw verhief keizer Diocletianus de nu Treveris genoemde stad tot Romeinse keizerlijke residentie en tot 12

13 hoofdstad van het westerse gedeelte van het Romeinse Rijk. Omstreeks dezelfde tijd ontwikkelde zich hier een centrum van het vroege christendom. In de vijfde eeuw door de Franken veroverd, kwam Trier bij de Karolingse rijksdeling van 870 bij het Oostfrankisch-Duitse Rijk. De huidige Hauptmarkt werd met de oprichting van het marktkruis in 958 het centrum van de middeleeuwse stad. In de veertiende eeuw werden de Trierse aartsbisschoppen ook keurvorsten. Zij maakten Trier tot de hoofdstad van hun keurvorstendom dat tot de opheffing rond de eeuwwisseling van de achttiende naar de negentiende eeuw periodes van grote bloei en zwaar verval beleefde. Nadat Trier korte tijd in Frans bezit was geweest, kwam het in 1815 bij Pruisen en na 1945 bij de deelstaat Rheinland-Pfalz in de Bondsrepubliek Duitsland. Trier is nog steeds bisschopszetel, centrum van cultuur, verkeer en economie in het Trierse Land, universiteitsstad, havenstad aan de belangrijke waterweg de Moezel (Mosel), standplaats van bekende industriële bedrijven, winkelcentrum, toeristen- en congresstad. Thans heeft Trier ca inwoners Bron:Tourist-Information Trier Eppelsberg en Wingertsbergwand De Eppelsberg, gelegen langs de A61, is een mooi voorbeeld van een samengestelde vulkaan. Het oudste gedeelte toont de resten van een tufring, het gevolg van een phreomagmatische explosie (het gevolg van contact tussen heet magma en grondwater). We zien verder een slakkenkegel, het resultaat van een vrij rustige vulkanische uitbarsting. Tussen deze twee typen van erupties zit een groot tijdverschil, na de eerste explosies volgde een periode van rust waarin de natuur de kans kreeg om de vulkaan te bedekken met bomen en planten. In de goed ontsloten vulkaan kun je dit zien door resten van bomen die zich midden in de lagen bevinden. Ook zijn lagen aanwezig afkomstig van vulkanen in de nabije omgeving. Dit levert al met al een ingewikkeld patroon op dat met enige moeite wel te doorgronden is. Het is elk jaar weer de vraag wat er van de vulkaan nog te zien is, men is in hoog tempo de vulkaan aan het afbouwen, de vulkaanresten worden o.a. in de wegenbouw gebruikt. De Wingertsbergwand is een gigantische tephra afzetting (term voor alle vulkanische fragmenten van as tot blokken die bij een eruptie afgezet zijn). De afzetting is in een paar dagen ontstaan bij de uitbarsting van de Laacher Meer vulkaan. Zo kan men aan de volgorde en de structuur van de lagen de geschiedenis van deze explosie reconstrueren. De Wingertsberg wordt voor een deel afgegraven, de wand blijft echter bestaan en is een beschermd natuurmonument. Bron: ir. J.H. van den Koppel 13

14 Laacher Meer Het grootste Vulkaanmeer van de Eifel ontstond ongeveer jaar geleden, toen zich een van de opmerkelijkste rampen in de geschiedenis van het Eifelvulkanisme voltrok. Bij de grootste vulkaanuitbarsting, die ooit in Europa plaatsvond, werden eindeloze massa s van bimsgesteente (=puimsteen) uitgeworpen, die zich in lagen met een dikte van meerdere meters in het bekken van Neuwied en de Pellenz afzetten. Door de enorme explosie ontstond er onder de aardkost een reusachtige holle ruimte die instortte en zich later met water vulde. Voor de mensen uit de Steentijd, die in het getroffen gebied woonden, was de gigantische vulkaanuitbarsting die drie dagen lang het gebied teisterde een dodelijk ramp. De vulkanische activiteit bestaat nog steeds. Uit het meer komt op veel plaatsen door de kloven in het gesteente het gas kooldioxide naar boven: de zogenaamde mofetten. Het vrijgezette gas ziet men het meest aan de oostkant van het meer opborrelen. Het Laacher meer is met een oppervlakte van 325 ha en een diepte van 53 meter het grootste vulkaanmeer van de Eifel en vormt samen met zijn mooie bosrijke omgeving een natuurgebied. Het geologische leerpad om het meer heen is zeer de moeite waard. De Lavakelders in Mendig Wie door het plaatsje Mendig rijdt zal niets bijzonders zien. De bewoners weten echter dat zich onder hun huizen een unicum bevindt, dat zeer de moeite waard is. Wij zullen dan ook afdalen in de kelders van Mendig. Over een gebied van ongeveer drie km 3 bevindt zich onder de stad Mendig een netwerk van onderaardse Lavakelders, die in de loop van de tijd door bloed, zweet en tranen zijn ontstaan. Toen in het verre verleden de vulkanen in de Eifel uitbarstten, vloeiden ook stromen lava s in de richting van Mendig. In die tijd werd het land met een gloeiende massa en as bedekt. De mensen toen konden zich niet voorstellen dat deze massa, die hun zoveel ellende bracht, ooit een belangrijk bron van inkomsten zou worden. Met voornamelijk menselijke kracht werd langzaam de basaltlava bovengronds gebracht. Vrouwen en kinderen werden vooral gebruikt waar er door smalle gangen gekropen moest worden. Hierbij kwamen natuurlijk ook mensen om. Het kwam ook voor, dat huizen instortten als men niet goed uitgerekend had hoeveel men kon afgraven. In het midden van de 19e eeuw kregen de kelders een andere functie. De lage en constante temperatuur zorgde ervoor dat de kelders uitermate geschikt waren voor het opslaan van bier. Dit trok vele bierbrouwerijen naar Mendig. Wie hoopt dat het deze functie nog heeft, zal teleurgesteld worden. Na de uitvinding van koelapparaten, vetrokken de bierbrouwerijen vaak weer. Tegenwoordig worden de kelders onder 14

15 leiding van een gids door vele toeristen bezocht. Aangezien het bier er lekker koud bleef, wordt geadviseerd een trui mee te nemen als we afdalen. Nennig In Nennig vinden we een belangrijke en indrukwekkende opgraving. De wijnplaats Nennig werd vooral bekend door de opgravingen van een Romeins mozaïek. In 1852 werd het gevonden door een boer die op zijn land bezig was met ploegen. Dit mozaïek is een onderdeel van een eveneens grotendeels opgegraven Romeinse villa. Deze villa bezat een lange hal en een bijbehorend (zwem)bad. Het mozaïek, dat een omvang heeft van 10,3m bij 15,65m, toont afbeeldingen van zeer realistisch uitziende gladitorenvechtwedstrijden. Deze afbeeldingen in Nennig worden als het best bewaard gebleven mozaïek noordelijk van de Alpen beschouwd. Villa Borg In 1994 werd besloten om in Borg een Romeinse villa te reconstrueren, die daar in het verleden gestaan moet hebben. Bij archeologische opgravingen en metingen, die men in 1987 startte, vond men op de plek van de gereconstrueerde villa de resten van een van de grootste Romeinse villacomplexen in het Saar-Mosel-gebied. Het hele terrein heeft een omvang van meer dan 7,5 ha. De stichting, die zich bezighoudt met de werkzaamheden, het behoud van de opgravingen en de reconstructie van het villacomplex, probeert om alle wetenswaardigheden over de opgravingen zo overzichtelijk mogelijk voor publiek tentoon te stellen. Door de nog steeds plaatsvindende werkzaamheden, verandert het beeld van het complex voortdurend. Sinds 1997 is het villabad met taverne voor bezichtiging opengesteld. De bouwwerkzaamheden aan het hoofdgebouw, dat het museum beherbergt, en de gereconstrueerde binnenplaats werden in 1999 voltooid. De derde vleugel, die in de Antieke als woonvetrek en voor economische doeleinden gebruikt werd, staat er sinds De plannen voor de wederopbouw van de ingangspoort zijn inmiddels geconcretiseerd. En misschien is zelfs deze informatie al weer verouderd en zien we tijdens de excursie naar Villa Borg meer dan we hadden verwacht. 15

16 Tawern Terrorisme is van alle tijden. Het tempelcomplex bij Tawern is in het verleden vermoedelijk door extremistische Christenen verwoest. Sinds 1986 was het mogelijk om op de Metzenberg bij Tawern, niet ver van de Romeinse straat naar Trier, het bovengenoemde Romeinse tempelcom-plex op te graven, te conserveren en gedeeltelijk te reconstrueren. De tempel zou dienst hebben gedaan als offerplaats voor de god van de handel, Mercurius. Reizigers van Metz naar Trier maakten hier vaak een tussenstop, opdat hun reis voorspoedig zou verlopen. Maar men heeft aanwijzingen gevonden dat hier ook aan andere goden offers gebracht werden, zoals aan Apollo en Isis. De laatste naam is vreemd voor het westen; Isis komt namelijk voornamelijk voor in het oostelijke middellandse zeegebied. Het complex bestond uit zes tempels, vier zijgebouwen en twee poorten. Het geheel was omgeven door een muur van 46 bij 36 meter. Verder was er een diepe waterput van 15 meter aanwezig en zijn er ook meedere onderstukken van altaars gevonden. Het heiligdom is waarschijnlijk van de eerste tot hooguit de vierde eeuw na Christus gebruikt. De plaatsnaam, Tawern of Taberna, heeft zijn oorsprong in het ontstaan van de plaats in de Romeinse tijd en in zijn oorspronkelijke doel. Tawern bezat niet alleen het Romeinse tempelcomplex, maar waarschijnlijk ook een taberna, een rustplaats voor spandieren. Men heeft door de Latijnse klemtoon van de plaatsnaam op de tweede lettergreep het vermoeden dat Tawern een plek was waar constant mensen gewoond hebben sinds de Romeinse tijd. Vandaag de dag is Tawern vooral een ontspanningsoord. Keulen Toen de Romeinse veldheer Julius Caesar de Rijn wilde oversteken, kreeg hij hulp uit onverwachte hoek: de Germaanse stam der Ubii wilde hem de Rijn laten passeren in ruil voor militaire hulp tegen vijandige gezinde stammen. Zo ontstond een geschiedenis van vriendschappelijk betrekkingen tussen de Romeinen en de Ubii, wier hoofdstad Oppidum Ubiorum werd genoemd. Niemand wist toen nog dat dit bescheiden oppidum later Keulen zou worden en zou uitgroeien tot zetel van keizers en bisschoppen en thans een wereldstad met meer dan één miljoen inwoners. In de Oudheid ontleende de stad haar roem voornamelijk aan een vredesaltaar dat de Ubii rond 10 voor Christus hadden opgericht voor Rome en 16

17 17 keizer Augustus, het zogeheten ara Ubiorum. Een cruciale dag in de geschiedenis van de stad is 6 november in het jaar 15 na Christus. Op die dag wordt in OppidumUbiorum een voornaam meisje geboren: Agrippina, dochter van de beroemde generaal Germanicus. Wij kennen haar vooral als echtgenote en moordenares van keizer Claudius en moeder van diens opvolger Nero. In het jaar 50 weet zij haar man te overtuigen om haar tot dan toe onaanzienlijke geboortestad luister bij te zetten: het oppidum wordt verheven tot de status van colonia, waardoor de bewoners hetzelfde burgerrecht als de Italische steden krijgen. De stad heet vanaf dat moment Colonia Claudia Ara Agrippiniensium. Het eerste deel van die naam ( colonia van Claudius ) verwijst naar de stichting van de colonia onder keizer Claudius, het tweede deel ( Altaar van de Agrippinienses ) herinnert aan het beroemde altaar ter plekke en de geboorte van keizersvrouw Agrippina in de stad: de inwoners vernoemden zich liefkozend, naar hun weldoenster, Agrippinienses, het volk van Agrippina. De trotse nieuwe burgers plaatsten inscripties op alle toegangspoorten van de stad met de letters C C A A, de gebruikelijkeafkorting voor de stad in de Oudheid. De huidige naam van de stad (Köln, Cologne, Keulen) is afgeleid van het Latijnse colonia, maar dat is een laatantieke ontwikkeling: als een Romein het over Keulen had, sprak hij simpelweg over Ara; de inwoners bleven zich nog lang Agrippinienses noemen. Als stad in het grensgebied tussen Romeinen en Germanen zaten de inwoners van Keulen altijd op de eerste rij bij de belangrijkste historische ontwikkelingen. Zo werd de stad in 69 bestookt door de opstandelingen van Julius Civilis: de Keulenaren sloten aanvankelijk een verbond met de Bataafse leider, maar toen de rebellie werd neergeslagen schaarden ze zich weer achter Rome. Niet veel later werd Keulen de hoofdstad van de nieuw gevormde Romeinse provincie Germania Inferior, waartoe ook de Lage Landen behoorden. Na een bloeiperiode zou de stad vanaf de derde eeuw speelbal worden op het toneel van zowel binnen- als buitenlandse politiek. Ze was, als strategisch punt in de strijd tegen de barbaren, uitermate geschikt als zetel voor de zogeheten soldatenkeizers: de keizers Gallienus en Postumus voerden vanuit Keulen hun strijd tegen tegenkeizers en andere tegenstanders. Het grootste tumult voor de stad kwam echter van buiten de grenzen van het Romeinse Rijk: ettelijk malen werd ze belegerd en geplunderd door voornamelijk Frankische troepen. In 455 konden de Franken Keulen uitroepen tot hun hoofdstad. Ondanks de val van het West-Romeinse Rijk werd Keulen al snel weer een bloeiende stad, nog altijd gelegen op het kruispunt van grote handelswegen en de Rijn. Keulen behoorde tot de machtigste steden van respectievelijk het Frankische Rijk en het Heilige Roomse Rijk ( ). In opdracht van Karel de Grote regeert er sinds 794 een aartsbisschop, die als keurvorst één van de voornaamste functies zou bekleden in het Heilige Roomse Rijk. Was het Ara Ubiorum de belangrijkste blikvanger van het antieke Keulen, sinds de Middeleeuwen zou de stad zich vooral onderscheiden door haar kathedraal. Rond 850 werd de zogeheten Alte Dom gebouwd, waar door Frederik Barbarossa de relikwieën van de heilige Drie Koningen werden ondergebracht. Omdat Keulen zo uitgroeide tot een belangrijk pelgrimsoord,

18 18 werd besloten om de bestaande kerk af te branden en een nieuwe te bouwen in de Franse gotische stijl. Bouwmeester Gerhard von Rile, die op 15 augustus 1248 de werkzaamheden startte, zou het eindresultaat echter nooit zien: de twee markante torens van de dom werden pas in 1880 voltooid, na een bouwgeschiedenis van bijna zes en een halve eeuw. Indertijd was de Kölner Dom de hoogste kerk van de wereld. Haar omvang zou uiteindelijk de redding van het gebouw zijn: in de Tweede Wereldoorlog werd het overgrote deel van Keulen platgebombardeerd door geallieerde troepen, maar doordat de piloten de dom als oriëntatiepunt gebruikten bleef de schade aan de kerk beperkt. Na de wederopbouw blijven in Keulen de sporen van het rijke verleden zichtbaar. De stad mag dan een moderne stad zijn, trots op haar Brauhaüser, Kölnisch Wasser (Eau de cologne) en het moderne Museum Ludwig, maar de dom met zijn relikwieën is nog altijd de centrale blikvanger. De Oudheid ligt ook voor het oprapen: de centrale winkelstraat, de Hohe Strasse, volgt de loop van de hoofdweg die ooit van de noord- naar de zuidmuur van het Romeinse Ara liep via het Forum. De Deutzer Brucke over de Rijn is een opvolger van de Divitia die keizer Constantijn er liet aanleggen. Bij opgravingen zijn vele oude kunst- en gebruiksobjecten aan het oppervlak gekomen. De antieke collectie is verzameld in het Römisch-Germanisches Museum: topstukken zijn het zogenaamde Dionysiusmozaïek en een rijke collectie van glaswerken. Op de restanten van een boog op het domplein prijken nog altijd de letters C C A A, de vier letters die de moderne Keulenaren dagelijks herinneren aan hun Romeinse verleden als trots bewoners van een colonia, stichters van een beroemd altaar en het volk van Agrippina. (S. Ooms)

19 Busindeling (zie dit boekje blz 21 t/m 25) Op woensdag 25 april zit ik in bus nummer: Op donderdag 26 en vrijdag 27 april zit ik in bus nummer: Busregels De bus brandschoon achterlaten. Ruilen kan niet (Van ruilen komt huilen.) 19

20 Cijferkaart onderdeel cijfer referaat/werkstuk in Trier of op school vul je onderwerp in: cijfer: wijnproject: aardrijkskunde (vragen in laatste PW) biologie (inzet en gemaakte vragen > SO-cijfer) Duits (SO woorden en zinnen) economie (SO Von Nell) geschiedenis (geen toets) klassieke talen (geen toets) scheikunde (vragen in laatste PW) het ging: goed matig slecht cijfer: cijfer: cijfer: inzet: goed matig slecht inzet: goed matig slecht het ging: goed matig slecht 20

21 Deelnemers, busindeling, loopgroepbegeleider In deze lijst vind je achter je naam drie aanduidingen. De eerste geeft je excursie (en bus) aan voor woensdag, de tweede je bus voor donderdag en vrijdag, de derde de docent die je loopgroep in Trier begeleidt. K1: Keulen, groep 1, zit in bus 1: melden bij Ga K2: Keulen, groep 2, zit in bus 2: melden bij Bo B: Villa Borg, zit in bus 3: melden bij Lg V: Vulkaan, zit in bus 4: melden bij Wk Wanneer je naam dikgedrukt is, ben je kamerhoofd. Dinsdag 24 april hoor je in de 2 e pauze in lokaal 2.03 wat dit inhoudt. Klas Naam excursie Bus do/vr begeleider Klas 3A Sabine Abrahamse K1 Bus 3 Oo Klas 3A Lida Bos K1 Bus 3 Oo Klas 3A Paul Bruggemans K2 Bus 3 Oo Klas 3A Yade Coskun K2 Bus 3 Oo Klas 3A Tim Cras K2 Bus 3 Oo Klas 3A Casper Friederich K2 Bus 3 Oo Klas 3A Casper Hamminga V Bus 3 Oo Klas 3A Vincent Hellebrekers K2 Bus 3 Oo Klas 3A Marijn Hendriksz K2 Bus 3 Oo Klas 3A Annet Hul, van den K2 Bus 3 Oo Klas 3A Avelien Husen V Bus 3 Oo Klas 3A Hidde Kehrer B Bus 3 Oo Klas 3A Madhavi Kharagjitsing K2 Bus 3 Oo Klas 3A Thijs Kubben V Bus 3 Oo Klas 3A Kitty Latupeirissa K1 Bus 3 Oo Klas 3A Amar Mahmood K1 Bus 4 Bo Klas 3A Lex Nierop B Bus 4 Bo Klas 3A Amy Oeij B Bus 4 Bo Klas 3A Bas Posner K1 Bus 4 Bo Klas 3A Jeroen Pröpper K1 Bus 4 Bo Klas 3A Daan Rooijen, van K1 Bus 4 Bo Klas 3A Marijn Staveren, van K2 Bus 4 Bo Klas 3A Renze Straatsma K1 Bus 4 Bo Klas 3A Nidal Talouka K1 Bus 4 Bo Klas 3A Mahan Tooti K1 Bus 4 Bo Klas 3A Lise Velde, van de V Bus 4 Bo Klas 3A Ties Verhagen K1 Bus 4 Bo Klas 3A Eline Visser K1 Bus 4 Bo 21

22 22 Klas Naam excursie Bus do/vr begeleider Klas 3A Fabian Visser K1 Bus 4 Bo Klas 3A Joost Wilmink K1 Bus 4 Bo Klas 3B Liselotte Abrahamse K2 Bus 1 Ba Klas 3B Liselotte Brouwer K2 Bus 1 Ba Klas 3B Victor Jaarsma V Bus 1 Ba Klas 3B Tim Jansen V Bus 1 Ba Klas 3B Annamijn Jong, de K2 Bus 1 Ba Klas 3B Bas Jong, de K2 Bus 1 Ba Klas 3B Maarten Jonge, de V Bus 1 Ba Klas 3B Laura Koster K1 Bus 1 Ba Klas 3B Laurens Kot V Bus 1 Ba Klas 3B Liselotte Kraamwinkel K2 Bus 1 Ba Klas 3B Tom Lieftinck K1 Bus 1 Ba Klas 3B Tom Lim K1 Bus 1 Ba Klas 3B Roald Lingmont V Bus 2 Rs Klas 3B Merel Lunen, van K1 Bus 2 Rs Klas 3B Pierre Palazzi V Bus 2 Rs Klas 3B Mauricio Paltoe K1 Bus 2 Rs Klas 3B Anne Petersen K1 Bus 2 Rs Klas 3B Janjob Steenhoven, van der K2 Bus 2 Rs Klas 3B Celine Trampe K2 Bus 2 Rs Klas 3B Jules Vos K2 Bus 2 Rs Klas 3B Jan Voûte K1 Bus 2 Rs Klas 3B Alfonso Winter K1 Bus 2 Rs Klas 3B Myrthe Zondag K2 Bus 2 Rs Klas 3C Quirine Andriessen K2 Bus 3 Wk Klas 3C Daan Ceelen V Bus 3 Wk Klas 3C Kevin Chong K2 Bus 3 Wk Klas 3C Marco Draskic K2 Bus 3 Wk Klas 3C Linda Groenendijk B Bus 3 Wk Klas 3C Jet Mei Hong K2 Bus 3 Wk Klas 3C Giovanni Jansson K2 Bus 3 Wk Klas 3C Marija Jokic V Bus 3 Wk Klas 3C David Kampman V Bus 3 Wk Klas 3C Meyra Kara V Bus 3 Wk Klas 3C Daniël Kooimans K2 Bus 3 Wk Klas 3C Eric Laldjising K2 Bus 3 Wk Klas 3C Ilse Lange, de K2 Bus 3 Wk Klas 3C Halan Nguyen-Dinh K1 Bus 3 Wk Klas 3C Enzo Nio V Bus 3 Wk Klas 3C Mert Öztürk K2 Bus 4 Feij Klas 3C Leon Pijl K2 Bus 4 Feij

23 23 Klas Naam excursie Bus do/vr begeleider Klas 3C Jenneke Poel, van der V Bus 4 Feij Klas 3C Roos Rijst, van der K2 Bus 4 Feij Klas 3C Kim Slobbe K2 Bus 4 Feij Klas 3C Sophie Smeets B Bus 4 Feij Klas 3C Jasper Staaij, van der K1 Bus 4 Feij Klas 3C Harald Staudacher K1 Bus 4 Feij Klas 3C Maartje Steenkamp B Bus 4 Feij Klas 3C Jesse Swagemakers K1 Bus 4 Feij Klas 3C Roderick Vlak K1 Bus 4 Feij Klas 3C Friso Werf, van der V Bus 4 Feij Klas 3C Iris Zoet V Bus 4 Feij Klas 3C Esmeralda Zwart, de V Bus 4 Feij Klas 3D Boran Apak B Bus 1 Lg Klas 3D Susan Dool, van den B Bus 1 Lg Klas 3D Mathijs Dulst, van B Bus 1 Lg Klas 3D Sara Ende, van den B Bus 1 Lg Klas 3D Claudia Glazener K2 Bus 1 Lg Klas 3D Guus Goudriaan B Bus 1 Lg Klas 3D Rowena Grohssteiner B Bus 1 Lg Klas 3D Sofia Hemmes V Bus 1 Lg Klas 3D Luuk Hoefnagel B Bus 1 Lg Klas 3D Sander Hollestelle B Bus 1 Lg Klas 3D David Hooff, van B Bus 1 Lg Klas 3D Isvar Jaliens B Bus 1 Lg Klas 3D Teddy Jong, de B Bus 1 Lg Klas 3D Philippe Knappers B Bus 1 Lg Klas 3D Selin Koçer B Bus 2 Da Klas 3D Denise Larsson K2 Bus 2 Da Klas 3D Tobias Nederend, van het B Bus 2 Da Klas 3D Margriet Overbeek, van K2 Bus 2 Da Klas 3D Mounir Roodenburg B Bus 2 Da Klas 3D Jelle Schenk B Bus 2 Da Klas 3D Jeroen Spuijbroek B Bus 2 Da Klas 3D Sara Varela Furtado B Bus 2 Da Klas 3D Rosa Visser V Bus 2 Da Klas 3D Anne Vliet, van B Bus 2 Da Klas 3D Barbara Vroom B Bus 2 Da Klas 3D Emma Warmelink B Bus 2 Da Klas 3D Sjoerd Wilbers B Bus 2 Da Klas 3D Anouk Wolters B Bus 2 Da Klas 3E Bas Ali V Bus 3 Ga Klas 3E Mido Arpadzic V Bus 3 Ga

24 24 Klas Naam excursie Bus do/vr begeleider Klas 3E Tobias Bolle V Bus 3 Ga Klas 3E Senna Felius K1 Bus 3 Ga Klas 3E Irene Geerling B Bus 3 Ga Klas 3E Alexander Gout K1 Bus 3 Ga Klas 3E Daisy Grund K1 Bus 3 Ga Klas 3E Anty Guo K1 Bus 3 Ga Klas 3E Xander Hart, van der V Bus 3 Ga Klas 3E Emina Hasanovic K2 Bus 3 Ga Klas 3E Olivier Herlé V Bus 3 Ga Klas 3E Yasmin Heshmati-Oghani K2 Bus 3 Ga Klas 3E Oscar Hsieh K1 Bus 3 Ga Klas 3E Jelmer Jong, de V Bus 3 Ga Klas 3E Dennis Koning, de K1 Bus 4 Ho Klas 3E Jordi Leeuw, de V Bus 4 Ho Klas 3E Robin Mac Donald K1 Bus 4 Ho Klas 3E Joséphine Marchand B Bus 4 Ho Klas 3E Frederike Meccanici B Bus 4 Ho Klas 3E Bas Meeberg, van de V Bus 4 Ho Klas 3E Clemens Nauta K1 Bus 4 Ho Klas 3E Chantal Overbeeke B Bus 4 Ho Klas 3E Sophie Rees Vellinga, van B Bus 4 Ho Klas 3E Jasmijn Rijsoort, van B Bus 4 Ho Klas 3E Kevin Soekhlal V Bus 4 Ho Klas 3E Anna Soest, van V Bus 4 Ho Klas 3E Christine Yan V Bus 4 Ho Klas 3F Saladin Afoh K2 Bus 1 Me Klas 3F Hila Ahmadi B Bus 1 Me Klas 3F Rik Aulbers V Bus 1 Me Klas 3F Jill Boer, den B Bus 1 Me Klas 3F Leander Boer, den B Bus 1 Me Klas 3F Fleur Bongertman K2 Bus 1 Me Klas 3F Isis Brandt Corstius K2 Bus 1 Me Klas 3F Isabel Breems V Bus 1 Me Klas 3F Lucienne Eerden, van der B Bus 1 Me Klas 3F Quirine Griep B Bus 1 Me Klas 3F Sven Hage K1 Bus 1 Me Klas 3F Christiane Hofman B Bus 1 Me Klas 3F Jet Li Hong K1 Bus 1 Me Klas 3F Aida Ireiz V Bus 1 Me Klas 3F Pieter Labaar V Bus 2 Ml Klas 3F Berend Michielsen V Bus 2 Ml Klas 3F Olivia Monster B Bus 2 Ml

25 25 Klas Naam excursie Bus do/vr begeleider Klas 3F Joep Nooteboom K1 Bus 2 Ml Klas 3F Ludo Pfaff B Bus 2 Ml Klas 3F Gilles Provoost B Bus 2 Ml Klas 3F Willemijn Put B Bus 2 Ml Klas 3F Charelle Schubert B Bus 2 Ml Klas 3F Yannick Stierman B Bus 2 Ml Klas 3F Pierre Verbakel B Bus 2 Ml Klas 3F Tessa Visser B Bus 2 Ml Klas 3F Emilie Vissering B Bus 2 Ml Klas 3F Jazzy Waard, de B Bus 2 Ml Klas 3F Claudia Wensveen B Bus 2 Ml Klas 3G Cato Beer, de V Bus 3 vs Klas 3G Isa Beer, de V Bus 3 vs Klas 3G Juliette Brouwer K1 Bus 3 vs Klas 3G Emma Brouwers V Bus 3 vs Klas 3G Alexis Fernandes Monteiro K1 Bus 3 vs Klas 3G Robbin Grijseels K1 Bus 3 vs Klas 3G Maartje Groeliker V Bus 3 vs Klas 3G Liz Haverkate K1 Bus 3 vs Klas 3G Hidde Hoogen Stoevenbeld K2 Bus 3 vs Klas 3G Bert Hoogmoed V Bus 3 vs Klas 3G Yong Jie Hu V Bus 3 vs Klas 3G Renier Janssen B Bus 3 vs Klas 3G Nicolette Knol K2 Bus 3 vs Klas 3G Maarten Koffijberg V Bus 2 Fg Klas 3G Tijs Moree K2 Bus 2 Fg Klas 3G Youri Nies, van K1 Bus 2 Fg Klas 3G Iris Noort, van K2 Bus 2 Fg Klas 3G Loubna Outmani K2 Bus 2 Fg Klas 3G Sophie Peters K1 Bus 2 Fg Klas 3G Emilie Randwijck, van K2 Bus 2 Fg Klas 3G Sanaa Rhalem K2 Bus 2 Fg Klas 3G Arjan Rijgersberg K2 Bus 2 Fg Klas 3G Lasse Rogie K2 Bus 2 Fg Klas 3G Jade Tseng K2 Bus 2 Fg Klas 3G Wouter Wolthuis V Bus 2 Fg Klas 3G Bob Zwep B Bus 2 Fg