Aardkundig excursiepunt. Ondergrond. Geological Survey of the Netherlands (Utrecht) dekzandgebied GRONDBOOR & HAMER NR

Transcriptie

1 Aardkundig excursiepunt Patrick TNO Bouw Onrgrond 29 K Geological Survey of the Netherlands (Utrecht) patrick.k@tno.nl : e klee rivier brantse kzand GRONDBOOR & HAMER NR 11

2 Afbeeldg 1. Afgesn meanr t Algeme Het dal één veertig Aardkundig Waarvolle Gebi Provcie Noord Eigaar Het uitgestrekte dal heeft vele verschill eigar: lokale private person, west St Oro. Brabant 2004 heeft gewez (Geputeer Stat NoordBrabant, 2005). landbouwbedrijv, gemet stellg zoals Staatsbosbeheer Brabants Landschap. lokatie foto gegev afbeeldg 2. Foto: BOHOteam. ontsprgt Peer België, maar grootste el lo ligt NoordBrabant. zorgt sam met zijbek voor Wat er te zi Wanneer je stroomafwaarts Edhov oever staat, dan realeer jeje al snel afwaterg e groot el Oost dat dit eerr e klee rivier dan e beek (Afb. MidnBrabant daarmee belangrijkste natuurlijke waterlo dit. Hij lot Valkswaard, Edhov, StOro Boxtel naar s Hertogbosch, waar hij via Dieze Maas uitmondt. Het aardkundig waarvolle dal lang smal vorm wordt onrbrok bewongskern St Oro. 1. Dat blijkt niet alle uit zilijke breedte waterlo (10 tot 15 meter, stroomafwaarts Boxtel 20 meter] dal (300 tot 500 meter; Afb. 2). Het rivierdal zelf namelijk ook met e meestal duilijke glooig of steilrand r geleg k stuifzandlandschap gesche; rivier heeft zich verl duilijk gesn. Zo'n vall dalrand komt ook voor grotere Naam rivier als Maas Rijn, maar veel mr dal. Officiële naam Provcie:, mr duilijk kleere beekdal Verr vd Vresselsche Bosch, Breugels Broek/Nus Broek. je dal soms meerre geraties Locatie Het Provcie vastgestel Aardkundig Waarvolle Gebied omvat daltuss meanrs terug kan je riviervlakte gerge reliëfsverschill tuss oeverwall komgronn onrsche. Dicht dalrand soms spor te zi veel oure l uit Geldr Edhov zuidoost Boxtel noordwest. Ook e tal vlak Laatglaciaal. Ook dit kmerk typerd voor dal grotere rivier, maar komt nagoeg dal geleg k stuifzandgebi, bolle niet voor kleere beekdal. akkercomplex (eskk) laaggeleg gebi (vb. Nus Broek) gom. In dal mooie kleschalige voorbeeln te vn aardkundigefom met rivierwerkg te mak hebb. Ook Bereikbaarheid teractie zichtbaar ze rivierprocess met vele weg omgevg mak dit artikel goemplaats goed bereikbaar. Verhar onverhar weg pan dal kru bi hier daar mooie uitzicht dal rivierlo zelf. Soms st rgelijke plaats ook formatiepanel. Toegankelijkheid Door gerge breedte dal relijk goed toegankelijk, vooral waar weg of al dan niet bewegwijzerwanlpan dal kru. Omdat grotels gebruik als landbouwland hangt sterk plaatselijke situatie at of mogelijk omligg kzandlandschap, voorbeeld plaats waar e kzandrug gebrok rivierdal daar smal ISon Breugell, of waar huidige zijlgse verplaatsg kzandlandschap met du of bolle akkers snijdt, met steile s tot gevolg. Op vele plaats ook actieve sedimtatieprocess rivierbeddg waar te nem, zoals sedimtverplaatsg ribbelstructur uitbouw oever kronkelwaardafzettg. Bij hoogwater overstroomt rivier dalbom worn er vooral buitbocht klee zandige om zelf te kom, of anre oeverwall achtergelat. In afgesn meanrs aardkundige fomzoals afgesn meanrs, oeverwall, steilrandjes e.d. vdt verlandg vevormg plaats. E tal ze aardkundige fom zull ze drage revue passer. Aardkundige achtergrond eeuwlangebrg stalmest heiplagg om bomvruchtbaarheid te verhog. Hier t west StOro wern kzandrugg verr gehoogd: Het dal tuss StOro Boxtel e sommige plaats zo gebrachte 'ou bouwlandk' of 'esk' meer dan één meter dik! typch voorbeeld dal e klee meanr rivier. Vele meanrs hier oorspronkelijk sterk kronkel kanalerg rechttrekkg ms afgesn (Afb. 2). Zij vorm nu trekkelijke 'do' rivierarm dal, dikwijls gebruik als vwater (Afb. 1). Al ze aspect worn mooi geïllustreerd formatiebord Provcie over aardkundig monumt (Afb. 3, lokatie zie Afb. 2. Bij bord kan korte e wanlg e afgesn meanr gemaakt worn. Het rivierdal gebed e kzandlandschap met kzandrugg waar reliëf versterkt wordt vall zogaam 'bolle akkers'. ze onst mselijk grijp, namelijk afgesn meanrs ook elrs dit relijk goed bereikbaar via landweg fietspan dal. Plaatselijk er ook korte wanlg mogelijk oever 12 GRONDBOOR & HAMER NR b

3 Afbeeldg 2. Hoogtebeeld dal Oro hand t St west Actueel Hoogtebestand Nerland (AHN). zi Duilijk te afgesn rs mean recht getrokk l. Langs wat l rivier re (OW); ligg oeverwal lagere komgronn (KG) ligg meestal verr weg, rand vlakte. bolle wat rivier Opgehoog akkers te vn (BO) k zand net t IP: bui dal. Informatiepaneel Provcie; 1: Locatie foto Afbeeldg 1. Afbeeldg 3: Informatiepaneel Provcie NoordBrabant over aardkundig numt mo. Foto: BOHOteam. Ibv. omgevg dal maakt cultuurhtorch 'Het Groe el afbeeldg 11. uit waarvolle el landschappelijk Nationale Landschap Woud'. Het el naam Moerkuil E paar vertoont beemn kilometer t oost rand dal bn Het dalboms vegetatie ligt e e vall oostelijke richtg lafb. 4). ou meanr met erg uitstulpg draagt laag wordt gekmerkt vige boms, waterplass als broekbos natuurlijke wijze gevuld ze typche boogvormige uitstulpg StOro dal boogvormige uitstulpg voorkom voor natte 'Moerkuil'. maar nu eerr zeldzame rietmoeras dalrand, afgesn [Afb. 5). spoor lang gel sdsdi ze verland ve. GRONDBOOR & HAMER NR 13

4 Afbeeldg 4. AHNhoogtebeeld dal net t oost StOro, met Laatglaciale meanrbocht Moerkuil (MK) komgron n beemn (DB). P: parkeerplaats Moerkuil. Afbeeldg 5. Het landschap Moerkuil: plass, water broekbos rietmoeras. Foto: P. K. waterplass ontst e zo'n ook wijst dan er vorm Imoer dat laatste ijstijd, huidige dat = ve). duilijkste Laatglaciale rivierbocht Hier Uit voorbeeld rand eeuw msts lafb. U], dan te zi weilann knotwilg beemn. monumt, 14 zoals Het bestaat elzhag. riviervlakte dat tot zu maakt 19 oost uit schrale e hooi rij pulier, lage liggg rand dat om duilijk dal hier e gaat (Afb. 41. meanr Door huidige lot e km, (Afb. 4). dijk tegover Moerkuil beemn paaltjes gemarkeer wanlg vertrekkd kuil omgevg ou af ze te parkeerplaats bereik hunummer af 4,5 Moer üeshoutse 39. dal zichtbaar. Moerkuil omdat gesche Meanrbocht T west was. komgronn Moerkuil zulke vrij algeme Nerland rgelijke grote ook elrs vrij gaaf beekdallandschap veel ze k e spor Laatglaciaal, rivier dankt pollonrzoek gevormd meanrbocht StOro Moerkuil meanrbocht grotere piekbiet Hoewel ve. meanrs Laatglaciale meanr, dit meanr jaar gel. veel. naam blijkt groter ve uitgravg ligg gewez e fraai als Staatsnatuur voorbeeld GRONDBOOR Vresselsche Tuss t e & HAMER NR Nijnsel zu Akkers Son Breugel, zo'n Moerkuil, lot drie kilometer

5 Afbeeldg. AHNhoogtebeeld meanrbocht Vresselsche Akkers. SO: ; KW: kronkelwaard; OW: oeverwall; P: Vresschel.se ). E akkers, groot bolle e meanrbocht scherpe akkercomplex (Afb. parkeerplaats. Afbeeldg 7. snijdt hier e dat du dan r ligt wat bolle akkers vormt zi. Y ze (westkant) overkant zo n 39A.00I. Van = spectaculaire e verlot 3 meter X = Vresselsche Akkers. Foto: P. K. ook goed maar toch vueel extra provciale steilrand dal wordt plaats geleilijk meer hoog, bebouwg ze hoog (Afb. 7; RDcoordat A tot 5 meter zo steile weg te ook badrukt er bov ligg. riviermorfologie rivierprocess hier werkg In buitbocht vdt sterke steile wordt terwijl buitbocht (hier oever wanneer tr kan proces rivier oeverwall Afb. 2 Al. breekt vormg richtg noordoostelijke stokje voor sedimt buit steekt worn er e smalle dan verr weg Wanneer e rivier ( voorjaar e natuurlijke wijze afsnijn krupunt e e af e klee e klee mogeüjk hoogste stroom l klee lager geleg weiland, waar vooral oeverwalletjes 9. (zie vdt tot Cultuurhtorche of meerre Akkers parkeerplaats Watermolstraat al goem dal achtergrond bolle akkers kom meerwaarvolle elemt voor. E mooi voorbeeld kleschalige htorche beemnpercelerg vn overstromg dit le Vresselsche overstromg mogelijk (Afb. westoever Edhov percel ligg bewaard geblev, zoals voorbeeld GRONDBOOR & HAMER NR best uit lange loodrecht smalle waterlo lage bomrij. Langs htorche watermols Hooidonkse watermol Edhov. er hor waterbouw molvijver Kasterse wel watermol Boxtel. te tuss geheel of geeltelijk Dikwijls blijv Liemp Bokt, Gnep watermol elemt zichtbaar, tal zoals watermols kundige tuss ook e Nerwett Anre grasland omslot Son. beemn met nat verdw. te bereik na zi meanrs. goed kort te cultuurhtorche komgronn) één richtg, klee permante lo kan afwaartse Behalve oevers riviervlakte wat te mak meevoert. strook dicht oeverwal lager geleg komgronn lo hoogwater, vlak buitbocht daar wanlg naar geheel of geeltelijk Hoogakkerpad. Van gevormd (Afb. 9. Op langere hier te verharn beddg ( oeverwall) r te ligg sterkst onrgrav, meestal (Afb. 8). Hier vooral komt e helemaal dalbom beddg termijn waterstann overstrom zandige daar rivier veel water voorkom plaats oostelijke ms buitbocht legg. vast te termijn dus richtg], tzij Bij erosie steeds verr bnbocht zich uitbouwt zich hier allerlei waarneembaar. kronkelwaardafzettg [Afb.. verlegt zo duilijk erg 15

6 LITERATUUR Geputeer Stat NoordBrabant, Aardkundig Waarvolle Gebikaart NoordBrabant. Provcie NoordBrabant, Koom, A., K, P. & Verbauw, E, (red.), Van beekdal tot stuifdu; Aardkundigewaarn NoordBrabant. Provcie NoordBrabant, 's Hertogbosch. 's Hertogbosch. K P., Schrijvers R., Hettelaar J., Bo J. & Diapari, L., Veldvtaratie aardkundig waarvolle gebi provcie Noord Brabant TNORapport NITG A, Nerlands Instituut voor Toegepaste Geowetschapp TNO, Utrecht. Afbeeldg8. Bij waterstann staat hele dal onr water. huiz verte st re kzand rand dal. Foto: R. Mutsaers. Afbeeldg9. Klee zandige oeverwalletjes oever na e overstromg, Vresselsche Akkers. Foto: P. K. 1 GRONDBOOR & HAMER NR