Bovendien kan hij zich gaan specialiseren in de volgende onderwerpen :

Transcriptie

1 H O O F D S T U K 1 P O S T Z E G E L S Op het moment dat postzegelverzamelaars met derden over hun hobby gaan praten wordt hen steevast de vraag gesteld of zij gestempelde of postfrisse postzegels sparen. Men denkt over het algemeen dat dit de enige twee mogelijkheden zijn. Maar als de verzamelaar dieper opgaat in zijn hobby, zal hij de veelzijdigheid van zijn hobby ervaren. Een qua soort en vorm flink aantal postzegels ligt dan voor hem en hij leert spelenderwijs het onderscheid te zien tussen : 1. Permanente zegels 9. Strips 2. Semi-permanente zegels 10. Doorlopers 3. Bijzondere zegels 11. Tête-bêche (met of zonder toeslag) 12. Zegels met opdruk 4. Luchtpostzegels 13. Zegels met tab of aanhangsel 5. Portzegels 14. Pakketzegels 6. Dienstzegels 15. Persoonlijke postzegels en be- 7. Blokken van 4 drijfszegels 8. Miniatuurvellen 16. Port betaald zegels Bovendien kan hij zich gaan specialiseren in de volgende onderwerpen : - Zegels van het vel - Rolzegels - Zegels uit boekjes - Combinaties - Tandingverschillen - Papiersoorten - Kleurverschillen - Watermerken - Plaatfouten - Druktoevalligheden - Fosfor- en fluorzegels - Rolzegels met nummer - Gomverschillen - Perfins (perforaties) - Druktechnieken - Proefdrukken BBF Deel 3-1 pagina 1

2 ER ZIJN VERSCHILLENDE SOORTEN POSTZEGELS 1. De permanente postzegels zijn zogenaamde langlopende zegels. Zij zijn dus gedurende lange tijd, soms zelfs verscheidene jaren, bij de verkooppunten verkrijgbaar. Meestal zijn er diverse oplagen, waardoor het mogelijk is dat er verschillen ontstaan in kleur, tanding, watermerk of papiersoort. 2. De semi-permanente postzegels zijn slechts gedurende een b e p a a l d e periode verkrijgbaar, meestal beperkt tot de eerste en enige oplage is uitverkocht, maar soms worden ze bijgedrukt. 3. Bijzondere zegels (gelegenheidszegels) zijn in 2 soorten onder te verdelen, nl. zegels met en zegels zonder bijslag (vaak ook toeslag genoemd). Al deze zegels verschijnen ter gelegenheid van een speciale viering, herdenking en/of jubileum. De bijslagen zijn in de regel bestemd voor sociale of maatschappelijke doelen. 4. Luchtpostzegels waren voorheen in gebruik om de poststukken die per luchtpost verzonden moesten worden,(om snellere bezorging te bewerkstelligen t.o.v. het vervoer over zee) te voorzien van het hogere tarief. Tegenwoordig, nu vrijwel alle internationale post per vliegtuig wordt vervoerd, zijn deze zegels alleen nog in gebruik voor bijzondere vluchten. BBF Deel 3-1 pagina 2

3 5. Portzegels werden voorheen uitgegeven als boete-zegel bij de behandeling van te laag gefrankeerde poststukken.. Postbeambten plakten de zegels op het te verzenden poststuk en de ontvanger ervan kon de fout van de afzender goed maken door die boete te voldoen. Het stuk weigeren was het alternatief. 6.a. Dienstzegels zijn, (behalve de zegels van het Internationale Gerechtshof in den Haag, die een eigen leven zijn gaan leiden, zie 6.b.) in Nederland niet meer in gebruik. Voorheen hadden enkele instanties een eigen zegel of een zegel met opdruk voor de verzending van hun poststukken. De interneringszegel was in feite een plakzegel die als controlezegel werd gebruikt, de brandkastzegel is een speciale frankeerzegel. 6.b. De dienstzegels van het Internationale Gerechtshof in den Haag werden tot 1969 alleen als gestempeld materiaal, dus niet postfris, aan de filatelisten afgegeven. Van 1934 tot 1940 stond het Gerechtshof, dat haar zetel had in het Vredespaleis in den Haag, onder supervisie van de V o l k e n b o n d. Er werden toen Nederlandse permanente postzegels gebruikt met als opdruk : COUR PERMANENTE DE JUSTI- CE INTERNATIONALE. Vanaf 1947 werd het Gerechtshof onderdeel van de Verenigde Naties en de opdruk op de zegels werd omgezet in : COUR INTERNATIONALE DE JUSTICE. Vanaf 1 augustus 1950 beschikt het Internationale Gerechtshof over eigen dienstzegels BBF Deel 3-1 pagina 3

4 7. Blokken en 8. Miniatuurvelletjes. Postzegels kan men ook in diverse combinaties sparen. Populair is het verzamelen van zegels in blokken van 4, waarbij dan hooguit 2 velranden aanwezig kunnen zijn (hoekblokken). Het gebruik van de benaming blokken als men spreekt over sier- of herinneringsvelletjes is verkeerd. Een siervelletje bestaat uit één of meer zegels en heeft rondom een velrand. 9. Strips bestaan uit een aantal horizontaal of vertikaal aan elkaar zittende zegels. De zegels van een strip kunnen verschillende beeltenissen hebben of tezamen een totaal beeld vormen. BBF Deel 3-1 pagina 4

5 10. Doorlopers Het is mogelijk dat op aaneen - gesloten postzegels het motief over verschillende zegels doorloopt. Ook komt het voor dat op meerdere zegels de kleur doorlopend is. Men spreekt dan over beeld of kleurdoorlopers. 11. Tête-Bêche. Als 2 postzegels ten opzichte van elkaar op de kop staan, spreekt men van Tête-Bêche. Hierbij kunnen de zegels direct met elkaar verbonden zijn, maar in de meeste gevallen is er een tussenstrook, soms blanco, soms met een passende bedrukking. 12. Opdrukken. In vele gevallen worden zegels voorzien van een opdruk. Aan de hand van die opdruk kan men meestal wel aflezen voor welk doel dit geschiedde. 13. Tabs. Dit zijn strookjes papier die zijn toegevoegd aan de zegel, meestal ter verfraaiing of verrijking van het zegelbeeld. Ook wordt de tab wel gebruikt om wat meer informatie te geven over het zegelmotief. BBF Deel 3-1 pagina 5

6 H O O F D S T U K 1 P O S T Z E G E L S 14. Pakketzegels. In Nederland zijn voor het verzenden van postpakketten deze pakketzegels vervaardigd. Het heeft even geduurd voordat men in filatelistische kringen hier aan het begrip zegel gewend was. ( Postfris exemplaar, model 2002) Via de barcode is het pakket te volgen op de reis van afzender naar ontvanger. Een ouder type pakketzegel (1996) Voor aanvullende diensten moeten ook bij pakketten formulieren worden ingevuld. Het deel bestemd voor de ontvanger zit op het pakket. Hier een nog van postzegels voorzien formulier voor ontvangstbevestiging uit AVP op een pakketzegel betekent dat de zending valt onder de Algemene Voorwaarden voor opgedragen Postvervoer. Er zijn dan geen aanvullende diensten mogelijk. Bij AVG is sprake van Algemene Voorwaarden voor Goederenvervoer en dan zijn die diensten (zoals rembours en ontvangstbevestiging ) wel mogelijk. BBF Deel 3-1 pagina 6

7 15. P e r s o o n l i j k e postzegels. Sinds enkele jaren is het mogelijk een postzegel, waarvan het geraamte is geleverd door het postbedrijf, door dat postbedrijf te laten bedrukken met een (reclame)tekst, een portret, een ander soort afbeelding of een combinatie van tekst en afbeelding. Dit alles tegen een zekere meerprijs met een bepaalde minimumafname en binnen de door het postbedrijf vastgestelde fatsoensnormen. Behalve in Nederland kent men het verschijnsel in diverse andere landen, waaronder België, Oostenrijk en Frankrijk. We tonen enkele voorbeelden. Ze zijn kennelijk erg geliefd bij filatelistische jubilea en evenementen! De Franse zegel is een zelfklevende. BBF Deel 3-1 pagina 7

8 Zoals vermeld is Oostenrijk een pionier op het gebied van de persoonlijke postzegels. Niet in de laatste plaats omdat het een commercieel succes blijkt te zijn. Op nevenstaande afbeelding is het verschil met een echte postzegel niet te zien. Het is geen aprilgrap, maar op de aangegeven datum trakteerde de Österreichische Bundespost de deelnemers aan een conferentie van een aantal Europese filatelistenbonden op een velletje persoonlijke postzegels (en natuurlijk werd de voorzitter van de NBFV, de heer T.J. Koek, niet vergeten). Vooralsnog wordt de op particuliere bestelling aangebrachte tekst en/of afbeelding niet beschouwd als postaal en dus niet erkend als bruikbaar materiaal bij wedstrijdtentoonstellingen. Maar wat let u om er een stuk propaganda mee op te vrolijken? Een variatie op de persoonlijke postzegels vormen de bedrijfspostzegels. 16. Port betaald zegels. Om misverstand te voorkomen: dit zijn géén postzegels, maar alternatieven voor de aanduiding Port betaald. In hoofdstuk 4 komen we op dit verschijnsel iets uitgebreider terug. Omdat ze wel in de catalogus van de NVPH zijn opgenomen laten we er toch een paar voorbeelden van zien. BBF Deel 3-1 pagina 8

9 Specialiseren kan men zich ook in bijvoorbeeld papiersoorten. In de loop der jaren is een groot aantal papiersoorten door de drukkerijen gebruikt, soms wel zo snel achtereen, dat het mogelijk is eenzelfde postzegel op verschillende papiersoorten gedrukt te vinden. Postzegels worden nooit per stuk gedrukt. Er dienen zich 3 mogelijkheden aan. a. Vellen. Hierbij wordt een aantal zegels, variërend van 10 tot 100 stuks op vellen gedrukt en daarna voorzien van een perforatie, de tanding. U kunt veldelen verzamelen als hoekstuk (met soms interessante tekens op de velrand) of losse zegels of andere combinaties en het is aan u welk deel van de velrand u het meest interesseert. b. Rollen. Hierbij wordt een aantal zegels wel op vel gedrukt, maar alleen horizontaal of verticaal geperforeerd. In de andere richting worden de vellen versneden. Zegels van de rol (rolzegels), zijn daarom vrijwel altijd maar aan twee zijden geperforeerd. Nederlandse automaat-rolzegels waren tot 1932 op verschillende manieren vierzijdig getand. c. Boekjes. Regelmatig worden door de postbedrijven, ten gerieve van de gebruiker, zegels in boekjes uitgebracht met de waarden van de dan geldende frankeertarieven. Deze zegels zijn vaak herkenbaar aan de het feit dat ze aan één of twee zijden ongetand zijn, maar in veel nieuwere hangboekjes zijn ze weer gewoon vierzijdig getand, of gestanst, als het om zelfklevende zegels gaat. Moderne varianten zijn de hangboekjes en mailers. BBF Deel 3-1 pagina 9

10 Tandingen. Het perforeren van de bedrukte vellen gebeurt niet altijd door perforators met dezelfde penafstand van de tandingskam. Hierdoor zijn vele variaties in tandingsmaat ontstaan voor een interessante specialisatie. Tandingmeters zijn voor deze materie absoluut noodzakelijk. Er zijn bovendien verschillende tandingsmethoden, waarvan lijntanding en kamtanding de belangrijkste zijn. A B Lijntanding, kenmerkend voor o.a. de zegels van de V.S. Op de kruispunten A en B is goed te zien dat de slagen van de horizontale en de verticale kam niet goed aansluiten. Kamtanding met extra inkeping (veiligheidstanding om vervalsen te bemoeilijken). Kamtanding. Blokje van 4 x NVPH 465 met herkenbaar watermerk ringen verticaal. (Zie tekst op pagina 10.) Zelfklevende zegel met neptanding (gestanst). Tanding (K of L)12:13 wil zeggen dat er horizontaal 12 tandjes per 2 cm zegellengte voorkomen en verticaal 13 BBF Deel 3-1 pagina 10

11 Soms gaat er iets mis met de tanding. Circa 8 mm naar rechts verschoven tanding op zegel van Duitsland (Michel nr. 1975). Hoe lastig de moderne zegels soms zijn blijkt uit onderstaand tweetal van Duitsland (Michel nrs en 2417). De linkse was gegomd met tanding K 13¾, de rechtse zelfklevend en zähnungsähnlich gestanst 14. Watermerken. Watermerken worden in het papier geperst om b.v. vervalsingen tegen te gaan. Vooral oudere zegels hebben een watermerk en een gevarieerde verzameling is mogelijk. Zegels van het Verenigd Koninkrijk komen voor met maar liefst 22 verschillende watermerken. We tonen er 5. Kleurverschillen. Deze kunnen ontstaan als er verschillende oplagen worden gedrukt. Alhoewel dit dus het meest voorkomt bij de permanente zegels die enkele jaren lang iedere keer weer worden bijgedrukt, is de mogelijkheid bij een enkele drukgang niet uitgesloten. Druktoevalligheden. Een druktoevalligheid is een wat zeldzamer soort van fouten in postzegels. Zij ontstaan tijdens het drukken door een b.v. overgang naar een nieuwe rol, een foutje in het papier of een toevallig even meedraaiend stukje vuil. Een ontbrekende t BBF Deel 3-1 pagina 11

12 Plaatfouten. Hiervan zijn er al heel wat ontdekt in der loop der jaren. Voldoende om er zelfs een catalogus aan te wijden. Het zijn meestal kleine gebreken aan de drukplaat, een puntje te veel of een streepje te weinig. Plaatfouten vind men altijd op dezelfde plaats in het vel terug. Punt tussen r en l Tand op de lip Fosfor en Fluor. Tegenwoordig worden de meeste zegels voorzien van een fosfor- of fluorlaag of -band. Dit is nodig voor de automatische verwerking van de poststukken met een sorteermachine die daardoor onmiddellijk ziet of het poststuk wel of niet is gefrankeerd. Speciale UV - lampen helpen de verzamelaar met het controleren van de lichtgevende laag. De experimentele Nederlandse fluorzegels uit Na het bovenstaande experiment heeft de Nederlandse (toen nog) PTT gekozen voor fosforzegels. Duitsland en Zwitserland zijn bij fluor gebleven. In het fabricageproces van zegels met een van beide soorten detectiemateriaal kan wel eens iets mis gaan. Bekende missers, waarbij zegels op gewoon papier zijn gedrukt in plaats van op fluorescerend papier zijn onderstaande zegels van Zwitserland (Michel cat. nr. 1057) en Duitsland (Michel cat. nr. 1583). De laatste staat in de catalogus van 2006/2007 met fluor voor 0,70 (gestempeld) en zonder fluor voor 35,00. Toch even controleren als u er toevallig eentje tegenkomt.. De prijsverschillen bij de Zwitserse zegel zijn van dezelfde orde. BBF Deel 3-1 pagina 12

13 Rolnummers. Op de achterzijde van de rolzegels staat een controlenummer op elke 5de zegel (NVPH 1492a). Bij andere postbedrijven ook wel om de 10de zegel. Perforaties / Perfins Het perforeren van postzegels was in gebruik om het eigendomsrecht aan te tonen van bedrijven of officiële instanties. Dit om diefstal door het personeel tegen te gaan. Ze zouden niet alleen gebruikt kunnen worden om privé brieven naar oom en tante te frankeren, maar ze konden destijds ook gebruikt worden om er betalingen mee te doen. We tonen een aantal perfins uit verschillende Europese landen en ook de beeldzijde van dezelfde zegels. De perfins (van: perforated initials) zijn aangebracht met toestemming van de postbedrijven en dus geen beschadigingen! Sterker nog: het zijn volwaardige filatelistische verzamelobjecten en ze kunnen niet alleen dienen voor een gespecialiseerde verzameling, maar de namen en figuurtjes kunnen ook gebruikt worden in een thematische verzameling, zowel los als op een poststuk. Zo kan deze perfin van de Rotterdamse onderneming Phs. Van Ommeren gebruikt worden bij het thema scheepvaart. BBF Deel 3-1 pagina 13

14 Gom. Door industriële vooruitgang en wijzigingen in druktechnieken wordt er ook regelmatig aan de gomzijde iets veranderd. De diverse gomverschillen zijn voor kenners aanleiding om ze te verzamelen. Druktechnieken. Een gespecialiseerde vereniging in ons land (Druk en Papier Nederland) houdt zich o.a. bezig met de diverse druktechnieken. Ook voor de gewone verzamelaar is een zekere basiskennis van de diverse drukprocédé s eigenlijk onontbeerlijk. Boekdruk Plaatdruk (gravure) Rasterdiepdruk Offsetdruk Proeven en Ontwerpen. Een complete verzameling van drukproeven en ontwerpen is waarschijnlijk alleen maar te vinden in postmusea of staatsdrukkerijen die het monopolie bezitten tot het drukken van postzegels. Van Frankrijk en haar overzeese gebieden zijn veel zegels zijn proeven, van diverse stadia van de ontwikkeling van een zegel, normaal in de handel. Ook van de voormalige Nederlandse koloniën bestaan ze. Vervalsingen. Zodra materiaal schaars begint te worden en daardoor in waarde stijgt, beginnen de vervalsingen de kop op te steken. Zeker bij de aankoop van dure stukken is het daarom van belang deskundige hulp in te roepen, bijvoorbeeld van de Bondskeuringsdienst. Een vervalsing Een echte Een valse Kleurverschil Dikker papier Minder scherp BBF Deel 3-1 pagina 14

15 W e l of g e e n p o s t z e g e l s? Op postzegels lijkende plaatjes, compleet met tanding (of zelfklevend) en eventueel watermerk, zijn er behoorlijk veel. Kwitantiezegels waren vroeger nodig om een schriftelijk betalingsbewijs rechtsgeldigheid te verlenen, maar vormden in feite een manier van belastinginning. Belastingzegels zijn ook heel lang in gebruik geweest en er is zelfs een vereniging van verzamelaars die zeer actief met deze materie (de Fiscale Filatelie ) bezig is. Sommige belastingzegels zijn namelijk wel eens als postzegel gebruikt (en andersom)! Spoorwegzegels. Ook de spoorwegzegels hebben hun verzamelvrienden gevonden, ook al doordat in andere landen, (België b.v.) deze zegels nog steeds in gebruik zijn. De Belgische spoorwegzegels zijn echte postzegels, omdat de Belgische spoorwegen het door de staat erkende (post)bedrijf zijn voor pakketpost. Zegels van stadspost, streekpost en andere particuliere postbezorgers zijn óók postzegels (als ze tenminste voor dat doel gebruikt worden) en na de liberalisering van de postmarkt in 2008 is het helemaal geen punt van discussie meer. Ook in bijv. Duitsland wemelt het van de particuliere postbedrijven. De zegel van de ASV (legersportvereniging van de DDR) is echter géén postzegel! BBF Deel 3-1 pagina 15

16 Regelmatig worden er privé-zegels geproduceerd die, niets met postzegels van doen hebben, maar evengoed voor sommige liefhebbers van waarde kunnen zijn. BBF Deel 3-1 pagina 16