over WindmoLEns En de ZijpE Einde van het windmolentijdperk Het hield niet op

Transcriptie

1 Over Windmolens en de Zijpe Kees Otter Einde van het windmolentijdperk De windmolens hebben eeuwenlang dienst gedaan als krachtbron voor het aandrijven van allerlei werktuigen. De vroegste molens werden gebruikt voor het malen van graan voor het dagelijks brood van onze voorouders. In de loop der jaren kwamen daar vele andere, meer industriële toepassingen bij. Zo ontwikkelde zich bijvoorbeeld in de Zaanstreek een uniek industriegebied dat rond 1750 al 650 molens telde. Een groot aantal van deze molens was ingericht voor het zagen van boomstammen tot balken, planken of wagenschotten. Er waren ook oliemolens die de olie persten uit zaden en pelmolens voor het pellen van gerst en rijst en verder nog papiermolens, krijtmolens, verfmolens, snuifmolens, runmolens, volmolens, cacaomolens, meelmolens en mosterdmolens. Daarnaast had de windmolen in ons lage land een heel belangrijke toepassing gevonden in het droogleggen van de vele kleine en grote meren en het naderhand regelen van het waterpeil in de drooggelegde gebieden. Windenergie is gratis. Om die energie te vangen en voor z n doel te kunnen gebruiken zijn alleen een geschikte windmolen nodig en het personeel om deze te bedienen. Er is echter een groot nadeel aan de windmolen verbonden: als er geen wind is kan er niet mee worden gewerkt. Toen dan ook in de loop van de 19de eeuw de stoommachine en later de verbrandingsmotor hun intrede deden, schakelden vele moleneigenaren al snel over op het gebruik van deze nieuwe krachtbronnen, in het begin vooral voor de industriële toepassingen. Voor polderbemaling was de stoommachine niet overal interessant genoeg. Alleen op plaatsen waar de taak van meerdere molens door een enkel stoomgemaal kon worden overgenomen, gebeurde dat wel. Ook grote projecten die men in het verleden met de windmolens niet durfde aan te pakken, zoals de drooglegging van het Haarlemmermeer rond 1850, werden toen pas met stoomgemalen succesvol uitgevoerd. Het gevolg van deze ontwikkelingen was dat de ene windmolen na de andere buiten gebruik werd gesteld en in verval raakte of direct al werd gesloopt. Nieuwe windmolens werden er niet meer gebouwd. Als er ergens nog vraag was naar een windmolen, bijvoorbeeld als korenmolen in een dorp, dan werd er in de regel een molen gebouwd uit onderdelen van elders gesloopte molens. Het hield niet op De drastische vermindering van het aantal windmolens begon ernstige vormen aan te nemen, vooral na de Eerste Wereldoorlog. Het was dan ook niet verwonderlijk dat veel mensen zich zorgen begonnen te maken. In 1923 werd in Amsterdam de Vereniging De Hollandsche Molen opgericht die zich ging inzetten voor het behoud van de nog bestaande windmolens. Er werd een grote ledenwerfactie opgezet en op 1 januari 1924 kon men beschikken over een jaarlijkse ledencontributie van ƒ 1617,- ; een bescheiden bedrag voor een vereniging met zulke ambitieuze plannen. Maar het begin was er. Aanvankelijk zocht de vereniging naar middelen die de molens beter in staat moesten stellen het hoofd te bieden aan de veranderende eisen van het bedrijfsleven. Zo werd er in 1924 een wedstrijd uitgeschreven waarbij technisch bekwame mensen werden uitgenodigd verbeteringen te bedenken die het rendement en/of het bedieningsgemak van de molen zouden kunnen vergroten. Dit leidde tot een aantal interessante oplossingen, voornamelijk aan het bestaande wieksysteem en de kruiinrichting. Er kwam ook een practische inzending van de firma Ericsson, die een elektrische aandrijving ontwierp die gedurende periodes van windstilte in de windmolen kon worden ingeschakeld. Sommige van de wiekverbeteringen die bedoeld waren om meer rendement uit de wind te halen en de molen bij lagere windkracht al op gang te laten komen, werden ook wel toegepast op poldermolens. Verbeteringen die gericht waren op meer bedieningsgemak waren bijvoorbeeld zelfzwichtende wieken en zelfkruiende molenkappen. De laatste ziet men nog wel hier en daar in Groningen, Drente en over de grens in Duitsland en Denemarken. De inrichting voor automatisch kruien, waarbij een windroos achter aan de kap is gemonteerd, haaks op het wiekenkruis, is in onze streken niet practisch gebleken. Harde windvlagen aan de kust maken korte metten met deze constructies. Zelfzwichting, waarbij de zeilen en hekken van de wieken zijn vervangen door een systeem van jalouzieën die automatisch opengaan bij toenemende windkracht, is bij poldermolens niet veel toegepast, zeker niet in de kustprovincies. Het aloude systeem waarbij de molenaar de wieken inklimt en afhankelijk van de windkracht meer of minder zeil voor het hekwerk legt, is nog steeds populair. De vereniging heeft op alle mogelijke manieren getracht de bedreigde molens te behouden door moleneigenaren te adviseren, verzoekschriften in te dienen bij overheidsinstanties, protesten te richten aan elektriciteitsmaatschappijen die bij elektrificatie van een maalbedrijf of poldermolen de eis stelden dat per jaar een minimale hoeveelheid elektriciteit moest worden afgenomen, wilde men kunnen profiteren van een acceptabel tarief. Kortom te veel om op te noemen. Langzamerhand werden van een steeds groter publiek de ogen geopend voor de goede zaak, voor de onvervangbare cultuur-historische en landschappelijke waarde van de windmolens. De inspanningen van de Vereniging De Hollandsche Molen hebben ertoe geleid dat er veel molens aan de sloophamer zijn ontsnapt, maar nog lang niet allemaal. 3.

2 Zo kon men bijvoorbeeld niet voorkomen dat het unieke windbemalingsysteem van de Schermer verloren ging. Van de ruim 50 molens bleven er tenslotte slechts 11 gespaard. Het is ook niet realistisch te verwachten dat elke windmolen als monument zou kunnen voortbestaan, mede omdat er ook nog veel fraaie gebouwen, kerken en andere objecten van cultuur-historische waarde voor behoud in aanmerking komen. Het geweld van de Tweede Wereldoorlog vernietigde nog eens 171 molens, terwijl er 52 werden beschadigd. Pas in 1961, na het van kracht worden van de Monumentenwet was het voortbestaan van de resterende molens min of meer zekergesteld. Restauratie en een effectief onderhoud vergen echter veel geld en dat was en is nooit voldoende beschikbaar. Er werden in de loop der jaren tal van regionale en plaatselijke molenstichtingen in het leven geroepen, die allemaal tot doel hadden de molens in hun eigen gebied te behouden en waar nodig te restaureren. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg te Zeist stelde molendeskundigen aan die ieder de zorg voor de molens van 3 tot 5 provincies op zich gingen nemen. Zij stelden op verzoek van moleneigenaren gedetailleerde restauratieplannen op, waarmee een prijsofferte bij een aantal molenmakersbedrijven kon worden aangevraagd. Zodra de kosten van een restauratie bekend waren, kon een subsidieaanvraag worden ingediend. Als(!) de subsidie beschikbaar kwam, begeleidde de deskundige van Monumentenzorg de restauratiewerkzaamheden. In de Zijpe was dat de heer G.H. Keunen die indertijd ook een van de initiatiefnemers was tot de oprichting van het Gilde van Vrijwillige Molenaars. examencommissie, samengesteld door de Vereniging De Hollandsche Molen. Iedere vrijwillige molenaar die de opleiding die gemiddeld anderhalf tot twee jaar duurt volbrengt en met goed gevolg het examen aflegt, krijgt tijdens de jaarvergadering van De Hollandsche Molen, die ieder jaar in maart te Amsterdam plaatsvindt, zijn of haar diploma uitgereikt. Er werd ook een speciale verzekering voor vrijwillig molenaars in het leven geroepen. In de jaren van zijn bestaan heeft het gilde een gedegen hoeveelheid prachtig geïllustreerd cursusmateriaal samengesteld. Met de opleiding werd bereikt dat op practisch alle molens in ons land waarop geen beroepsmolenaar meer actief was een gediplomeerd vrijwillige molenaar kon worden ingezet. Hoe verging het de poldermolens in de Zijpe? De polder Zijpe werd in 1597 definitief drooggelegd en daarbij verdeeld in een aantal afdelingen, ook wel kleine polders genoemd die, op sommige na, hun eigen bemaling hadden. Alleen enkele hoger gelegen afdelingen bleven onbemalen. De polderafdelingen werden ieder met een hoofdletter aangeduid, evenals de bijbehorende molens. Het Gilde van Vrijwillige Molenaars Er kwam nog een ander probleem om de hoek kijken bij de instandhouding van de molens. Molens moeten draaien. Stilstand is achteruitgang! Het oude beroep van molenaar dreigde uit te sterven en daarmee zouden alle aan dit beroep verbonden kennis en ervaring verloren gaan. Het is opmerkelijk dat eind jaren zestig juist een groep jonge molenliefhebbers het initiatief nam om tegen deze dreiging iets te ondernemen. In 1972 werd het Gilde van Vrijwillige Molenaars officieel opgericht. Het doel van het gilde was alle draai- en maalvaardige molens te laten draaien en daarmee het aftakelingsproces te vertragen. De vrijwillig molenaar kon ook eenvoudig teer- en schilder- en ander onderhoudswerk verrichten. Er werden cursussen opgezet, zodat belangstellenden, zowel mannen als vrouwen, een opleiding konden volgen. Het theoretisch en practisch examen werd afgenomen door een deskundige Situatieschets molens. Verdwenen molens zijn gemerkt met kruisje. 4.

3 In 1920 telde de Zijpe nog 21 poldermolens. Dat aantal was al jarenlang onveranderd gebleven. Onze molens zijn lange tijd buiten gevaar gebleven, totdat in de tweede helft van de jaren twintig van de vorige eeuw de kabels van het Provinciale Elektriciteitsbedrijf voor Noord-Holland (PEN) de Zijpe binnendrongen. Vlak daarvoor werd alleen molen I in 1923 al vervangen door een Amerikaanse Windmotor die tot 1968 in gebruik zou blijven. Als molenmeesters en ingelanden (grondeigenaren) van een bepaalde polderafdeling de bemaling wilden elektrificeren, werd er eerst een verzoek gericht aan het College van Dijkgraaf en Heemraden van de polder Zijpe. Het verzoek werd doorgestuurd naar Gedeputeerde Staten (GS) van Noord-Holland in Haarlem. Dit college stuurde het verzoek naar Provinciale Waterstaat (PWS) voor advies. Pas als de ingenieurs van Waterstaat accoord gingen met het voorstel, ging er een positief advies naar Gedeputeerde Staten die dan per officieel Besluit hun toestemming gaven. Als het advies negatief was, dan werd het voorstel afgekeurd. De windmolen vervangen door een elektrisch maalwerktuig leek een voor de hand liggende keuze, maar het werd al gauw duidelijk dat de aansluiting van een gemaal op het lichtnet een kostbare zaak was. Het kabelnet was vooral in de eerste tientallen jaren niet berekend op grote stroomafname. Daarom werd er ook altijd in de stroomleveringscontracten van de PEN nadrukkelijk op gewezen, dat er tijdens speruren van 5 á 6 uur s middags tot 11 uur s avonds niet gemalen mocht worden. Dat was vooral in natte perioden natuurlijk een groot nadeel. In de boerderijen en huizen bij een elektrisch gemaal was het ook duidelijk aan de lichtsterkte van de lampen te merken wanneer de elektromotor van het gemaal inschakelde. Deze nadelen zullen zeker een rol hebben gespeeld bij de keuze van een dieselmotorgemaal in of in plaats van sommige molens. Onttakelde molen ZM met ingebouwd elektrisch gemaal omstreeks Molen B werd in 1925 gesloopt en vervangen door een elektrisch gemaal. Ook hier weer een draaistroommotor (20 pk) van Heemaf en een schroef- centrifugaalpomp van Stork. Capaciteitsmeting door Provinciale Waterstaat op 9 april Molenaar Gerrit Mul kreeg eervol ontslag per 1 juli In molen K werd in 1926 ook een combinatie van Heemaf draaistroommotor (17 pk) en verticale schroefpomp van Stork geplaatst. De opdracht werd geplaatst via de firma Wissekerke te Schagen. Ook hier heeft de molen, ontdaan van de wieken, nog een aantal jaren als behuizing van het elektrische gemaal gediend. Capaciteitsmeting door PWS op 21 september Het restant van de molen werd afgebroken tussen 1933 en Het juiste jaar was niet terug te vinden. Mochten er lezers zijn die hier informatie over hebben, dan horen wij dat graag. De laatste molenaar was G. Mul jr. Molens die verloren gingen - Voor molen Z(uider)M werd in 1924 toestemming gegeven om in de bestaande molen de eerste elektrische installatie aan te brengen, bestaande uit een 10 pk draaistroommotor van het fabrikaat Heemaf te Hengelo, gekoppeld aan een verticale propellercentrifugaalpomp van Machinefabriek Stork & Co N.V. ook te Hengelo. De vereiste capaciteitsmeting verricht door een ingenieur van Provinciale Waterstaat vond plaats eind Het gemaal voldeed aan alle verwachtingen. De laatste windmolenaar, Siem Spierdijk, kreeg eervol ontslag per 1 januari De molen diende toen alleen nog als behuizing voor het elektrische gemaal. De wieken en de kap waren verwijderd, zodat het restant een trieste aanblik bood. In 1933 werd de pomp vervangen door een nieuwe en toen de elektrische aandrijving in 1961 defect raakte werd het gemaal buiten gebruik gesteld en de molen vervolgens gesloopt. Vanaf die tijd werd de bemaling van afdeling ZM overgenomen door het gemaal van afdeling Z(uider)G. Molen K zonder wieken op de achtergrond in Elektrisch gemaal in de molen (foto coll: A. Schenk-Eriks). - Molen A werd op 29 juli 1928 door de bliksem getroffen en brandde geheel af. Van het uitgekeerde verzekeringsbedrag (ƒ ) kon ruimschoots een nieuw elektrisch gemaal besteld worden, ditmaal bij N.V. Algemene Machinehandel Het Landbouwhuis te Sneek. Het nieuwe gemaal 5.

4 werd uitgerust met 2 vijzels die ieder door een draaistroommotor van het fabrikaat EMF Dordt (15 en 25 pk) werden aangedreven. De capaciteitsmeting door PWS vond plaats op 16 december Laatste molenaar was D. Wildeboer. - In afdeling E werd in 1927 tijdens een vergadering van molenmeesters en ingelanden na stemming besloten de bestaande molen te vervangen door een Amerikaanse Windmotor. In afdeling I was een dergelijke Windmotor* al enige jaren in gebruik en de ervaringen waren niet slecht. Er werd een verzoek ingediend bij het Polderbestuur en dat werd doorgestuurd naar GS. Toen ontstond er enige onrust, want er ging een officiële protestbrief naar GS van een aantal ingelanden van afdeling E, onder wie burgemeester J.C. de Moor. Zij vonden dat de bewuste vergadering waarin de keuze op een Windmotor was gevallen onzorgvuldig was voorbereid. Een belangrijk aantal ingelanden was te laat uitgenodigd en kon daardoor niet aanwezig zijn. Het was ook bekend geworden dat een vertegenwoordiger van de firma R.S. Stokvis & Zonen te Rotterdam (importeur van de windmotor), als gemachtigde van een aantal ingelanden had meegestemd. De Amerikaanse Windmotor bleek zelfs al onder voorwaarde van goedkeuring door GS te zijn besteld. De protesten leidden ertoe dat Gedeputeerde Staten het verzoek niet inwilligden en lieten weten dat de molenmeesters, alvorens een nieuw verzoek in te dienen, eerst een advies moesten laten uitbrengen door het ingenieursbureau van W.C. Molen C in Het hekwerk van de wieken is al erg in verval. In de molen staat vanaf 1933 een dieselgemaal. (foto Monumentenzorg). en K. de Wit te Amsterdam, dat inmiddels een goede naam had in het adviseren in waterstaatkundige kwesties. Het ingenieursbureau kwam met een rapport op 26 januari 1928 waarin een vergelijking werd gemaakt tussen een elektrisch gemaal, een ruwolie-motorgemaal en een Amerikaanse Windmotor. Het leek er op dat de laatste toch nog als beste keuze uit de bus kwam, maar toen het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf Noord-Holland (PEN) zijn tarieven iets gunstiger maakte, viel de definitieve keuze toch op een elektrisch gemaal. De goedkeuring kwam op 17 juli 1929 en de opdracht ging naar Het Landbouwhuis te Sneek. Het nieuwe gemaal kreeg een vijzel van 5,00 m. lang en een diameter van 1,40 m., aangedreven door een 34 pk draaistroommotor 220/380 V. De molen werd in 1933 gesloopt door timmerman Van Eekeren die aan de Keinsmerbrug woonde. Laatste molenaar was P. Wildeboer. - In afdeling N(oorder)S werd in een vergadering van molenmeesters en stemgerechtigde ingelanden op 29 december 1928 besloten de molen NS te slopen en op de plaats van de molen een elektrisch gemaal te laten bouwen. In het noordelijk deel van de afdeling wilden zij nog een apart elektrisch gemaal. De toestemming van GS kwam op 5 maart 1930 en de opdracht ging naar N.V. Het Landbouwhuis te Sneek. De molen werd gesloopt en in zijn plaats kwam een gemaal met verticale schoefpomp, aangedreven door een 12 pk. EMF Dordt motor. Capaciteitsmeting door PWS op 16 oktober. Laatste molenaar was C. Brommer. - Voor de sloop van Molen Q en vervanging door een elektrisch gemaal werd op 26 maart 1930 toestemming gegeven. De opdracht ging naar N.V. Machinefabriek Jaffa te Utrecht voor levering van een vijzel, aangedreven door een EMF Dordt 15 pk. draaistroommotor. Capaciteitsmeting op 20 oktober Laatste molenaar was J. Dekker Pz.. - Molen R werd in 1930 door bliksem getroffen en daardoor onbruikbaar. De molen werd gesloopt en vervangen door een elektrisch gemaal. De toestemming van Gedeputeerde Staten werd op 30 augustus 1930 gegeven. De opdracht ging naar N.V. Het Landbouwhuis te Sneek voor levering van een stalen vijzel, aangedreven door een 15 pk. EMF Dordt draaistroommotor. Capaciteitsmeting door PWS op 2 januari Laatste molenaar was H. Rens. - Ook in 1930 werd toestemming gevraagd om molen C te slopen en te vervangen door een ruwoliemotorgemaal. Het verzoek werd afgewezen. In november 1931 probeerde men het nogmaals, eveneens zonder resultaat. Tenslotte werd op 28 december 1932 toestemming verleend tot het plaatsen van een Kromhout ééncilinder dieselmotor in de molen, waarbij nog naar behoefte op motorkracht of windkracht gemalen kon worden. Tevens werd een nieuwe stalen vijzel geplaatst van een kleinere diameter dan de oude. Dit alles op advies van Ingenieursbureau W.C. & K. de Wit uit Amsterdam. In de Tweede Wereldoorlog werd de molen wegens brandstofgebrek door de molenmakers/timmerlieden P. Ott en C.J. Appel weer geschikt gemaakt om op wind te malen. 6.

5 Krantenbericht uit De Volkskrant van 13 april 1953 over afbraak van de molen in de bocht (= molen H aan de bocht in de Grote Sloot). In 1960 werd de dieselmotor vervangen door een 33 pk Liston 3-cilinder dieselmotor. De molen werd in 1967 gesloopt en verkocht naar Abcoude, waar hij werd opgebouwd om als restaurant verder te dienen. Er werd een nieuw elektrisch gemaal met vijzel gebouwd op de plaats waar de molen had gestaan. De laatste molenaar was C. Dekker. - In afdeling H werd in 1928 al een elektrisch gemaaltje geplaatst nabij de Grote Sloot voor bemaling van een deel van de afdeling. De molen H zelf bleef nog jaren in gebruik. Pas in 1951 werd de molen buiten gebruik gesteld en vervangen door een dieselgemaal. In 1953 werd hij gesloopt. Laatste molenaar was S. Lobregt. Oprichting van Stichting De Zijper Molens Tijdens een clubavond van de kegelclub De Omsmijters te Schagen kwam het gesprek op de steeds slechter wordende toestand van de Zijper molens. Sommige molens kon men ronduit een bouwval noemen. Daar moest iets aan gedaan worden! In overleg met de Vereniging De Hollandsche Molen werd besloten de Stichting De Zijper Molens op te richten. De initiatiefnemers, directeur van gemeentewerken van de gemeente Zijpe N.J. Groot en huisarts W. van Slooten uit St. Maartensbrug togen op 12 oktober 1961 naar notaris Th.J. de Loos uit Schagerbrug voor het opstellen van de stichtingsakte. De notaris was tevens bereid zelf toe te treden tot het bestuur van de nieuwe stichting. Ook N.T. Hopman van Waterschap De Zijpe- en Hazepolder en A. Vriesman-Abbink van de Gemeente Zijpe werden bestuurslid. Molen H aan de westzijde van de bocht in de Grote Sloot toen deze nog in bedrijf was. Volgens het bijgaande krantenartikel zullen talrijke schilders de molen node missen! Het was inderdaad een plaatje. (collectie J. Blaauw). 7.

6 Later kwamen daar nog een vertegenwoordiger van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, een van de Provincie Noord-Holland en een van de Vereniging De Hollandsche Molen bij, evenals enkele particuliere enthousiastelingen. De Stichting stond te popelen om iets te doen aan het verdere verval van de molens, maar ook hier was het tekort aan geld de remmende factor. Met een wervingsactie onder de Zijper ondernemers werd een bedrag van ƒ bij elkaar gebracht dat als basis zou dienen voor de aanzet tot enkele hoognodige restauraties. De molen NM die er het slechtst aan toe was, werd het eerst aangepakt. Helaas kon de Stichting in 1967 niet voorkomen dat het polderbestuur de molen C voor het luttele bedrag van ƒ verkocht aan N. Jonk te Blaricum. De molen werd gesloopt en bij Abcoude weer opgebouwd en ingericht als horecagelegenheid. Er was sowieso geen geld om de molen C aan te pakken en Rijk, Provincie en Gemeente gingen akkoord met de verplaatsing, met als doorslaggevend argument dat de molen in ieder geval behouden zou blijven. Het is jammer dat de molen op die andere plaats in 1981 (onder verdachte omstandigheden) volledig afbrandde. De Stichting heeft in de jaren van haar bestaan echter het best denkbare resultaat bereikt. Mede dank zij de moeizaam verkregen restauratiesubsidies en enkele legaten die zij in het laatste decennium mocht ontvangen, zijn alle negen molens die op dit ogenblik in haar bezit zijn weer in goede staat en, wat bijzonder is, zij kunnen alle weer hun maalfunctie vervullen. In periodes van zware regenval maakt het Hoogheemraadschap graag gebruik van de assistentie van de windmolens, want zij zijn in staat om bij goede maalwind het water sneller te lozen dan een elektrisch gemaal. De molen LQ is de enige van de tien overgebleven Zijper molens die nog van het Hoogheemraadschap is. De maalfunctie is inmiddels overgenomen door een elektrisch gemaal, maar de molen kan inmiddels weer volledig op windkracht malen en wordt uitstekend onderhouden. De Molens die aan de slopershamer ontsnapten - In Molen Z(uider)G werd in 1957 een 26 pk. Blackstone dieselmotor geplaatst door Machinefabriek Spaans uit Hoofddorp. De goedkeuring van GS was gedateerd 23 januari Capaciteitsmeting door PWS op 31 juli Al in 1965 werd de dieselmotor vervangen door een elektromotor. In 1963 werd de molen op de Monumentenlijst geplaatst en in 1967 overgedragen aan de Stichting De Zijper Molens. Laatste molenaar was Jaap van Leijen. In 2002 werd een volautomatisch elektrisch gemaal in een aparte behuizing, niet ver van de molen, in gebruik genomen. De elektromotor werd kort daarna uit de molen verwijderd. De vijzel wordt nu weer aangedreven door windkracht. Vrijwillige molenaars zijn Cees Schagen uit Callantsoog en Jaap Rentenaar uit Dirkshorn. - Ook in molen N(oorder)G kwam in 1957 een stalen vijzel, aangedreven door een Liston 3-cilinder dieselmotor. Capaciteitsmeting door PWS op 31 juli Laatste molenaar was Arie Rentenaar. Diens zoon Dirk liet de molen nog draaien na De molen werd in 1963 op de Monumentenlijst geplaatst en kwam in 1967 in handen van de Stichting De Zijper Molens. De Stichting kocht de molenaarswoning in 1973 voor ƒ De woning werd in 1998 in identieke vorm herbouwd en wordt sindsdien bewoond door vrijwillig molenaar (tevens molenmakersknecht) Piet Mosch. Naast de molen NG kwam in 2002 een elektrisch gemaal in bedrijf waardoor de molen geen dienst meer hoefde te doen voor het Waterschap. De elektromotor werd uit de molen verwijderd en tijdens een daaropvolgende restauratie die in 2004 werd voltooid, was de molen weer geschikt om op windkracht te kunnen malen. - Op 3 april 1925 werd in een brief aan Dijkgraaf en Heemraden toestemming gevraagd om molen F te mogen slopen en te vervangen door een elektrisch gemaal. Tijdens een vergadering van molenmeesters en ingelanden van afdeling F te Burgerbrug was hiertoe met meerderheid van stemmen besloten. Er kwam echter een protestbrief van een groep ingelanden die vond dat de molen in uitstekende conditie verkeerde na een aantal kostbare reparaties van kort daarvoor. De molen was nog goed voor zijn taak berekend en kon voorlopig weer jaren mee. De vervanging ging niet door. In 1932 werd er een nieuwe stalen vijzel geplaatst en in 1933 kreeg de molen twee nieuwe roeden. In 1943 kwam er een 15 pk EMF Dordt elektromotor in de molen, geleverd oor de Machinefabriek Spaans te Hoofddorp, waarbij de mogelijkheid om op wind te kunnen malen bleef gehandhaafd. In de Tweede Wereldoorlog heeft de molen nog op windkracht gemalen in periodes van energieschaarste. Toch werd er in 1947 alweer een verzoek ingediend om de molen te mogen slopen en te vervangen door een vrijstaand gemaal. Ook dit verzoek werd afgewezen. In 1967 werd de elektromotor vervangen door een nieuwe. De molen kwam op de Monumentenlijst en werd in 1967 aan de Stichting De Zijper Molens overgedragen. Ook naast deze molen werd een volautomatisch werkend elektrisch gemaal geplaatst dat in 2002 in gebruik werd genomen. Nadat de elektromotor uit de molen was verwijderd, werd molen F ook weer geschikt gemaakt voor malen op windkracht. De vrijwillig molenaar is Klaas Zaal uit Alkmaar, een van de eerste gediplomeerd vrijwillig molenaars van ons land. Hij was tevens een van de initiatiefnemers tot de oprichting van het Gilde van Vrijwillige Molenaars. - Molen D werd in 1950 buiten gebruik gesteld toen de bemaling van de afdeling werd overgenomen door het gemaal van afdeling E. De laatste molenaar was G. van Eeten die tot 1959 in de molen bleef wonen. In dat jaar werd molen D verkocht aan een advocate uit Amsterdam, die hem als weekendwoning ging gebruiken. De molen wisselde nog twee maal van particuliere eigenaar. Het is de laatste particuliere eigenaar, Kees Otter, en zijn vrouw Mary gelukt de molen over een periode van acht jaar volledig maalvaardig te restaureren.** Volgens het restauratieplan dat opgesteld werd door de heer G.H. Keunen van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 8.

7 Molen NM in verregaande staat van verval in werd het scheprad ongeveer 40 cm. verlaagd zodat het dieper in het polderwater kwam te staan (meer tasting kreeg). Om de toekomst van de molen veilig te stellen verkocht het echtpaar Otter deze in 1999 aan de Stichting De Zijper Molens, waarna zij er zelf nog tot mei 2005 in bleven wonen. De tegenwoordige vrijwillig molenaar, Jan van Wier, woont sinds twee jaar met zijn vrouw Magda in de molen. - Molen N(oorder)M werd in 1951 buiten gebruik gesteld en vervangen door een apartstaand dieselgemaal met vijzel. De laatste molenaar was Jan Klaver. De molen werd in 1953 op de Monumentenlijst geplaatst en kwam in 1967 in handen van de Stichting De Zijper Molens. Helaas kon niet voorkomen worden dat de molen in de jaren daarna sterk in verval raakte. De bijgaande foto geeft daar een beeld van. Molen NM was echter de eerste die door de Stichting gerestaureerd zou gaan worden. Het is een schepradmolen die nu weer volledig maalvaardig is. Vrijwillig molenaar is Cees Vis uit Alkmaar is helaas onlangs overleden. Er zal spoedig een nieuwe molenaar worden aangewezen. - Molen L(Q) is de enige molen die tot nu toe in eigendom van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is gebleven. In de molen was in 1947 een nieuwe stalen vijzel aangebracht en in 1960 werd er een Liston 3-cilinder dieselmotor in geïnstalleerd. Afdeling Q werd toen samengevoegd met afdeling L, vandaar nu LQ. Sindsdien maalde de molen niet meer op de wind en dat zou tot 1972 zo blijven. De laatste molenaar was Siem Spierdijk. Het Waterschap liet in een restauratie uitvoeren waarbij de molen weer maalvaardig werd gemaakt. Op de Nationale Molendag 1973 draaide de molen weer voor het eerst. Vrijwillig molenaar Jaap Rentenaar liet de molen daarna weer op zaterdagen draaien. 9.

8 Tijdens de eerste restauratie werden op de buitenroede zogenaamde fokwieken aangebracht, waardoor de molen al bij lagere windsnelheid op gang komt. Dirk Rentenaar, de neef van Jaap, nam de molenaarsfunctie later over en betrok met vrouw en zoon de bij de molen staande molenaarswoning. Bij een tweede restauratie werd de binnenroede eveneens voorzien van fokwieken. Hij werd toen ook weer geschikt gemaakt om op wind te kunnen malen. De afdelingen L en Q worden sinds 1997 bemalen door een vrijstaand automatisch werkend elektrisch gemaal dat dichtbij de molen staat. De molen wordt goed onderhouden door het Waterschap terwijl Johan, de zoon van Dirk Rentenaar, er voor zorgt dat hij nog regelmatig draait. - Molen O(oster)N heeft tot 1962 op windkracht gemalen. In dat jaar werd er naast de molen een volledig automatisch werkend elektrisch gemaal gebouwd dat de maalfunctie overnam. Laatste molenaar was D. Brommer. In overleg met de Stichting De Zijper Molens verkocht het polderbestuur de molen met molenaarswoning in 1967 voor ƒ aan Vereniging De Hollandsche Molen, die hem direct weer doorverkocht aan architect J.B. Ingwersen uit Amsterdam. De verkoop geschiedde onder een aantal duidelijke voorwaarden betreffende het onderhoud aan de molen. De Vereniging De Hollandsche Molen fungeerde als tussenpersoon, omdat deze beter in staat werd geacht de koper aan de gestelde voorwaarden te houden. De heer Ingwersen begon enkele jaren later de molen met hulp van enkele familieleden op te knappen. In 1975 was de molen weer maalvaardig. Na overlijden van de heer Ingwersen kwam de molen in 1999 voor een symbolisch bedrag in bezit van de Stichting De Zijper Molens. De molen staat uiteraard op de Monumentenlijst. Vrijwillig molenaar is Ronald Scheltens. - Molen O(oster)T was in bedrijf tot 1966 in welk jaar een gecombineerd gemaal voor de afdelingen OT en PV aan de Keinsmerweg in gebruik werd genomen. De laatste molenaar was Jaap Burger. In 1967 kwam de molen in bezit van de Stichting De Zijper Molens. De restauratie van de molen kwam eind 1980 klaar. De woning in de molen werd weer in oorspronkelijke stijl opgebouwd door Peter Heere, de eerste vrijwillig molenaar op molen OT, en zijn vrouw An die de molen na de restauratie bewoonden. In de jaren dat Peter molenaar was, heeft hij de molen nooit voor de prins laten draaien maar uitsluitend - als wind en polderpeil dat toelieten zoveel mogelijk water laten uitmalen. De tegenwoordige bewoners van de molen zijn Ron Brommer, uiteraard ook vrijwillig molenaar, en zijn vriendin Josje. - Molen PV werd ook in 1966 buiten gebruik gesteld toen het gemaal OT-PV in gebruik werd genomen. Tot dat jaar is de molen dus steeds als windmaalwerktuig in dienst van het Waterschap geweest. In 1935 werden de wieken voorzien van een stroomlijnbeplating volgens het Systeem Dekker. De molen komt daardoor beter op gang bij lage windsnelheid. Sinds 1967 is de molen in bezit van de Stichting De Zijper Molens. De laatste professionele molenaar was C. de Moel. De tegenwoordige vrijwillig molenaar is Johan Jonker uit Koedijk. - Molen P, de kleinste en meest noordelijke molen van de Zijpe, is in 1961 buiten gebruik gesteld. In dat jaar werd de bemaling van de afdeling P door het gemaal in afdeling K overgenomen. Molen P is de enige buitenkruier in de Zijpe. Laatste molenaar was F. Tuithof. Pas in 1955 werd de molen op het elektriciteitsnet aangesloten en kon Tuithof zijn petroleumlamp wegdoen. Jaap Langereis, de zoon van zijn huishoudster Aaltje, heeft nog tot 1974 in de piepkleine Een recente foto van molen NM met de wieken in de rouwstand. Dit omdat Cees Vis, de vrijwillige molenaar, op 28 juni 2007 plotseling is overleden. 10.

9 woning van de molen gewoond. In 1974 werd de molen door het Waterschap aan de Stichting overgedragen. De tegenwoordige vrijwillig molenaar is Jan Vis uit Edam. Tenslotte In de Zijpe staan op dit ogenblik nog 10 poldermolens die stuk voor stuk in goede conditie verkeren zoals hiervoor beschreven en weer volledig op windkracht het polderwater op de boezem kunnen uitslaan. Indien u zo n molen eens van binnen zou willen bekijken, dan zijn de (vijzel)molen ZG, aan de Grote Sloot tussen St. Maartensbrug en Burgerbrug en de (scheprad)molen NM, aan de Parallelweg langs het Noord-Hollandskanaal iets ten zuiden van St. Maartensvlotbrug daarvoor het best geschikt. Beide molens draaien op de meeste zaterdagen. Als u de wieken ziet draaien, kunt u altijd aankloppen en zal de molenaar u graag rondleiden en uitleg geven. Molens zijn er niet alleen voor de toeristen, maar ook voor de Zijpenaren. Dank zij al die vrijwilligers die er voor hebben gezorgd dat genoemde tien molens nog in onze polder staan, kan een ieder nog steeds genieten van deze vernuftige werktuigen uit het verleden. Zonder molens had dit stukje Noord-Holland er nu zeker heel anders uitgezien. Als u toegang heeft tot Internet, bezoekt u dan eens en zie ook: L.F. van Loo, Fier in de wind. De Zijper molens, Schagerbrug * Zijper Historie Bladen, 2005 nr. 3, De Amerikaanse Windmotor van Polder I in de Zijpe, K. Otter. ** Zijper Historie Bladen, 2001 nr. 4, De restauratie van molen D, K. Otter. Bronnen: Zijper Informatie, 1981 nr. 32, 20 jaar Stichting De Zijper Molens. Ir. F Stokhuyzen, 50 Jaren De Hollandsche Molen, Zaandijk Gildebrief, 1997 nr.1, 25 jaar Gilde van Vrijwillige Molenaars, HET BEGIN. Molens in Noord-Holland, Amsterdam Aantekeningen G.H. Keunen. Noord-Hollands Archief, Haarlem: Archief Provinciaal Bestuur, Toegang 18. Waterstaat inv. nrs t/m Regionaal Archief Alkmaar: Zijpe en Hazepolder, Nieuw Archief ( ) inv. nrs. 47, 48, 49, 49a, 49b, 208, 220, 224, 234, 244,350 t/m 356a. Zijpe en Hazepolder, Archief inv. nrs. 19, 20, 30, 79, 81, 126, 127, 202, 326, 335, 338, 347,