Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar De positie van het slachtoffer in het strafproces Nr. 3 1 Samenstelling: Leden: Swildens-Rozendaal (PvdA), voorzitter, Van de Camp (CDA), Biesheuvel (CDA), Scheltema-de Nie (D66), Zijlstra (PvdA), Apostolou (PvdA), Middel (PvdA), Van Heemst (PvdA), Dittrich (D66), ondervoorzitter, Rabbae (GroenLinks), Van Oven (PvdA), Kamp (VVD), Rouvoet (ChristenUnie), O. P. G. Vos (VVD), Passtoors (VVD), Van Wijmen (CDA), De Wit (SP), Ross-van Dorp (CDA), Niederer (VVD), Nicolaï (VVD), Halsema (GroenLinks) Weekers (VVD), Van der Staaij (SGP), Wijn (CDA). Plv. leden: Wagenaar (PvdA), Balkenende (CDA), Cörüz (CDA), Van Vliet (D66), Duijkers (PvdA), Kuijper (PvdA), Albayrak (PvdA), Barth (PvdA), Hoekema (D66), Karimi (GroenLinks), Santi (PvdA), Luchtenveld (VVD), Slob (ChristenUnie), Van den Doel (VVD), Rijpstra (VVD), Rietkerk (CDA), Marijnissen (SP), Buijs (CDA), Van Baalen (VVD), Van Blerck- Woerdman (VVD), De Vries (VVD), Van Walsem (D66), De Pater-van der Meer (CDA), Arib (PvdA). VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 31 oktober 2001 De vaste commissie voor Justitie 1 heeft op 10 oktober 2001 overleg gevoerd met minister Korthals van Justitie over: de brief van de minister van Justitie d.d. 3 mei 2001 t.g.v. het rapport van het Pompe-instituut «De wet Terwee. Evaluatie van juridische knelpunten», het rapport van B&A Groep inzake de eindevaluatie van de implementatie van de regelgeving slachtofferzorg, zulks in het kader van de eindevaluatie slachtofferzorg (J ); de brief van de minister van Justitie d.d. 29 juni 2001 t.g.v. onder meer de notitie inzake de eindevaluatie slachtofferzorg (27 213, nr. 2); de brief van de minister d.d. 20 juni 2001 inzake affectieschade ( VI, nr. 70); de brief van de minister d.d. 11 juli 2001 inzake de motie-van de Camp/Dittrich over de intensivering van de opleiding inzake slachtofferzorg van zittend personeel van politie en OM ( VI, nr. 84); de brief van de minister d.d. 17 juli 2001 ten gevolge van antwoorden op vragen van de commissie inzake het onderzoek van het IVA te Tilburg, getiteld «Het Schadefonds Geweldsmisdrijven: doelgroep en bereik van het fonds» ( VI, nr. 85). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie De heer Santi (PvdA), die zijn waardering uitspreekt voor slachtofferzorg, meent dat de geagendeerde onderwerpen blijk geven van belangstelling voor de rol van het slachtoffer in het strafproces. Bij de wet-terwee ligt het niet zo gemakkelijk als aanvankelijk werd verondersteld, wat met name blijkt uit het feit dat parketten en rechterlijke macht er niet altijd op dezelfde manier mee omgaan. De rechterlijke macht heeft er moeite mee, zich in het strafproces op te stellen als een civielrechtelijk magistraat. Het gaat daarbij met name om de vraag, wat een eenvoudige zaak is. Er zijn ook problemen met de voegingsformulieren en de ad-informandumzaken. Bieden de voorgedragen oplossingen wel soelaas? Moeten voor de KST56634 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2001 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 1

2 ad-informandumzaken aan het openbaar ministerie (OM) geen richtlijnen worden gegeven? Verwacht wordt dat, als er meer wordt gedaan aan schadebemiddeling, er een minder groot beroep zal worden gedaan op rechterlijke tussenkomst via de wet-terwee. De heer Santi is het daar niet mee eens. Speelt hierbij de zittingscapaciteit van de rechterlijke macht geen grote rol? In 2000 meldden zich zo n 3500 personen aan voor een vergoeding via het Schadefonds geweldsmisdrijven, terwijl er capaciteit is voor tot aanvragen. De heer Santi meent op grond van deze gegevens dat er blijkbaar iets mis is met de bekendheid van het Schadefonds. Kunnen de verwijzingen worden uitgebouwd? De heer Santi verwijst naar de bij de vorige begrotingsbehandeling ingediende moties over termijnstelling en het begrip «ernstig letsel». Volgens de minister zal daarmee soepel worden omgegaan. Maar dan is er toch niet veel op tegen om te bezien of één en ander in een wettelijke regeling kan worden opgenomen? De heer Santi vraagt of kan worden bekeken, of het Schadefonds niet kan worden uitgebouwd tot een fonds waar mensen terechtkunnen die slachtoffer zijn van een misdrijf, waarbij sprake kan zijn van een voorschot op geleden schade, met een genormeerd bedrag. De heer Santi is het eens met het voorstel voor een vergoeding voor affectieschade. Hierbij verwijst hij naar het artikel van de heer Verheij in het Nederlands Juristenblad van 14 september. Waarom is de kring der gerechtigden zo geformaliseerd? Ten slotte meent hij dat vergoedingen in verband met affectieschade kunnen worden uitgekeerd via het Schadefonds. De heer Buijs (CDA), die zijn waardering uitspreekt voor slachtofferzorg, meent dat het bevorderen van het vertrouwen in het rechtssysteem mede samenhangt met de wijze, waarop de informatievoorziening, de bejegening en de schadebemiddeling van slachtoffers vorm worden gegeven. Goede slachtofferzorg is daarbij van wezenlijk belang. Hij vindt het verheugend om te constateren, dat de minister op basis van de evaluatie met een aantal voorstellen komt om de slachtofferzorg verder te verbeteren. Uit het onderzoek van B&A-groep blijkt dat de bejegening en de informatieverstrekking door politiek en justitie nog sterk kunnen worden verbeterd. Nog veel meer slachtoffers zouden schade vergoed kunnen krijgen. Wat vindt de minister overigens van de representativiteit van de uitkomsten van de evaluatie? De heer Buijs vraagt zich af of de oververtegenwoordiging van bepaalde groepen niet kan leiden tot bepaalde meningen. Waarom doet het bureau daar zelf geen uitspraak over? Waarom werd de mogelijkheid van een non-response analyse niet geboden? Volgende keer graag een onderzoek met meer respons. De heer Buijs is met de minister van mening dat zes jaar na de invoering van de wet-terwee slachtofferzorg op de goede weg is. Uit het onderzoek blijkt dat de ontevredenen het vooral hebben «gemunt» op het OM. In de brief van de minister van 29 juni wordt aangegeven, welke actie op diverse fronten zal worden ondernomen. Deze actiepunten worden door de heer Buijs volledig onderschreven, zeker als het gaat om de informatieverstrekking en de bejegening. Een belangrijk deel van degenen die de schade vergoed hebben gekregen, is niet tevreden over de hoogte van de schadevergoeding, noch over de uitbetaling. Hoe komt dat? Wil de minister op dit punt nog nadere actie ondernemen? Dat staat los van de maatregelen die het OM neemt om de schadebemiddelingsfunctie uit te breiden tot vormen van conflictbemiddeling. Door een goede slachtofferzorg kan volgens de heer Buijs de werklast van de zittende magistratuur worden verminderd, zeker als het aantal schadebemiddelingsgevallen kan toenemen. Hij verwacht dat de in 2002 te houden tevredenheidsenquête een opgaande lijn te zien zal geven. Een wettelijke regeling voor affectieschade, hoe moeilijk die qua vormgeving ook zal worden, is volgens de heer Buijs gewenst. Hij zegt toe, te Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 2

3 zullen meedenken over de hoofdlijnen van de regeling, waartoe hij enkele vragen stelt. Hoe en op welke wijze kan een duidelijke afgrenzing worden aangebracht tussen affectieschade en shockschade? Is het niet mogelijk om affectieschade en shockschade samen te voegen in één wettelijke regeling? De schaderegeling is vooral bedoeld om erkenning van het leed. Hij gaat akkoord met het voorstel voor de kring van gerechtigden, zij het dat die kring niet te uitgebreid moet zijn. Over de hoogte van de schadevergoeding merkt hij op, het voorstel van de minister een omschrijving van het begrip «ernstig blijvend letsel» vrij ingewikkeld te vinden. De heer Buijs doet daarom de volgende suggestie: een bedrag van euro wordt uitgekeerd aan de gerechtigde bij overlijden. Daarnaast wordt bij blijvende invaliditeit een percentage van dat bedrag toegekend conform de in ons land bestaande regelgeving, zoals die wordt toegepast door keuringsartsen, op basis van omschreven uitkeringspercentages. Op welke wijze denkt de minister een regeling voor affectieschade te kunnen invoeren als gevolg van delicten en andere regelingen, waarbij geen WAM-regeling bestaat? De heer Vos (VVD) geeft aan, slachtofferhulp persoonlijk te hebben ervaren. Het gaat volgens hem met slachtofferzorg duidelijk de goede kant uit. Een optimale slachtofferzorg vraagt evenwel om constante aandacht en een werkelijke omslag van dadergericht naar slachtoffergericht denken. Het is aannemelijk dat een slachtoffer in belangrijke mate gericht zal zijn op enige vorm van genoegdoening, zowel financieel dan wel strafrechtelijk. Hij vindt het opmerkelijk dat de tevredenheid over de politie groter is dan die over het OM. Zou dat betekenen dat de politie meer in staat is, genoegdoening te bieden? Heeft de minister daarvoor een verklaring? Naarmate het strafproces vordert, lijkt het namelijk logisch dat ook de tevredenheid bij het slachtoffer stijgt. Uit het rapport van B&A-groep blijkt dat iets meer dan een kwart van de slachtoffers wier zaak is doorgestuurd naar het OM, aangeeft informatie te hebben gekregen over de mogelijkheid om schade te vragen. Denkt de minister, vraagt de heer Vos, aan een uniform beleid over de wijze waarop het OM voorlichting biedt aan slachtoffers? Leeft slachtofferzorg wel voldoende bij het OM? Moet uit het verzoek van de minister om meer cijfers over het resultaat van slachtofferhulp misschien worden afgeleid dat ook hij twijfelt aan de wijze, waarmee het OM daarmee aan het werk is? De heer Vos uit woorden van grote waardering over de Bureaus Slachtofferhulp. Hij nodigt de minister uit, zich in dit jaar van de vrijwilligers uit te laten over de vraag wat hij in de toekomst wil met die bureaus. Zouden zij misschien een extra rol kunnen krijgen als het gaat om de informatievoorziening over alles wat er gebeurt bij politie en justitie? Moet het OM daar misschien helemaal worden uitgehaald, en moet de rol van informatieverstrekker helemaal worden toebedeeld aan de Bureaus Slachtofferhulp? De heer Vos heeft begrepen dat de zittende magistratuur nogal wat moeite heeft met de voegingsformulieren, waarop slachtoffers hun schade claimen. Daardoor zouden veel claims stranden en nietontvankelijk worden verklaard. Ligt hier geen taak voor de Raad voor de rechtspraak? De heer Vos brengt twee ideeën onder de aandacht van de minister over de toekomst van slachtofferzorg, en vraagt daarover diens mening. Om te beginnen is dat het idee van een «small claim tribunal», waar slachtoffers hun schade kunnen claimen. Verder is dat de rol die het slachtoffer als secundant kan vervullen., waarbij hij verwijst naar Duitsland, Portugal en Zweden. Bij het Schadefonds geweldsmisdrijven is sprake van een rare discrepantie. Terwijl tot mensen voor vergoeding in aanmerking komen, wordt er slechts door 4000 personen een beroep op het fonds gedaan. Wat is daarvoor de verklaring en hoe denkt de minister de bekendheid van het fonds te vergroten? Kan wellicht worden gedacht aan verbreding van de doelstelling ervan? Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 3

4 Bij affectieschade staat de erkenning centraal dat ook naasten van het slachtoffer door de dood of de ernstige verminking van een derde schade kunnen lijden. De minister heeft de kring van gerechtigden duidelijk beperkt, wat de heer Vos op zichzelf begrijpelijk vindt. In de gegeven omstandigheden nemen de biologische ouders van kinderen volgens de heer Vos wel een heel sterke positie in. Aan de thans voorliggende criteria kleven enige nadelen: alle meerderjarige kinderen en hun ouders vallen onder alle omstandigheden buiten de kring van gerechtigden, adoptieouders, pleegouders en overige sociale ouders vallen buiten de regeling en de beperking van de regeling tot de levensgezel van het slachtoffer waarmee minimaal één jaar een gemeenschappelijk huishouding heeft bestaan, roept veel vragen op. Het lijkt de heer Vos redelijk, de harde criteria te laten vergezellen van een vangnetbepaling voor uitzonderingsbepalingen. Daarbij kan worden gedacht aan het bewijzen van een krachtige affectieve band met overledene of gewonde. Met het maximale schadebedrag van euro stemt de heer Vos in. Wel kan hij zich voorstellen dat fixatie uitgangspunt is en de rechter de vrijheid houdt, onder dat bedrag te variëren. De heer Dittrich (D66) benadrukt dat het strafproces draait om het achterhalen van de waarheid, wat betekent dat de rol van de verdachte erg belangrijk is. Maar in de ontwikkeling van het straf(proces)recht is duidelijk zichtbaar dat het slachtoffer een steeds belangrijker rol is gaan spelen. Hij vindt dat een goede ontwikkeling, als daarmee een evenwicht in het strafproces wordt bereikt. De rol van de verdachte moet niet worden veronachtzaamd. Ook hij onderstreept dat de wet-terwee hierbij erg belangrijk is. Hij is het eens met de actiepunten die de minister heeft genoemd in de brief op dat punt. Wel is er wat onduidelijkheid over het tijdschema. Bureaucratische belemmeringen moeten worden weggewerkt, waardoor het slachtoffer wat makkelijker toegang krijgt tot die zaken, die in eerste instantie door de wetgever waren toegekend. Slachtofferhulp Nederland en de Bureaus Slachtofferhulp, die vooral draaien op vrijwilligers, hebben een erg belangrijke rol gespeeld in de emancipatie van het slachtoffer, wat een compliment waard is. Het lijkt de heer Dittrich goed dat de minister daarover in het algemeen overleg zijn waardering uitspreekt. Hij mist in de brieven aandacht voor de uitvoering van de motie-de Graaf c.s. over gratis rechtsbijstand voor het slachtoffer in de strafprocedure. Hoe staat het daarmee? Kunnen nabestaanden in het kader daarvan worden «bediend»? Wat het Schadefonds geweldsmisdrijven betreft, sluit de heer Dittrich zich aan bij de daarover door de heer Santi gestelde vragen. Over de affectieschade merkt hij op dat de door de minister in zijn brief genoemde keuzemogelijkheden voor discussie vatbaar zijn. De finale afweging kan pas worden gemaakt als bekend is, wat bijvoorbeeld de Nederlandse vereniging voor rechtspraak daarover heeft geadviseerd. De heer Dittrich kan zich voorstellen dat voor de kring van gerechtigden een soort trapsgewijze regeling wordt opgesteld. Die kring mag ook niet te uitgebreid worden, aangezien het systeem dan onwerkbaar wordt. Waar ligt de grens? Een gefixeerd bedrag heeft de charme van de eenvoud, maar zodra daaraan allerlei regelingen worden gekoppeld, is de kans op allerlei procedures groot. Antwoord van de regering De minister vindt het een goede zaak dat weer eens wordt gesproken over de slachtofferzorg. Niet alleen de regering, maar ook de Kamer is de slachtoffers goed gezind. Nederland loopt daarbij in Europees verband bepaald niet achteraan, wat niet wegneemt dat het altijd nog veel beter kan. Dat zal allemaal stapsgewijs moeten worden uitgevoerd. Een van de belangrijkste zaken daarbij aan de orde is de eenloketfunctie voor het OM. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 4

5 In reactie op de vraag van de heer Vos om Slachtofferhulp informatie te laten verstrekken, merkt hij op dat het voor het OM goed is om betrokken te blijven bij de slachtoffers. Daarbovenop zal inschakeling van Slachtofferhulp inhouden dat het OM allerlei informatie moet overdragen aan Slachtofferhulp, waardoor in vele gevallen sprake is van een dubbele informatieslag. Terecht heeft de heer Buijs de representativiteit van de gehouden enquête in twijfel getrokken. In de volgende enquête zal daaraan aandacht worden besteed. Uit die enquête blijkt onder andere dat men het meest tevreden is over de politie, en het minst tevreden over het OM. Objectief gezien kan het zijn dat het OM het het slechtst doet, maar er zijn enige indicaties waaruit blijkt dat naarmate het slachtoffer verder in de procedure komt, de verwachtingen hoger worden gesteld. Ook in Nederland verwachten slachtoffers steeds hogere straffen. De minister neemt die uitspraak overigens voor eigen rekening. De minister onderstreept dat het belangrijk is dat de rechter steeds meer doordrongen raakt van het belang van een goede bejegening van het slachtoffer, zodat gevraagd is aan de zittende magistratuur een beleid van oriëntatiepunten te overwegen. Hij kan zich voorstellen dat de Raad voor de rechtspraak daarin een rol kan spelen. Het is zijn indruk dat de voeging ter zitting beter verloopt dan in het verleden. Reden daarvoor is de invulling van voegingsformulieren, waarbij de Bureaus voor rechtshulp een taak krijgen. In een vroegtijdig stadium wordt aan het OM kenbaar gemaakt, welke vordering moet worden ingediend. Belangrijk is dat de rechter daarvoor begrip heeft. Het uitgangspunt bij de wetgeving is altijd geweest dat het moet gaan om eenvoudige zaken. Steeds vaker schat de rechter overigens ter zitting de vordering. Over de motie-de Graaf heeft de minister op 30 oktober 2000 een brief aan de Kamer gestuurd, waarin de beperking tot zeden- en geweldsdelicten werd aangegeven. Op 4 juli 2001 heeft de staatssecretaris van Justitie een brief toegezegd die nog voor de begrotingsbehandeling bij de Kamer zal zijn. Ad informandum worden zaken op de tenlastelegging geplaatst als de verdachte bekent dat hij of zij schuldig is. De minister heeft het idee dat het in dit soort zaken vaak ontbreekt in de informatie aan het slachtoffer. Hij zal hierover met het OM contact opnemen. De minister benadrukt dat het vaak min of meer toeval is, welke zaken ten laste worden gelegd en welke ad informandum worden gevoegd. Schadebemiddeling is inderdaad een belangrijke zaak. Hij maakt zich met name zorgen over de zittingscapaciteit van de rechterlijke macht als de motie-de Graaf in extenso wordt uitgevoerd. In reactie op de wens van de heer Santi om de termijn voor indiening van de schadeclaim te verlengen, merkt de minister op dat de termijn aanvankelijk één jaar was, welke termijn is verlengd naar drie jaar. Het is goed voor een samenleving om een zekere mate van rechtszekerheid te hebben, zodat wordt voorkomen dat de claims boven de markt blijven hangen. Voor degenen die daarmee in de problemen komen, wordt een soepele regeling gehanteerd. De vraag over het verlenen van een voorschot op een te ontvangen schadevergoeding zal schriftelijk worden beantwoord. De minister is nogal terughoudend als het gaat om het invoeren van de mogelijkheid van smartengeld voor verwanten en nabestaanden. Het leed van hen laat zich namelijk niet in geld vertalen. Toch kan het leed worden vergroot als de familieleden de indruk krijgen dat de aansprakelijke persoon zich kan onttrekken aan zijn verantwoordelijkheid. De minister heeft daarover een uitgebreide brief aan de Kamer geschreven. Hij benadrukt dat dit punt wel eenvoudig moet worden gehouden; het zal aankomen op de uitwerking. Adoptieouders vallen onder het begrip «ouders». De minister toonde zich in dezen geen voorstander van een hardheidsclausule. Het idee van een small claims tribunal is door hemzelf als Kamerlid al eens naar voren gebracht. De toenmalige minister van justitie reageerde daar nogal afwijzend op. De huidige minister zal dit punt nog eens laten nagaan en het meenemen in de herbezinning op het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 5

6 procesrecht. Op 12 november van dit jaar zal de minister een bijeenkomst bijwonen voor alle vrijwilligers van Justitie. Hij zal daar zeker een woord van waardering uitspreken voor alle vrijwilligers van Slachtofferhulp. Het Schadefonds geweldsmisdrijven ontvangt zo n 5000 aanvragen per jaar, terwijl dit er tussen de en kunnen zijn. Er wordt door het Schadefonds veel meer dan vroeger aan voorlichting gedaan, er wordt contact gezocht met hulpverleners en er worden verwijzingen gedaan. Het wetsvoorstel in verband met affectieschade zal nog voor de verkiezingen worden ingediend bij de Raad van State. De suggestie van de heer Buijs zal daarbij worden betrokken. De voorzitter van de vaste commissie voor Justitie, Swildens-Rozendaal De griffier van de vaste commissie voor Justitie, Pe Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 6